Opracowanie: Piotr Buczek. Biuro Analiz Rynkowych i Społecznych BARiS

Raport z zakresu analizy potrzeb i potencjały osób młodych, znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy w woj. podkarpackim opracowany w oparciu o analizę źródeł zastanych oraz badania jakościowe (zogniskowane wywiady FGI) w ramach projektu Podkarpacie młodych edukacja, praca, satysfakcja Opracowanie: Piotr Buczek Biuro Analiz Rynkowych i Społecznych BARiS

Rzeszów, sierpień 2016 r. Spis treści: I. Raport z analizy źródeł zastanych: I. Cel badania... 3 II. Sytuacja osób młodych na rynku pracy na podstawie danych statystycznych... 4 II.1. Krótki opis sytuacji społeczno-gospodarczej w woj. podkarpackim... 4 II.2. Aktualny stan rynku pracy w woj. podkarpackim... 9 II.3.Istotne aktualne informacje na temat problemu bezrobocia w woj.. 11 II.4. Szczegółowa analiza sytuacji osób bezrobotnych w woj. podkarpackim....14 III. Analiza problemu bezrobocia wśród osób młodych......18 III.1. Definicja osób młodych i grupy NEET.....18 III.2. Ogólna sytuacja osób młodych na rynku pracy.....21 III.3. Dane statystyczne, dotyczące bezrobocia młodzieży w woj. podkarpackim.....27 III.4. Poziom wykształcenia a bezrobocie młodych......34 III.5. Zawody nadwyżkowe i deficytowe w kontekście bezrobocia młodych.......36 IV. Młodzież NEET w woj. podkarpackim........42 V. Wpływ projektów realizowanych w ramach perspektywy 2007-2013 na sytuację osób młodych na rynku pracy woj. podkarpackim 46 VI. Problematyka NEET w nowej perspektywie finansowania 51 VII. Analiza zapisów w strategiach i dokumentach programowych, dotyczących problemu bezrobocia młodzieży.........57 VIII. Podsumowanie badań z danych zastanych.......71

I. Cel badania Celem badania, realizowanego przez Biuro Analiz Rynkowych i Społecznych BARiS w okresie 29 czerwca 10 lipca 2016 r. w ramach projektu Podkarpacie młodych edukacja, praca, satysfakcja jest analiza sytuacji osób młodych na regionalnym rynku pracy w oparciu o dane zastane. Projekt realizowany jest przez Fundację Aktywizacja - Oddział w partnerstwie z Rzeszowską Agencją Rozwoju Regionalnego S.A. (Centrum Ekonomii Społecznej) oraz: Powiatowym Urzędem Pracy w Leżajsku, Podkarpacką Wojewódzką Komendą OHP, Fundacją Rozwoju Przedsiębiorczości Społecznej Być Razem w Cieszynie, Stowarzyszeniem Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Dolina Lotnicza. Jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego - Działanie 2.4 Modernizacja publicznych i niepublicznych służb zatrudnienia oraz lepsze dostosowanie ich do potrzeb rynku pracy (POWR). Jego celem jest rozszerzenie zakresu i skuteczności instrumentów aktywizacyjnych wykorzystywanych wobec osób młodych z woj. podkarpackiego, znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy. Deklarowanym efektem będzie zaangażowanie instytucji rynku pracy (IRP) w wypracowanie praktycznych rekomendacji, dotyczących aktywizacji zawodowej młodzieży, ich przetestowanie i wdrożenie. Założeniem projektu zgodnie zasadą empowermentu jest bezpośrednie zaangażowanie os. młodych, w tym z grupy NEET (z ang. not employed, not in education, not in training), zarówno na etapie diagnozy (udział w badaniach jakościowych) jak i przygotowania rekomendacji. Do opracowania raportu zastosowano metodę badań desk research, polegającą na analizie dostępnych danych pochodzących z różnych źródeł, w tym aktualnych danych statystycznych. Diagnoza poniższa jest wstępną fazą projektu, poprzedzającą etap badań jakościowych oraz etap wypracowania rekomendacji, dotyczących poprawy sytuacji osób młodych na rynku pracy. Praca na raportem opierała się przede wszystkim na: 1) ANALIZIE DANYCH STATYSTYCZNYCH, dotyczących rynku pracy oraz rozwoju regionalnego: wg. GUS, Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), BDL, BKL, EUROSTAT, MRPIPS;

