Autorzy: mgr inż. Jan Bogdan mgr Krystyna Guja mgr inż. Maria Krogulec-Sobowiec Recenzenci: mgr inż. Jan Krzemiński mgr inż. Andrzej Rodak Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Janina Dretkiewicz-Więch
Spis treści Wprowadzenie...................................... 5 I. Założenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie......................................... 8 1. Opis pracy w zawodzie............................. 8 2. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktycznowychowawczego.................................. 10 II. Plany nauczania..................................... 24 III. Moduły kształcenia w zawodzie........................ 27 1. Podstawy elektrotechniki i elektroniki................ 27 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska...... 31 Obliczanie i pomiary parametrów obwodów prądu stałego.. 34 Analizowanie zjawisk występujących w polu elektrycznym i magnetycznym................................... 39 Obliczanie i pomiary parametrów obwodów prądu jednofazowego.................................... 43 Obliczanie i badanie obwodów prądu trójfazowego........ 48 Określanie skutków przebiegów odkształconych oraz stanów nieustalonych w obwodach elektrycznych............... 52 Dobieranie i sprawdzanie elementów elektronicznych...... 56 Badanie układów elektronicznych...................... 60 2. Podstawy techniki................................ 65 Posługiwanie się dokumentacją techniczną.............. 67 Rozróżnianie materiałów stosowanych w elektrotechnice... 71 Rozróżnianie podzespołów stosowanych w maszynach i urządzeniach elektrycznych........................ 74 3. Gospodarowanie energią elektryczną................ 78 Charakteryzowanie procesów przetwarzania energii elektrycznej...................................... 81 Analizowanie sposobów wytwarzania energii elektrycznej.. 85 Charakteryzowanie procesów przesyłania i rozdzielania energii elektrycznej................................ 89 Analizowanie pracy odbiorników energii elektrycznej...... 93 Dobieranie środków ochrony przeciwporażeniowej........ 97 4. Montaż i eksploatacja instalacji elektrycznych......... 101 Dobieranie przewodów i osprzętu w instalacjach elektrycznych..................................... 104 Dobieranie łączników w instalacjach elektrycznych........ 107 Dobieranie zabezpieczeń w instalacjach elektrycznych..... 111 Dobieranie źródeł światła i opraw oświetleniowych........ 114 3
Dobieranie urządzeń zasilających i rozdzielnic niskiego napięcia......................................... 118 Wykonywanie instalacji elektrycznych.................. 122 Wykonywanie pomiarów sprawdzających w instalacjach elektrycznych..................................... 127 5. Montaż i eksploatacja maszyn i urządzeń elektrycznych 131 Wykonywanie prac z zakresu obróbki ręcznej............ 134 Dobieranie i sprawdzanie transformatorów.............. 138 Uruchamianie i badanie maszyn prądu przemiennego..... 143 Uruchamianie i badanie maszyn prądu stałego........... 148 Montaż i badanie urządzeń energoelektronicznych........ 153 Sprawdzanie urządzeń grzejnych i chłodniczych.......... 157 Montaż i naprawa maszyn i urządzeń elektrycznych....... 161 6. Budowa i eksploatacja sieci elektroenergetycznych.... 167 Budowa i eksploatacja linii napowietrznych.............. 170 Budowa i eksploatacja linii kablowych.................. 174 Eksploatacja stacji elektroenergetycznych............... 177 Badanie układów automatyki zabezpieczeniowej......... 181 Prowadzenie racjonalnej gospodarki energetycznej....... 185 7. Montaż i eksploatacja układów sterowania............ 188 Dobieranie silników elektrycznych w układach napędowych. 191 Projektowanie i uruchamianie układów stycznikowoprzekaźnikowych.................................. 194 Montaż i badanie energoelektronicznych układów napędowych...................................... 198 Uruchamianie układów napędowych ze sterownikami programowalnymi.................................. 203 8. Samozatrudnienie w zawodzie...................... 207 Planowanie własnej firmy w regionie................... 209 Podejmowanie działalności gospodarczej w regionie...... 213 Prowadzenie działalności gospodarczej w regionie....... 216 9. Praktyka zawodowa............................... 220 Instalowanie i eksploatacja urządzeń elektroenergetycznych 223 Montaż i uruchamianie urządzeń elektrycznych.......... 225 Montaż instalacji elektrycznych....................... 227 Obsługa i konserwacja urządzeń elektrycznych.......... 229 Prace związane ze sprzedażą produktów branży elektrycznej...................................... 231 4
Wprowadzenie Celem kształcenia w zawodzie jest przygotowanie absolwenta aktywnego, mobilnego i skutecznie poruszającego się na rynku pracy. Osiągnięcie tego celu wymaga wyposażenia uczniów nie tylko w aktualną wiedzę i podstawowe umiejętności zawodowe, ale również przygotowania ich do ustawicznego kształcenia i doskonalenia się, poszerzania lub zmiany kwalifikacji, trafnej oceny własnych predyspozycji i możliwości oraz podejmowania racjonalnych decyzji dotyczących własnego rozwoju. Wprowadzenie do systemu szkolnego modułowych programów nauczania powinno ułatwić ukształtowanie takiej sylwetki absolwenta. Kształcenie według modułowego programu nauczania wyróżnia się tym, że: cele kształcenia i materiał nauczania wynikają z przyszłych zadań zawodowych, przygotowanie ucznia do wykonywania zawodu odbywa się głównie poprzez realizację zadań zbliżonych do tych, które są wykonywane na stanowisku pracy, występuje w nim prymat umiejętności praktycznych nad wiedzą teoretyczną, w szerokim zakresie wykorzystuje się zasadę transferu wiedzy i umiejętności, moduły i jednostki modułowe integrują treści kształcenia z różnych dyscyplin wiedzy, proces uczenia się dominuje nad procesem nauczania, programy nauczania są elastyczne, poszczególne jednostki można wymieniać, modyfikować, uzupełniać oraz dostosowywać do poziomu wymaganych umiejętności, potrzeb gospodarki oraz lokalnego rynku pracy, umiejętności opanowane w ramach poszczególnych modułów dają możliwość wykonywania określonego zakresu pracy, oprócz umiejętności zawodowych kształtowane są umiejętności ponadzawodowe. Realizacja modułowego programu nauczania zapewnia opanowanie przez uczniów umiejętności określonych w podstawie programowej kształcenia w zawodzie oraz przygotowuje do kształcenia ustawicznego. Modułowy program nauczania składa się z zestawu modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych, wyodrębnionych na podstawie określonych kryteriów, umożliwiających zdobywanie wiedzy oraz kształtowanie umiejętności i postaw właściwych dla zawodu. 5
