Struktury Zarządzania w Administracji Lokalnej seminarium Wybory

Struktury Zarządzania w Administracji Lokalnej seminarium Wybory 1. Rady gmin, powiatów i sejmiki województw Zasady Wybory do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Cechy wyborów pięcioprzymiotnikowych: zasada tajności - głosowanie przebiega w odseparowaniu, jest anonimowe, a karty do urn wrzuca się osobiście, zasada bezpośredniości - wyborcy w drodze głosowania sami bez żadnego pośrednictwa przesądzają w sposób ostateczny i decydujący o składzie wybieranego organu. Wybory bezpośrednie określane są mianem wyborów jednostopniowych, w odróżnieniu od wyborów pośrednich, gdy głosowanie jest dwu- bądź wielostopniowe, zasada równości - każdy wyborca dysponuje jednakową liczbą głosów (równość formalna), o jednakowej wadze i znaczeniu (równość materialna), zasada powszechności - zakaz stosowania cenzusów wyborczych, każdy obywatel ma zarówno czynne, jak i bierne prawo wyborcze, zasada proporcjonalności - każda z partii otrzymuje mandaty w stosunku proporcjonalnym do liczby uzyskanych głosów. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej stanowi, iż "wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym", są więc pięcioprzymiotnikowe. Wybory do Senatu natomiast "są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym". Wyboru senatorów dokonuje się według zasady większościowej, nie ma więc formalnego zastosowania zasada proporcjonalności. Nie ma natomiast wymagania, by były one równe. I rzeczywiście, w latach 1989-1997 wybierano po 2 senatorów z każdego województwa (po 3 w województwie katowickim i warszawskim); tę samą liczbę mandatów obsadzano w województwie chełmskim (250 tys. mieszkańców) i w województwie gdańskim (1,5 mln mieszkańców), wybory nie były przeto równe w sensie równości materialnej. Wybory do Senatu były natomiast równe w sensie formalnym (każdy wyborca otrzymywał jedną kartę do głosowania i głosował tylko raz). W rozumieniu ordynacji wyborczej organami stanowiącymi jednostek samorządu terytorialnego są rady gmin, rady powiatów i sejmiki województw. Ilekroć w ustawie jest mowa o radzie gminy, należy przez to rozumieć także radę miasta na prawach powiatu. Ilekroć w niniejszej ustawie jest mowa o radzie, należy przez to rozumieć także sejmik województwa. Czynne i bierne prawo wyborcze Prawo wybierania (czynne prawo wyborcze) do danej rady ma, z zastrzeżeniem art. 6 ust. 1, każdy obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat oraz stale zamieszkuje na obszarze działania tej rady. Prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) przysługuje osobie mającej prawo wybierania do danej rady. Nie mają prawa wybieralności osoby: 1) karane za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego; 2) wobec których wydano prawomocny wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne w sprawie popełnienia przestępstwa umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego. Prawa wybieralności nie ma obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim pozbawiony prawa wybieralności w państwie członkowskim Unii Europejskiej, którego jest obywatelem. Można kandydować tylko do jednego z organów, można być radnym tylko jednej z rad. Państwowa Komisja Wyborcza powołana na podstawie przepisów ustawy Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oraz komisarze wyborczy organizują wybory i sprawują nadzór nad ich przeprowadzeniem zgodnie z przepisami prawa. Wybory przeprowadzają: 1) terytorialne (wojewódzkie, powiatowe i gminne) komisje wyborcze; 2) obwodowe komisje wyborcze. Do zadań Państwowej Komisji Wyborczej należy: 1) sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego; 2) powoływanie i odwoływanie komisarzy wyborczych; 3) rozpatrywanie skarg na działalność komisarzy wyborczych; 4) ustalanie wzorów urzędowych formularzy oraz druków wyborczych, a także wzorów pieczęci organów wyborczych niższego stopnia; 5) sprawowanie nadzoru nad sporządzaniem spisów wyborców; 1

