Podstawa programowa z fizyki ilustrowana przykładami zadań z egzaminu gimnazjalnego. Cele kształcenia wymagania ogólne I. Wykorzystanie wielkości fizycznych do opisu poznanych zjawisk lub rozwiązania prostych zadań obliczeniowych. II. Przeprowadzanie doświadczeń i wyciąganie wniosków z otrzymanych wyników. III. Wskazywanie w otaczającej rzeczywistości przykładów zjawisk opisywanych za pomocą poznanych praw i zależności fizycznych. IV. Posługiwanie się informacjami pochodzącymi z analizy przeczytanych tekstów (w tym popularno-naukowych). Dział Wymagania szczegółowe. Uczeń: Adresy zadań 1. Ruch prostoliniowy 1) posługuje się pojęciem prędkości do opisu ruchu; przelicza jednostki prędkości; I/4, I/7, I/8, I/13, I/14, i siły. 2) odczytuje prędkość i przebytą odległość z wykresów zależności drogi i prędkości I/1 (SP), I/2, I/3, I/6, I/10, I/11, I/12,I/13, I/14, I/15, od czasu oraz rysuje te wykresy na podstawie opisu słownego; 3) podaje przykłady sił i rozpoznaje je w różnych sytuacjach praktycznych; II/1, II/3, II/4, 4) opisuje zachowanie się ciał na podstawie pierwszej zasady dynamiki Newtona; 5) odróżnia prędkość średnią od chwilowej w ruchu niejednostajnym; 6) posługuje się pojęciem przyspieszenia do opisu ruchu prostoliniowego jednostajnie I/3, I/5, I/9, I/13, przyspieszonego; 7) opisuje zachowanie się ciał na podstawie drugiej zasady dynamiki Newtona; II/2, II/3, II/4, 8) stosuje do obliczeń związek między masą ciała, przyspieszeniem i siłą; 9) posługuje się pojęciem siły ciężkości; II/3, II/5, 10) opisuje wzajemne oddziaływanie ciał, posługując się trzecią zasadą dynamiki II/2, Newtona; 11) wyjaśnia zasadę działania dźwigni dwustronnej, bloku nieruchomego, kołowrotu; III/3, III/9, III/10, 12) opisuje wpływ oporów ruchu na poruszające się ciała. II/3, III/5, 2. Energia. 1) wykorzystuje pojęcie energii mechanicznej i wymienia różne jej formy; 2) posługuje się pojęciem pracy i mocy; III/1, III/2, III/7, 3) opisuje wpływ wykonanej pracy na zmianę energii; III/4, 4) posługuje się pojęciem energii mechanicznej jako sumy energii kinetycznej III/6, III/8(SP) i potencjalnej; 5) stosuje zasadę zachowania energii mechanicznej; III/6, VII/2,
3. Właściwości materii. 6) analizuje jakościowo zmiany energii wewnętrznej spowodowane wykonaniem pracy i przepływem ciepła; 7) wyjaśnia związek między energią kinetyczną cząsteczek i temperaturą; 8) wyjaśnia przepływ ciepła w zjawisku przewodnictwa cieplnego oraz rolę izolacji cieplnej; 9) opisuje zjawiska topnienia, krzepnięcia, parowania, skraplania, sublimacji IV/1, IV/5, V/4, i resublimacji; 10) posługuje się pojęciem ciepła właściwego, ciepła topnienia i ciepła parowania; IV/2, IV/3, IV/4, IV/7, IV/8, IV/9, IX/7, 11) opisuje ruch cieczy i gazów w zjawisku konwekcji. IV/6, 1) analizuje różnice w budowie mikroskopowej ciał stałych, cieczy i gazów; V/2(SP rozszerzalność) 2) omawia budowę kryształów na przykładzie soli kamiennej; 3) posługuje się pojęciem gęstości; V/1, 4) stosuje do obliczeń związek między masą, gęstością i objętością ciał stałych V/3, i cieczy, na podstawie wyników pomiarów wyznacza gęstość cieczy i ciał stałych; 5) opisuje zjawisko napięcia powierzchniowego na wybranym przykładzie; 6) posługuje się pojęciem ciśnienia (w tym ciśnienia hydrostatycznego VI/2, VI/3, VI/6, i atmosferycznego); 7) formułuje prawo Pascala i podaje przykłady jego zastosowania; 8) analizuje i porównuje wartości sił wyporu dla ciał zanurzonych w cieczy lub gazie; VI/1, 9) wyjaśnia pływanie ciał na podstawie prawa Archimedesa. IV/9, V/4, VI/1, VI/4, VIII/1, VIII,2, VIII/3, 4. Elektryczność. 