2) ANALIZIE DOSTĘPNYCH RAPORTÓW, w tym opracowanych na potrzeby WUP, badań ewaluacyjnych dotyczących efektów projektów POKL 2007-2013 zlecanych przez WUP i Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, Zapotrzebowanie na zawody i specjalności w woj. podkarpackim w 2015 r., raport Sytuacja kobiet na podkarpackim rynku pracy, raport Sytuacja na rynku pracy obszarów wiejskich woj. podkarpackiego w 2015, Ze szkoły do pracy. Raport z badania uczniów szkół zawodowych w województwie podkarpackim (2013 r.), informacji na temat zatrudnialności absolwentów w woj. podkarpackim, inne statystyki, analizy, opracowania dostępne np. na stronie www.wup-rzeszow.pl; 3) PRZEANALIZOWANIU DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH pod kątem ww. zagadnień, przede wszystkim regionalnych, w tym: Strategia Rozwoju Województwa - Podkarpackie 2020; Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata 2014-2020 na rzecz inteligentnej specjalizacji, Podkarpacki Program Rozwoju Ekonomii Społecznej 2016-2020 oraz dokumentów i programów krajowych np. Plan realizacji gwarancji dla młodzieży w Polsce, Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 2030, Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego 2020, Inicjatywa Szanse dla młodzieży itp. Raport niniejszy będzie stanowił materiał roboczy dla zespołów eksperckich, wypracowujących rekomendacje oraz posłużył do przygotowania narzędzi do badań jakościowych tj. zogniskowanych wywiadów grupowych (FGI) z młodzieżą, przedsiębiorcami, przedstawicielami instytucji, działających na rzecz aktywizacji zawodowej młodzieży. W tym kontekście zaprezentowane w poniższym raporcie dane przedstawione zostały w sposób możliwie najbardziej praktyczny tzn. umożliwiający wyciągnięcie pewnych zależności i tendencji oraz sformułowanie roboczych tez, weryfikowanych w ramach dalszych badań jakościowych oraz podczas pracy zespołów eksperckich. II. Sytuacja osób młodych na rynku pracy na podstawie danych statystycznych. II.1. Krótki opis sytuacji społeczno-gospodarczej w woj. podkarpackim. Woj. podkarpackie leży w południowo-wschodniej części Polski, w sąsiedztwie województw: lubelskiego, świętokrzyskiego i małopolskiego. Centrum regionu jest Rzeszów z 183,6 tyś. mieszkańców, który jest ośrodkiem handlowo-usługowym, przemysłowym i edukacyjnym. Miasto posiada port lotniczy zlokalizowany w Jasionce, który jest stałym przejściem granicznym. Administracyjnie woj. dzieli się na 21 powiatów i 4 miasta na prawach powiatów. Województwo zajmuje łącznie obszar 17,8 tys. km2, na którym mieszka 2 mln 127 700 os. ( Stan, ruch naturalny i migracje ludności w woj. podkarpackim w 2015 r. GUS, maj 2016), co stanowi 5,5% populacji kraju.