6) podawanie do publicznej wiadomości zbiorczych wyników wyborów do rad; 7) wykonywanie innych zadań określonych w ustawach. Do zadań komisarza wyborczego należy: 1) sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego; 2) zapewnianie we współdziałaniu z organami samorządu terytorialnego organizacji wyborów do rad na obszarze województwa; 3) powoływanie terytorialnych komisji wyborczych oraz rozwiązywanie terytorialnych i obwodowych komisji wyborczych po wykonaniu ich ustawowych zadań; 4) rozpatrywanie skarg na działalność terytorialnych komisji wyborczych; 5) kontrolowanie, w zakresie ustalonym przez Państwową Komisję Wyborczą, prawidłowości sporządzania spisów wyborców; 6) podawanie do publicznej wiadomości informacji o składach terytorialnych komisji wyborczych powołanych na obszarze województwa; 7) udzielanie, w miarę potrzeby, terytorialnym i obwodowym komisjom wyborczym wyjaśnień; 8) ustalanie zbiorczych wyników wyborów do rad przeprowadzonych na obszarze województwa i ogłaszanie ich w trybie określonym w niniejszej ustawie; 9) przedkładanie sprawozdania z przebiegu wyborów na obszarze województwa, wraz z ich wynikami, Państwowej Komisji Wyborczej; 10) wykonywanie innych czynności przewidzianych w ustawach lub zleconych przez Państwową Komisję Wyborczą. Do zadań terytorialnej komisji wyborczej należy: 1) rejestrowanie kandydatów na radnych; 2) zarządzanie druku obwieszczeń wyborczych i podanie ich do publicznej wiadomości w trybie określonym w ustawie; 3) zarządzanie druku kart do głosowania i ich dostarczania obwodowym komisjom wyborczym; 4) rozpatrywanie skarg na działalność obwodowych komisji wyborczych; 5) ustalenie wyników głosowania i wyników wyborów do rady i ogłoszenie ich w trybie określonym niniejszą ustawą; 6) przesłanie wyników głosowania i wyników wyborów komisarzowi wyborczemu; 7) wykonywanie innych czynności określonych w ustawie lub zleconych przez komisarza wyborczego. Do zadań obwodowej komisji wyborczej należy: 1) przeprowadzenie głosowania w obwodzie; 2) czuwanie w dniu wyborów nad przestrzeganiem prawa wyborczego w miejscu i czasie głosowania; 3) ustalenie wyników głosowania w obwodzie i podanie ich do publicznej wiadomości; 4) przesłanie wyników głosowania do właściwej terytorialnej komisji wyborczej. Terminy powołania komisji wyborczych Terytorialne komisje wyborcze powołuje, najpóźniej w 45 dniu przed dniem wyborów, komisarz wyborczy spośród wyborców zgłoszonych przez pełnomocników, o których mowa w art. 101 ust. 2, z zastrzeżeniem ust. 3 Ordynacji. W skład komisji wchodzi od 7 do 9 osób. W skład komisji wyborczej wojewódzkiej, powiatowej oraz komisji wyborczej w mieście na prawach powiatu wchodzi z urzędu, jako przewodniczący, sędzia wskazany przez prezesa sądu okręgowego. Pierwsze posiedzenie wojewódzkiej komisji wyborczej organizuje komisarz wyborczy. Pierwsze posiedzenia powiatowych i gminnych komisji wyborczych organizuje, z upoważnienia komisarza wyborczego, odpowiednio starosta i wójt (burmistrz, prezydent miasta). Komisja na pierwszym posiedzeniu wybiera ze swojego składu przewodniczącego i jego zastępcę, chyba że został nim z urzędy sędzia sądu okręgowego. Skład komisji podaje się niezwłocznie do publicznej wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty. Zmiany i uzupełnienia w składzie komisji następują w trybie przepisów o jej powołaniu. Obwodową komisję wyborczą powołuje, najpóźniej w 21 dniu przed dniem wyborów, gminna komisja wyborcza spośród wyborców zgłoszonych przez pełnomocników, o których mowa w art. 101 ust. 2, z zastrzeżeniem ust. 2 Ordynacji. W skład komisji wchodzi od 7 do 9 osób, z zastrzeżeniem ust. 2a i 2b w tym z urzędu, jako członek, osoba wskazana przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) spośród pracowników samorządowych gminy lub gminnych jednostek organizacyjnych. W obwodach odrębnych (szpitalu, zakładzie pomocy społecznej, zakładzie karnym i areszcie śledczym, jeżeli w dniu wyborów będzie w nim przebywać co najmniej 15 wyborców objętych rejestrem wyborców w gminie) w skład komisji wchodzi od 5 do 7 osób. Pierwsze posiedzenie komisji organizuje wójt (burmistrz, prezydent miasta). Komisja na pierwszym posiedzeniu wybiera ze swojego składu przewodniczącego i jego zastępcę. Funkcji przewodniczącego i zastępcy przewodniczącego komisji nie może pełnić osoba wskazana do składu komisji przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Skład komisji podaje się niezwłocznie do publicznej wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty. Zmiany i uzupełnienia w składzie komisji następują w trybie przepisów o jej powołaniu. W skład komisji wyborczych mogą wchodzić tylko wyborcy stale zamieszkali na obszarze działania danej rady. Można być członkiem tylko jednej komisji wyborczej. W skład każdej z komisji wyborczych wchodzi po jednym przedstawicielu zgłoszonym w imieniu każdego komitetu wyborczego przez pełnomocnika. W przypadku zgłoszenia przez pełnomocników do składu terytorialnej lub obwodowej komisji wyborczej liczby kandydatów przekraczającej dopuszczalny skład komisji, o 2

