Rewolucja czy ewolucja? Przyszłość radia cyfrowego w Polsce 1 '

PRZEGL D TELEKOMUNIKACYJNY Marcin KAROLAK* Rewolucja czy ewolucja? Przyszłość radia cyfrowego w Polsce 1 ' Proces cyfryzacji telewizji naziemnej w Polsce dobiegł końca. Dnia 23 lipca 2013 r. oficjalnie i symbolicznie ogłoszono w Giżycku wyłączenie ostatniego nadajnika służącego do ogólnopolskich emisji programów telewizyjnych w systemie analogowym. Do rozwiązania pozostał jeszcze problem cyfryzacji telewizji o zasięgu lokalnym. One również powinny przejść na nadawanie w systemie cyfrowym, aby wypełnić zalecenia międzynarodowe, jak również umożliwić lokalnym stacjom funkcjonowanie na tych samych zasadach i na tym samym rynku, na jakich emitują swój program ogólnopolscy nadawcy telewizyjni. Proces przejścia na nadawanie cyfrowe trwał kilka lat. Niekiedy bywał on nieco uciążliwy dla przeciętnego odbiorcy, który nie interesuje się nowinkami technicznymi. Spora liczba użytkowników była zmuszona zakupić nowe odbiorniki ewentualnie 1) Niniejszy artykuł zawiera osobiste poglądy autora * e-mail: M.Karolak@uke.gov.pl specjalne dekodery (STB - Set Top Box), umożliwiające odbiór programów cyfrowych. Niekiedy należało również wymienić stare anteny. Wszystko to wiązało się z kosztami, które - jakkolwiek niezbyt wysokie - byty pewnym obciążeniem dla domowych budżetów. Telewidzowie dzielnie przetrwali tę rewolucję i teraz mają możliwość bezpłatnego odbioru ponad 20 programów telewizyjnych. Ponadto cyfryzacja nadawania telewizyjnego oznacza polepszenie jakości obrazu i dźwięku oraz dostęp do usług dodatkowych. Można więc powiedzieć, że misja została zakończona, nastąpił koniec nerwowego oczekiwania i nadszedł okres delektowania się całą paletą dostępnych kanałów i ogólnie dostępnych treści. Tymczasem w mediach tradycyjnych i elektronicznych zaczynają się pojawiać, na razie nieśmiało, informacje o cyfryzacji radiofonii. Informacje te są dość lakoniczne i chaotyczne, nie objaśniają też samej natury zjawiska, jak również nie uwzględniają planów dotyczących rozwoju emisji cyfrowych. Może to powodować u odbiorców pewne uprzedzenie - jak to, ledwo w zeszłym roku musieliśmy kupić nowy telewizor/przystawkę/ antenę, a teraz znowu będziemy zmuszeni kupować nowy

PRZEGL D TELEKOMUNIKACYJNY odbiornik radiowy? Takie reakcje mogą spowodować odwrót słuchaczy od tradycyjnego radia i gwałtowny spadek ich liczby ewentualnie przesunięcie ich uwagi na stacje radiowe prowadzące transmisje w sieci Internet. Czas więc spróbować opisać to, co może czekać słuchacza radiowego w najbliższych kilku latach. NIECO ZAMIESZANIA Z ZAKRESAMI Przede wszystkim posiadacze odbiorników radiowych przystosowanych do odbioru wyłącznie radia analogowego mogą na razie spać spokojnie, ponieważ na razie ani w Polsce, ani w zdecydowanej większości krajów europejskich nie określono daty zaprzestania emisji analogowego radia (na razie tylko Norwegia wskazała na 2017 rok, ale i ona się waha). W przypadku telewizji analogowej datę taką określiło Porozumienie Regionalne w sprawie planowania naziemnej radiodyfuzji cyfrowej w Regionie 1 (w częściach Regionu 1 położonych na zachód od południka 170 E i na północ od równoleżnika 40 S z wyłączeniem terytorium Mongolii) oraz w Islamskiej Republice Iranu, w pasmach częstotliwości 174-230 MHz oraz 470-862 MHz, zwane potocznie Genewa 06. Zostało ono bowiem zawarte w trakcie sesji RRC (Regional Radiocommunication Conference) w Genewie w roku 2006. Zgodnie z art. 12 tego Porozumienia, dotychczasowe emisje telewizyjne w systemie analogowym po dniu 17 czerwca 2015 roku nie będą chronione. Wymiernym skutkiem zakończenia emisji w systemie analogowym przez nadawców telewizyjnych jest zwolnienie przez nich częstotliwości z zakresu 790-862 MHz (tzw. dywidenda cyfrowa), które w całej Europie zostały zwykle przeznaczone na potrzeby telefonii komórkowej oraz szerokopasmowego dostępu do sieci Internet. Tymczasem radio analogowe nadal jest słuchane najczęściej w paśmie ultrakrótkim (VHF - Very High Freęuency) na częstotliwościach z zakresu 87,5-108,5 MHz i na razie nie słychać 0 planach zmiany przeznaczenia tego zakresu częstotliwości. Bardziej przywiązani