Opracowanie, zdjęcia: mgr inŝ. Janusz Pawlak Projekt okładki: Małgorzata Tews-Janicka Druk: Lubuski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Kalsku Oddział w Lubniewicach tel. 0 68 385 20 91, tel. 0 95 755 71 67 Nakład: 1000 egz. Nr zam. Opin 0520/1817/G/2007 www.lodr.pl ISBN: 978-83-60196-50-2
WSTĘP Większość gospodarstw rolnych w naszym kraju to gospodarstwa rodzinne, w których zwyczajem jest praca wszystkich domowników, w tym niestety także dzieci. Dorośli bardzo często powierzają dzieciom prace ponad ich siły izyczne, zdolności manualne, umiejętności, szczególnie w okresie wytężonych prac polowych, gdy każda para rąk do pracy jest potrzebna. Liczba wypadków z udziałem dzieci jest przerażająca, corocznie około półtora tysiąca dzieci ulega wypadkom przy pracy w gospodarstwie rolnym, część z nich w wyniku poniesionych urazów staje się inwalidami, kilkanaście ginie. Gwałtowny wzrost wypadków notuje się latem (wakacje - czas żniw), dlatego właśnie w tym okresie należy zwrócić szczególną uwagę na dzieci. Dorośli zapominają, że teren gospodarstwa to nie tylko budynki inwentarskie (obory, chlewnie, stodoły), ale także miejsce dorastania i zabawy dzieci.
ZAGROŻENIA DLA DZIECI NA WSI ORAZ SPOSOBY ICH ELIMINACJI Ogromna liczba niebezpieczeństw czyhających na najmłodszych mieszkańców wsi wynika ze znacznej liczby zagrożeń występujących na terenie gospodarstwa rolnego, są to przede wszystkim: maszyny, narzędzia, zwierzęta, chemikalia. Istnieje wiele sposobów ograniczania możliwości wystąpienia nieszczęśliwego wypadku, co ważne nie wymaga to znaczących nakładów inansowych tylko chęci i staranności gospodarza. Dzieci bardzo często do zabawy wynajdują sobie miejsca niebezpieczne, grożące upadkiem (silosy, strychy), przejechaniem (plac manewrowy). Aby nie dochodziło do takich tragedii, dobrze jest stworzyć w gospodarstwie miejsce przeznaczone do zabawy dla dzieci, tzw. plac zabaw, ogrodzone i zlokalizowane w zacisznym miejscu gospodarstwa. Znaczący odsetek wypadków dzieci związany jest z maszynami i narzędziami stosowanymi w gospodarstwie rolnym. Ważne jest aby każdy rolnik stale nadzorował stan techniczny maszyn i narzędzi używanych w swoim gospodarstwie, szczególnie stan osłon! Brakujące osłony należy zastąpić nowymi, wszelkie usterki, awarie powinny być na bieżąco usuwane. Prace manewrowe należą do prac bardzo niebezpiecznych, wymagają dużej uwagi kierującego, dlatego też park maszynowy powinien być ogrodzony tak, aby uniemożliwić wejście i przebywanie w nim dzieci. Każdorazowo przed ruszeniem ciągnikiem z miejsca należy upewnić się czy w pobliżu nie znajdują się osoby postronne, zwłaszcza dzieci, oraz zasygnalizować sygnałem dźwiękowym zamiar ruszenia z miejsca. Szczególnej uwagi operatora wymagają prace wykonywane rozrzutnikiem obornika i kosiarką rotacyjną. Pracę bezwzględnie należy przerwać gdy dziecko lub osoba postronna zbliży się na odległość mniejszą niż 50 metrów. Uszkodzone elementy robocze maszyn czy pochwycone kamienie mogą razić jak pociski. Nadmierny rozwój chemizacji stwarza niebezpieczeństwo zatrucia pestycydami, dlatego środki ochrony roślin należy przechowywać w oryginalnych, szczelnych opakowaniach, zawierających etykietę instrukcję stosowania. Niedopuszczalne jest używanie opakowań zastępczych - po środkach spożywczych np. soku dziecka, może to doprowadzić do fatalnej w skutkach pomyłki. Środki ochrony roślin należy składować w pomieszczeniu niedostępnym (zamykanym) dla osób postronnych, szczególnie dzieci.