składzie komisji decyduje publiczne losowanie przeprowadzone przez organ właściwy do jej powołania. Osoby wchodzące w skład komisji wyborczych tracą członkostwo w komisji z dniem podpisania zgody na kandydowanie na radnego. Z tym dniem tracą również członkostwo w komisjach osoby będące w stosunku do osób, które wyraziły zgodę na kandydowanie: zstępnymi, wstępnymi, małżonkami, rodzeństwem, małżonkami zstępnych lub przysposobionych. Członkowie komisji nie mogą pełnić funkcji pełnomocników komitetów wyborczych ani też mężów zaufania oraz nie mogą prowadzić agitacji na rzecz kandydatów na radnych. Liczba radnych Liczbę radnych wybieranych do rad ustala, odrębnie dla każdej rady, wojewoda, po porozumieniu z komisarzem wyborczym, odpowiednio do zasad określonych w niniejszej ustawie oraz ustawach odrębnych. Ustalenie liczby radnych dla każdej rady następuje na podstawie liczby mieszkańców zamieszkałych na obszarze działania danej rady, według stanu ewidencji ludności na koniec roku poprzedzającego rok, w którym wybory mają być przeprowadzone. W ciągu 14 dni od dnia wyborów może być wniesiony protest przeciwko ważności wyborów do danej rady lub przeciwko ważności wyboru radnego z powodu: 1) dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom, określonego w rozdziale XXXI Kodeksu karnego, lub 2) naruszenia przepisów niniejszej ustawy dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów. Protest wnosi się na piśmie do właściwego sądu okręgowego. W skład rady gminy wchodzą radni w liczbie: 1) piętnastu w gminach do 20 000 mieszkańców, 2) dwudziestu jeden w gminach do 50 000 mieszkańców, 3) dwudziestu trzech w gminach do 100 000 mieszkańców, 4) dwudziestu pięciu w gminach do 200 000 mieszkańców oraz po trzech na każde dalsze rozpoczęte 100 000 mieszkańców, nie więcej jednak niż czterdziestu pięciu radnych. W skład rady powiatu wchodzą radni w liczbie piętnastu w powiatach liczących do 40000 mieszkańców oraz po dwóch na każde kolejne rozpoczęte 20000 mieszkańców, ale nie więcej niż dwudziestu dziewięciu radnych. W skład sejmiku województwa wchodzą radni wybrani w wyborach bezpośrednich w liczbie trzydziestu w województwach liczących do 2000000 mieszkańców oraz po trzech radnych na każde kolejne rozpoczęte 500000 mieszkańców. Komitety wyborcze Komitety wyborcze mogą być tworzone przez: 1) partie polityczne i koalicje partii politycznych; 2) stowarzyszenia i organizacje społeczne, zwane dalej organizacjami ; 3) wyborców. Obywatele, w liczbie co najmniej 5, mający prawo wybierania, mogą utworzyć komitet wyborczy wyborców, składając pisemne oświadczenie o utworzeniu komitetu, z podaniem swoich imion i nazwisk, adresów zamieszkania oraz numerów ewidencyjnych PESEL. Komitet wyborczy wyborców powołuje: pełnomocnika wyborczego komitetu wyborczego wyborców uprawnionego do występowania na rzecz i w imieniu komitetu wyborczego, pełnomocnika finansowego. Pełnomocnika wyborczego komitetu wyborczego i pełnomocnika finansowego komitetu wyborczego powołuje się spośród osób wchodzących w skład komitetu wyborczego wyborców. Po zebraniu co najmniej 20 podpisów obywateli mających prawo wybierania, popierających utworzenie komitetu, pełnomocnik wyborczy zawiadamia komisarza wyborczego właściwego ze względu na siedzibę komitetu, o utworzeniu komitetu. Zawiadomienie może być dokonane w terminie od dnia ogłoszenia rozporządzenia o zarządzeniu wyborów do 50 dnia przed dniem wyborów. Finansowanie kampanii wyborczej Wydatki komitetów wyborczych ponoszone w związku z wyborami są pokrywane z ich źródeł własnych. Za gospodarkę finansową komitetu wyborczego odpowiedzialny jest i prowadzi ją pełnomocnik finansowy. Można być pełnomocnikiem finansowym tylko jednego komitetu wyborczego. Komitet wyborczy może pozyskiwać i wydatkować środki jedynie na cele związane z wyborami. Komitet wyborczy może pozyskiwać i wydatkować środki od dnia wydania przez właściwy organ postanowienia o przyjęciu zawiadomienia o utworzeniu komitetu. Zabrania się: 1) pozyskiwania środków przez komitet wyborczy po dniu wyborów; 2) wydatkowania środków przez komitet wyborczy po dniu złożenia sprawozdania finansowego. Zabronione jest przekazywanie środków finansowych i wartości niepieniężnych przez jeden komitet wyborczy na rzecz innego komitetu wyborczego oraz przeprowadzanie przez komitet wyborczy zbiórek publicznych. 3

