INWENTARYZACJA DENDROLOGICZNA

temat: INWENTARYZACJA DENDROLOGICZNA DRZEW I KRZEWÓW ROSNĄCYCH WOKÓŁ BUDYNKÓW PRZEZNACZONYCH DO WYBURZENIA NA TERENIE DZIAŁEK NR 6/3, 6/4 i 7/27 (AM 7, OBRĘB NOWY DWÓR) PRZY UL. WOJROWICKIEJ 58 WE WROCŁAWIU zleceniodawca: Gmina Wrocław Zarząd Inwestycji Miejskich 53-135 Wrocław, ul. Januszowicka 15a kierownik zespołu: dr Piotr Reda pozostali autorzy: mgr inż. Rafał Wodzicki mgr inż. Aleksandra Wodzicka Wrocław, wrzesień 2015

Spis treści 1. Podstawa opracowania... 3 2. Informacje o autorach... 3 3. Wprowadzenie... 4 4. Metodyka pracy... 4 4.1. Materiały wyjściowe... 4 4.2. Metody badań... 5 5. Wyniki szczegółowej inwentaryzacji dendrologicznej... 5 6. Wnioski... 12 Literatura... 13 Załącznik. Rysunek z lokalizacją przedmiotowych drzew i krzewów 2

1. PODSTAWA OPRACOWANIA Podstawą niniejszego opracowania jest umowa nr NZU.3633.2.127.2015.Wojrowicka zawarta w dniu 7 września 2015 r. pomiędzy Gminą Wrocław reprezentowaną przez Zastępcę Dyrektora ds. Przygotowania Inwestycji Zarządu Inwestycji Miejskich Panią Jolantę Wnęk a Piotrem Redą (doktorem nauk biologicznych, dendrologiem) działającym pod firmą Leaf Project Studio z siedzibą przy ul. Kowieńskiej 19 we Wrocławiu, na sporządzenie inwentaryzacji dendrologicznej drzew i krzewów rosnących wokół budynków przeznaczonych do wyburzenia na terenie działek nr 6/3, 6/4 i 7/27 (AM-7, obręb Nowy Dwór) przy ul. Wojrowickiej 58 we Wrocławiu. 2. INFORMACJE O AUTORACH dr Piotr Reda - doktor nauk biologicznych (absolwent Wydziału Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Wrocławskiego), architekt krajobrazu (absolwent Podyplomowego Studium Architektury Krajobrazu na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej), pracownik Uniwersytetu Zielonogórskiego (kierownik ds. naukowych Ogrodu Botanicznego), członek Stowarzyszenia Architektury Krajobrazu z siedzibą w Krakowie (od 22.03.2014 r. Prezes Zarządu) zrzeszonego w International Federation for Landscape Architects (IFLA) oraz European Landscape Contractors Association (ELCA), członek Stowarzyszenia Federacja Arborystów Polskich z siedzibą we Wrocławiu, członek Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego z siedzibą we Wrocławiu, prowadzący działalność gospodarczą pod firmą Leaf Project Studio. specjalność: botanika, ochrona przyrody, dendrologia, architektura krajobrazu, kształtowanie terenów zieleni, siedziba firmy: 51-351 Wrocław, ul. Kowieńska 19, tel. kom. 601 553 704, e-mail: p.reda@lps.com.pl mgr inż. Rafał Wodzicki - architekt krajobrazu (absolwent Wydziału Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu), pracownik firmy Leaf Project Studio (kierownik d/s organizacyjno-technicznych, projektant). specjalność: architektura krajobrazu, kształtowanie terenów zieleni, tel. kom. 601 582 987, mail: wodzicki@lps.com.pl 3