Znaczącą grupę wypadków dzieci w gospodarstwach rolnych stanowią upadki (na tym samym poziomie i z wysokości). Ich główną przyczyną jest brak dbałości o porządek w obrębie gospodarstwa, brak prawidłowego zabezpieczenia kanałów, studzienek, zbiorników, otworów do zrzucania siana lub słomy, brak poręczy schodów. Istnieje wiele sposobów zmniejszających ryzyko niebezpiecznego upadku we własnym obejściu: wyrównanie, utwardzenie nawierzchni placów i przejść, usunięcie przedmiotów pozostawionych w przejściach, oświetlenie podwórzy, chodników, przykrycie studzienek, kanałów odpowiednimi pokrywami. Otwory zrzutowe i włazy stropowe powinny być zabezpieczone solidnymi barierkami na wysokości 110cm oraz przypodłogowymi listwami zaporowymi o szerokości 15cm. Wszystkie schody znajdujące się w gospodarstwie rolnym należy wyposażyć w solidne poręcze, oświetlić oraz nie zastawiać. Znaczna liczba urządzeń (śrutowniki, przenośniki ślimakowe) napędzanych energią elektryczną stanowi zagrożenie dla dzieci (porażenie prądem elektrycznym, pochwycenie przez ruchome elementy robocze), dlatego należy zabronić przebywanie dzieciom w pobliżu urządzeń będących pod napięciem. Wszystkie gniazda wtyczkowe, z których się nie korzysta, należy zaślepić odpowiednimi zatyczkami. Podłączanie urządzeń za pośrednictwem przedłużaczy leżących na ziemi jest niedopuszczalne. Leżące przedłużacze, zwłaszcza na drogach komunikacyjnych, chodnikach są bardzo podatne na uszkodzenia mechaniczne, powstałe wskutek ciągłego przejeżdżania, co może doprowadzić do porażenia prądem. Dla uniknięcia wypadku wszystkie przewody powinny być przeprowadzone górą. LISTA KONTROLNA BEZPIECZEŃSTWA DZIECI W GOSPODARSTWIE ROLNYM Każdy rolnik może sam ocenić stan bezpieczeństwa swojego gospodarstwa, posłużyć temu może przedstawiona poniżej lista kontrolna. Pytania znajdujące się na tej liście dotyczą najczęściej występujących zagrożeń w obrębie gospodarstwa. Na pytania można odpowiedzieć TAK lub NIE. Jeśli odpowiedź brzmi TAK normy bezpieczeństwa są spełnione i nie wymagają poprawy, jeśli odpowiedź brzmi NIE, należy natychmiast poprawić istniejący stan rzeczy, tak aby zminimalizować zagrożenia. Dzięki niej rolnik w łatwy i przejrzysty sposób może przeanalizować stan bezpieczeństwa we własnym gospodarstwie.
Opieka nad dziećmi TAK NIE Czy dzieci wiedzą o zagrożeniach podczas pracy w gospodarstwie? Czy dzieci mają zapewnioną opiekę w okresie pilnych prac polowych, takich jak siewy, żniwa i inne? Czy Państwa dzieci mają bezpieczne miejsce zabaw z dala od budynków inwentarskich, tras przepędu zwierząt, pracujących i przejeżdżających maszyn itp.? Czy zachowujecie Państwo specjalne środki ostrożności przy korzystaniu z ciągników i maszyn, jeśli w pobliżu znajdują się dzieci? Zagroda Czy studnie, szamba, wykopy, zbiorniki na gnojownicę i inne niebezpieczne zagłębienia są zabezpieczone przed możliwością dostania się do nich dzieci? Czy z podwórza uprzątane są kawałki drutu, stłuczone szkło, inne niebezpieczne odpady mogące być przyczyną skaleczeń bawiących się na podwórzu dzieci? Czy maszyny, zwłaszcza brony, sprzęt do oprysków, ostre narzędzia (np. widły, noże, kosy, siekiery), przechowywane są z dala od miejsc zabaw i przebywania dzieci? Czy maszyny i dwukołowe przyczepy odłączone od ciągnika pozostawiacie Państwo w pozycji, tak aby nie przewróciły się, nawet jeśli wejdą tam dzieci? Pomieszczenia gospodarskie Czy zapewnione są bezpieczne wejścia na poddasza i strychy gospodarcze (wytrzymałe drabiny, schody z poręczami, właściwe oświetlenie)? Czy drabiny usytuowane są tak by nie mogły wspinać się na nie dzieci? Czy ścienne i stropowe otwory do przyjmowania i zrzucania siana i słomy są odpowiednio zabezpieczone (zamykane drzwi, pokrywy, barierki ochronne)? Czy drzwi i wrota do pomieszczeń gospodarczych są zabezpieczone przed możliwością samoczynnego zamykania i uderzania lub przygniecenia dziecka? Czy bele słomy i siana ułożone są w sposób wykluczający ich przypadkowy upadek z wysokości?