Jednostka modułowa stanowi element modułu kształcenia w zawodzie obejmujący logiczny i możliwy do wykonania wycinek pracy, o wyraźnie określonym początku i zakończeniu, nie podlegający zwykle dalszym podziałom, a jego rezultatem jest produkt, usługa lub istotna decyzja. W strukturze modułowego programu nauczania wyróżnia się: założenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie, plany nauczania, programy modułów i jednostek modułowych. Moduł kształcenia w zawodzie zawiera: cele kształcenia, wykaz jednostek modułowych, schemat układu jednostek modułowych, literaturę. Jednostka modułowa zawiera: szczegółowe cele kształcenia, materiał nauczania, ćwiczenia, środki dydaktyczne, wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki, propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia. Dydaktyczna mapa programu nauczania, zamieszczona w założeniach programowo-organizacyjnych, przedstawia schemat powiązań między modułami i jednostkami modułowymi, wyodrębnionymi w programie nauczania oraz określa kolejność ich realizacji. Ma ona ułatwić dyrekcji szkół i nauczycielom organizowanie procesu kształcenia. W programie został przyjęty system kodowania modułów i jednostek modułowych zawierający elementy: symbol cyfrowy zawodu według klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, symbol literowy oznaczający kategorię modułów: O dla modułów ogólnozawodowych, Z dla modułów zawodowych, cyfrą arabską oznaczającą kolejny moduł lub jednostkę modułową. 6
Przykładowy zapis kodowania modułu: 311[08].O1 311[08] symbol cyfrowy zawodu: technik elektryk O1 pierwszy moduł ogólnozawodowy Przykładowy zapis kodowania jednostki modułowej: 311[08].Z3.01 311[08] symbol cyfrowy zawodu: technik elektryk Z3 trzeci moduł zawodowy 01 pierwsza jednostka modułowa w module Z3 7
I. Założenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie 1. Opis pracy w zawodzie Typowe stanowiska pracy Absolwenci szkoły kształcącej w zawodzie technik elektryk mogą być zatrudnieni w elektrowniach, zakładach energetycznych, zakładach przemysłu wydobywczego, hutniczego, transportu wodnego i kolejowego, zakładach gospodarki komunalnej, przedsiębiorstwach produkujących i eksploatujących maszyny oraz urządzenia elektroenergetyczne, zakładach usługowych naprawiających maszyny elektryczne, urządzenia elektroenergetyczne oraz sprzęt elektryczny powszechnego użytku, biurach projektowych oraz placówkach zajmujących się dystrybucją maszyn i urządzeń elektroenergetycznych, między innymi na stanowiskach: mistrzów, technologów, techników laborantów lub techników do spraw pomiarów, konserwatorów urządzeń i sprzętu, mistrzów, kierowników zmiany przy montażu, instalowaniu, konserwacji i obsługiwaniu przemysłowych urządzeń i sieci elektroenergetycznych, kierowników do spraw gospodarki elektroenergetycznej w średnich i małych zakładach przemysłowych, elektryków dyżurnych, asystentów projektantów w biurach projektowych i konstrukcyjnych, specjalistów do spraw kontroli technicznej w zakładach produkcyjnych, specjalistów do spraw dystrybucji i serwisu urządzeń elektrycznych. Zadania zawodowe Do typowych zadań zawodowych technika elektryka należy: wykonywanie badań i kontroli urządzeń w procesie produkcji i eksploatacji oraz interpretowanie wyników pomiarów, wykonywanie instalacji elektrycznych oraz przeprowadzanie badań eksploatacyjnych tych instalacji, dobieranie, użytkowanie, instalowanie i obsługiwanie maszyn i urządzeń elektrycznych oraz aparatury sterującej i pomiarowej, instalowanie, użytkowanie i obsługiwanie układów energoelektronicznych oraz dokonywanie prostych napraw, diagnozowanie stanu elementów, układów i urządzeń elektrycznych, stosowanie skutecznej ochrony urządzeń elektrycznych przed 8
skutkami zwarć, przeciążeń i przepięć, dobieranie, instalowanie i sprawdzanie środków ochrony przeciwporażeniowej, planowanie i nadzorowanie ruchu sieci elektroenergetycznej, prowadzenie budowy i eksploatacji linii napowietrznych i kablowych, prowadzenie racjonalnej gospodarki elektroenergetycznej, wykonywanie kalkulacji ekonomicznej wykonywanych prac, organizowanie stanowisk pracy, udział w pracach zespołów projektowych. Umiejętności zawodowe W wyniku kształcenia w zawodzie absolwent szkoły powinien umieć: dobierać i obrabiać materiały stosowane w elektrotechnice, odczytywać schematy ideowe, montażowe oraz rysunki techniczne elementów konstrukcyjnych, wykonywać połączenia elementów elektrycznych, elektronicznych i mechanicznych, projektować proste układy elektryczne, dokonywać pomiarów wielkości elektrycznych i nieelektrycznych oraz interpretować otrzymane wyniki, diagnozować stan elementów, układów i urządzeń elektrycznych, oceniać i kwalifikować prace montażowe, konserwacyjne i naprawcze, wykonywać instalacje elektryczne i elektroenergetyczne, wykonywać badania eksploatacyjne instalacji elektrycznych zgodnie z obowiązującymi przepisami, dobierać, instalować, użytkować i obsługiwać maszyny i urządzenia elektryczne oraz aparaturę sterującą i pomiarową, wykonywać badania urządzeń w procesie produkcji i eksploatacji oraz dokonywać prostych napraw, instalować, użytkować i obsługiwać układy energoelektroniczne oraz dokonywać prostych napraw, stosować skuteczną ochronę urządzeń elektrycznych przed skutkami zwarć, przeciążeń i przepięć, dobierać, instalować i sprawdzać środki ochrony przeciwporażeniowej, prowadzić racjonalną gospodarkę energetyczną, posługiwać się komputerowym oprogramowaniem narzędziowym i użytkowym w zakresie niezbędnym do wykonywanej pracy, korzystać z literatury technicznej ze szczególnym uwzględnieniem norm, katalogów, poradników oraz przepisów budowy i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych, korzystać z elektronicznych źródeł informacji, w tym także w językach obcych, 9
organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska, udzielać pierwszej pomocy osobie poszkodowanej w wypadku przy pracy ze szczególnym uwzględnieniem porażeń prądem elektrycznym, posługiwać się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi, korzystać ze źródeł wiedzy ekonomicznej i prawnej, komunikować się, wyszukiwać i przetwarzać informację, poszukiwać aktywnie pracy i prezentować swoje umiejętności, samodzielnie rozwiązywać problemy i podejmować decyzje, akceptować zmiany i przystosowywać się do nich, korzystać z przysługujących praw, wynikających z kodeksu pracy, podejmować i rozliczać działalność gospodarczą, pracować w zespole. Wymagania psychofizyczne właściwe dla zawodu zainteresowania techniczne, koordynacja sensomotoryczna, wyobraźnia przestrzenna, konstrukcyjna i techniczna, podzielność uwagi, wysoki poziom spostrzegawczości, zamiłowanie do dokładnej i odpowiedzialnej pracy, ładu i porządku, odporność na warunki środowiska pracy, zdolność koncentrowania uwagi, pełne widzenie barw, dobra sprawność ruchowa kończyn górnych i dolnych. 2. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktycznowychowawczego Proces kształcenia według modułowego programu nauczania dla zawodu technik elektryk może być realizowany w czteroletnim technikum dla młodzieży i dla dorosłych (w formie stacjonarnej i zaocznej) oraz w szkole policealnej dla młodzieży i dla dorosłych (w formie stacjonarnej i zaocznej). Program nauczania obejmuje kształcenie ogólnozawodowe i zawodowe. Kształcenie ogólnozawodowe zapewnia preorientację w zawodzie. Kształcenie zawodowe ma na celu przygotowanie absolwenta szkoły do realizacji zadań na typowych dla zawodu stanowiskach pracy. Ogólne i szczegółowe cele kształcenia wynikają z podstawy programowej kształcenia w zawodzie. Treści programowe zawarte są w dziewięciu modułach trzech modułach ogólnozawodowych: 10
Podstawy elektrotechniki i elektroniki, Podstawy techniki, Gospodarowanie energią elektryczną oraz w sześciu modułach zawodowych: Montaż i eksploatacja instalacji elektrycznych, Montaż i eksploatacja maszyn i urządzeń elektrycznych, Budowa i eksploatacja sieci elektroenergetycznych, Montaż i eksploatacja układów sterowania, Samozatrudnienie w zawodzie, Praktyka zawodowa. Moduły są podzielone na jednostki modułowe. Każda jednostka modułowa zawiera treści stanowiące pewną logiczną całość. Realizacja celów kształcenia modułów i jednostek modułowych umożliwi opanowanie umiejętności, pozwalających na wykonywanie określonego zakresu pracy. Nabywaniu umiejętności zawodowych powinno sprzyjać wykonywanie ćwiczeń podanych w poszczególnych jednostkach modułowych. Program modułu 311[08].O1 Podstawy elektrotechniki i elektroniki składa się z ośmiu jednostek modułowych i obejmuje ogólnozawodowe treści kształcenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska oraz z zakresu obwodów elektrycznych, elementów i układów elektronicznych. Jest to moduł o zasadniczym znaczeniu dla kształcenia w zawodzie. Program modułu 311[08].O2 Podstawy techniki składa się z trzech jednostek modułowych i obejmuje ogólnozawodowe treści kształcenia dotyczące dokumentacji technicznej, materiałów oraz podzespołów stosowanych w maszynach i urządzeniach elektrycznych. Program modułu 311[08].O3 Gospodarowanie energią elektryczną składa się z pięciu jednostek modułowych i obejmuje ogólnozawodowe treści kształcenia dotyczące procesów wytwarzania, przetwarzania, przesyłania, rozdziału i odbioru energii elektrycznej oraz ochrony przeciwporażeniowej. Program modułu 311[08].Z1 Montaż i eksploatacja instalacji elektrycznych składa się z siedmiu jednostek modułowych i obejmuje treści dotyczące doboru elementów instalacji elektrycznych, ich zabezpieczania, sposobów montażu oraz wykonywania badań sprawdzających. Program modułu 311[08].Z2 Montaż i eksploatacja maszyn i urządzeń elektrycznych składa się z siedmiu jednostek modułowych i zawiera treści dotyczące obróbki ręcznej metali i tworzyw sztucznych, montażu, uruchamiania i badania oraz konserwacji i napraw maszyn i urządzeń elektrycznych oraz urządzeń energoelektronicznych. Program modułu 311[08].Z3 Budowa i eksploatacja sieci elektroenergetycznych składa się z pięciu jednostek modułowych i obejmuje treści z zakresu linii napowietrznych i kablowych, stacji elektroenerge- 11
tycznych, elektroenergetycznej automatyki zabezpieczeniowej oraz gospodarki elektroenergetycznej. Program modułu 311[08].Z4 Montaż i eksploatacja układów sterowania składa się z czterech jednostek modułowych i obejmuje treści dotyczące doboru silników elektrycznych w układach napędowych, projektowania i montażu układów stycznikowo-przekaźnikowego sterowania pracą silników, montażu i badania energoelektronicznych układów napędowych oraz wykorzystania sterowników PLC w układach napędowych. Program modułu 311[08].Z5 Samozatrudnienie w zawodzie składa się z trzech jednostek modułowych i obejmuje treści z zakresu planowania własnej firmy w regionie oraz podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Program modułu 311[08].Z6 Praktyka zawodowa składa się z pięciu jednostek modułowych i obejmuje treści, które powinny umożliwić uczniom zastosowanie i pogłębienie zdobytej wiedzy i umiejętności zawodowych w rzeczywistych warunkach pracy. Wykaz modułów i jednostek modułowych zamieszczono w tabeli. 12
Wykaz modułów i jednostek modułowych Symbol jednostki modułowej Zestawienie modułów i jednostek modułowych Orientacyjna liczba godzin na realizację Moduł 311[08].O1 Podstawy elektrotechniki i elektroniki 288 311[08].O1.01 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska 18 311[08].O1.02 Obliczanie i pomiary parametrów obwodów prądu stałego 45 311[08].O1.03 Analizowanie zjawisk występujących w polu elektrycznym i magnetycznym 21 311[08].O1.04 Obliczanie i pomiary parametrów obwodów prądu jednofazowego 60 311[08].O1.05 Obliczanie i badanie obwodów prądu trójfazowego 33 311[08].O1.06 Określanie skutków przebiegów odkształconych i stanów nieustalonych w obwodach elektrycznych 20 311[08].O1.07 Dobieranie i sprawdzanie elementów elektronicznych 33 311[08].O1.08 Badanie układów elektronicznych 58 Moduł 311[08].O2 Podstawy techniki 72 311[08].O2.01 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 30 311[08].O2.02 Rozróżnianie materiałów stosowanych w elektrotechnice 14 311[08].O2.03 Rozróżnianie podzespołów stosowanych w maszynach i urządzeniach elektrycznych 28 Moduł 311[08].O3 Gospodarowanie energią elektryczną 108 311[08].O3.01 Charakteryzowanie procesów przetwarzania energii elektrycznej 18 311[08].O3.02 Analizowanie sposobów wytwarzania energii elektrycznej 15 311[08].O3.03 Charakteryzowanie procesów przesyłania i rozdzielania energii elektrycznej 18 311[08].O3.04 Analizowanie pracy odbiorników energii elektrycznej 39 311[08].O3.05 Dobieranie środków ochrony przeciwporażeniowej 18 Moduł 311[08].Z1 Montaż i eksploatacja instalacji elektrycznych 216 311[08].Z1.01 Dobieranie przewodów i osprzętu w instalacjach elektrycznych 16 311[08].Z1.02 Dobieranie łączników w instalacjach elektrycznych 28 311[08].Z1.03 Dobieranie zabezpieczeń w instalacjach elektrycznych 20 311[08].Z1.04 Dobieranie źródeł światła i opraw oświetleniowych 28 311[08].Z1.05 Dobieranie urządzeń zasilających i rozdzielnic niskiego napięcia 16 311[08].Z1.06 Wykonywanie instalacji elektrycznych 81 311[08].Z1.07 Wykonywanie pomiarów sprawdzających w instalacjach elektrycznych 27 13