Pod względem liczby ludności podkarpackie zajmuje 9 miejsce w kraju. Ludność miejska (zamieszkująca w 51 miastach) stanowi 41,3% ludności. Jest to najniższy wskaźnik urbanizacji wśród województw śr. dla Polski wynosi 60,3%. Najbardziej zaludniony jest podregion rzeszowski - skupia 29,7% ogółu mieszkańców, najmniej mieszkańców mają powiaty: bieszczadzki i leski. W ciągu 2015 r. liczba ludności w województwie zmalała o 1530 osób. Podkarpacie cechuje dodatni poziom przyrost naturalny. W 2015 r. w przeliczeniu na 1000 mieszkańców wyniósł 0,07 i mimo, że był niższy niż w 2014 (0,75) i zdecydowanie niższy w 2010 (1,74) to nadal jest najwyższy w kraju (śr. to minus 0,67). Struktura ludności według płci od kilku lat nie ulega większym zmianom. W ogólnej liczbie mieszkańców nieznacznie przeważają kobiety, które stanowią 51,0% ludności województwa. W 2015 r. współczynnik feminizacji dla woj. podkarpackiego osiągnął wartość 104 (dla kraju 107). Oznacza to, że na 100 mężczyzn przypadało statystycznie 104 kobiety (w miastach 109, na wsi 101). Na Podkarpaciu obserwuje się niekorzystne zmiany, świadczące o starzeniu się społeczeństwa. Następuje zmniejszanie udziału dzieci i młodzieży (w wieku 0-17 lat) przy jednoczesnym wzroście liczby osób w wieku poprodukcyjnym (65 lat i więcej). Odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym (poniżej 18 lat) obniżył się z 18,8% w 2014 r. do 18,5% w 2015 r. Jednocześnie udział osób w wieku poprodukcyjnym wzrósł z 17,7% do 18,2%. Zmniejszył się udział ludności w wieku produkcyjnym z 63,5% w 2014 r. do 63,2%. W 2015 r. na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 58 os. w wieku nieprodukcyjnym (przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym). Istotny wpływ na stan i strukturę zaludnienia mają migracje stałe ludności. Niekorzystne tendencje wykazuje migracji wewnętrznych. W 2015 r. w woj. zameldowano na pobyt stały 18 tys. osób, natomiast liczba osób wymeldowanych z pobytu stałego wyniosła 20,4 tys. - saldo migracji w ruchu wewnętrznym wynosiło minus 2,4 tys. osób. Na koniec grudnia 2015 r. w woj. podkarpackim do rejestru REGON wpisanych było 165,2 tyś. podmiotów gospodarki narodowej tj. osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej z siedzibą na terenie woj. podkarpackiego oraz osób fizycznych zamieszkałych na terenie Podkarpacia. W 2014 r. wg. danych GUS było 162,5 tys. podmiotów, czyli odnotowano 1 % wzrost. W porównaniu z 2000 rokiem odnotowano wzrost aż o 28,6 %. W 2015 r. podmioty z Podkarpacia stanowiły 3,9% ogółu podmiotów zarejestrowanych w Polsce. Głównym rodzajem działalności gospodarczej w 2015 r. były: handel (hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych i motocykli), następnie budownictwo oraz przetwórstwo przemysłowe (związane głównie z rolnictwem) i działalność profesjonalna naukowa i techniczna. Na Podkarpaciu występuje koncentracja firm przemysłu lotniczego i rozwinięte zaplecze edukacyjno-szkoleniowe w

tej dziedzinie. Główni pracodawcy to: Pratt & Whitney Rzeszów S.A. (WSK-PZL) zajmujący się produkcją komponentów lotniczych i kompletnych jednostek napędowych, Zelmer S.A., ICN Polfa Rzeszów w kooperacji z Valeant, ORLEN, Delphi Krosno S.A., Firma Oponiarska T.C. Dębica S.A., Asseco Poland S.A., ICN Polfa Rzeszów S.A i Nestlé Polska S.A. Najważniejszą dla woj. podkarpackiego branżą wysokiej techniki jest branża lotnicza, której główni producenci obecni są, Mielcu i Krośnie, Sędziszowie Młp. Wśród nich liderami pod względem wartości produkcji sprzedanej są Pratt & Whitney Rzeszów S.A. (WSK-PZL) i PZL Mielec. Na drugim miejscu plasuje się produkcja farmaceutyków. W województwie podkarpackim najbardziej znacząca jest ona, gdzie reprezentowana jest przez dużych (ICN Polfa Rzeszów) i średnich wytwórców (Sanofi Biocom, Sanfarm). Gałęziami, które silnie zwiększyły swój udział w strukturze przemysłu w latach 2002-2010 były: przemysł gumowy i tworzyw sztucznych oraz przemysł metalowy. W województwie podkarpackim rozwinęła się również branża samochodowa. Największe przychody na Podkarpaciu w tej branży generują spółki ATS Stahlschmidt & Maiworm w Stalowej Woli (felgi), Kirchhoff Polska (części metalowe) i Lear Corporation Poland (wiązki samochodowe i siedzenia) oraz Federal-Mogul Gorzyce (tłoki). Wśród 5 gałęzi przemysłu o największym zatrudnieniu na Podkarpaciu są: produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych 10,1%, produkcja artykułów spoż. 9,7%, produkcja wyrobów z metali 9,0%, produkcja mebli 7,7% produkcja pozostałego sprzętu transportowego (lotniczego) 7,2%. W okresie ostatnich kilku lat wzrosło znaczenie sektora informatycznego firm z Podkarpacia, w tym: Asseco Poland S.A. jako jednej z największych firm informatycznych w Europie, a także Opteam S.A., SoftSystem Sp. z o.o. oraz podmiotów zrzeszonych w klastrze Informatyka Podkarpacka, którego członkami są również Politechnika Rzeszowska i Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie. Podkarpackie wśród województw Polski Wschodniej charakteryzuje się więc najwyższą dywersyfikacją struktury gałęziowej, co jest zjawiskiem pozytywnym. Wymienione sektory (lotniczy, elektromaszynowy, biotechnologiczny, IT) charakteryzują się wysokim potencjałem transferu innowacji. Analizując kilka wskaźników dotyczących innowacyjności przedsiębiorstw przemysłowych można zauważyć że podkarpackie firmy częściej niż średnio w kraju ponoszą nakłady na działalność innowacyjną. Podkarpackie charakteryzuje się nowoczesną strukturą i zajmuje trzecie miejsce w kraju, po województwach dolnośląskim i śląskim pod względem udziału firm wysokiej i średnio-wysokiej techniki w produkcji sprzedanej 1. 1 Raport Znaczenie przemysłu dla inteligentnego i trwałego rozwoju regionu Polski Wschodniej oraz podejmowanych działań dotyczących jego restrukturyzacji i modernizacji, Kraków 2011