mgr inż. Aleksandra Wodzicka - architekt krajobrazu (absolwentka Wydziału Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu), pracownik firmy Leaf Project Studio (asystentka projektanta). specjalność: architektura krajobrazu, kształtowanie terenów zieleni, mail: a.wodzicka@lps.com.pl 3. WPROWADZENIE Obszar inwentaryzacji stanowi fragment działek nr 6/3, 6/4 i 7/27 (AM-7, obręb Nowy Dwór) przy ul. Wojrowickiej 58 we Wrocławiu, w zakresie 10 m od budynków przeznaczonych do wyburzenia, zgodnie z ofertą i umową. Zinwentaryzowano także fragmenty działek nr 6/2 i 7/26 na których rosną krzewy, bezpośrednio przy granicy z przedmiotowym terenem, przy budynku. Obszar objęty opracowaniem w przeszłości miał być zagospodarowany jako teren rekreacyjno-sportowy towarzyszący szkole. Obecnie teren ten jest zaniedbany i nie użytkowany, porośnięty głównie przez samosiewy drzew i krzewów. Zinwentaryzowana zieleń wysoka rozmieszczona jest na całym terenie z większym zagęszczeniem przy południowym budynku. Charakter nasadzeń świadczy o ich pochodzeniu z samosiewów. Jedynie krzewy nr inw. 1 i 64 oraz drzewo nr inw. 19 są planowanymi nasadzeniami. Wśród zinwentaryzowanych drzew dominuje: śliwa ałycza (), która przez rozsiewanie się nasion rozprzestrzenia się szybko i porasta już dużą część terenu. Inne często występujące gatunki to: jesion pensylwański (), wierzba biała (Salix alba) i wierzba iwa (Salix caprea). Warstwę krzewów budują grupy krzewów wśród których dominuje: bez czarny (). Przedmiotowe drzewa i krzewy wykazują w większości dobry stan zdrowotny. Występują tu, obok obiektów zupełnie zdrowych, także okazy o nieznacznie obniżonej kondycji zdrowotnej. Część z nich ze względu na spadający gruz ma uszkodzenia na pniach. Niniejsze opracowanie ma na celu inwentaryzację drzew i krzewów porastających teren opracowania wraz z określeniem ich stanu zdrowotnego oraz określeniem ewentualnej możliwości zachowania przy wyburzeniu budynków. 4. METODYKA PRACY 4.1. Materiały wyjściowe Do wykonania niniejszej inwentaryzacji posłużyły następujące materiały wyjściowe: Mapa Zasadnicza terenu w skali 1 : 500. 4

Szczegółowe badania terenowe wykonane dnia 08.09.2015 r. 4.2. Metody badań W trakcie badań terenowych dokonano opisu dendrologicznego wszystkich rosnących w zakresie opracowania drzew i krzewów. Określono dla nich: dokładną lokalizację (rys. 1), gatunek, wykonano podstawowe pomiary dendrometryczne (obwód pnia, średnica korony i wysokość). Lokalizację obiektów nie naniesionych na mapę przeprowadzono metodą domiarów prostokątnych przy użyciu węgielnicy i dalmierza laserowego DISTO A5 firmy Leica. Określenie gatunku dokonano w oparciu o fachową literaturę dendrologiczną (Seneta i Dolatowski 2012). Obwód pnia mierzono na wysokości 130 cm ponad powierzchnią gruntu taśmą mierniczą z dokładnością do 1 cm. Średnicę rzutu korony mierzono taśmą mierniczą z dokładnością do 0,5 m. Wysokość mierzono wysokościomierzem leśniczym firmy Suunto z dokładnością do 0,5 m. W trakcie badań terenowych dokonano szczegółowych oględzin stanu zdrowotnego przedmiotowych drzew i krzewów. Zwrócono szczególną uwagę na stan pnia (listwy martwicy, ubytki powierzchniowe i wgłębne, uszkodzenia mechaniczne, wypróchnienia, ślady żerowania owadów, ślady żerowania dzięciołów, owocniki grzybów, pochylenie pni, itp.) oraz korony (susz gałęziowy, połamane konary, dziuple, obecność jemioły, asymetria, redukcje). Sprawdzono także drzewa i krzewy pod kątem zasiedlenia ich przez gatunki chronionych roślin, zwierząt i grzybów. 5. WYNIKI SZCZEGÓŁOWEJ INWENTARYZACJI DENDROLOGICZNEJ Szczegółowe wyniki inwentaryzacji dendrologicznej zieleni na terenie działek nr 6/3, 6/4 i 7/27 (AM-7, obręb Nowy Dwór) przy ul. Wojrowickiej 58 we Wrocławiu wraz z terenem przyległym od strony wschodniej zebrano w tabeli 1. 5