do tradycji słuchacze w kraju i za granicą mogą jeszcze posłuchać Polskiego Radia na falach długich (LF - Low Frequency) na częstotliwości 225 khz z RTCN w Solcu Kujawskim. Radiofonia analogowa przeżyła już zresztą w Polsce małą rewolucję, kiedy to w roku 1999 nastąpiło zaprzestanie emisji w dotychczas używanym zakresie 65,5-74,0 MHz i przeniesienie emisji na częstotliwościach z zakresu 87,5-108,5 MHz, co wymagało wymiany niektórych starszych odbiorników radiowych. Sytuacja na rynku radiofonii analogowej jest zatem stabilna, ale bez szansy na długofalowy rozwój, ponieważ w eterze panuje duże zagęszczenie. Nadawca publiczny, Polskie Radio S.A., nadaje cztery programy ogólnopolskie, a regionalne programy emituje 17 rozgłośni regionalnych Polskiego Radia, współpracujących ze sobą programowo w ramach porozumienia Audytorium 17. Następnie programy radiowe emitują dwie komercyjne stacje o zasięgu ogólnopolskim (RMF FM, Radio Zet), ogólnopolski nadawca społeczny Radio Maryja, kilka sieci radiowych ponadregionalnych (np. ESKA, Vox) oraz spora grupa nadawców regionalnych i lokalnych, skupiających kilka rozgłośni w ramach jednej grupy bądź też działających zupełnie samodzielnie. Co ciekawe, pomimo rozwoju mediów elektronicznych 1 szerokiego dostępu do treści rozpowszechnianych w Internecie zarówno w postaci tradycyjnych programów, jak i treści na życzenie, chętnych na założenie własnej rozgłośni radiowej nadal nie brakuje. Do Urzędu Komunikacji Elektronicznej regularnie zgłaszają się zainteresowani, prosząc o informację, czy pozostały jakieś wolne częstotliwości. Bieżące analizy LIKE wskazują, że coraz trudniej je znaleźć. Aktualny ich wykaz na potrzeby programów radiofonicznych jest przekazywany do organu koncesyjnego, czyli Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Można się z nim zapoznać na stronie http:// www.krrit.gov.pl/dla-nadawcow-i-operatorow/koncesje/wykazwolnych-czestotliwosci/. Z tego wykazu można wysnuć wniosek, że uruchomienie radia jest obecnie możliwe w zasadzie wyłącznie w mniejszych miejscowościach, przy użyciu nadajników małej mocy. Próba dobrania częstotliwości w dogodnej lokalizacji, np. w mieście wojewódzkim, wiąże się nieuchronnie, jeśli nawet nie z bezowocnym poszukiwaniem, to na pewno z bardzo restrykcyjnymi warunkami technicznymi, ograniczającymi drastycznie zasięg takiej stacji i w praktyce skazującymi taką inicjatywę na porażkę. Problem zmniejszających się zasobów częstotliwości przeznaczonych dla polskiej radiofonii został zresztą zauważony i skomentowany już kilka lat temu. Przykładowo, prof. dr. inż. Andrzej Zieliński w publikacji O niektórych problemach rozwoju rynku mediów elektronicznych w Polsek wskazywał, że brak rezerw częstotliwości w podstawowych zakresach widma elektromagnetycznego, właściwych dla analogowej telewizji i radiofonii, jest podstawowym czynnikiem ograniczającym rozwój tego rynku. Zdaniem A. Zielińskiego, radiofonia oczekuje na opracowanie kompleksowej koncepcji cyfryzacji. Rozwiązanie, polegające na umieszczeniu niektórych nadań radiofonicznych w usługach dodatkowych multipleksu telewizyjnego, wydaje się raczej zastępcze. Rozwiązanie docelowe powinno polegać przede wszystkim na wykorzystaniu pasma 174-230 MHz oraz częstotliwości z pasma L (zakres 1452-1492 MHz). PIERWSZE NIEŚMIAŁE PRÓBY SONDOWANIA RYNKU Przysłuchując się dyskusjom na temat wprowadzania radia cyfrowego w Polsce, można usłyszeć argumenty nie tyle przeciwko radiu cyfrowemu jako całemu zjawisku, ile raczej głosy sprzeciwiające się jego wprowadzeniu bez uprzedniej długofalowej strategii cyfryzacyjnej, konsultacji zainteresowanych stron bądź nawet bez specjalnej ustawy regulującej tę kwestię. Argumenty te w sposób bezpośredni nawiązują do procesu cyfryzacji telewizji w Polsce, który zaczął się jeszcze przed konferencją Genewa 2006. Pierwsze testy nadań w systemie cyfrowym zostały przeprowadzone przez Emitel w roku 2001, pierwsza Strategia przejścia z techniki analogowej na cyfrową w zakresie telewizji naziemnej została zatwierdzona przez Radę Ministrów 4 maja 2005 roku. Co więcej - ze względu na nie do końca przyjazne cyfryzacji środowisko prawne - podjęto