W regionie działa Stowarzyszenie Dolina Lotnicza - unikalny klaster, w którym wiele światowych firm współpracuje ze sobą PZL Aircraft Mielec- Sikorsky, MTU Aero Engines, Pratt & Whitney-WSK Rzeszów, UTC Aerospace Systems, Heli-One. Na Podkarpaciu skoncentrowane jest 90 % polskiej produkcji przemysłu lotniczego. Rozwój społeczno-gospodarczy regionu stymulują: Specjalne Strefy Ekonomiczne: - SEE EURO-PARK Mielec (m.in. Polskie Zakłady Lotnicze Sp. z o.o. spółka zależna Sikorsky Aircraft Corporation, MTU Aero Engines Polska, Borg Warner Poland, Lear Corporation Poland II, Kirchhoff Polska, Kronospan Mielec, BRW, Goodrich Aerospace Poland, Husqvarna Poland, Hamilton Sundstrand Polska i Zelmer PRO); - Strefa Rzeszów Dworzysko, będąca podstrefą SSE Euro-Park Mielec. Teren ten położony jest w pobliżu Międzynarodowego Portu Lotniczego Rzeszów Jasionka. Rzeszów-Dworzysko to firmy związane z przemysłem lotniczym, elektromaszynowym, elektronicznym i IT tj. MTU Aero Engines, Borg Warner, OpTeam, ZELNAR, Goodrich; - Tarnobrzeska Specjalna Strefa Ekonomiczna EUROPARK WISŁOSAN, Parki Naukowo-Technologiczne, w tym: Podkarpacki Park Naukowo-Technologiczny AEROPOLIS, Mielecki Park Przemysłowy, Tarnobrzeski Park Przemysłowo Technologiczny, Park Przemysłowy gminy Leżajsk); klastry (np. Klaster Firm Informatycznych Polski Wschodniej skupiający ok. 45firm IT, Klaster Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych POLIGEN, Wschodni Sojusz Motoryzacyjny, Wschodni Klaster Odlewniczy). W okresie ostatnich kilku lat Podkarpackie zyskało pozycję regionu innowacyjnego, oferującego przedsiębiorcom dobrze wykwalifikowaną kadrę pracowników, wykształconą na różnych uczelniach publicznych i niepublicznych. Dlatego stało się popularnym miejscem dla inwestycji, także dużych firm zagranicznych m.in. UTC Aerospace Systems (USA), MTU Aero Engines Polska (Niemcy), Valeant Pharmaceuticals International (USA), Goodyear (USA), Piklington Automotive Poland (Wielka Brytania/Japonia), Tikkurila (Szwecja), SKANSKA (Szwecja), Kirchhoff Polska (Niemcy), BORGWARNER Poland (USA), Kronospan Holdings (Austria). Słabą stroną jest jednak fakt,że potencjał przemysłowy regionu nie jest równomiernie rozmieszczony. Widać silną koncentrację przemysłu w największych ośrodkach miejskich oraz ośrodkach z dawnymi tradycjami sięgającymi okresu COP, dlatego w strukturze przestrzennej woj. podkarpackiego pod