Tab. 1. Szczegółowe wyniki inwentaryzacji dendrologicznej. Nr inw. Gatunek (nazwa polska i łacińska) 1. Żywotnik zachodni 'Smaragd' Thuja occidentalis 'Smaragd' 2. Bez czarny 3. Śliwa ałycza 4. Śliwa ałycza 5. Śliwa ałycza 6. Śliwa ałycza 7. Śliwa ałycza 8. Śliwa ałycza 9. Jesion pensylwański 10. Śliwa ałycza 11. Śliwa ałycza 12. Śliwa ałycza 13. Jesion pensylwański 14. Jesion pensylwański Obwód pnia [cm] Średnica korony Wysokość Powierzchnia krzewów [m 2 ] Opis Do usunięcia bez zezwolenia - 0,5 1,2 1,1 Krzew zdrowy, w wieku do 10 lat. - 1,5 3,5 2,5 2,4 Krzew zdrowy, w wieku do 10 lat. 15, 23 2,0 2,5 5,5 - Drzewo zdrowe. 20, 29 3,5 5,0 - W dolnej części pnia ślady po usuniętych konarach. Korona asymetryczna. 14, 17, 1,5 3,0 4,0 - Rozwidlenie pnia w odziomku. Obwód pnia na wys. 5cm 12 wynosi poniżej 25cm - drzewo nie wymaga uzyskania decyzji na usunięcie. 21 1,5 3,0 5,5 - Drzewo zdrowe. 15, 9 1,0 2,0 4,5 - Drzewo zdrowe. 16 1,0 4,5 - Drzewo zdrowe. 18 1,5 4,5 - Drzewo zdrowe. 17, 19, 19 4,0 4,5 - Drzewo zdrowe. 15, 16 1,5 4,0 - Rozwidlenie pnia w odziomku. Obwód pnia na wys. 5cm wynosi poniżej 25cm - drzewo nie wymaga uzyskania decyzji na usunięcie. 19, 18, 2,0 3,0 4,5 - Drzewo zdrowe. Korona asymetryczna. 14 33 4,5 3,5 5,0 - Drzewo wyrasta bezpośrednio przy murze budynku. W odziomku ślady po usuniętych kolejnych przewodnikach. Pień pochylony na całej długości do 40º. Korona asymetryczna. 31, 31, 6,0 7,0 - Drzewo wyrasta bezpośrednio przy murze budynku. 37 Rozwidlenie pnia na wys. 0,4m. W dolnej części pnia ubytek powstały na skutek ścięcia głównego pnia. Obecne przewodniki to konary boczne, które przejęły rolę ściętego głównego pnia. W dolnej części korony susz gałęziowy.

Nr inw. Gatunek (nazwa polska i łacińska) 15. Wierzba iwa Salix caprea 16. Wierzba płacząca Salix sepulcralis 'Chrysocoma' 17. Wierzba iwa Salix caprea 18. Jesion pensylwański 19. Wierzba płacząca Salix sepulcralis 'Chrysocoma' 20. Śliwa ałycza 21. Bez czarny 22. Jesion pensylwański 23. Klon jawor Acer pseudoplatanus 24. Jesion pensylwański 25. Jesion pensylwański 26. Śliwa ałycza 27. Śliwa ałycza 28. Śliwa ałycza 29. Śliwa ałycza Obwód pnia [cm] Średnica korony Wysokość Powierzchnia krzewów [m 2 ] 24, 24 4,0 6,5 - Rozwidlenie pnia w odziomku. 26 2,5 5,0 - Główny pień złamany na wys. 4,0m, Korona odroślowa. 26 2,5 4,5 7,0 - W dolnej części pnia ślady po usuniętych konarach oraz rozległy ubytek. 18 1,0 3,0 - Główny pień złamany na wys. 2,0m, Korona odroślowa. Obwód pnia na wys. 5cm wynosi poniżej 25cm - drzewo nie wymaga uzyskania decyzji na usunięcie. 109, 13,0 14,0 - W dolnej części korony ślady po usuniętych konarach o 148, 109 średn. do 15cm. Wszystkie pnie w górnej części rozwidlone i pochylone do 45º. W koronie stanowiska jemioły. Drzewo o lekko obniżonej kondycji zdrowotnej. 50 6,0 4,5 8,5 - Drzewo wyrasta w bliskiej odległości od muru budynku. W dolnej części pnia i korony ślady po usuniętych konarach i gałęziach. - 3,5 4,0 9,6 Wyniesiony system korzeniowy. W koronie susz gałęziowy 30% oraz ślady redukcji pędów. Krzew o lekko obniżonej kondycji zdrowotnej. 29 3,5 6,0 - Drzewo zdrowe. 22 2,0 6,5 - Drzewo zdrowe. 34 4,5 5,5 - W odziomku ślad po usuniętym drugim przewodniku. 18 2,0 4,5 - Drzewo zdrowe. 11,14 1,0 4,5 - Drzewo zdrowe. 14, 18, 2,5 5,0 - Drzewo zdrowe. 12 18 2,0 5,5 - Drzewo zdrowe. 18, 18 2,0 5,5 - Drzewo zdrowe. Opis Do usunięcia bez zezwolenia 7