Środki finansowe przekazywane komitetowi wyborczemu partii politycznej mogą pochodzić wyłącznie z funduszu wyborczego tej partii, tworzonego na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 857 i Nr 154, poz. 1802, z 2002 r. Nr 127, poz. 1089 oraz z 2003 r. Nr 57, poz. 507). Środki finansowe przekazywane koalicyjnemu komitetowi wyborczemu mogą pochodzić wyłącznie z tworzonych na podstawie przepisów ustawy, o której mowa w ust. 1, funduszy wyborczych partii politycznych wchodzących w skład koalicji. Środki finansowe: 1) komitetu wyborczego organizacji, 2) komitetu wyborczego wyborców mogą pochodzić wyłącznie z wpłat od osób fizycznych oraz kredytów bankowych zaciąganych na cele związane z wyborami. 4. Komitety wyborcze organizacji i wyborców nie mogą przyjmować środków finansowych pochodzących od: 1) osób fizycznych niemających miejsca zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem obywateli polskich zamieszkałych za granicą; 2) cudzoziemców mających miejsce zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Komitetom wyborczym nie wolno przyjmować wartości niepieniężnych, z wyjątkiem nieodpłatnych usług polegających na rozpowszechnianiu plakatów i ulotek wyborczych przez osoby fizyczne. Środki finansowe komitetu wyborczego są gromadzone wyłącznie na jednym rachunku bankowym. Zaświadczenie Państwowej Komisji Wyborczej o przyjęciu zawiadomienia o utworzeniu komitetu albo zaświadczenie komisarza wyborczego o przyjęciu zawiadomienia o utworzeniu komitetu stanowi podstawę do otwarcia rachunku bankowego, dokonania wpisu do Rejestru Gospodarki Narodowej (REGON) oraz nadania numeru identyfikacji podatkowej (NIP) na zasadach określonych w przepisach o ewidencji i identyfikacji podatników i płatników. Łączna suma wpłat od osoby fizycznej na rzecz komitetu wyborczego nie może przekraczać 15-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, obowiązującego w dniu poprzedzającym dzień ogłoszenia rozporządzenia o zarządzeniu wyborów. W przypadku gdy łączna suma wpłat od osoby fizycznej na rzecz komitetu wyborczego przekroczy 15-krotność minimalnego wynagrodzenia za pracę, wówczas nadwyżka sumy ponad dopuszczalny limit podlega przepadkowi na rzecz Skarbu Państwa. Środki finansowe mogą być wpłacane na rzecz komitetu wyborczego jedynie czekiem, przelewem lub kartą płatniczą. Komitety wyborcze mogą wydatkować na kampanię wyborczą wyłącznie kwoty ograniczone limitami wydatków. Limit wydatków ustala się mnożąc kwotę przypadającą na jeden mandat radnego przez liczbę mandatów przypadających na okręg lub okręgi, w których komitet wyborczy zarejestrował kandydatów. Kwota przypadająca na jeden mandat radnego wynosi: 1) w wyborach do rady gminy w gminach do 20 000 mieszkańców 750 złotych; 2) w wyborach do rady gminy w gminach powyżej 20 000 mieszkańców oraz w wyborach do rad dzielnic miasta stołecznego Warszawy 1 000 złotych; 3) w wyborach do rady powiatu 2 000 złotych; 4) w wyborach do rady miasta w miastach na prawach powiatu 3 000 złotych; 5) w wyborach do sejmiku województwa 5 000 złotych. W przypadku uzyskania nadwyżki pozyskanych środków na cele kampanii wyborczej nad poniesionymi wydatkami komitet wyborczy partii politycznej przekazuje ją na fundusz wyborczy tej partii. 2. W przypadku uzyskania nadwyżki pozyskanych środków na cele kampanii wyborczej nad poniesionymi wydatkami koalicyjny komitet wyborczy partii politycznych przekazuje ją na fundusze wyborcze partii wchodzących w skład koalicji w proporcji ustalonej w umowie koalicyjnej, a w razie braku stosownych postanowień w umowie na rzecz instytucji charytatywnej. Informację o przekazaniu na rzecz instytucji charytatywnej nadwyżki przekraczającej kwotę 1 000 zł pełnomocnik finansowy podaje do wiadomości publicznej w dzienniku o zasięgu ogólnokrajowym w terminie 7 dni od dnia jej przekazania. 