pracę nad specjalnym aktem prawnym regulującym proces cyfryzacji, czego owocem stała się ustawa z dnia 30 czerwca 2011 r. o wdrożeniu naziemnej telewizji cyfrowej. Powstaje pytanie, czy w przypadku cyfryzacji radiofonii naziemnej należy powtórzyć dokładnie tę samą ścieżkę konsultacyjno-legislacyjną? Zdaniem autora tego artykułu, można w pewien sposób do niej nawiązać (co w pewnym sensie już się stało), ale nie ma konieczności podążać nią w każdym szczególe. Przede wszystkim dlatego, że nie ma konieczności wyłączenia emisji analogowych w ustalonej międzynarodowo dacie. Poza tym nie występują dodatkowe problemy zagospodarowania częstotliwości, tak jak w przypadku procesu cyfryzacji telewizji, np. konieczność zawarcia porozumienia z Ministerstwem Obrony Narodowej dotyczącego zwolnienia niektórych kanałów użytkowanych do tej pory przez stronę wojskową, Jeśli chodzi o proces konsultacji społecznych dotyczących zainteresowania rozwojem radia cyfrowego, to zaczął się on 10 listopada 2008 roku. Tego dnia Prezes UKE poddał konsultacjom możliwość zagospodarowania częstotliwości z zakresu 1452-1492 MHz na potrzeby radiofonii cyfrowej. Stanowisko w tej sprawie zgłosiło 13 podmiotów, w tym Polskie Radio S.A., nadawcy komercyjni, organizacje społeczne (Polska Izba Radio- 2) z. 3-4, rok 2006, Telekomunikacja i Techniki Informacyjne

PRZEGL D TELEKOMUNIKACYJNY dyfuzji Cyfrowej) oraz Instytut Łączności. Padały glosy opowia dające się za rozwojem radiofonii cyfrowej, ale padały również gfosy przeciwne. Analizując głosy zwolenników rozwoju radio fonii cyfrowej, należy podkreślić że w większości nie zalecali oni wykorzystania do tego celu pasma L, wskazując że ewentualnie może ono służyć do uzupełnienia sieci VHF w paśmie trzecim, zwłaszcza w dużych miastach. Pomimo że zakres 1452-1492 MHz nadal widnieje w Kra jowej Tablicy Przeznaczeń Częstotliwości, jako przeznaczony m.in. dla radiofonii (i to wyłącznie radiofonii cyfrowej), nie należy spodziewać się uruchomienia radia cyfrowego z wykorzystaniem tych częstotliwości. Ponadto prace badawcze i analizy przepro wadzone na forum międzynarodowym wykazują konieczność zagospodarowania tego zakresu dla innych służb radiokomu nikacyjnych niż radiodyfuzja. Idąc niejako za ciosem, Prezes UKE wszczął 5 sierpnia 2010 r. kolejne konsultacje, tym razem dotyczące możliwości urucho mienia radiofonii cyfrowej (oraz telewizji cyfrowej) w zakresie 174-230 MHz. Przypomniał on, że- zgodnie z ustaleniami kon ferencji Genewa 06 - Polska uzyskała zasoby częstotliwości umożliwiające budowę trzech sieci ogólnopolskich w syste mie T-DAB oraz jednej sieci DVB-T. W związku z tym jednym z zagadnień poddanych konsultacjom była kwestia ewentualnej zamiany jednego ogólnokrajowego pokrycia sieci DVB-T na cztery ogólnopolskie pokrycia T-DAB. Konsultacje ponownie odbiły się szerokim echem, a Prezes UKE otrzymał tym razem 15 stanowisk konsultacyjnych. W większości były one przychylne uruchomieniu radia cyfrowego w Polsce, przy czym komenta torzy różnili się znacznie, prognozując warunki oraz główne założenia tego procesu. Duże zainteresowanie rozwojem cyfro wego radia przejawiali nadawcy publiczni. Należy odnotować również głos krytyczny jednej z dużych grup radiowych, która bardzo sceptycznie oceniła konieczność wprowadzenia radia cyfrowego w Polsce. W tej sytuacji stało się jasne, że dla potrzeb rozwoju radiofo nii cyfrowej należy wykorzystać zakres 174-230 MHz. Powstaje zatem kolejne pytanie, czy skoro przeprowadzono konsultacje społeczne i zebrano bardzo ciekawe, wyczerpujące opinie zainteresowanych nadawców oraz fachowców w dziedzi nie radiokomunikacji, to w przypadku rozwoju radiofonii cyfrowej w Polsce należy uprzednio opracować jego strategię bądź nawet podjąć pracę nad kolejną specustawą. Odpowiedź wydaje się zawarta we wcześniejszych rozważaniach - jest to wskazane, ale nie stanowi warunku sine qua non. ŚRODOWISKO PRAWNE W tym miejscu właśnie pojawia się dość zasadnicze pytanie - czy obowiązujące przepisy prawa tworzą zachęcające warunki do wdrożenia radia cyfrowego w Polsce? Jak wskazano powyżej, w przypadku cyfryzacji telewizji naziemnej powstała konieczność uchwalenia