1) opisuje sposoby elektryzowania ciał przez tarcie i dotyk; wyjaśnia, że zjawisko to polega na przepływie elektronów; analizuje kierunek przepływu elektronów; 2) opisuje jakościowo oddziaływanie ładunków jednoimiennych i różnoimiennych; VIII/2, 3) odróżnia przewodniki od izolatorów oraz podaje przykłady obu rodzajów ciał; 4) stosuje zasadę zachowania ładunku elektrycznego; VIII/1, 5) posługuje się pojęciem ładunku elektrycznego jako wielokrotności ładunku elektronu (elementarnego); 6) opisuje przepływ prądu w przewodnikach jako ruch elektronów swobodnych; 7) posługuje się pojęciem natężenia prądu elektrycznego; IX/1, 8) posługuje się (intuicyjnie) pojęciem napięcia elektrycznego; IX/1, 9) posługuje się pojęciem oporu elektrycznego, stosuje prawo Ohma w prostych IX/2, IX/5, IX/13, IX/16, obwodach elektrycznych; 10) posługuje się pojęciem pracy i mocy prądu elektrycznego; IX/3, IX/4, IX/9, IX/10, IX/12, IX/13, IX/16, IX/17, 11) przelicza energię elektryczną podaną w kilowatogodzinach na dżule i dżule IX/6, na kilowatogodziny;
12) buduje proste obwody elektryczne i rysuje ich schematy; IX/1, IX/5, IX/8, 13) wymienia formy energii, na jakie zamieniana jest energia elektryczna 5. Magnetyzm. 1) nazywa bieguny magnetyczne magnesów trwałych i opisuje charakter oddziaływania między nimi; 2) opisuje zachowanie igły magnetycznej w obecności magnesu oraz zasadę działania X/2, kompasu; 3) opisuje oddziaływanie magnesów na żelazo i podaje przykłady wykorzystania tego oddziaływania; 4) opisuje działanie przewodnika z prądem na igłę magnetyczną; 5) opisuje działanie elektromagnesu i rolę rdzenia w elektromagnesie; 6) opisuje wzajemne oddziaływanie magnesów z elektromagnesami i wyjaśnia X/3, działanie silnika elektrycznego prądu stałego. 6. Ruch drgający i fale. 1) opisuje ruch wahadła matematycznego i ciężarka na sprężynie oraz analizuje VII/3, VII/2, przemiany energii w tych ruchach; 2) posługuje się pojęciami amplitudy drgań, okresu, częstotliwości do opisu drgań, VII/3, VII/5, wskazuje położenie równowagi oraz odczytuje amplitudę i okres z wykresu x(t) dla drgającego ciała; 3) opisuje mechanizm przekazywania drgań z jednego punktu ośrodka do drugiego w przypadku fal na napiętej linie i fal dźwiękowych w powietrzu; 4) posługuje się pojęciami: amplitudy, okresu i częstotliwości, prędkości i długości VII/1, VII/4, XIII/2, fali do opisu fal harmonicznych oraz stosuje do obliczeń związki między tymi wielkościami; 5) opisuje mechanizm wytwarzania dźwięku w instrumentach muzycznych; VII/6,XIII/2, 6) wymienia, od jakich wielkości fizycznych zależy wysokość i głośność dźwięku; VII/6, XIII/2, 7) posługuje się pojęciami infradźwięki i ultradźwięki. 7. Fale elektromagnetyczne i optyka. 1) porównuje (wymienia cechy wspólne i różnice) rozchodzenie się fal mechanicznych i elektromagnetycznych; 2) wyjaśnia powstawanie obszarów cienia i półcienia za pomocą prostoliniowego rozchodzenia się światła w ośrodku jednorodnym; 3) wyjaśnia powstawanie obrazu pozornego w zwierciadle płaskim, wykorzystując prawa odbicia; opisuje zjawisko rozproszenia światła przy odbiciu od powierzchni chropowatej; 4) opisuje skupianie promieni w zwierciadle wklęsłym, posługując się pojęciami ogniska i ogniskowej, rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez zwierciadła wklęsłe; 5) opisuje (jakościowo) bieg promieni przy przejściu światła z ośrodka rzadszego do ośrodka gęstszego optycznie i odwrotnie; XIII/1, XI/1, XI/2, XI/8,
8. Wymagania przekrojowe. 6) opisuje bieg promieni przechodzących przez soczewkę skupiającą i rozpraszającą XI/6, (biegnących równolegle do osi optycznej), posługując się pojęciami ogniska i ogniskowej; 7) rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez soczewki, rozróżnia obrazy XI/3, rzeczywiste, pozorne, proste, odwrócone, powiększone, pomniejszone; 8) wyjaśnia pojęcia krótkowzroczności i dalekowzroczności oraz opisuje rolę XI/4, soczewek w ich korygowaniu; 9) opisuje zjawisko rozszczepienia światła za pomocą pryzmatu; XI/7, 10) opisuje światło białe jako mieszaninę barw, a światło lasera jako światło XI/7, jednobarwne; 11) podaje przybliżoną wartość prędkości światła w próżni; wskazuje prędkość światła jako maksymalną prędkość przepływu informacji; 12) nazywa rodzaje fal elektromagnetycznych (radiowe, mikrofale, promieniowanie VII/7, X/1, podczerwone, światło widzialne, promieniowanie nadfioletowe i rentgenowskie) i podaje przykłady ich zastosowania. 