Nr inw. 30. Śliwa ałycza 31. Śliwa ałycza 32. Śliwa ałycza 33. Śliwa ałycza 34. Śliwa ałycza 35. Śliwa ałycza 36. Śliwa ałycza 37. Bez czarny 38. Bez czarny 39. Śliwa ałycza 40. Śliwa ałycza 41. Wierzba biała Salix alba 42. Wierzba biała Salix alba 43. Śliwa ałycza Gatunek (nazwa polska i łacińska) Obwód pnia [cm] Średnica korony Wysokość Powierzchnia krzewów [m 2 ] 14 1,0 4,5 - Drzewo zdrowe. Obwód pnia na wys. 5cm wynosi poniżej 25cm - drzewo nie wymaga uzyskania decyzji na usunięcie. 17 1,0 4,5 - Drzewo zdrowe. Obwód pnia na wys. 5cm wynosi poniżej 25cm - drzewo nie wymaga uzyskania decyzji na usunięcie. 17 1,0 4,5 - Drzewo zdrowe. 18, 14 2,0 4,5 - Rozwidlenie pnia w odziomku. Drzewo zdrowe. 14, 13 1,5 3,5 - Drzewo zdrowe. Obwód pnia na wys. 5cm wynosi poniżej 25cm - drzewo nie wymaga uzyskania decyzji na usunięcie. 24, 20, 4,0 4,5 - Drzewo zdrowe. 16 13, 21, 3,5 5,5 - Rozwidlenie pnia w odziomku. Drzewo zdrowe. 22, 18, 12-2,0 3,5 4,0 5,7 Krzew wyrasta w odległości 0,5m od muru budynku. W koronie susz gałęziowy 40% ze względu na zacienienie. Krzew o obniżonej kondycji zdrowotnej. - 3,5 4,0 9,6 Krzew wyrasta w odległości 0,5m od muru budynku. W koronie susz gałęziowy 40% ze względu na zacienienie. 14, 10 1,0 4,0 - Drzewo zdrowe. Obwód pnia na wys. 5cm wynosi poniżej 25cm - drzewo nie wymaga uzyskania decyzji na usunięcie. 17, 14 2,0 4,5 - Drzewo zdrowe. 42 4,0 10,0 - Drzewo wyrasta bezpośrednio przy murze budynku. 46 4,0 10,0 - Drzewo wyrasta bezpośrednio przy murze budynku. 24, 10 2,0 4,5 6,5 - Drzewo wyrasta bezpośrednio przy murze budynku. Opis Do usunięcia bez zezwolenia 8

