Wprowadzenie Drodzy Katecheci! Podręcznik do klasy IV szkoły podstawowej, który oddajemy w Wasze ręce, to pomoc w przygotowaniu dalszym do Odnowienia Przyrzeczeń Chrzcielnych, jakie będzie mieć miejsce na zakończenie klasy VI. Z pomocą tego podręcznika będziemy wędrować wraz z naszymi uczniami przez cały Stary Testament, poznając poszczególne księgi, co pozwoli lepiej zrozumieć Nowy Testament, a przez to chrzest, w którym mamy udział. Uczniowie będą mogli nie tylko pogłębić wiedzę na temat stworzenia świata, lecz także poznać biblijnych patriarchów, sędziów, proroków i królów, członków Narodu Wybranego i jego historię. Warto pamiętać, że chodzi tu o historię zbawienia, w związku z czym ważne będą nie tyle fakty historyczne jako takie, ile raczej obecność Boga w poszczególnych wydarzeniach i Jego działanie w życiu konkretnych ludzi. W klasie IV zwracamy uwagę na zapowiedzi mesjańskie (figury mesjańskie), których spełnienie dokonało się w Jezusie Chrystusie. Podręcznik podzielony jest na siedem działów. Ze względu na brak katechez okolicznościowych, w miarę potrzeby, katecheta może przygotować je osobiście i przeprowadzić, uwzględniając specyfikę szkoły, okres liturgiczny, święto i uroczystość, rocznicę, jaka się zbliża itp. W klasie IV staramy się pogłębić w wychowankach wiedzę i przekonanie, że Pismo św. jest wyjątkową księgą, a słowo Boże jest skierowane do ludzi wszystkich czasów jako m. in. duchowe światło, pokarm duszy, źródło siły. Ponadto kształtujemy w uczniach umiejętność korzystania z Pisma św. Z tego powodu na okładkach Podręcznika ucznia i Zeszytu ćwiczeń zamieszczone zostały sigla biblijne. W interioryzacji ograniczyliśmy się często do modlitwy w określonych intencjach. Dobrze by było, gdyby katecheta, w miarę możliwości rozbudował ją o próbę odpowiedzi na pytanie, jak poznana na lekcji prawda funkcjonowała w dotychczasowym życiu ucznia oraz do postanowienia, co może się zmienić na lepsze pod jej wpływem, choćby to miała być nawet drobna rzecz. Modlitwa w interioryzacji i postawa bohaterów biblijnych wobec Boga mają stać się pretekstem do pogłębiania codziennego przyjacielskiego dialogu z Bogiem przez uczniów. 5
W Podręczniku metodycznym układ jednostki katechetycznej pozostał bez zmian w stosunku do podręczników płockich z poprzednich lat. W Podręczniku ucznia natomiast zrezygnowaliśmy z elementu Zapamiętaj, przez co chcemy zachęcić uczniów do zapamiętania jak największej porcji materiału, gdyż są to treści ważne dla naszej wiary. Ponadto nie jest to materiał trudny i został przedstawiony najczęściej w formie opowiadania biblijnego, łatwego do przyswojenia. Życzymy Wam, Drodzy Katecheci, aby pakiet edukacyjny, który oddajemy w wasze ręce, pomógł w przybliżeniu uczniom historii zbawienia. ks. Andrzej Krasiński 6
Katecheza 26 Manna pokarmem w drodze do Ziemi Obiecanej Cele katechetyczne: przedstawienie prawdy, że Bóg karmił Naród Wybrany w drodze do Ziemi Obiecanej. Wychowanie do przyjmowania Eucharystii jako pokarmu w drodze do nieba. Treści: w drodze do Ziemi Obiecanej Izraelici doświadczali opieki Pana Boga. Bóg karmił ich manną i przepiórkami w czasie wędrówki przez pustynię Synaj. Manna jest zapowiedzią Eucharystii. Wymagania podstawowe uczeń: opisuje, co było pokarmem Izraelitów podczas wędrówki przez pustynię; rozwiązuje krzyżówkę; śpiewając pieśń, dziękuje Jezusowi za dar Eucharystii. Wymagania rozszerzone uczeń: wyjaśnia, dlaczego mannę nazywamy chlebem z nieba ; wskazuje na związek manny z Eucharystią. Metody dydaktyczne: pogadanka; pokaz; praca z tekstem biblijnym; krzyżówka. Środki dydaktyczne: Pismo św.; arkusz papieru; kredki; klej; krzyżówka; kolorowe obrazki; czasopisma; nagranie pieśni Nie mam nic co bym mógł Tobie dać. 1. Punkt wyjścia Katecheta dzieli uczniów na grupy. Każda grupa rysuje na dużym arkuszu papieru stół, na którym przykleja wycięte z czasopism zdjęcia potraw. Uczniowie prezentują swoje prace i rozpoczyna się rozmowa na temat konieczności spożywania przez ludzi pokarmów. 2. Przekaz treści Są miejsca, w których trudno jest zdobyć pożywienie. Należą do nich, m.in. pustynie. Izraelici wyprowadzeni przez Mojżesza z Egiptu, wędrowali przez jedną z nich pustynię Synaj. Gdy zapasy żywności zaczęły się kończyć, przed Izraelitami stanęło widmo niechybnej śmierci z głodu i pra- 120