Moduł 311[08].Z2 Montaż i eksploatacja maszyn i urządzeń elektrycznych 468 311[08].Z2.01 Wykonywanie prac z zakresu obróbki ręcznej 54 311[08].Z2.02 Dobieranie i sprawdzanie transformatorów 36 311[08].Z2.03 Uruchamianie i badanie maszyn prądu przemiennego 108 311[08].Z2.04 Uruchamianie i badanie maszyn prądu stałego 45 311[08].Z2.05 Montaż i badanie urządzeń energoelektronicznych 108 311[08].Z2.06 Sprawdzanie urządzeń grzejnych i chłodniczych 27 311[08].Z2.07 Montaż i naprawa maszyn i urządzeń elektrycznych 90 Moduł 311[08].Z3 Budowa i eksploatacja sieci elektroenergetycznych 204 311[08].Z3.01 Budowa i eksploatacja linii napowietrznych 32 311[08].Z3.02 Budowa i eksploatacja linii kablowych 24 311[08].Z3.03 Eksploatacja stacji elektroenergetycznych 72 311[08].Z3.04 Badanie układów automatyki zabezpieczeniowej 48 311[08].Z3.05 Prowadzenie racjonalnej gospodarki energetycznej 28 Moduł 311[08].Z4 Montaż i eksploatacja układów sterowania 192 311[08].Z4.01 Dobieranie silników elektrycznych w układach napędowych 16 311[08].Z4.02 Projektowanie i uruchamianie układów stycznikowoprzekaźnikowych 32 311[08].Z4.03 Montaż i badanie energoelektronicznych układów 311[08].Z4.04 napędowych 88 Uruchamianie układów napędowych ze sterownikami programowalnymi 56 Moduł 311[08].Z5 Samozatrudnienie w zawodzie 72 311[08].Z5.01 Planowanie własnej firmy w regionie 20 311[08].Z5.02 Podejmowanie działalności gospodarczej w regionie 26 311[08].Z5.03 Prowadzenie działalności gospodarczej w regionie 26 Moduł 311[08].Z6 Praktyka zawodowa 160 311[08].Z6.01 Instalowanie i eksploatacja urządzeń elektroenergetycznych* 160 311[08].Z6.02 Montaż i uruchamianie urządzeń elektrycznych* 160 311[08].Z6.03 Montaż instalacji elektrycznych* 160 311[08].Z6.04 Obsługa i konserwacja urządzeń elektrycznych* 160 311[08].Z6.05 Prace związane ze sprzedażą produktów branży elektrycznej* 160 Razem 1780 * jednostki modułowe do wyboru przez ucznia / słuchacza Proponowana liczba godzin na realizację odnosi się do planu nauczania dla czteroletniego technikum dla młodzieży. Na podstawie wykazu modułów i jednostek modułowych sporządzono dydaktyczną mapę programu nauczania dla zawodu. 14
Dydaktyczna mapa programu nauczania 311[08].O1 Podstawy elektrotechniki i elektroniki 311[08].O2 Podstawy techniki 311[08].O1.01 311[08].O1.02 311[08].O1.03 311[08].O2.01 311[08].O1.04 311[08].O1.05 311[08].O1.06 311[08].O2.02 311[08].O2.03 311[08].O1.07 311[08].O1.08 311[08].O3 Gospodarowanie energią elektryczną 311[08].O3.01 311[08].O3.02 311[08].O3.03 311[08].O3.04 311[08].O3.05 311[08].Z1 Montaż i eksploatacja instalacji elektrycznych 311[08].Z2 Montaż i eksploatacja maszyn i urządzeń elektrycznych 311[08].Z1.01 311[08].Z1.02 311[08].Z2.01 311[08].Z2.02 311[08].Z2.05 311[08].Z1.03 311[08].Z2.03 311[08].Z2.06 311[08].Z1.04 311[08].Z1.05 311[08].Z2.04 311[08].Z2.07 311[08].Z1.06 311[08].Z1.07 311[08].Z3 Budowa i eksploatacja sieci elektroenergetycznych 311[08].Z3.01 311[08].Z3.03 311[08].Z3.04 311[08].Z3.05 311[08].Z3.02 311[08].Z4 Montaż i eksploatacja układów sterowania 311[08].Z4.02 311[08].Z4.04 311[08].Z4.01 311[08].Z4.03 311[08].Z5 Samozatrudnienie w zawodzie 311[08].Z5.01 311[08].Z5.02 311[08].Z5.03 311[08].Z6 Praktyka zawodowa 311[08].Z6.01 311[08].Z6.02 311[08].Z6.03 311[08].Z6.04 311[08].Z6.05 15
Dydaktyczna mapa modułowego programu nauczania stanowi schemat powiązań między modułami oraz jednostkami modułowymi i określa kolejność ich realizacji. Szkoła powinna z niej korzystać przy planowaniu zajęć dydaktycznych. Dopuszcza się możliwość zmiany kolejności realizacji programu modułów lub jednostek modułowych po przeprowadzeniu szczegółowej analizy dydaktycznej mapy programu nauczania i treści jednostek modułowych oraz zachowaniu korelacji treści kształcenia. Orientacyjna liczba godzin na realizację, podana w tabeli wykazu jednostek modułowych, może ulegać zmianie w zależności od stosowanych metod nauczania i środków dydaktycznych. Liczba godzin powinna być także dostosowana do obowiązujących ramowych planów nauczania. W szkole policealnej na podbudowie liceum profilowanego kształcenie rozpoczyna się od modułów zawodowych. Jako ostatni proponuje się realizować moduł 311[08].Z6 Praktyka zawodowa. Wskazane jest, aby uczniowie wykorzystując swoją wiedzę i umiejętności nabyte na zajęciach z podstaw przedsiębiorczości oraz w module Samozatrudnienie w zawodzie sami znaleźli zakład, w którym mogą odbyć praktykę zawodową. Powinni oni więc nawiązać kontakt z kierownictwem wybranego zakładu, zaprezentować swoje umiejętności i zainteresowania oraz ustalić szczegółowy harmonogram praktyki. Rola szkoły w tym przypadku powinna ograniczyć się do zawarcia umowy, po uprzednim uzgodnieniu programu praktyki. Obowiązujące przepisy określają dodatkowe wymagania kwalifikacyjne dla osób zajmujących się eksploatacją urządzeń elektrycznych. Dlatego też dla zwiększenia możliwości zatrudnienia absolwenta szkoły, pożądane jest uzyskanie przez niego uprawnień do zajmowania się eksploatacją wybranych grup urządzeń elektrycznych. Uprawnienia nadawane są w wyniku egzaminu przed komisją kwalifikacyjną. Szkoła może zorganizować kurs przygotowujący uczniów do egzaminu. Nauczyciel realizujący modułowy program nauczania powinien posiadać przygotowanie w zakresie metodologii kształcenia modułowego, aktywizujących metod nauczania, pomiaru dydaktycznego oraz projektowania i opracowywania pakietów edukacyjnych. W zintegrowanym procesie kształcenia modułowego nie ma podziału na zajęcia teoretyczne i praktyczne. Programy modułów i jednostek modułowych należy realizować w różnych formach organizacyjnych, dostosowanych do treści i metod kształcenia. Stosowane metody i formy organizacyjne pracy uczniów (słuchaczy) powinny zapewnić osiągnięcie przez nich, założonych w programie nauczania, celów kształcenia. Wymaga to takiej organizacji kształcenia, w którym proces uczenia się uczniów (słuchaczy) będzie dominować nad procesem nauczania. 16