Prace transportowe Czy uruchamiając samochód, kombajn, przyczepę lub inną maszynę, upewniacie się Państwo, że w bezpośrednim sąsiedztwie nie przebywają dzieci? Czy ruszając z miejsca ciągnikiem, samochodem bądź kombajnem, zawsze dajecie Państwo sygnał dźwiękowy? Czy zawsze wyłączacie Państwo silnik ciągnika, wychodząc z niego nawet na krótką chwilę? Czy parkując ciągnik, zostawiacie go Państwo na biegu i z zaciągniętym hamulcem ręcznym? Czy kluczyki są wyjmowane ze stacyjki ciągnika podczas Państwa w nim nieobecności, aby nie dopuścić do uruchomienia maszyny przez dzieci? Czy dzieci nie są przewożone w kabinach ciągników, na pomostach kombajnów oraz na wozach i przyczepach załadowanych słomą lub sianem? Czy przenośniki ślimakowe i taśmowe, jeżeli są używane w gospodarstwie, posiadają odpowiednie osłony ochronne? Maszyny Czy zabraniacie Państwo nieletnim samodzielnej obsługi kombajnów oraz ciągników z doczepionymi lub zawieszonymi maszynami współpracującymi? Czy stosowane są ochrony wału przegubowo-teleskopowego i czy znajdują się one w odpowiednim stanie technicznym? Czy zabraniacie Państwo dzieciom przebywanie na pomostach siewników, kombajnów oraz sadzarek podczas pracy tych maszyn? Obsługa zwierząt Czy zabraniacie Państwo dzieciom pracy przy obsłudze rozpłodników, załadunku i rozładunku zwierząt oraz przy ich uboju? Czy kiedy zrzucane są bele słomy, zawsze zwracacie Państwo uwagę, aby pod otworem zrzutowym lub obok sterty nie znajdowało się dziecko? Czy ograniczacie Państwo obecność dzieci w chlewniach, pomieszczeniach chowu drobiu, zadawania pasz zwierzętom z uwagi na zapylenie i możliwość wywołania u dzieci uczuleń?
Bezpieczeństwo elektryczne oraz pożarowe Czy obwody elektryczne na tablicy rozdzielczej zabezpieczone są wyłącznikami różnicowoprądowymi (lub fabrycznymi, a nie naprawianymi), a tablice rozdzielcze prądu elektrycznego zabezpieczone są przed dostępem dzieci? Czy kończąc pracę z narzędziami elektrycznymi, takimi jak wiertarki, szlifierki tarczowe, pilarki, nitownice, zawsze odłączacie je Państwo od źródeł zasilania? Czy przewody elektryczne, przełączniki i inne urządzenia pod napięciem umieszczone są wystarczająco wysoko, tak aby były poza zasięgiem dzieci? Czy instalacja elektryczna znajduje się w dobrym stanie? Chemikalia Czy przechowujecie Państwo środki ochrony roślin, zaprawy do nasion i zaprawione już nasiona, oleje i smary oraz konserwanty do kiszonki w pomieszczeniu zabezpieczonym przed dostępem dzieci? Czy przechowujecie Państwo lekarstwa, środki czyszczące i dezynfekujące, środki ochrony roślin w ich oryginalnych opakowaniach oraz w zamknięciu, tak aby dzieci nie miały do nich dostępu? Czy przestrzegacie Państwo zasady, aby nie przechowywać środków toksycznych, żrących, dezynfekcyjnych oraz preparatów do ochrony roślin w butelkach i innych opakowaniach po napojach i środkach odżywczych? Czy zawsze upewniacie się Państwo, że dzieci znajdują się w bezpiecznej odległości, kiedy prowadzone są prace z wykorzystaniem niebezpiecznych substancji, takich jak środki ochrony roślin bądź kwasy? Czy przechowujecie Państwo zapałki, zapalniczki, detergenty, tytoń i alkohol poza zasięgiem dzieci szczególnie wtedy, gdy dzieci zostają same? Bezpieczne praktyki i pierwsza pomoc Czy w gospodarstwie znajduje się apteczka pierwszej pomocy? Czy potraficie Państwo, w razie konieczności, udzielić pierwszej pomocy? Czy starsze dzieci znają zasady udzielania pierwszej pomocy?