względem rozwoju gospodarczego wyróżniają się miasta: Rzeszów, Krosno, Stalowa Wola, Mielec, Dębica, Tarnobrzeg, Sanok. W sierpniu br. produkcja sprzedana przemysłu była wyższa niż w ub. roku. Produkcja sprzedana przemysłu w sierpniu br. osiągnęła wartość (w cenach bieżących) 3322,5 mln zł i była (w cenach stałych) o 17,4% wyższa niż w sierpniu 2015 r. W Polsce wzrosła zarówno w stosunku do ub. roku o 7,5%. Udział produkcji sprzedanej przemysłu w województwie podkarpackim stanowił 3,4% przychodów krajowych. W sierpniu br. wzrost produkcji sprzedanej, w porównaniu z analogicznym miesiącem ub. roku, wystąpił w 24 działach przemysłu (spośród 30 występujących w województwie). Największy wzrost odnotowano w: - produkcji wyrobów z drewna, korka, słomy i wikliny (aż o 33,0%) - wyrobie z metali (o 32,6%), - produkcji maszyn i urządzeń (o 28,7%), - produkcji pozostałego sprzętu transportowego (o 23,8%), - mebli (o 17,0%), - chemikaliów i wyrobów chemicznych (o 16,3%) - urządzeń elektrycznych (o 15,9%), - produkcji metali (o 15,0%), - pojazdów samochodowych, przyczep i naczep (o 11,6%) - artykułów spożywczych (o 8,1%). W okresie styczeń-sierpień br. produkcja sprzedana przemysłu wyniosła 26830,9 mln zł i była o 10,3% wyższa niż w analogicznym okresie ub. roku (w kraju nastąpił wzrost o 3,7 %). W woj. podkarpackim przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw w sierpniu br. kształtowało się na poziomie 3544 zł brutto i było o 6,5% wyższe niż w sierpniu 2015 r. W Polsce przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto wyniosło 4212,56 zł i wzrosło w odniesieniu do sierpnia 2015 r. o 4,7%. Wzrost płac odnotowano w większości badanych sekcji, najwyższy wystąpił m.in.: - w informacji i komunikacji (o 15,1%), - zakwaterowaniu i gastronomii (o 13,6%), - transporcie i gospodarce magazynowej (o 7,2%), - administrowaniu i działalności wspierającej (o 7,0%),