Dlatego też należy szczególną uwagę zwrócić na dobrze zorganizowaną, samodzielną, kierowaną przez nauczyciela pracę uczniów (słuchaczy). Zaleca się, aby kształcenie modułowe było realizowane metodami aktywizującymi, w szczególności: metodą przypadków, dyskusji dydaktycznej, gier dydaktycznych oraz poprzez metody praktyczne, takie jak: metoda projektów, przewodniego tekstu, ćwiczenia praktyczne, a także metody eksponujące: pokaz z objaśnieniem oraz film. Dominującą metodą nauczania powinny być ćwiczenia praktyczne (obliczeniowe, pomiarowe i montażowe). Podczas realizacji programu nauczania należy położyć nacisk na samokształcenie uczniów oraz na wykorzystanie także innych niż podręczniki źródeł informacji, takich jak: normy, instrukcje, poradniki, katalogi, czasopisma techniczne, Internet i pozatekstowe źródła informacji. W realizacji treści programowych, w tym ćwiczeń, należy uwzględniać współczesne technologie, materiały, narzędzia i sprzęt. Prowadzenie zajęć aktywizującymi oraz praktycznymi metodami nauczania wymaga od nauczyciela przygotowania materiałów, jak: instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy, instrukcje stanowiskowe, instrukcje do wykonywania ćwiczeń, teksty przewodnie, instrukcje do metody projektów, zestawy plansz i arkuszy do wykorzystania podczas gier dydaktycznych. Wskazane jest wykorzystywanie filmów dydaktycznych i komputerowych programów symulacyjnych, organizowanie wycieczek dydaktycznych do hurtowni z materiałami i urządzeniami elektrycznymi, na targi, wystawy materiałów i urządzeń. Niektóre treści trudne do realizacji w warunkach szkolnych mogą być realizowane w ramach wycieczki dydaktycznej do zakładu produkującego lub stosującego określone maszyny i urządzenia elektryczne. Nauczyciel kierujący procesem kształtowania umiejętności uczniów powinien udzielać im pomocy w rozwiązywaniu problemów związanych z realizacją zadań oraz sterować tempem pracy, biorąc pod uwagę ich predyspozycje i doświadczenia. Powinien również rozwijać zainteresowanie zawodem, wskazywać możliwości dalszego kształcenia, zdobywania nowych umiejętności i kwalifikacji zawodowych. Ponadto powinien kształtować pożądane postawy uczniów jak: rzetelność i odpowiedzialność za pracę, dbałość o jej jakość, o porządek na stanowisku pracy, poszanowanie dla pracy innych osób, dbałość o racjonalne wykorzystanie materiałów i energii. Nauczyciel powinien uczestniczyć w organizowaniu bazy technicznodydaktycznej oraz ewaluacji programów nauczania, szczególnie w okre- 17
sie dynamicznych zmian w technologiach i technikach wytwarzania maszyn i urządzeń elektrycznych. Wskazane jest opracowywanie przez nauczycieli pakietów edukacyjnych do wspomagania realizacji programu nauczania. Pakiety edukacyjne, stanowiące dydaktyczną obudowę programu nauczania, powinny być opracowane zgodnie z metodologią kształcenia modułowego. Istotnym elementem organizacji procesu dydaktycznego jest sprawdzanie i ocenianie osiągnięć szkolnych uczniów. Wskazane jest prowadzenie badań diagnostycznych, kształtujących i sumatywnych. Badania diagnostyczne, przeprowadzane przed rozpoczęciem procesu kształcenia, mają na celu sprawdzenie poziomu wiadomości i umiejętności uczniów w zakresie potrzebnym do podjęcia nauki w wybranym obszarze. Wyniki tych badań nauczyciel powinien wziąć pod uwagę planując realizację procesu kształcenia w danej jednostce modułowej. Badania kształtujące, prowadzone w trakcie realizacji programu, mają na celu dostarczanie informacji o efektywności procesu nauczaniauczenia się. Na podstawie tych informacji nauczyciel może na bieżąco wprowadzać korekty w organizacji procesu kształcenia tak, aby uczniowie osiągnęli założone cele kształcenia. Badania sumatywne powinny być prowadzone po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej. Pozwalają one stwierdzić, w jakim stopniu założone cele kształcenia zostały przez uczniów osiągnięte. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się w sposób ciągły i systematyczny, przez cały czas realizacji programu. Wiedza może być sprawdzana za pomocą sprawdzianów ustnych i pisemnych oraz testów dydaktycznych pisemnych. Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać poprzez obserwację czynności wykonywanych przez uczniów podczas realizacji ćwiczeń, przez stosowanie sprawdzianów praktycznych oraz testów praktycznych z zadaniami typu próba pracy, zadaniami nisko symulowanymi lub wysoko symulowanymi. Prowadzenie pomiaru dydaktycznego wymaga od nauczyciela określenia kryteriów i norm oceniania, opracowania testów osiągnięć szkolnych, arkuszy obserwacji i arkuszy oceny postępów. Ocenianie powinno uświadamiać uczniowi poziom jego osiągnięć w stosunku do wymagań edukacyjnych, wdrażać do systematycznej pracy, samokontroli i samooceny. Na zakończenie cyklu kształcenia w zawodzie wskazane jest przeprowadzenie w szkole wewnętrznego egzaminu zawodowego w celu zapoznania uczniów z procedurami egzaminu zewnętrznego. Szkoła, podejmująca kształcenie w zawodzie według modułowego programu nauczania powinna posiadać odpowiednie warunki lokalowe 18