specustawy. Odpowiedź na to pytanie jest dość przewrotna - i tak, i nie. Ogólnie rzecz biorąc, w polskim systemie prawnym funkcjonują dwa podstawowe akty prawne, regulujące tę materię - ustawa z 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji oraz ustawa z 16 lipca 2004 roku - Prawo telekomunikacyjne. Pierwsza z nich zawiera normy odnoszące się przede wszystkim do regulacji treści (kontentu) w środowisku radiofonii i telewizji, druga zaś odnosi się do kwestii gospodarki zasobami częstotliwości, wtym zasobami przeznaczonymi dla radiodyfuzji. Wydawałoby się więc, że sytuacja jest klarowna - jeden akt prawny odnosi się do regulacji treści, istnieje organ konstytucyjny, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji odpowiedzialny za tę regulację, Przewodni czący KRRiT udziela koncesji na rozpowszechnianie programów, a z drugiej strony kwestie techniczne pozostają w gestii Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej, do którego nadawca składa wniosek o rezerwację częstotliwości. Jeden organ przyzna kon cesje i określi warunki programowe, a drugi zapewni niezbędne zasoby częstotliwości. W praktyce sytuacja była dość klarowna - ale w środowisku analogowym. Podstawowy problem polega bowiem na tym, że ustawa 0 radiofonii i telewizji widzi" radiofonię i telewizję właśnie w spo sób analogowy - proces koncesyjny opiera się na ogłoszeniu dostępnej częstotliwości w danej lokalizacji i ocenie ofert na tę właśnie stację nadawczą. W przypadku radiofonii cyfrowej nie ma lokalizacji konkretnych stacji, ponieważ jest to sieć SFN (Single Frequency Network), oparta na całych jednokanałowych obszarach (allotmentach), a na dodatek programy są w niej zestawiane w multipleks, czyli zespolony strumień danych. Nadawca pojedynczego programu nie musi być zainteresowany rezerwacją częstotliwości, ponieważ może ją mieć operator mul tipleksu. W zasadzie ustawa o radiofonii i telewizji jest cyfrowa" tylko w jednym przepisie - art. 37 ust. 3a stanowi, że jeżeli do rozpowszechniania programu radiofonicznego lub telewizyjne go jest wymagana rezerwacja częstotliwości, Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej dokonuje jej niezwłocznie na rzecz nadawcy, który uzyskał koncesję, chyba że program ten będzie rozpowszechniany przez operatora multipleksu w sposób cyfro wy drogą rozsiewczą naziemną. Do dokonywania, wprowadzania zmian lub cofania rezerwacji częstotliwości stosuje się przepisy art. 114 i 115 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. - Prawo telekomuni kacyjne oraz nie stosuje się przepisów art. 116 tej ustawy. Problem analogowości" ustawy o radiofonii i telewizji z dużą siłą ujawnił się przy przeprowadzeniu przez Prezesa UKE na przełomie 2008 i 2009 r. konkursu na tak zwaną tele wizję mobilną. W pierwszych założeniach w skład zawartości programowej takiej telewizji miały wejść zupełnie nowe audycje, produkowane specjalnie na potrzeby nowego rodzaju telewizji, tak zwane mobizody (definicję mobizodu można znaleźć np. na stronie - http://pl.wikipedia.org/wiki/mobizod). Oznaczałoby to, że po raz pierwszy treści audiowizualne zostałyby oderwane od tradycyjnego modelu - ogłoszenie konkursu przez KRRiT koncesja - rezerwacja częstotliwości. Po burzliwych dyskusjach 1 wysłuchaniu sporej liczby głosów niechętnych jakimkolwiek odstępstwom od jedynie słusznej reguły, w tym głosów dużego sceptycyzmu KRRiT, Prezes UKE zgodził się na odstąpienie od modelu mobizodu i powrót do koncepcji tradycyjnych pro gramów telewizyjnych oraz radiowych. Jedyną nowością, jaką udało się przeforsować, był tzw. worek programowy" - podmiot świadczący usługi telewizji mobilnej ma obowiązek zachowania określonej liczby unikalnych programów, natomiast może je przez cały czas trwania rezerwacji częstotliwości modyfikować, zmieniając ofertę programową w zależności od zapotrzebowań odbiorców. Jest to jednak ograniczone jednym istotnym warun kiem - muszą to być programy rozprowadzane w rozumieniu ustawy o radiofonii i telewizji, a zatem nie pojawią się w telewizji mobilnej zupełnie nowe treści. Czy analogowość" ustawy o radiofonii i telewizji jest zatem czynnikiem zniechęcającym do rozwoju