gnienia. Była to dla nich wielka próba wiary. Tłum zaczął szemrać przeciw Mojżeszowi i Aaronowi. Bóg, widząc dramat swego ludu, przyszedł mu z pomocą, dając wyjątkowy pokarm. Jaki, tego dowiecie się, wykonując zadanie 1. w Zeszycie ćwiczeń. Uczniowie wykonują zadanie 1. w Zeszycie ćwiczeń. Manna to nazwa pokarmu, którym Bóg karmił Izraelitów na pustyni. Zsyłał im także przepiórki. To niezwykłe wydarzenie opisuje Pismo św. Pan powiedział wówczas do Mojżesza: «Oto ześlę wam chleb z nieba, na kształt deszczu. I będzie wychodził lud, i każdego dnia będzie zbierał według potrzeby dziennej. ( ) Lecz w dniu szóstym zrobią zapas tego, co przyniosą, a będzie to podwójna ilość tego, co będą zbierać codziennie». Mojżesz i Aaron powiedzieli do społeczności Izraelitów: «Tego wieczora ujrzycie, że to Pan wyprowadził was z ziemi egipskiej. A rano ujrzycie chwałę Pana. ( ) Mojżesz powiedział: «Wieczorem Pan da wam mięso do jedzenia, a rano chleb do sytości. ( ) Rzeczywiście wieczorem przyleciały przepiórki i pokryły obóz, a nazajutrz rano warstwa rosy leżała dokoła obozu. Gdy się warstwa rosy uniosła ku górze, wówczas na pustyni leżało coś drobnego, ziarnistego, niby szron na ziemi.. Na widok tego Izraelici pytali się wzajemnie: «Co to jest?» gdyż nie wiedzieli, co to było. Wtedy powiedział do nich Mojżesz: «To jest chleb, który daje wam Pan na pokarm. To zaś nakazał wam Pan: Każdy z was zbierze dla siebie według swej potrzeby. ( ) Dom Izraela (cała społeczność) nadał temu [pokarmowi] nazwę manna. Była ona biała ( ) i miała smak placka z miodem. ( ) Mojżesz rzekł do Aarona: «Weź naczynie i napełnij je ( ) manną, i złóż ją przed Panem, aby przechować ją dla waszych późniejszych pokoleń». ( ) Izraelici jedli mannę przez czterdzieści lat, aż przybyli do ziemi zamieszkałej. Jedli mannę, aż przybyli do granic ziemi Kanaan. (zob. Wj 16,4-16,31-35) Analiza tekstu biblijnego. Czym karmił Pan Bóg Izraelitów, gdy wędrowali przez pustynię? Jak wyglądała manna i jaki miała smak? Jak Mojżesz nazwał mannę? Czym jeszcze żywili się Izraelici? Jak długo Izraelici karmili się manną? Pan Bóg opiekował się Narodem Wybranym w drodze do Ziemi Obiecanej. Przez 40 lat, każdego dnia oprócz szabatu, zsyłał im mannę. Karmił ich także przepiórkami (nad pustynią Synaj przelatują stada przepiórek, które często zmęczone lotem, opadają na ziemię. Można je wtedy chwytać). 121
Z tekstu biblijnego dowiedzieliśmy się, że Izraelici w szóstym dniu tygodnia mieli uzbierać podwójną ilość manny. Robili to po to, aby nie pracować w sobotę, bo była dla nich dniem świętym. Tego dnia Bóg nie zsyłał manny. Dla nas dniem świętym jest niedziela, dlatego uczymy się i pracujemy w pozostałe dni tygodnia. Niedzielę poświęcamy Panu Bogu i naszym bliskim jest to dzień odpoczynku. Aby podkreślić, że manna jest pokarmem danym przez Boga, Mojżesz nazwał ją chlebem z nieba. Jest ona zapowiedzią Eucharystii. Manna Była pokarmem Izraelitów w drodze do Ziemi Obiecanej. Eucharystia Jest pokarmem chrześcijan w drodze do nieba. Człowiek potrzebuje do życia nie tylko pożywienia dla ciała, ale też pożywienia dla duszy. Pokarmem tym jest Komunia Święta. Uczniowie wykonują zadanie 2. w Zeszycie ćwiczeń. 3. Interioryzacja Jak manna była pokarmem dla Izraelitów w drodze do Ziemi Obiecanej, tak Jezus w Komunii świętej jest naszym Pokarmem w drodze do nieba. Co dzień możemy przyjmować Go pod postacią chleba, uczestnicząc we Mszy św. Podziękujmy Mu za ten Dar wspólnym śpiewem: Piosenka: Nie mam nic co bym mógł Tobie dać. 1. Nie mam nic co bym mógł Tobie dać, Nie mam sił by przed Tobą Panie stać. Ref.: Puste ręce przynoszę przed Twój w niebie tron. Manną z nieba nakarm duszę mą. 2. Proszę Panie byś jasny wzrok mi dał, Spraw by język mój też przemawiać chciał. Ref.: Puste ręce... 3. Wiem, o Panie, że słaby jestem sam, Więc napełnij me serce mocą swą. Ref.: Puste ręce... 4. Ty nas słabych posil Ciałem swym, Słowem życia umacniaj siły me. Ref.: Puste ręce... 122