oraz wyposażenie techniczne i dydaktyczne. Środki dydaktyczne, niezbędne w procesie kształcenia modułowego, stanowią: pomoce dydaktyczne (ilustracje, fotografie, rysunki, plansze, podręczniki, katalogi, normy, modele, eksponaty rzeczywiste), materiały dydaktyczne (foliogramy, przezrocza, płyty CD, filmy), techniczne środki kształcenia (rzutniki pisma, rzutniki przezroczy, magnetowidy, komputery), dydaktyczne środki pracy (maszyny, urządzenia, narzędzia, przyrządy). Wyposażenie poszczególnych pracowni w środki dydaktyczne zostało określone w programach jednostek modułowych. Szkoła powinna mieć dostęp do następujących laboratoriów: laboratorium elektrotechniki i elektroniki, laboratorium maszyn elektrycznych, laboratorium energoelektroniki, laboratorium elektroenergetyki. Proponuje się również zorganizowanie: pracowni maszyn elektrycznych, pracowni urządzeń elektrycznych oraz zlokalizowanych w warsztatach szkolnych lub w szkole pracowni ćwiczeń praktycznych: pracowni obróbki ręcznej, pracowni montażu instalacji elektrycznych, pracowni montażu maszyn i urządzeń elektrycznych. Laboratorium elektrotechniki i elektroniki powinno posiadać co najmniej pięć stanowisk pomiarowych, zasilanych napięciem 230/400 V prądu przemiennego, zabezpieczonych ochroną przeciwporażeniową zgodną z obowiązującymi przepisami oraz wyposażonych w wyłączniki awaryjne i wyłącznik awaryjny centralny. Laboratorium należy wyposażyć w: zasilacze stabilizowane napięcia stałego 0 24 V, +/-15 V, zasilacze napięcia sinusoidalnego 50 Hz, 12 24 V, autotransformatory, generatory funkcji (sinusoida, prostokąt, piła), przyrządy pomiarowe analogowe i cyfrowe amperomierze, woltomierze, watomierze, omomierze, mostki RLC, liczniki energii elektrycznej jedno- i trójfazowe, oscyloskopy o paśmie 20 MHz z sondami pomiarowymi, zestawy ćwiczeniowe ze specjalnie przygotowanymi układami elektrycznymi i elektronicznymi, umożliwiające: pomiary napięcia, prądu, rezystancji, pojemności, indukcyjności, mocy i energii oraz badanie obwodów prądu stałego, obwodów prądu przemiennego jedno- i trójfazowego oraz badanie elementów i układów elektronicznych, makiety (trenażery) służące do symulacji typowych uszkodzeń występujących w prostych obwodach elektrycznych i układach elektronicz- 19
nych, komputery typu PC z oprogramowaniem do symulacji pracy układów elektrycznych i elektronicznych oraz obróbki wyników pomiarów (wykonania obliczeń i wykresów). Laboratorium maszyn elektrycznych powinno posiadać co najmniej pięć stanowisk pomiarowych, zasilanych napięciem 230/400 V prądu przemiennego, zabezpieczonych ochroną przeciwporażeniową zgodną z obowiązującymi przepisami oraz wyposażonych w wyłączniki awaryjne i wyłącznik awaryjny centralny. W laboratorium powinny znajdować się: autotransformatory jedno- i trójfazowe, indukcyjny regulator napięcia, przyrządy pomiarowe analogowe i cyfrowe amperomierze, woltomierze, watomierze, omomierze, mostek RLC, miernik cosϕ, częstościomierz, miernik rezystancji izolacji, mierniki prędkości obrotowej, oscyloskopy o paśmie 20 MHz z sondami pomiarowymi, przystosowane do badań podstawowe maszyny i aparaty elektryczne: transformatory jednofazowe i trójfazowe, przekładniki prądowe i napięciowe, silniki prądu stałego (obcowzbudne, bocznikowe, szeregowe i szeregowo-bocznikowe), silniki prądu przemiennego (indukcyjne, synchroniczne i komutatorowe), prądnice prądu stałego i przemiennego oraz wyłączniki, styczniki i przekaźniki, stanowiska ze specjalnie przygotowanymi układami maszyn elektrycznych, służące do symulacji, lokalizacji i napraw typowych uszkodzeń, stanowiska umożliwiające sterowanie pracą maszyn elektrycznych, w określonym cyklu technologicznym, za pomocą sterowników programowalnych, komputery typu PC z oprogramowaniem do symulacji pracy maszyn elektrycznych, do obróbki wyników pomiarów oraz z dostępem do Internetu. Laboratorium energoelektroniki powinno posiadać co najmniej pięć stanowisk pomiarowych, zasilanych napięciem 230/400 V prądu przemiennego, zabezpieczonych ochroną przeciwporażeniową zgodną z obowiązującymi przepisami oraz wyposażonych w wyłączniki awaryjne i wyłącznik awaryjny centralny. W laboratorium powinny znajdować się: zasilacze stabilizowane napięcia stałego 0 12 V, +/-15 V, zasilacze napięcia sinusoidalnego 50 Hz, 12 24 V, autotransformatory, generatory różnych napięć i mocy, przyrządy pomiarowe analogowe i cyfrowe amperomierze, woltomierze, watomierze, omomierze, mostek RLC, miernik cosϕ, częstościomierz, miernik rezystancji izolacji, mierniki prędkości obrotowej, oscyloskopy o paśmie 20 MHz z sondami pomiarowymi, 20
układy przekształtnikowe, łączniki półprzewodnikowe oraz zestawy energoelektronicznych układów napędowych prądu stałego i prądu przemiennego, stanowiska ze specjalnie przygotowanymi układami energoelektronicznymi służące do symulacji, lokalizacji i napraw typowych uszkodzeń, komputery typu PC z oprogramowaniem do symulacji pracy urządzeń i układów energoelektronicznych, do obróbki wyników pomiarów oraz z dostępem do Internetu. Laboratorium elektroenergetyki powinno posiadać co najmniej pięć stanowisk pomiarowych, zasilanych napięciem 230/400 V prądu przemiennego, zabezpieczonych ochroną przeciwporażeniową zgodną z obowiązującymi przepisami oraz wyposażonych w wyłączniki awaryjne i wyłącznik awaryjny centralny. W laboratorium powinny znajdować się: autotransformatory jedno- i trójfazowe, przyrządy pomiarowe analogowe i cyfrowe amperomierze, woltomierze, watomierze, omomierze, mostek RLC, miernik cosϕ, częstościomierz, mierniki rezystancji izolacji, mierniki impedancji pętli zwarcia, miernik uziemień, czasomierz, oscyloskop o paśmie 20 MHz z sondami pomiarowymi, przystosowane do badań podstawowe aparaty i urządzenia elektryczne: wyłączniki instalacyjne i przemysłowe, wyłączniki różnicowoprądowe, styczniki, przekaźniki, transformatory jednofazowe i trójfazowe, transformatory bezpieczeństwa, przekładniki prądowe i napięciowe, źródła światła, urządzenia grzejne i chłodnicze, makiety (trenażery) umożliwiające badanie instalacji elektrycznej oraz skuteczności ochrony przeciwporażeniowej, stanowiska ze specjalnie przygotowanymi układami urządzeń elektrycznych, służące do symulacji, lokalizacji i napraw typowych uszkodzeń, zestawy układów automatyki, stosowanych w elektroenergetyce, komputery typu PC z oprogramowaniem do symulacji pracy urządzeń elektroenergetycznych i układów automatyki zabezpieczeniowej, do obróbki wyników pomiarów oraz z dostępem do Internetu. Pracownia maszyn elektrycznych powinna być wykorzystana podczas realizacji programu nauczania modułu 311[08].O2 (jednostki modułowe 02 i 03) oraz w jednostce modułowej 311[08].O3.01 i 311[08].Z4.01. Powinna być wyposażona w środki dydaktyczne wymienione w tych jednostkach modułowych. Pracownia urządzeń elektrycznych powinna być wykorzystana 21