Nr inw. 44. Wierzba biała Salix alba Gatunek (nazwa polska i łacińska) 45. Dereń świdwa Cornus sanguinea Bez czarny 46. Śliwa ałycza 47. Bez czarny Dereń biały Cornus alba 48. Topola biała Populus alba 49. Jesion pensylwański 50. Orzech włoski Juglans regia 51. Bez czarny 52. Wierzba iwa Salix caprea 53. Robinia akacjowa Robinia pseudoacacia 54. Bez czarny 55. Wierzba iwa Salix caprea 56. Jaśminowiec wonny Philadelphus coronarius 57. Wierzba iwa Salix caprea 58. Bez czarny Obwód pnia [cm] 39, 52, 32, 30 Średnica korony Wysokość Powierzchnia krzewów [m 2 ] Opis 7,0 11,5 - Drzewo wyrasta w odległości 1,0m od muru budynku. W dolnej części zaburzenie wzrostu przewodnika. Korona asymetryczna. - 4,0 7,0 5,0 23,6 Grupa krzewów rosnących bezpośrednio przy murze budynku. 30, 32, 18 6,0 4,5 - Drzewo wyrasta bezpośrednio przy murze budynku. Rozwidlenie pnia w odziomku. - 5,0 6,5 4,5 26,9 Grupa krzewów rosnących bezpośrednio przy murze budynku. 32, 31 6,0 7,5 - Rozwidlenie pnia na wys. 0,5m. 39 5,0 6,5 - Drzewo wyrasta bezpośrednio przy murze budynku. Do usunięcia bez zezwolenia 46 5,5 8,0 Drzewo owocowe. - 4,0 6,0 6,0 24,2 Krzew wyrasta bezpośrednio przy murze budynku. 22, 19, 3,0 3,0 - Pnie na wys. 1,2m ścięte, ich rolę przejmują pędy boczne. 24 27 4,0 4,5 - Drzewo zdrowe. - 2,0 3,0 3,0 4,7 Krzew wyrasta bezpośrednio przy murze budynku. 48, 30, 42, 23, 25, 21 10,0 10,0 - Drzewo wyrasta bezpośrednio przy murze budynku. - 1,5 2,0 1,8 W koronie ślady redukcji pędów. 28 2,0 9,0 - Drzewo wyrasta bezpośrednio przy murze budynku. - 2,5 2,0 4,9 W koronie susz gałęziowy 30%. 9

Nr inw. 59. Śliwa ałycza 60. Wierzba biała Salix alba 61. Wierzba biała Salix alba 62. Bez czarny 63. Topola czarna Populus nigra 64. Żywotnik zachodni Thuja occidentalis Ligustr pospolity Ligustrum vulgare Gatunek (nazwa polska i łacińska) Obwód pnia [cm] 21, 20, 13 46, 49, 30 Średnica korony Wysokość Powierzchnia krzewów [m 2 ] 3,5 4,5 - Drzewo zdrowe. 6,0 12,0 - Drzewo wyrasta w bliskiej odległości od muru budynku. Szyja korzeniowa przysypana gruzem. 53, 44 7,0 11,5 - Drzewo zdrowe. - 4,0 4,0 12,6 Krzew wyrasta bezpośrednio przy murze budynku. Część pędów uszkodzona przez leżącą na nich płytę stropową. W koronie susz gałęziowy 20%. 25, 58, 6,0 13,5 - Rozwidlenie pnia w odziomku. Drzewo zdrowe. 59, 74, 28-0,6 1,0 46,0 2,0 3,5 42,7 Żywopłot. Krzewy zdrowe, częściowo formowane. Opis Do usunięcia bez zezwolenia 10