1) opisuje przebieg i wynik przeprowadzanego doświadczenia, wyjaśnia rolę użytych XII/1, XII/2, przyrządów, wykonuje schematyczny rysunek obrazujący układ doświadczalny; 2) wyodrębnia zjawisko z kontekstu, wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla I/13, III/5, IV/2, IV/5, XI/5, XII/1, wyniku doświadczenia; 3) szacuje rząd wielkości spodziewanego wyniku i ocenia na tej podstawie wartości obliczanych wielkości fizycznych; 4) przelicza wielokrotności i podwielokrotności (przedrostki mikro-, mili-, centy-, hekto-, kilo-, mega-); przelicza jednostki czasu (sekunda, minuta, godzina, doba); 5) rozróżnia wielkości dane i szukane; III/1, 6) odczytuje dane z tabeli i zapisuje dane w formie tabeli; 7) rozpoznaje proporcjonalność prostą na podstawie danych liczbowych lub na podstawie wykresu oraz posługuje się proporcjonalnością prostą; 8) sporządza wykres na podstawie danych z tabeli (oznaczenie wielkości i skali na osiach), a także odczytuje dane z wykresu; 9) rozpoznaje zależność rosnącą i malejącą na podstawie danych z tabeli lub na podstawie wykresu oraz wskazuje wielkość maksymalną i minimalną; 10) posługuje się pojęciem niepewności pomiarowej; 11) zapisuje wynik pomiaru lub obliczenia fizycznego jako przybliżony (z dokładnością do 2-3 cyfr znaczących); 12) planuje doświadczenie lub pomiar, wybiera właściwe narzędzia pomiaru; mierzy: czas, długość, masę, temperaturę, napięcie elektryczne, natężenie prądu. V/2, I/6, I/8, I/11, I/12, I/14, I/15, III/2, I/7, IV/2, XII/3, XII/5, XII/8
9. Wymagania doświadczalne XII/4, XII/5, XII/7, 1) wyznacza gęstość substancji, z jakiej wykonano przedmiot w kształcie prostopadłościanu, walca lub kuli za pomocą wagi i linijki; 2) wyznacza prędkość przemieszczania się (np. w czasie marszu, biegu, pływania, jazdy rowerem) za pośrednictwem pomiaru odległości i czasu; 3) dokonuje pomiaru siły wyporu za pomocą siłomierza (dla ciała wykonanego z jednorodnej substancji o gęstości większej od gęstości wody); 4) wyznacza masę ciała za pomocą dźwigni dwustronnej, innego ciała o znanej masie i linijki; 5) wyznacza ciepło właściwe wody za pomocą czajnika elektrycznego lub grzałki XII/8 o znanej mocy (przy założeniu braku strat); 6) demonstruje zjawisko elektryzowania przez tarcie oraz wzajemnego oddziaływania ciał naładowanych; 7) buduje prosty obwód elektryczny według zadanego schematu (wymagana jest IX/2, IX/10, IX/13, IX/15, znajomość symboli elementów: ogniwo, opornik, żarówka, wyłącznik, woltomierz, amperomierz); 8) wyznacza opór elektryczny opornika lub żarówki za pomocą woltomierza IX/10 i amperomierza; 9) wyznacza moc żarówki zasilanej z baterii za pomocą woltomierza i amperomierza; IX/10, IX/11, IX/14, IX/15, 10) demonstruje działanie prądu w przewodzie na igłę magnetyczną (zmiany kierunku X/2, wychylenia przy zmianie kierunku przepływu prądu, zależność wychylenia igły od pierwotnego jej ułożenia względem przewodu); 11) demonstruje zjawisko załamania światła (zmiany kąta załamania przy zmianie kąta XI/8, padania jakościowo); 12) wyznacza okres i częstotliwość drgań ciężarka zawieszonego na sprężynie XII/6, oraz okres i częstotliwość drgań wahadła matematycznego; 13) wytwarza dźwięk o większej i mniejszej częstotliwości od danego dźwięku za pomocą dowolnego drgającego przedmiotu lub instrumentu muzycznego; 14) wytwarza za pomocą soczewki skupiającej ostry obraz przedmiotu na ekranie, XI/3, odpowiednio dobierając doświadczalnie położenie soczewki i przedmiotu. Uwaga : Na egzaminie gimnazjalnym są sprawdzane również umiejętności wskazane w podstawie programowej szkoły podstawowej!