podczas realizacji programu nauczania modułu 311[08].O3 (jednostki modułowe 02, 03 i 04), modułu 311[08].Z1 (jednostki modułowe 01 i 03) oraz modułu 311[08].Z3 (jednostki modułowe 01, 02, 03 i 05). Jej wyposażenie w środki dydaktyczne podane zostało w odpowiednich jednostkach modułowych. Pracownia obróbki ręcznej powinna być wyposażona w stoły ślusarskie dostosowane do obróbki ręcznej materiałów, przyrządy pomiarowe i narzędzia do trasowania, narzędzia do obróbki ręcznej metali i tworzyw sztucznych. Stanowiska ćwiczeniowe powinny zapewnić możliwość wykonywania podstawowych operacji ślusarskich. Pracownia montażu instalacji elektrycznych powinna posiadać stanowiska, wyposażone w komplet narzędzi monterskich do wykonywania montażu różnych rodzajów instalacji elektrycznych oraz niezbędne przyrządy pomiarowe, do przeprowadzania pomiarów sprawdzających w instalacjach. Pracownia montażu maszyn i urządzeń elektrycznych powinna być wyposażona w stanowiska do montażu mechanicznego i elektrycznego podzespołów elektrycznych i elektronicznych, stanowiska do montażu i demontażu maszyn i urządzeń elektrycznych, stanowiska diagnostyczne do badania parametrów urządzeń elektrycznych, stanowiska do wykonywania prostych napraw maszyn i urządzeń elektrycznych. Stanowiska powinny być wyposażone w niezbędne narzędzia ślusarskie i elektromonterskie, zestaw do lutowania oraz przyrządy pomiarowe do pomiaru wielkości elektrycznych i mechanicznych. Pracownie ćwiczeń praktycznych powinny spełniać wymagania wynikające z przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony przeciwporażeniowej. Kształtowanie umiejętności praktycznych powinno odbywać się na odpowiednio wyposażonych ćwiczeniowych stanowiskach symulacyjnych w pracowniach ćwiczeń praktycznych. Przy stanowiskach ćwiczeniowych należy stworzyć odpowiednie warunki, umożliwiające przyswajanie wiedzy związanej z wykonywaniem ćwiczeń. W pracowni ćwiczeń praktycznych, w której realizowany jest proces dydaktyczny, należy zorganizować: stanowiska ćwiczeń praktycznych, wyposażone w niezbędne materiały, narzędzia, sprzęt i urządzenia, stanowiska pracy uczniów, dostosowane do indywidualnej i grupowej formy pracy, stanowisko pracy nauczyciela, wyposażone w sprzęt audiowizualny 22
i multimedialny, bibliotekę podręczną, umożliwiającą uczniom indywidualne i grupowe uczenie się, magazyn materiałów i urządzeń elektrycznych. Jeżeli szkoła nie może zapewnić realizacji programu niektórych jednostek modułowych w oparciu o własną bazę, powinna powierzyć kształcenie placówkom dysponującym dobrą bazą techniczną i dydaktyczną, jak Centra Kształcenia Praktycznego, Centra Kształcenia Ustawicznego. Zaleca się, aby zajęcia z zakresu kształcenia ogólnozawodowego umieszczać w szkolnym planie zajęć w blokach 2- oraz 3-godzinnych, zaś z zakresu kształcenia zawodowego w blokach od 2 do 6 godzin w zależności od specyfiki jednostki modułowej. Zaleca się, aby zajęcia dydaktyczne odbywały się w grupie liczącej do 15 osób, z podziałem na zespoły 2 4 osobowe wykonujące ćwiczenia na wydzielonych stanowiskach oraz zespoły 2 3 osobowe podczas wykonywania ćwiczeń pomiarowych. Zajęcia w pracowniach ćwiczeń praktycznych powinny odbywać się w grupach nie większych niż 8 osób. Uczniowie powinni pracować pojedynczo lub w zespołach 2 osobowych na wydzielonych stanowiskach ćwiczeniowych. W pracowni obróbki ręcznej ze względu na to, że poszczególne operacje powinny być wykonywane pojedynczo, zaleca się, aby zajęcia prowadzone były w grupie do 12 osób. W trosce o jakość kształcenia konieczne są systematyczne działania szkoły, polegające na: pozyskiwaniu nowych środków dydaktycznych, opracowywaniu obudowy dydaktycznej programu nauczania, współpracy z zakładami pracy, związanymi z kierunkiem kształcenia w celu aktualizacji treści programowych, odpowiadających wymaganiom technologii, techniki oraz wymaganiom rynku pracy, doskonaleniu nauczycieli w zakresie metodologii kształcenia modułowego, aktywizujących metod nauczania, pomiaru dydaktycznego oraz projektowania pakietów edukacyjnych. 23
II. Plany nauczania Czteroletnie technikum Zawód: technik elektryk 311[08] Podbudowa programowa: gimnazjum Lp. Moduły kształcenia w zawodzie Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w czteroletnim okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo w czteroletnim okresie nauczania Liczba godzin w czteroletnim okresie nauczania Semestry I VIII Klasy I IV Forma stacjonarna 1. Podstawy elektrotechniki i elektroniki 8 6 101 2. Podstawy techniki 2 1 25 3. Gospodarowanie energią elektryczną 3 2 38 4. Montaż i eksploatacja instalacji elektrycznych 6 4 75 5. Montaż i eksploatacja maszyn i urządzeń elektrycznych 13 9 164 6. Budowa i eksploatacja sieci elektroenergetycznych 7 5 88 7. Montaż i eksploatacja układów sterowania 8 6 101 8. Samozatrudnienie w zawodzie 3 2 38 Razem 50 35 630 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie Forma zaoczna 24
PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: technik elektryk 311[08] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie Lp. Moduły kształcenia w zawodzie Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Semestry I IV Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Liczba godzin w dwuletnim okresie nauczania Semestry I IV Forma stacjonarna 1. Podstawy elektrotechniki i elektroniki 8 6 109 2. Podstawy techniki 2 2 27 3. Gospodarowanie energią elektryczną 3 2 41 4. Montaż i eksploatacja instalacji elektrycznych 6 4 82 5. Montaż i eksploatacja maszyn i urządzeń elektrycznych 13 10 177 6. Budowa i eksploatacja sieci elektroenergetycznych 7 5 96 7. Montaż i eksploatacja układów sterowania 8 6 109 8. Samozatrudnienie w zawodzie 3 2 41 Razem 50 37 682 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie Forma zaoczna 25
PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: technik elektryk 311[08] Podbudowa programowa: liceum profilowane o profilu wywodzącym się z tej samej, co zawód dziedziny gospodarki Lp. Moduły kształcenia w zawodzie Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w rocznym okresie nauczania Semestry I II Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo w rocznym okresie nauczania Semestry I II Forma stacjonarna Liczba godzin w rocznym okresie nauczania Forma zaoczna 1. Montaż i eksploatacja instalacji elektrycznych 5 4 68 2. Montaż i eksploatacja maszyn i urządzeń elektrycznych 11 8 148 3. Budowa i eksploatacja sieci elektroenergetycznych 6 5 81 4. Montaż i eksploatacja układów sterowania 7 5 95 5. Samozatrudnienie w zawodzie 3 2 40 Razem 32 24 432 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie 26