radiofonii cyfrowej w Polsce? Nie do końca. Skoro udało się przebrnąć przez kon kurs na telewizję mobilną, a potem (z pomocą ustawy o wdro żeniu naziemnej telewizji cyfrowej) dokonać cyfryzacji telewizji naziemnej, to jeżeli na razie nie można ustawy o radiofonii i tele wizji znowelizować w tym zakresie, trzeba ją stosować również przy wprowadzaniu radia cyfrowego. Wskazany przepis art. 37 ust. 3a (do dziś niestosowany w praktyce ciekawy przepis tzw. martwego prawa) umożliwia udzielanie koncesji bez rezerwacji częstotliwości. Klasycznym tego przykładem mogą być pro gramy w multipleksie. Art. 34 ustawy o radiofonii i telewizji, po jego ostatnich nowelizacjach, również zdaje się przewidywać stan faktyczny i prawny, w którym koncesja nie jest powiązana z rezerwacją częstotliwości. Znowelizowany został również art. 116 ustawy Prawo telekomunikacyjne, który w jego obecnej redakcji umożliwia Prezesowi UKE przeprowadzenie konkursu

PRZEGL D TELEKOMUNIKACYJNY na rezerwację częstotliwości, obejmującą nie tylko rozprowadza nie, ale również rozpowszechnianie programów radiofonicznych albo telewizyjnych. Nietrudno zauważyć, że nadal obie ustawy są wobec siebie, delikatnie mówiąc, nie do końca kompatybilne. Jednak nawet z zastanym obecnie stanem prawnym możliwe jest wprowadzenie w Polsce radiofonii cyfrowej. ROZWÓJ RADIA CYFROWEGO W INNYCH KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ - WIELKA BRYTANIA W większości krajów Unii Europejskiej emisje radia cyfrowe go zostały już uruchomione na poziomie oferty komercyjnej lub też w formie testowej. Zainteresowanych analizą porównawczą warto odestać do strony internetowej http://www.worlddab.org/, prowadzonej przez World DMB, światowe forum nadawców, operatorów telekomunikacyjnych, producentów odbiorników oraz inne zainteresowane podmioty, upowszechniające wiedzę i promujące radiofonię cyfrową. Warto wspomnieć, że do World DMB przystąpiła również Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, o czym regulator poinformował w komunikacie prasowym z dnia 23 grudnia 2013 r. Ciekawe informacje na temat rozwoju radiofonii cyfrowej w Wielkiej Brytanii zebrał ostatnio regulator OFCOM w raporcie The Communications Market: Digital Radio Report. Ofcoms 's fourth annuai digital progress report opublikowanym 25 wrze śnia 2013 r. i dostępnym pod linkiem http://media.ofcom.org. uk/2013/09/25/ofcom-publishes-digital-radio-report-2013/. Warto przytoczyć w tym miejscu kilka najciekawszych informacji. W Wielkiej Brytanii oferta radiofonii cyfrowej składa się obecnie z dwóch ogólnokrajowych multipleksów - multiplek su BBC, w którego zasięgu znajduje się 94,4% gospodarstw domowych oraz multipleksu nadawców komercyjnych z osią gniętym pokryciem na poziomie 89,5%. Oprócz wskazanych multipleksów ogólnokrajowych funkcjonują również multiplek sy lokalne i regionalne, w których zasięgu znajduje się ponad 70% ludności. Raport OFCOM dla porównania przytacza dane dotyczące dostępu mieszkańców Wysp Brytyjskich do szeroko pasmowego Internetu przez ADSL, którego dostępność zbliża się do granicy 99,9% gospodarstw domowych. Powszechnie twierdzi się bowiem, że największym rywalem radia cyfrowego jest streaming internetowy. Jeśli chodzi o ofertę programową, najbardziej uprzywile jowani są mieszkańcy terenów tzw. wielkiego Londynu, którzy mogą odbierać nawet 61 programów radiofonii cyfrowej. Poza Londynem oferta radia cyfrowego obejmuje zwykle około 26 35 programów. Sprzedaż odbiorników radiowych, zarówno tych tradycyj nych, jak i przystosowanych do odbioru radiofonii cyfrowej, maleje w Wielkiej Brytanii systematycznie - w drugim kwartale 2013 r. zanotowano 14,3 % spadek w porównaniu z analogicz nym okresem roku poprzedniego. Jednak w ogólnej liczbie sprzedanych odbiorników systematycznie wzrasta udział odbior ników radia cyfrowego, który w drugim kwartale 2013 r. wynosił 33,4 % (wzrost o 4,7%). Bardzo dynamicznie wzrasta liczba odbiorników radia cyfrowego montowanych w fabrycznie nowych samochodach. W 2012 roku szacowano, iż w nowo rejestrowanych samo chodach liczba odbiorników cyfrowych wynosiła 3-5% liczby wszystkich nowych odbiorników samochodowych, podczas gdy