Czy w gospodarstwie znajduje się zestaw środków ochrony przed pożarem? Czy Państwa dzieci znają zasady zapobiegania pożarom i używania sprzętu ochrony przeciwpożarowej? Czy przy aparacie telefonicznym jest umieszczony w widoczny sposób numer pogotowia ratunkowego oraz straży pożarnej; czy dzieci wiedzą, jak z niego korzystać? LISTA PRAC WZBRONIONYCH DZIECIOM PONIŻEJ 15 ROKU ŻYCIA Dla zwiększenia bezpieczeństwa wiejskich dzieci Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w porozumieniu z Państwową Inspekcją Pracy oraz Kasą Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego ogłosiły listę prac oraz czynności zabronionych dzieciom poniżej 15 lat. Oto ona: 1. Kierowanie ciągnikami rolniczymi i innymi maszynami samobieżnymi. Samodzielne kierowanie ciągnikami i samobieżnymi maszynami wymaga kwaliikacji i doświadczenia. Przy wykonywaniu tej czynności występuje duże zagrożenie najechania, wywrócenia, a także wyrządzenia krzywdy innym osobom. 2. Obsługa kombajnów do zbioru zbóż, zielonek i okopowych, maszyn żniwnych, kosiarek rolniczych, pras do słomy i siana, kopaczek do zbioru okopowych. Są to maszyny z urządzeniami tnącymi lub gniotącymi, z wieloma wirującymi częściami, przeważnie o dużej masie. Ich bezpośrednia obsługa w warunkach polowych stwarza wiele zagrożeń przejechania, przewrócenia maszyny, przygniecenia, pochwycenia przez pracujące mechanizmy, skaleczenia, obcięcia kończyn tak osób obsługujących, jak i postronnych. 3. Sprzęgania i rozprzęgania maszyn i narzędzi rolniczych, przyczep i wozów z ciągnikami rolniczymi, a także pomaganie przy tych czynnościach. Przy tych pracach występuje wysokie zagrożenie przygniecenia i przejechania, urazów rąk i nóg. 4. Przebywanie na pomostach sadzarek do ziemniaków oraz siewników i korygowania ich pracy poprzez strącanie nadmiaru sadzeniaków lub przegarnianie ziarna w skrzyni nasiennej. Przy tych czynnościach występują bardzo często obcięcia palców i dłoni. 5. Obsługa maszyn do przygotowywania pasz sieczkarni, śrutowników, gniotowników, mieszalników, rozdrabniaczy. Występuje wysokie zagrożenie urazów dłoni przez wirujące noże, topory, walce i bębny, pochwycenia przez wały napędowe i pasy transmisyjne. 6. Obsługa młocarni, a zwłaszcza praca na górnym pomoście młocarni oraz przy współpracującej prasie do słomy. Pracy towarzyszy duże zapylenie i hałas. Występuje duże zagrożenie pochwyceniem
i uderzeniem pasami transmisyjnymi, niebezpieczeństwo pochwycenie ręki, zagrożenie upadkiem z pomostu, pochwyceniem przez elementy prasy. 7. Przerzynanie drewna przy użyciu pilarki tarczowej krajzegi oraz wykonywanie czynności pomocniczych przy tej pracy: podawanie i odbieranie materiału, usuwanie trocin i inne prace porządkowe. Pilarka tarczowa to jedna z najniebezpieczniejszych maszyn, przy której występuje najwięcej okaleczeń, amputacji oraz wypadków śmiertelnych. Każdy kontakt z tarczą piły kończy się poważnym urazem. Występuje często odrzut materiału, zakleszczenia, odpryski. Zagrożenie wzrasta, gdy pilarka nie ma osłon klina rozszczepiającego, urządzenia podającego materiał do cięcia poprzecznego. 8. Wszelkie prace przy użyciu opiły łańcuchowej (przecinanie pni, okrzesywanie gałęzi). Posługiwanie się piłą łańcuchową wymaga siły i sprawności dorosłego mężczyzny, kwaliikacji i wprawy. Występuje wysokie zagrożenie bardzo ciężkimi urazami łańcuchem tnącym przy manewrowaniu piłą, odbiciu piły, opuszczeniu na nogę itp. 9. Ścinanie drzew, ściąganie, załadunek i rozładunek drewna o średnicy większej niż 15 cm. Są to prace wymagające specjalistycznych umiejętności, siły izycznej i doświadczenia. Występuje wysokie zagrożenie przygnieceniem osób pracujących. 