3. W przypadku uzyskania nadwyżki pozyskanych środków na cele kampanii wyborczej nad poniesionymi wydatkami przez komitety wyborcze organizacji i wyborców, komitety te przekazują ją na rzecz instytucji charytatywnej. Informację o przekazaniu nadwyżki przekraczającej kwotę 1 000 zł pełnomocnik finansowy podaje do wiadomości publicznej, w terminie 7 dni od dnia jej przekazania, w dzienniku o zasięgu wojewódzkim, a w przypadku komitetu wyborczego partii lub koalicji, w dzienniku o zasięgu ogólnokrajowym. Finansowanie kampanii wyborczej jest jawne. Wybory do rad gmin. Przepisy szczególne Wybory do rad gmin, pod nadzorem Państwowej Komisji Wyborczej i komisarzy wyborczych, przeprowadzają: 1) gminne (miejskie) komisje wyborcze; 2) obwodowe komisje wyborcze. Radni są wybierani w okręgach wyborczych bezpośrednio spośród zgłoszonych kandydatów. Na jednego kandydata wyborca może oddać tylko jeden głos. W gminie liczącej do 20 000 mieszkańców o wyborze na radnego rozstrzyga liczba ważnie oddanych głosów na poszczególnych kandydatów. W gminach liczących powyżej 20 000 mieszkańców podziału mandatów pomiędzy listy kandydatów lub grupy list dokonuje się proporcjonalnie do łącznej liczby ważnie oddanych głosów odpowiednio na kandydatów danej listy albo grupy list. W podziale mandatów uczestniczą listy kandydatów tych komitetów wyborczych, na których listy w skali gminy oddano co najmniej 5% ważnie oddanych głosów. 3. W przypadku grup list w podziale mandatów uczestniczą grupy list, na które oddano w skali gminy co najmniej 10% ważnie oddanych głosów. Przy ustalaniu wyniku głosowania na grupę list uwzględnia się również głosy oddane na te komitety, których listy wchodzące w skład grupy nie uzyskały co najmniej 5% ważnie oddanych głosów w skali gminy. 4

Okręgi wyborcze Okręg wyborczy obejmuje część obszaru gminy. W gminach na terenach wiejskich okręgiem wyborczym jest sołectwo. Sołectwa łączy się w celu utworzenia okręgu wielomandatowego lub dzieli się na dwa lub więcej okręgów wyborczych, jeżeli wynika to z konieczności zachowania jednolitej normy przedstawicielstwa. W miastach przy tworzeniu okręgów wyborczych uwzględnia się utworzone jednostki pomocnicze (dzielnice, osiedla). W każdym okręgu wyborczym tworzonym dla wyboru rady w gminie liczącej do 20 000 mieszkańców wybiera się od 1 do 5 radnych. la wyboru rady w gminie liczącej powyżej 20000 mieszkańców tworzy się okręgi wyborcze, w których wybiera się od 5 do 8 radnych. Podział gminy na okręgi wyborcze jest stały. Zmiany granic okręgów wyborczych mogą być dokonywane najpóźniej na 3 miesiące przed upływem kadencji, jeżeli konieczność taka wynika ze zmiany w podziale terytorialnym państwa, zmiany granic sołectw, zmiany liczby mieszkańców danej gminy, zmiany liczby radnych w radzie gminy lub zmiany liczby radnych wybieranych w okręgach wyborczych. odział na okręgi wyborcze, ich granice i numery oraz liczbę radnych wybieranych w każdym okręgu ustala, na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta miasta), rada gminy według jednolitej normy przedstawicielstwa obliczonej przez podzielenie liczby mieszkańców gminy przez liczbę radnych wybieranych do danej rady, z uwzględnieniem zasad opisanych w Ordynacji. chwałę rady gminy w sprawie okręgów wyborczych ogłasza się w wojewódzkim dzienniku urzędowym oraz podaje się do publicznej wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty. Po jednym egzemplarzu uchwały przekazuje się niezwłocznie wojewodzie i komisarzowi wyborczemu. Informację o okręgach wyborczych, ich granicach i numerach, liczbie radnych wybieranych w każdym okręgu wyborczym oraz o wyznaczonej siedzibie gminnej komisji wyborczej podaje do publicznej wiadomości wójt (burmistrz, prezydent miasta), w formie obwieszczenia, najpóźniej w 50 dniu przed dniem wyborów. Zgłaszanie kandydatów na radnych Prawo zgłaszania kandydatów na radnych przysługuje komitetom wyborczym. Kandydaci zgłaszani są w formie list kandydatów. Przez listę kandydatów rozumie się również zgłoszenie jednego kandydata. W przypadku utworzenia koalicji wyborczej partia wchodząca w jej skład nie może zgłaszać kandydatów do danej rady samodzielnie albo w innej koalicji, jeżeli została zgłoszona wspólna lista kandydatów. Komitet wyborczy może zgłosić w każdym okręgu wyborczym tylko jedną listę kandydatów. Lista kandydatów w wyborach do rady: 1) w gminie liczącej do 20 000 mieszkańców może zawierać najwyżej tyle nazwisk kandydatów, ilu radnych jest wybieranych w danym okręgu wyborczym; 2) w gminie liczącej powyżej 20 000 mieszkańców nie może zawierać mniej niż 5 nazwisk kandydatów, z tym że liczba kandydatów nie może być większa niż dwukrotność liczby radnych wybieranych w danym okręgu wyborczym. Kandydować można tylko w jednym okręgu wyborczym i tylko z jednej listy kandydatów. 