w drugim kwartale roku 2013 liczba ta wzrosła prawie dziesię ciokrotnie (do 38,3%). Zasięg radia cyfrowego jest znaczący, liczba cyfrowych odbiorników radiowych, szczególnie w nowych samochodach, wzrasta. A jak to wygląda po stronie odbiorcy? Okazuje się, że najwięcej słuchaczy jest zainteresowanych nowymi treściami, które nie są dostępne w radiu analogowym ani w programach radia internetowego. Porównanie wyników słuchalności w odstę pie roku: czerwiec 2012 - czerwiec 2013 wskazuje, że cztery unikalne programy radiowe osiągnęły przeciętnie tygodnio wo ponad milionową rzeszę słuchaczy. Byty to trzy programy publicznego nadawcy BBC - BBC 6 Music, BBC Radio 4 Extra i BBC 1 Extra oraz komercyjna stacja Absolute 80's. Wyniki BBC 6 są o 26,7% lepsze, niż przed rokiem, a stacji Absolute 80' s o 16,7 %. Niektóre programy komercyjne radia cyfrowego traciły słuchaczy, dwa najbardziej popularne programy koncernu - Bauer, Smash Hits oraz The Hits- straciły odpowiednio 11,1% oraz 3,4 % słuchaczy. NIEMCY W Niemczech funkcjonuje obecnie jeden multipleks ogól nokrajowy (zawierający zarówno programy radia publicznego, jak i rozgłośni komercyjnych) oraz około 30 regionalnych/lokal nych multipleksów radia cyfrowego. Na przełomie lat 2012/2013 zsumowane pokrycie sygnałem radia cyfrowego wszystkich multipleksów wynosiło 79,2 % i około 88% ludności. Jeśli chodzi o poszczególne landy, największe zainteresowa nie radiem cyfrowym występuje w Bawarii, gdzie dwa multipleksy lokalne wraz z multipleksem ogólnokrajowym oferują łącznie 45 programów radia cyfrowego. Ostatni raport na temat rozwoju radiofonii cyfrowej opubliko wany przez ZAK, czyli połączoną radę 14 regulatorów z poszcze gólnych landów, świadczy jednak, że pomimo bardzo silnej pozycji radiofonii (94,5 % gospodarstw domowych ma odbiorniki radiowe, przeciętnie 3,5 odbiornika na jedno gospodarstwo), tylko w około 5% deklarowano słuchanie programów radiofonii cyfrowej, a liczba posiadanych odbiorników radia cyfrowego kształtuje się na poziomie około 2,7 miliona sztuk. Najciekawszy wydaje się fakt, że w badanej grupie wiekowej 20-29 lat 70,7% respondentów deklarowało słuchanie radia analogowego, a tylko 12% radia internetowego. Z powyższych raportów wynika, że oferta radiofonii analogo wej w Niemczech, pomimo silnej kampanii informacyjnej, nadal góruje nad ofertą radia cyfrowego, a największe zainteresowanie radiem cyfrowym można zaobserwować na poziomie regional nym (danego landu). Powyższe dwa przykłady - Wielkiej Brytanii oraz Niemiec - dowodzą, że rozwój radiofonii cyfrowej zależy od konkret nych warunków rynku mediów w danym państwie oraz stopnia penetracji rynku przez dotychczas działające stacje radiofonii analogowej. POLSKA Jak już wspomniano, największe zainteresowanie rozwojem radiofonii cyfrowej w Polsce przejawiał od początku nadawca publiczny - Polskie Radio S.A. Zgodnie z treścią art. 26 ust. 5 ustawy o radiofonii i telewizji, nadawca publiczny znajduje się w nieco uprzywilejowanej pozycji, jeśli chodzi o korzystanie z dostępnych zasobów częstotliwości. Jeśli są one niezbędne dla wykonywania ustawowych zadań radiofonii publicznej, uzy skuje on je w wyniku decyzji Prezesa UKE, bez konieczności rywalizowania z innymi nadawcami. Polskie Radio S.A. złożyło wniosek o rezerwację częstotliwo ści do Prezesa UKE w grudniu 2011 roku, wstępne plany zakła dały bowiem rozpoczęcie emisji cyfrowych podczas mistrzostw Europy w pitce nożnej EURO 2012, co niewątpliwe zwiększyło by zainteresowanie potencjalnych słuchaczy. Procedury admi nistracyjne przebiegały sprawnie i Prezes UKE 24 lutego 2012 r. dokonała dla Polskiego Radia S.A. rezerwacji częstotliwości z zakresu 174-230 MHz, obejmującej jeden z trzech multiplek sów z tego zakresu. Jako standard emisji wskazano T-DAB+. Oferta programowa miała obejmować początkowo cztery pro gramy ogólnokrajowe Polskiego Radia S.A., program Polskie