Podstawa programowa z przyrody w szkole podstawowej. Zagadnienia z fizyki. Uczeń: 1)obserwuje i rozróżnia stany skupienia wody, bada doświadczalnie zjawiska: parowania, skraplania, topnienia i zamarzania (krzepnięcia) wody; 2) posługuje się pojęciem drobina jako najmniejszym elementem budującym materię, prezentuje za pomocą modelu drobinowego trzy stany skupienia ciał (substancji); 3) opisuje skład materii jako zbiór różnego rodzaju drobin tworzących różne substancje i ich mieszaniny; 4) prezentuje na modelu drobinowym właściwości ciał stałych, cieczy i gazów (kształt i ściśliwość); 5) podaje przykłady ruchu drobin w gazach i cieczach (dyfuzja) oraz przedstawia te zjawiska na modelu lub schematycznym rysunku; 6) obserwuje proste doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną ciał stałych oraz przeprowadza, na podstawie instrukcji, doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną gazów i cieczy; 7) podaje przykłady występowania i wykorzystania rozszerzalności cieplnej ciał w życiu codziennym, wyjaśnia zasadę działania termometru cieczowego; 8) porównuje masy ciał o tej samej objętości, lecz wykonanych z różnych substancji; 9) identyfikuje, na podstawie doświadczenia, ciała (substancje) dobrze i słabo przewodzące ciepło; 10) podaje przykłady przedmiotów wykonanych z substancji kruchych, sprężystych i plastycznych; 11) podaje przykłady zastosowania różnych substancji w przedmiotach codziennego użytku, odwołując się do właściwości tych substancji; 12) bada właściwości ogniskujące lupy, powstawanie obrazu widzianego przez lupę i podaje przykłady zastosowania lupy; 13) wskazuje rodzaje źródeł dźwięku, bada doświadczalnie zależność powstającego dźwięku od np. naprężenia i długości struny; 14) bada rozchodzenie się dźwięków w powietrzu i ciałach stałych; 15) porównuje prędkości rozchodzenia się dźwięku i światła na podstawie obserwacji zjawisk przyrodniczych, doświadczeń lub pokazów; 16) podaje przykłady zjawisk elektrycznych w przyrodzie (np. wyładowania atmosferyczne, elektryzowanie się włosów podczas czesania); 17) demonstruje elektryzowanie się ciał i ich oddziaływania na przedmioty wykonane z różnych substancji; 18) wymienia źródła prądu elektrycznego i dobiera je do odbiorników, uwzględniając napięcie elektryczne; 19) opisuje skutki przepływu prądu w domowych urządzeniach elektrycznych, opisuje i stosuje zasady bezpiecznego obchodzenia się z urządzeniami elektrycznymi; 20) buduje prosty obwód elektryczny i wykorzystuje go do sprawdzania przewodzenia prądu elektrycznego przez różne ciała (substancje); 21) uzasadnia potrzebę i podaje sposoby oszczędzania energii elektrycznej; 22) bada i opisuje właściwości magnesów oraz ich wzajemne oddziaływanie, a także oddziaływanie na różne substancje; 23) buduje prosty kompas i wyjaśnia zasadę jego działania, wymienia czynniki zakłócające prawidłowe działanie kompasu; 24) wymienia nazwy planet Układu Słonecznego i porządkuje je według odległości od Słońca; 25) wyjaśnia założenia teorii heliocentrycznej Mikołaja Kopernika; 26) bada doświadczalnie prostoliniowe rozchodzenie się światła i jego konsekwencje,np. camera obscura, cień;
27) bada zjawisko odbicia światła: od zwierciadeł, powierzchni rozpraszających, elementów odblaskowych; podaje przykłady stosowania elementów odblaskowych dla bezpieczeństwa; 28) odróżnia pojęcia: rozpuszczanie i topnienie, podaje przykłady tych zjawisk z życia codziennego; 29) podaje i bada doświadczalnie czynniki wywołujące topnienie i krzepnięcie (temperatura) oraz parowanie i skraplanie (temperatura, ruch powietrza, rodzaj cieczy, wielkość powierzchni); 30) bada doświadczalnie czynniki wpływające na rozpuszczanie substancji: temperatura, mieszanie; 31) opisuje różne rodzaje ruchu; 32) interpretuje prędkość jako drogę przebytą w jednostce czasu, wyznacza doświadczalnie prędkość swojego ruchu, np. marszu lub biegu; 33) bada doświadczalnie siłę tarcia i oporu powietrza oraz wody, określa czynniki, od których te siły zależą, podaje przykłady zmniejszania i zwiększania siły tarcia i oporu w przyrodzie i przez człowieka oraz ich wykorzystanie w życiu codziennym.