Łącznie na badanym terenie zinwentaryzowano 64 drzewa, krzewy i ich grupy. Zinwentaryzowana zieleń należy do 17 gatunków i ich odmian. W warstwie drzew dominuje: śliwa ałycza () 40,6% udziału w całości. Inne częściej występujące tu gatunki to: jesion pensylwański () 12,5%, wierzba biała (Salix alba) i wierzba iwa (Salix caprea) po 7,8%. Pozostałe gatunki mają mniej licznych przedstawicieli. Warstwa krzewów stanowi 17% zinwentaryzowanych obiektów i reprezentowana jest najliczniej przez bez czarny (). Łączna powierzchnia krzewów wynosi 169,8 m 2. Zinwentaryzowane drzewa i krzewy pochodzą w większości z samosiewu. Stan zdrowotny badanej zieleni jest zróżnicowany. Występują tu, obok obiektów zupełnie zdrowych, także okazy o mniej lub bardziej obniżonej kondycji zdrowotnej. Część drzew ma uszkodzenia pni powstałe w wyniku spadania gruzu. Wśród zinwentaryzowanych obiektów nie ma gatunków chronionych. Na przedmiotowym terenie nie stwierdzono także występowania gatunków chronionych roślin, grzybów i ssaków. Na zinwentaryzowanych drzewach i krzewach nie stwierdzono obecność gniazd ptasich, ale obserwacje wskazują na bytowanie ptaków na obszarze objętym opracowaniem. Wśród opisanych obiektów: część krzewów jest w wieku do 10 lat: nr inw. 1 i 2; dla części drzew obwód pnia mierzony na wysokości 5cm nad gruntem wynosi poniżej 25 cm, są to: nr inw. 5, 11, 18, 30, 31, 34 i 39; jedno drzewo nr inw. 50 należy do gatunku owocowego. Zgodnie z art. 83f ust. 1 pkt. 1, 3 i 5 ustawy o ochronie przyrody na usunięcie wyżej wymienionych drzew nie jest wymagane zezwolenie. Drzewa i krzewy, dla których istnieje bardzo wysokie ryzyko zniszczenia podczas prac rozbiórkowych to nr inw.: 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 17, 18, 20, 21, 22, 23, 24, 26, 27, 28, 35, 36, 37, 38, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62.

6. WNIOSKI Po przeprowadzeniu badań terenowych oraz analizie zebranych danych wyciąga się następujące wnioski dotyczące inwentaryzacji dendrologicznej nr 6/3, 6/4 i 7/27 (AM-7, obręb Nowy Dwór) wraz z terenem przyległym od strony wschodniej przy ul. Wojrowickiej 58 we Wrocławiu: Badana zieleń rozmieszczona jest wzdłuż ścian budynków z wyraźnym zagęszczeniem przy budynku południowym. Na przedmiotowym terenie stwierdzono występowanie 64 drzew, krzewów i ich grup należących do 17 gatunków i odmian. Wśród drzew dominuje: śliwa ałycza (), mniejszy udział mają jesion pensylwański (Fraxinus excelsior), wierzba biała (Salix alba) i wierzba iwa (Salix caprea). Warstwę krzewów buduje głównie bez czarny (). Łączna powierzchnia krzewów wynosi 169,8 m 2. Stan zdrowotny badanej zieleni jest zróżnicowany. Występują tu, obok obiektów zupełnie zdrowych, także okazy o lekko obniżonej kondycji zdrowotnej. Wśród zinwentaryzowanych obiektów nie ma gatunków chronionych. Na zinwentaryzowanych drzewach i krzewach nie stwierdzono występowania gniazd ptasich. Nie stwierdzono występowania drzew dziuplastych. Nie stwierdzono występowania innych chronionych gatunków roślin, grzybów i ssaków. Wśród opisanych obiektów: część krzewów jest w wieku do 10 lat: nr inw. 1 i 2; dla części drzew obwód pnia mierzony na wysokości 5cm nad gruntem wynosi poniżej 25 cm, są to: nr inw. 5, 11, 18, 30, 31, 34 i 39; jedno drzewo nr inw. 50 należy do gatunku owocowego i zgodnie z art. 83f ust. 1 pkt. 1, 3 i 5 ustawy o ochronie przyrody na ich usunięcie nie jest wymagane zezwolenie. Drzewa i krzewy, dla których istnieje bardzo wysokie ryzyko zniszczenia podczas prac rozbiórkowych to: nr inw.: 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 17, 18, 20, 21, 22, 23, 24, 26, 27, 28, 35, 36, 37, 38, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62. Grupa krzewów nr inw. 64 rośnie na sąsiednim terenie XV Liceum Ogólnokształcącego w bezpośrednim sąsiedztwie budynku. W przypadku zachowania szczególnej ostrożności krzewy te mogą pozostać. 12

LITERATURA Seneta W., Dolatowski J. 2012. Dendrologia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. (Dz.U. z 2013 roku, poz.627 z póz. Zmianami). 13