PRZEGL D TELEKOMUNIKACYJNY Radio dla Zagranicy oraz cztery programy regionalne spółek radiofonii publicznej, nadawane w miastach, w których odby wały się mecze Euro 2012: Warszawie, Gdańsku, Poznaniu i Krakowie. Pierwszą przeszkodą okazata się niepewność co do finan sowania emisji cyfrowych, w wyniku czego Polskie Radio nie zdążyto uruchomić emisji w trakcie Euro 2012. Zatem harmono gram rozwoju sieci musiał ulec zmianie. Emisja cyfrowa ruszyła 1 października 2013 r., obejmując zasięgiem nadawania radio słuchaczy w aglomeracji warszawskiej i katowickiej. W ofercie programowej znalazły się cztery dotychczasowe programy Pol skiego Radia SA, Polskie Radio dla Zagranicy, nowy program informacyjny PR 24, Polskie Radio Rytm, Radio Katowice oraz RDC. W 2014 roku planowane jest rozpoczęcie emisji nowych programów: Radio Krasnal (dla dzieci i rodziców), Polskie Radio Retro (dla seniorów) oraz Radio Eureka (popularnonaukowe dla młodzieży). Sukcesywnie będzie również rozszerzał się zasięg multipleksu cyfrowego. PERSPEKTYWY NA PRZYSZŁOŚĆ Równocześnie z rozpoczęciem emisji programów Polskie go Radia w technice cyfrowej pojawiły się pierwsze dyskusje i pytania, czy jest sens rozwoju radiofonii cyfrowej w Polsce. Pojawiają się zarzuty, że nadawca publiczny musi na ten cel wydawać pieniądze uzyskane z abonamentu radiowo-telewizyjnego (których i tak zawsze jest za mało), nadawcy prywatni musieliby ponieść zbyt duże koszty emisji, przyszłość radia cyfrowego w całej Europie nie jest pewna, odbiorniki są drogie, a słuchaczy mało. Bardzo dobrze, że padają takie pytania, ponieważ nie istnieje jedynie słuszna droga" rozwoju radiofonii cyfrowej. Na kilka z nich można spróbować odpowiedzieć już teraz. Wydaje się, że pierwsze pytanie i zarazem wątpliwość doty czy sporu, czy w epoce rozwoju szerokopasmowego dostępu do Internetu tradycyjna radiofonia może liczyć na przetrwanie. Mówiąc w skrócie, walka Internet vs Broadcasting trwa, progra mów dostępnych w Internecie są tysiące, a radiofonia naziemna wydaje się skazana na porażkę. Radiofonia (w tym cyfrowa) nie jest wcale skazana na porażkę. Patrząc od strony technicznej, streaming programów radiowych w Internecie i ich odbiór przez urządzenia mobilne (np. smartfony) jest sporym obciążeniem dla sieci telekomuni kacyjnej, np. operatorów telefonii komórkowej, podczas gdy tradycyjna emisja rozsiewcza na przeznaczonych do tego celu częstotliwościach, mówiąc kolokwialnie, nie zapycha się". Nie ma w zasadzie możliwości, aby osoba wyposażona w odbiornik radiowy miałaproblemy z odbiorem programu, tak jak zdarza się to z użytkownikami telefonii komórkowej, jeśli duża liczba osób będących w zasięgu jednej stacji bazowej pragnie jednocześnie nawiązać rozmowę albo przesłać dane (komunikat sieć jest chwilowo niedostępna). Patrząc od strony użytkownika, odbiór programu radiowego przez dostęp do streaming-u w Internecie wyczerpuje baterie w smartfonie w bardzo krótkim czasie, nieporównywalnym do czasu, w którym wyczerpie się bateria podczas odbioru sygnału radiofonii rozsiewczej. Poza tym rachunek za dostęp do Internetu mobilnego (gdzie nie występują oferty no limits, jeśli chodzi o przesyłanie danych), może okazać się bardzo wysoki. Tak więc od strony technicznej tradycyjne formy przekazu sygnału radiofonii nadal mają wiele zalet. Co ciekawe, niektórzy twierdzą, że nie ma dylematu Internet vs Broadcasting, ponieważ obie formy dostępu do treści powinny się razem uzupełniać. Przykładem może być tzw. radio DNS (http://en.wikipedia.org/wiki/radiodns), czyli rozwiązanie hybry dowe, łączące tradycyjną radiofonię rozsiewczą oraz dostęp do Internetu i interaktywnych usług powiązanych z aktualnie rozpowszechnianym programem radiowym. Pada następnie pytanie o koszty nadawcy. Rzeczywiście, jeśli nadawca pragnie jednocześnie rozpowszechniać swoje programy analogowo oraz cyfrowo (tzw. simulcasting), koszty wzrosną. Problem ten został zauważony przez Urząd Komuni kacji Elektronicznej podczas prac dotyczących stawek opłat za dysponowanie częstotliwościami. Obowiązujący od 2014 r. nowy akt prawny (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 grudnia 2013 r. w sprawie rocznych opłat za prawo do dyspo nowania częstotliwością, Dz. U. 2013 poz. 1586) zawiera prze pisy, zgodnie z którymi opłaty za użytkowanie częstotliwości do celów radiofonii cyfrowej zostały ustalone do 31 grudnia 2017 r. w wysokości dziesięć razy mniejszej, niż opłaty