2. Wójt, burmistrz, prezydent miasta Wójt wybierany jest w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Czynne i bierne prawo wyborcze Prawo wybierania wójta w danej gminie (czynne prawo wyborcze) ma każdy, kto posiada prawo wybierania do rady tej gminy. Prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) ma każdy obywatel polski posiadający prawo wybieralności do rady gminy, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 25 lat, z tym że kandydat nie musi stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której kandyduje. Kandydat na wójta nie może jednocześnie kandydować na wójta w innej gminie. Quorum Za wybranego na wójta uważa się tego kandydata, który w głosowaniu otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. II tura Jeżeli żaden z kandydatów nie otrzymał określonej powyżej liczby ważnie oddanych głosów, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie. W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali największą liczbę ważnie oddanych głosów. W przypadku gdy dwóch lub więcej kandydatów otrzyma tę samą liczbę głosów uprawniającą do udziału w ponownym głosowaniu, o dopuszczeniu kandydata do wyborów w ponownym głosowaniu rozstrzyga większa liczba obwodów głosowania, w których jeden z kandydatów otrzymał większą liczbę głosów, a jeżeli liczba tych obwodów byłaby równa - rozstrzyga losowanie przeprowadzone przez gminną komisję wyborczą. W losowaniu mają prawo uczestniczenia wszyscy kandydaci lub pełnomocnicy ich komitetów wyborczych. Jeżeli którykolwiek z dwóch kandydatów wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze albo umrze, w jego miejsce do wyborów w ponownym głosowaniu dopuszcza się kandydata, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu. W takim przypadku termin ponownego głosowania odracza się o dalszych 14 dni. Za wybranego w ponownym głosowaniu uważa się tego kandydata, który otrzymał większą liczbę ważnie oddanych głosów. 5

Zarządzenie wyborów Wybory wójtów zarządza Prezes Rady Ministrów, w drodze rozporządzenia, łącznie z wyborami do rad gmin. Prawo zgłaszania kandydatów na wójta przysługuje: 1) partiom politycznym i koalicjom partii politycznych, 2) stowarzyszeniom i organizacjom społecznym, 3) wyborcom. Zgłaszanie kandydatów na wójta Do zgłaszania kandydatów na wójta stosuje się odpowiednio przepisy Ordynacji, dotyczące komitetów wyborczych, z tym że prawo zgłoszenia ma komitet wyborczy, który zarejestrował listy kandydatów na radnych w co najmniej połowie okręgów wyborczych w danej gminie. W każdym z tych okręgów liczba zarejestrowanych przez ten komitet kandydatów na radnych nie może być mniejsza niż liczba radnych wybieranych w tym okręgu. Kandydatów na wójta zgłasza się do gminnej komisji wyborczej najpóźniej w 25 dniu przed dniem wyborów do godziny 24. W celu zgłoszenia kandydata na wójta komitet wyborczy musi uzyskać poparcie, ujętych w rejestrze wyborców, co najmniej: 1) 150 wyborców - w gminie liczącej do 5 000 mieszkańców, 2) 300 wyborców - w gminie liczącej do 10 000 mieszkańców, 3) 600 wyborców - w gminie liczącej do 20 000 mieszkańców, 4) 1 500 wyborców - w gminie liczącej do 50 000 mieszkańców, 5) 2 000 wyborców - w gminie liczącej do 100 000 mieszkańców, 6) 3 000 wyborców - w gminie liczącej powyżej 100 000 mieszkańców. Dygresja finansowa Limit wydatków związanych z prowadzeniem kampanii wyborczej kandydata na wójta w gminach do 500 000 mieszkańców ustala się mnożąc liczbę mieszkańców danej gminy przez kwotę 50 groszy, a w gminach powyżej 500 000 mieszkańców mnożąc pierwsze 500 000 mieszkańców przez kwotę 50 groszy, a nadwyżkę ponad 500 000 mieszkańców przez kwotę 25 groszy. Wygaśnięcie mandatu wójta Wygaśnięcie mandatu wójta następuje wskutek: 1) odmowy złożenia ślubowania, 2) niezłożenia w terminach, określonych w odrębnych przepisach, oświadczenia o swoim stanie majątkowym, oświadczenia o działalności gospodarczej prowadzonej przez małżonka, oświadczenia o umowach cywilnoprawnych zawartych przez małżonka lub informacji o zatrudnieniu, rozpoczęciu świadczenia pracy lub