10. Obsługa dmuchaw, przenośników taśmowych i ślimakowych. Występuje duże zagrożenie pochwyceniem przez wirujące lub przesuwające się elementy oraz znaczne zapylenie przy odbiorze słomy i siana transportowanego dmuchawą. 11. Załadunek, wyładunek i wysiew tlenkowego wapna nawozowego (wapna palonego). Jest to substancja o silnych właściwościach pylących, żrących i parzących, powodująca poparzenia błon śluzowych, oczu i skóry. 12. Wszelkie prace z chemicznymi środkami ochrony roślin. Środki chemiczne I i II klasy toksyczności to trucizny, środki III klasy są szkodliwe dla zdrowia. Występuje niebezpieczeństwo zatrucia. 13. Prace z użyciem rozpuszczalników organicznych (farby, lakiery). Rozpuszczalniki organiczne (benzyny, rozpuszczalniki nitro, chlorokauczukowe i inne) składniki farb, lakierów, klejów są szkodliwe dla zdrowia, niektóre są rakotwórcze, mają właściwości narkotyczne, ulegają rozpuszczeniu w tkance mózgowej, powodując trwałe szkody. Ich pary tworzą z powietrzem mieszaniny wybuchowe. 14. Topienie i podgrzewanie lepiku i smoły. Występuje zagrożenie wybuchem, pożarem, poparzeniem. Opary lepiku i smoły zawierają rozpuszczalniki organiczne. 15. Rozpalanie i obsługa pieców centralnego ogrzewania. Występuje niebezpieczeństwo wybuchu i pożaru, groźba poparzeń twarzy i rąk. 16. Obsługa parników, kotłów do gotowania. Występuje niebezpieczeństwo groźnych oparzeń dzieci. 10
17. Obsługa rozpłodników (buhajów, ogierów, knurów, tryków). Dorosłe rozpłodniki są zwykle agresywne i wymagają stałej obsługi przez sprawnego mężczyznę ze względu na zagrożenie agresją: kopnięciem, uderzeniem, przygnieceniem, pogryzieniem. 18. Załadunek i rozładunek zwierząt, prace przy uboju i rozbiorze zwierząt. Występuje duże zagrożenie urazami ze strony broniących się zwierząt oraz obciążenie psychiczne młodego człowieka. 19. Opróżnianie zbiorników i wywóz gnojówki, gnojowicy i szamba. Istnieje duże niebezpieczeństwo urazów mechanicznych oraz zatrucia siarkowodorem. 20. Wykonywanie wykopów ziemnych i praca w wykopach. Występuje niebezpieczeństwo oberwania i obsunięcia się ścian wykopu i zasypania pracującego. 21. Obsługa ładowaczy i mechanicznych podnośników. Prace te wymagają uprawnień i odpowiedzialności. 22. Praca w silosach zamkniętych. Zbiornikach i pojemnikach. Występuje zagrożenie uduszeniem na skutek spadku zawartości tlenu powietrzu, zasypaniem i uduszeniem w silosach zbożowych. 23. Wszelkie prace na wysokości ponad 3 metry na: pomostach, drabinach. Występuje zagrożenie upadkiem. Zapewnienie bezpiecznego dzieciństwa jest obowiązkiem nadrzędnym każdego rodzica. Dorośli nie powinni prowokować wypadków (np. ciągnik rolniczy pozostawiony z pracującym silnikiem, bałagan). To na nich spoczywa obowiązek dbania o bezpieczeństwo dzieci. Zróbmy wszystko aby nie dochodziło do tragicznych wypadków, aby każde dziecko szczęśliwe, wypoczęte i zdrowe, 1 września zasiadło do szkolnej ławki. W ulotce wykorzystałem materiały informacyjne Państwowej Inspekcji Pracy oraz Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. 11
Wypadek spowodowany brakiem osłon elementów maszyny może się zakończyć trwałym kalectwem, a nawet śmiercią dziecka Bałagan występujący na terenie gospodarstwa może doprowadzić do nieszczęśliwego upadku oraz zatrucia resztkami środków ochrony roślin 12
Plac zabaw stworzony w gospodarstwie zapewni dzieciom bezpieczną zabawę Wszelkie kanały, studnie znajdujące się w obrębie gospodarstwa, pozbawione zabezpieczeń (pokryw) stwarzają niebezpieczeństwo wystąpienia tragicznego w skutkach wypadku 1
Brak prawidłowego zabezpieczenia elementów instalacji elektrycznej może doprowadzić do porażenia prądem Pestycydy przechowywane w sposób nieodpowiedni mogą przyciągnąć uwagę dziecka (kolorowe opakowania) i zostać wykorzystane do zabawy, co w konsekwencji może doprowadzić do ciężkich zatruć 1