obowiązujące po 1 stycznia 2018 r. Zachęcono w ten sposób nadawców do prze prowadzenia emisji radia cyfrowego w najtrudniejszym okresie, czyli pierwszych kilku lat. Pierwsze, wręcz pionierskie koszty emisji, ponosi obecnie Polskie Radio S.A. Wydaje się, że taka jest ustawowa rola nadaw cy publicznego - prowadzenie prac nad nowymi technikami nadawania. Z perspektywy płatnika abonamentu radiowo-telewizyjnego niewątpliwie byłoby lepiej, żeby część tej sumy została przeznaczona właśnie na prace nad rozwojem technik nadawania, niż na niezbyt udane akcje społeczne w rodzaju propagowania konsumpcji czekoladowego orła. Kolejne pytanie dotyczy ceny odbiorników radia cyfrowe go. Odpowiedź na to pytanie zależy od tego, czego oczekuje odbiorca. Można bowiem znaleźć odbiorniki kosztujące 50 euro, ale można również znaleźć odbiorniki kosztujące 250 euro albo zestawy do nawigacji samochodowej z wbudowanym odbiorni kiem radia cyfrowego w cenie 1000 euro. Jak w każdym przypad ku nowinki technicznej, jeśli liczba odbiorców będzie wzrastać, cena będzie się zmniejszać. Należy pamiętać, że w zależności od ceny i typu odbiornika, słuchacz może mieć dostęp do różnych usług dodatkowych w postaci przesyłu tekstów, pokazu slajdów bądź też- tak jak w przypadku radia hybrydowego - możliwości odbioru stacji radiowych analogowych, cyfrowych oraz stacji internetowych. Na końcu pojawia się podstawowe pytanie - czy słuchacze radiowi to dinozaury? Czy istnieje potrzeba dalszego tworzenia programów radiowych w epoce obrazków i lajków na fejsie"? Na to pytanie nie da się odpowiedzieć jednoznacznie. Autor niniejszego artykułu wychowywał się na Liście Przebojów Pro gramu 3 prowadzonej przez Marka Niedźwieckiego, ale to działo się w zeszłym tysiącleciu, więc nie wydaje się osobą reprezenta tywną w grupie potencjalnych reklamodawców, chcących rekla mować się w programach radiofonii cyfrowej. Z wrodzonej cieka wości zasięgnął zatem języka wśród nieco młodszych członków bliższej i dalszej rodziny. Okazało się, że owszem, priorytetem na słuchawkach" w trakcie drogi do liceum są playlisty ułożone w serwisach internetowych, jednak w porze polekcyjnej i wie czornej wzrasta zainteresowanie radiem tradycyjnym". Sam materiał słowny też może zawierać bardzo atrakcyjny przekaz. Czyż relacje z zawodów sportowych przekazywane na antenie radiowej przez redaktora Tomasza Zimocha nie są bardziej emocjonujące niż niejeden thriller wyświetlany w kinie? Radio będzie miało swoich starych wiernych słuchaczy, ponadto ma szansę przyciągać nowych. JAKA OFERTA? Jakie czynniki zadecydują zatem o powodzeniu radiofonii cyfrowej w Polsce? Wydaje się, że przede wszystkim, podob nie jak w innych krajach Unii Europejskiej, atrakcyjna oferta radia cyfrowego musi opierać się na nowych treściach i nowych programach, realizowanych przez dobrych dziennikarzy. Nie zachęci się słuchacza do zakupu nowego odbiornika, jeśli za jego pomocą będzie mógł usłyszeć dokładnie te same treści. Mówi się, że nowe odbiorniki radia cyfrowego wjadą do Pol ski w samochodach i rzeczywiście należy się spodziewać, że

PRZEGL D TELEKOMUNIKACYJNY liczba odbiorników radia cyfrowego w używanych samochodach sprowadzanych do Polski będzie systematycznie wzrastać. Należy pamiętać, że w tzw. sygnale multipleksu, obejmującym jeden kanał radiowy o szerokości 1,5 MHz, możliwe jest umieszczenie około 12-15 programów radiowych (w radiofonii analogowej jeden program zajmuje caty kanat o szerokości 250 khz). Zatem, w porównywalnej szerokości kanału, radio cyfrowe ma około 2,5 raza obszerniejszą ofertę programową. Można również przeanalizować możliwość regionalizacji, czyli przeznaczenia części pojemności multipleksu zamiast na jeden program ogólnopolski - na kilkanaście regionalnych. Można również przeznaczyć część pojemności multipleksu na tzw. usługi dodatkowe, np. szczegółowe informacje o stanie ruchu na autostradach i drogach szybkiego ruchu, mając na uwadze właśnie odbiorniki radia cyfrowego instalowane w samochodach. Zatem nie będzie w Polsce gwałtownej rewolucji radia cyfrowego, natomiast istnieją szanse na bardzo efektowną ewolucję, z korzyścią dla słuchacza oraz dla całego rynku.