4. Podsumowanie Uczniowie wykonują zadanie 3 w Zeszycie ćwiczeń. 5. Zadanie do wykonania Podczas najbliższej Mszy św. podziękuj Panu Jezusowi za to, że karmi nas swoim Ciałem pod postacią chleba. 123
Spis treści Wprowadzenie.................................. 5 I. Dzieła Boga, który objawia się człowiekowi 1. Bóg zaprasza nas do jedności ze sobą we wspólnocie Kościoła..... 9 2. Bóg przychodzi do nas w swoim słowie.................. 13 3. Posługujemy się Pismem Świętym..................... 17 4. Pismo Święte uczy nas historii zbawienia................. 21 5. Poznajemy Ziemię Świętą.......................... 25 II. Dzieła Boga, który stwarza 6. Bóg stwarza wszechświat.......................... 33 7. Bóg stwarza anioły.............................. 38 8. Bóg stwarza człowieka na swój obraz i podobieństwo.......... 43 9. Człowiek przez grzech oddala się od Boga................ 48 10. Bóg daje obietnicę wybawienia...................... 51 11. Ludzie przez grzech oddalają się od siebie Kain i Abel........ 55 III. Dzieła Boga, który budzi wiarę 12. Bóg zawiera przymierze ze sprawiedliwym Noem............ 61 13. Wieża Babel przykładem ludzkiej pychy................. 65 14. Wiara Abrahama i Boże obietnice..................... 69 15. Próba wiary Abrahama........................... 73 16. Król Melchizedek i jego ofiara....................... 77 17. Grzech niesie zniszczenie - Sodoma i Gomora............. 82 18. Dzieje Jakuba, syna Izaaka......................... 86 19. Bóg opiekuje się Józefem, synem Jakuba................. 90 20. Józef przebacza swoim braciom...................... 94 21. Jakub błogosławi swojemu synowi Judzie................ 98 IV. Dzieła Boga, który wyzwala 22. Bóg powołuje Mojżesza.......................... 105 23. Plagi egipskie................................ 110 24. Bóg wyzwala Naród Wybrany....................... 113 25. Przejście przez Morze Czerwone..................... 116 26. Manna pokarmem w drodze do Ziemi Obiecanej............ 120 27. Woda ze skały................................ 124 28. Przymierze na Górze Synaj........................ 127 305
29. Wąż miedziany............................... 131 30. Wejście do Ziemi Obiecanej........................ 134 V. Dzieła Boga, który broni i jest mocą w walce 31. Sędziowie Izraela.............................. 141 32. Gedeon i Madianici............................. 145 33. Samson, Boży nazirejczyk......................... 148 34. Samuel, sędzia i prorok........................... 152 35. Dawid i Goliat................................ 156 36. Przymierze Boga z Dawidem....................... 160 37. Król Dawid, Batszeba i Natan....................... 163 38. Mądrość króla Salomona.......................... 168 39. Król Salomon buduje Bogu świątynię................... 172 VI. Dzieła Boga, który przemawia przez proroków 40. Historia podzielonego królestwa..................... 179 41. Prorok, jak ogień.............................. 183 42. Elizeusz, uczeń Eliasza........................... 187 43. Izajasz zapowiada przyjście Mesjasza................... 191 44. Jeremiasz wzywa do zachowania przymierza.............. 195 45. Spełnienie się proroctw Jeremiasza niewola babilońska....... 198 46. Prorok czasu wygnania i nadziei..................... 202 47. Daniel w jaskini lwów........................... 206 48. Ezdrasz i Nehemiasz powrót z niewoli i odbudowa świątyni..... 211 VII. Dzieła Bożej mądrości 49. Cierpiący Hiob ufa Bogu.......................... 219 50. Bóg wysłuchuje modlitw i posyła z pomocą swojego Anioła...... 224 51. Estera ocala naród od zguby........................ 228 52. Boża mądrość w powiedzeniach i przysłowiach............. 232 53. Księga Psalmów księgą modlitwy.................... 237 54. Prorok Jonasz i tajemnica Bożego miłosierdzia............. 242 55. Machabeusze czas walki i wolności................... 247 56. Izrael w niewoli Rzymu.......................... 251 Program nauczania religii dla klas IV VI szkoły podstawowej (AZ 2-01/15).................................. 254 Plan wynikowy edukacji religijnej w klasie IV szkoły podstawowej.... 266 306