III. Moduły kształcenia w zawodzie Moduł 311[08].O1 Podstawy elektrotechniki i elektroniki 1. Cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć: charakteryzować podstawowe zjawiska zachodzące w polu elektrycznym, magnetycznym i elektromagnetycznym, przewidywać wpływ pola elektromagnetycznego na organizm ludzki, rozróżniać elementy obwodów elektrycznych i elektronicznych oraz określać ich funkcje w obwodzie, stosować podstawowe prawa elektrotechniki do obliczania obwodów elektrycznych prądu stałego i przemiennego oraz układów elektronicznych, szacować wartości wielkości elektrycznych w prostych obwodach elektrycznych i układach elektronicznych, przewidywać skutki stanów nieustalonych w obwodach oraz wpływ odkształcenia prądu lub napięcia na pracę urządzeń elektrycznych, posługiwać się przyrządami pomiarowymi wielkości elektrycznych, mierzyć podstawowe wielkości elektryczne oraz wykorzystywać zależności między nimi, stosować odpowiednie metody pomiarowe oraz określać dokładność pomiaru, analizować działanie typowych elementów i układów elektronicznych oraz charakteryzować ich podstawowe parametry, przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy podczas pomiarów elektrycznych, przewidywać zagrożenia występujące w środowisku pracy i im zapobiegać, stosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym, wykorzystywać programy komputerowe do opracowania wyników wykonanych pomiarów, korzystać z różnych źródeł informacji w celu samokształcenia, współpracować w zespole. 27
2. Wykaz jednostek modułowych Symbol jednostki modułowej 311[08].O1.01 311[08].O1.02 311[08].O1.03 311[08].O1.04 311[08].O1.05 311[08].O1.06 311[08].O1.07 Orientacyjna Nazwa jednostki modułowej liczba godzin na realizację Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska 18 Obliczanie i pomiary parametrów obwodów prądu stałego 45 Analizowanie zjawisk występujących w polu elektrycznym i magnetycznym 21 Obliczanie i pomiary parametrów obwodów prądu jednofazowego 60 Obliczanie i badanie obwodów prądu trójfazowego 33 Określanie skutków przebiegów odkształconych i stanów nieustalonych w obwodach elektrycznych 20 Dobieranie i sprawdzanie elementów elektronicznych 33 311[08].O1.08 Badanie układów elektronicznych 58 Razem 288 28
3. Schemat układu jednostek modułowych 311[08].O1 Podstawy elektrotechniki i elektroniki 311[08].O1.01 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska 311[08].O1.02 Obliczanie i pomiary parametrów obwodów prądu stałego 311[08].O1.03 Analizowanie zjawisk występujących w polu elektrycznym i magnetycznym 311[08].O1.04 Obliczanie i pomiary parametrów obwodów prądu jednofazowego 311[08].O1.05 Obliczanie i badanie obwodów prądu trójfazowego 311[08].O1.06 Określanie skutków przebiegów odkształconych i stanów nieustalonych w obwodach elektrycznych 311[08].O1.07 Dobieranie i sprawdzanie elementów elektronicznych 311[08].O1.08 Badanie układów elektronicznych Realizację programu należy rozpocząć od jednostki modułowej 311[08].O1.01, która ma na celu zapoznanie uczniów z podstawowymi zagrożeniami występującymi na stanowiskach pracy oraz zasadami organizacji bezpiecznej pracy, w szczególności przy urządzeniach elektrycznych. Pozostałe jednostki modułowe powinny być realizowane w kolejności podanej na schemacie. 29
4. Literatura Baranowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz wzór instrukcji bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów szkół. MEN, Warszawa 1997 Bolkowski S.: Elektrotechnika. WSiP, Warszawa 2000 Chwaleba A., Moeschke B., Pilawski M.: Pracownia elektroniczna. Elementy układów elektronicznych. WSiP, Warszawa 1998 Chwaleba A., Moeschke B., Płoszajski G.: Elektronika. WSiP, Warszawa 1999 Hörnemann E., Hübscher H., Klaue J., Schierack K., Stolzenburg R.: Instalacje elektryczne i elektronika przemysłowa. Tłumaczenie A. Rodak. WSiP, Warszawa 1998 Idzi K.: Pomiary elektryczne. Obwody prądu stałego. Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa, Łódź 1999 Kodeks Pracy Kurdziel R.: Podstawy elektrotechniki dla szkoły zasadniczej, część 1 i 2. WSiP, Warszawa 1999 Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. Podręcznik dla szkół zasadniczych. WSiP, Warszawa 1999 Markiewicz A.: Zbiór zadań z elektrotechniki. WSiP, Warszawa 2000 Marusak A.: Urządzenia elektroniczne, część 1. Elementy urządzeń, część 2. Układy elektroniczne. WSiP, Warszawa 2000 Müller W., Hörnemann E., Hübscher H., Jagla D., Larisch J., Pauly V.: Elektrotechnika. Zbiór zadań z energoelektroniki. Tłumaczenie M. Krogulec-Sobowiec, WSiP, Warszawa 1998 Pilawski M.: Pracownia elektryczna. WSiP, Warszawa 2001 Przybyłowska-Łomnicka A.: Pomiary elektryczne. Obwody prądu przemiennego. Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa, Łódź 2000 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Dz. U. Nr 129, poz. 844 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28.07.1998 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy. Dz. U. Nr 115, poz. 744 Woźniak J.: Pracownia elektryczna. ITE, Radom 1993 Woźniak J.: Metodyka nauczania przedmiotu Pracownia elektryczna. Zagadnienia wybrane. WSiP, Warszawa 1995 Zachara Z.: Zadania z elektrotechniki nie tylko dla elektroników. Wydawnictwa Szkolne PWN, Warszawa, Łódź 2000 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 30
Jednostka modułowa 311[08].O1.01 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń / słuchacz powinien umieć: zinterpretować podstawowe akty prawne, prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, wskazać konsekwencje naruszenia przepisów i zasad bhp podczas wykonywania zadań zawodowych, rozpoznać czynniki niebezpieczne i szkodliwe, występujące w pracy elektryka oraz wskazać sposoby ich ograniczenia lub eliminacji, zastosować zasady bezpiecznej pracy przy urządzeniach elektrycznych, dobrać środki ochrony indywidualnej do wykonywanych prac, zareagować w przypadku pożaru zgodnie z instrukcją przeciwpożarową, zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony przeciwpożarowej, zastosować zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy, udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym zgodnie z obowiązującymi zasadami. 2. Materiał nauczania Prawna ochrona pracy. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesie pracy. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy. Zasady postępowania w razie wypadku, awarii i w sytuacji zagrożenia pożarem. Organizacja pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy. Zabezpieczenie miejsca wypadku. 31