wykonywania czynności zarobkowych albo zmianie stanowiska małżonka; 3) pisemnego zrzeczenia się mandatu, 4) utraty prawa wybieralności lub braku tego prawa w dniu wyborów, 5) naruszenia ustawowych zakazów łączenia funkcji wójta z wykonywaniem funkcji lub prowadzenia działalności gospodarczej, określonych w odrębnych przepisach, 6) orzeczenia trwałej niezdolności do pracy w trybie określonym w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, 7) śmierci, 8) odwołania w drodze referendum, 9) odwołania wójta w trybie art. 96 ust. 2 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (jeżeli powtarzającego się naruszenia Konstytucji lub ustaw dopuszcza się wójt, wojewoda wzywa wójta do zaprzestania naruszeń, a jeżeli wezwanie to nie odnosi skutku - występuje z wnioskiem do Prezesa Rady Ministrów o odwołanie wójta. W przypadku odwołania wójta Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która do czasu wyboru wójta pełni jego funkcję.) 10) zmian w podziale terytorialnym. Wygaśnięcie mandatu stwierdza rada gminy, w drodze uchwały, najpóźniej po upływie miesiąca od dnia wystąpienia przesłanek wygaśnięcia mandatu. Uchwałę o wygaśnięciu mandatu wójta w przypadkach, przewodniczący rady gminy niezwłocznie przesyła wojewodzie i komisarzowi wyborczemu. Jeżeli wójt przed dniem wyboru wykonywał funkcję lub prowadził działalność gospodarczą, obowiązany jest do zrzeczenia się funkcji lub zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej w ciągu 3 miesięcy od dnia złożenia ślubowania. W przypadku niezrzeczenia się funkcji lub niezaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej przez wójta w terminie, o którym mowa w ust. 4, rada gminy stwierdza wygaśnięcie mandatu wójta, w drodze uchwały, najpóźniej po upływie miesiąca od upływu tego terminu. CASUS PREZYDENTA SIEMIANOWIC ŚL. 6

3. Metody przeliczania głosów na mandaty (źródło: Wikipedia) Metoda d'hondta metoda stosowana do podziału mandatów w systemach wyborczych opartych na proporcjonalnej reprezentacji z listami partyjnymi. Jej nazwa pochodzi od nazwiska belgijskiego matematyka Victora d'hondta. Faworyzuje ona duże ugrupowania w większym stopniu niż druga spośród najpopularniejszych metod przeliczania głosów metoda Sainte-Laguë'a. Metodę d'hondta stosuje się przy podziale mandatów m.in. w wyborach parlamentarnych w Austrii, Finlandii, Izraelu (nosi tam nazwę metody Bader-Ofera), Holandii i Hiszpanii. W Polsce stosowano ją m.in. w parlamentarnych ordynacjach wyborczych II Rzeczypospolitej, a także w III Rzeczypospolitej (z wyłączeniem wyborów w 2001 roku) przy podziale mandatów do Sejmu oraz w wyborach samorządowych (do rad gmin liczących powyżej 20 tys. mieszkańców, rad powiatów oraz sejmików województw). Metoda polega na znalezieniu największych, kolejno po sobie następujących ilorazów liczby uzyskanych głosów. Podziału dokonuje się dzieląc liczbę głosów przypadających każdemu komitetowi przez kolejne liczby naturalne, a następnie z tak obliczonych ilorazów dla wszystkich komitetów, wybieranych jest tyle, ile jest mandatów do obsadzenia. W przypadku gdy kilka komitetów uzyskało takie same ilorazy stosuje się różne metody dodatkowego szeregowania. W Polsce wybrano następujący sposób - jeżeli kilka list uzyskało ilorazy równe ostatniej liczbie z liczb uszeregowanych w podany sposób, a list tych jest więcej niż mandatów do rozdzielenia, pierwszeństwo mają listy w kolejności ogólnej liczby oddanych na nie głosów. Gdyby na dwie lub więcej list oddano równą liczbę głosów, o pierwszeństwie rozstrzyga liczba obwodów głosowania, w których na daną listę oddano większą liczbę głosów. Przykład Mamy komitety A, B i C, które otrzymały kolejno 900, 300 i 480 głosów, do obsadzenia jest 5 mandatów. 1 krok: obliczenie ilorazów Dzielnik Komitet A Komitet B Komitet C 1 900 (1-szy mandat) 300 (4-ty) 480 (2-gi) 2 450 (3-ci) 150 240 3 300 (5-ty) 100 160 4 225 75 120 2 krok: ułożenie ilorazów w kolejności malejącej (w nawiasach komitet): 1 (A) 900 2 (C) 480 3 (A) 450 4 (B) 300 5 (A) 300 W związku z tym, że do rozdzielenia jest 5 mandatów, 3 mandaty otrzymuje komitet A (ilorazy 900, 450 i 300), 1 mandat komitet B (iloraz 300) oraz 1 mandat komitet C (iloraz 480). Metoda Sainte-Laguë - metoda stosowana do podziału mandatów w systemach wyborczych opartych na proporcjonalnej reprezentacji z listami partyjnymi. Jej nazwa pochodzi od nazwiska francuskiego matematyka André Sainte-Laguë. Metoda polega na znalezieniu największych, kolejno po sobie następujących ilorazów z liczby uzyskanych głosów. Podziału dokonuje się, dzieląc liczbę głosów przypadających każdemu komitetowi wyborczemu przez kolejne liczby nieparzyste: 1, 3, 5, 7, itd., a następnie z tak obliczonych ilorazów dla wszystkich komitetów wybieranych jest tyle największych, ile jest mandatów do obsadzenia. Istnieją różne odmiany tej metody. Niekiedy pomija się pierwszy dzielnik, dzieląc liczbę uzyskanych głosów kolejno przez 3, 5, 7 itd. Popularną modyfikacją jest zastąpienie pierwszego dzielnika 1 przez 1,4, co sprzyja ugrupowaniom większym - system ten znany jest jako zmodyfikowana metoda Sainte-Laguë. Metoda Sainte-Laguë jest stosowana m.in. w systemach wyborczych w Nowej Zelandii, Norwegii, Szwecji oraz Danii. Zastosowano ją również (w wersji zmodyfikowanej) w Polsce podczas wyborów parlamentarnych w 2001 roku oraz w wyborach do rad gmin (w gminach liczących powyżej 40 tys. mieszkańców) w 1990 i 1994 r. Metoda Sainte-Laguë generuje wyniki lepiej odzwierciedlające poglądy wyborców, podczas gdy metoda d'hondta sprzyja większym partiom. Przykład Mamy komitety A, B oraz C, które otrzymały kolejno 900, 300 i 480 głosów, do obsadzenia jest 5 mandatów. 1 krok: obliczenie ilorazów Dzielnik Komitet A Komitet B Komitet C 1 900 (pierwszy mandat) 300 (czwarty) 480 (drugi) 3 300 (trzeci) 100 160 5 180 (piąty) 60 96 7 129 43 69 2 krok: ułożenie ilorazów w kolejności malejącej (w nawiasach komitet): 1-900 (A) 2-480 (C) 3-300 (A) 4-300 (B) 5-180 (A) Trzy mandaty uzyska więc komitet A, a komitety B oraz C po jednym. 7

Metoda Hare'a-Niemeyera - metoda stosowana do podziału mandatów w systemach wyborczych opartych na proporcjonalnej reprezentacji z listami partyjnymi, powstała na skutek modyfikacji metody Hare'a przez niemieckiego matematyka Horsta Niemeyera. Nazywana jest także metodą matematycznej proporcji lub największej reszty. Liczbę uzyskanych mandatów oblicza się za pomocą wzoru: gdzie: Q - liczba uzyskanych przez daną listę mandatów V 1 - liczba ważnie oddanych głosów na daną listę w okregu wyborczym S - liczba mandatów do obsadzenia w danym okręgu wyborczym V t - łączna liczba głosów oddanych w danym okręgu wyborczym X,... - wynik dzielenia, np. 1,38 Liczba X przed przecinkiem oznacza liczbę mandatów przypadających w okręgu wyborczym danej liście. Jeżeli w odniesieniu do wszystkich list okręgowych nie zostaną rozdzielone wszystkie mandaty, to pozostałe mandaty przydziela się tym listom, dla których wyliczone ilorazy wykazują kolejno najwyższe wartości po przecinku, np. 0,39; 0,27; 0,05. Stosuje się wtedy zasadę największej reszty. Metoda ta sprzyja głównie małym i średnim ugrupowaniom. W Polsce tę metodę stosowano przy ustalaniu wyników w wyborach do sejmu w 1991 roku, obecnie została wyparta przez wspierającą duże partie metodę d'hondta. Przykład Mamy komitety A, B oraz C, które otrzymały kolejno 900, 300 i 480 głosów, do obsadzenia jest 5 mandatów. Według powyższego wzoru, obliczamy współczynniki dla poszczególnych komitetów: * A - 2,68 * B - 0,89 * C - 1,43 Zgodnie z liczbami przed przecinkiem, 2 mandaty uzyskuje komitet A, a jeden komitet C. Pozostałe dwa mandaty zostają rozdzielone kolejno komitetom o najwyższej wartości po przecinku, czyli B, następnie A. Ostatecznie komitet A uzyskuje 3 mandaty, a komitety B i C po jednym. Metoda Hare'a jedna z metod przeliczania ważnie oddanych głosów w wyborach na mandaty. Nazwana od nazwiska londyńskiego prawnika Thomasa Hare'a. Zgodnie z tą metodą wyniki wyborów ustala się w następujący sposób: 1. Oblicza się tzw. stały iloraz wyborczy poprzez podzielenie ogólnej liczby głosów oddanych w skali całego kraju przez ogólną liczbę mandatów do obsadzenia w wyborach. Kandydat, który uzyskał liczbę głosów równą lub większą ilorazowi wyborczemu, otrzymuje mandat. 2. Otrzymanie mandatu oznacza "skreślenie" kandydata z listy kandydatów. 3. Jeśli po zbadaniu ilu kandydatów otrzymało liczbę głosów równą lub większą od liczby stanowiącej iloraz wyborczy, okaże się, że pula mandatów do obsadzenie nie została wykorzystana, dalsze obsadzanie mandatów polega na badaniu, który z kandydatów znajdujący się "pod kreską" jest bliżej liczbie stanowiącej iloraz wyborczy. Taki kandydat zdobywa mandat. 8