przetwórstwie przemysłowym (o 6,8%) oraz w handlu; naprawie pojazdów samochodowych (o 6,7%). Spadek wynagrodzeń zanotowano natomiast w działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (o 4,9%). Mimo to w tej właśnie sekcji i tak notowane jest jedno z najwyższych średnich wynagrodzeń w regionie śr. brutto 4593,89 zł. Wyższe jest tylko w sekcji Informacja i komunikacja - 7020,82 zł brutto. W dalszej kolejności średnich wynagrodzeń są: - obsługa rynku nieruchomości - 3891,33 zł, -przetwórstwo przemysłowe 3679,88 zł, - dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja 3514 zł, - budownictwo 3338,75 zł. Najniższe średnie wynagrodzenia brutto notuje się w sekcjach: Administrowanie i działalność wspierająca - 2229,38 zł oraz Zakwaterowanie i gastronomia - 2509,74 zł. W kontekście potrzeb osób młodych istotne są dane, dotyczące budownictwa mieszkaniowego w woj. podkarpackim. W sierpniu 2016 r., w porównaniu z analogicznym miesiącem ub. roku, zmniejszyła się liczba mieszkań oddanych do użytkowania (o 14,8%), liczba mieszkań, na realizację których wydano pozwolenia lub dokonano zgłoszenia z projektem budowlanym (o 0,5%). Aż o 29% zmniejszyła się liczba mieszkań, których budowę w tym roku rozpoczęto. Według wstępnych danych w sierpniu 2016 r. przekazano do użytkowania 700 mieszkań o łącznej powierzchni 79,9 tys. m2. Liczba nowo wybudowanych mieszkań, w porównaniu z sierpniem ub. roku, zmniejszyła się o 122 lokale. W sierpniu 2016 r. inwestorzy indywidualni przekazali 480 mieszkań (o 53 mniej), w budownictwie przeznaczonym na sprzedaż i wynajem przekazano 176 mieszkań (o 89 mniej), a w budownictwie spółdzielczym oddano 44 mieszkania (o 20 więcej). W sierpniu br. udział woj. podkarpackiego wśród mieszkań oddanych do użytkowania w kraju wyniósł zaledwie 5,7%. W okresie styczeń-sierpień oddano do użytkowania 4520 mieszkań, tj. o 561 mieszkań mniej niż w analogicznym okresie ub. roku. Mniej mieszkań przekazano w budownictwie przeznaczonym na sprzedaż lub wynajem (o 404) i w budownictwie indywidualnym (o 172). Przeciętna powierzchnia użytkowa przekazana do użytkowania w okresie styczeń- sierpień br. wyniosła 114,1 m2, w tym: w budownictwie indywidualnym 133,8 m2, spółdzielczym 66,1 m2, przeznaczonym na sprzedaż lub wynajem 56,6 m2, a w komunalnym 35,3 m2. Mieszkania o największej przeciętnej powierzchni użytkowej wybudowano w powiatach: bieszczadzkim (175 m2), sanockim (158,4 m2) oraz dębickim (150,9 m2), a najmniejsze (71,9 m2). Najwięcej mieszkań oddano do użytkowania (1493) i powiecie rzeszowskim (493). Najmniej mieszkań przekazano w powiecie leskim (45) i bieszczadzkim (28).

Wnioski: Podkarpacie to region, w którym tradycyjnie rozwija się przemysł lotniczy, który daje nadzieję na wdrażanie nowych technologii, innowacyjność i zatrudnienie dla dobrze wykształconej młodej kadry pracowników; produkcja w woj. podkarpackim wzrasta w tempie wyższym niż śr. dla kraju, wzrost odnotowano w większości sekcji (24 na 30 działów przemysłu analizowanych przez GUS); jest to w dużej mierze efekt wysokiej wydajności podkarpackich pracowników. Wydajność pracy, mierzona produkcją sprzedaną na jednego zatrudnionego, w sierpniu br. wyniosła 26,8 tys. zł i była wyższa o 12,3% w porównaniu do ub. roku; płace rosną szybciej niż średni wzrost dla kraju, ale wyjściowy poziom średnich wynagrodzeń brutto jest zdecydowanie niższe od śr. ogólnopolskiej; w stosunku do ur. blisko 3 razy szybciej niż śr. dla kraju zwiększyła się sprzedaż produkcji przemysłu wyniosła dla Podkarpacia wzrosła o 10,3 %, dla kraju śr. 3,7%; spada liczba oddanych do użytku mieszkań, buduje się je głównie w dużych miastach. II.2. Aktualny stan rynku pracy w woj. podkarpackim. Aktualny Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa podkarpackiego w sierpniu 2016 r. 2 podaje, że przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 227,5 tys. osób i zwiększyło się o 2,4% w porównaniu z sierpniem 2015 r. (przeciętne krajowe śr. zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw było wyższe o 3,1%). Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw przedstawia poniższa tabela: Tabela 1. Wielkość zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw wg. sekcji (stan na sierpień 2016 r.): Sekcja Liczba zatrudnionych w tyś. Odsetek ogółu w % Przemysł 124,1 54,5 Przetwórstwo przemysłowe 114,5 50,3 Handel, naprawa pojazdów samochodowych 45,2 9,8 2 Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej woj. podkarpackiego w sierpniu 2016 r., GUS, Nr 8/2016

Budownictwo 16,4 7,2 Administrowanie i działalność wspierająca 10,3 4,5 Transport i gospodarka magazynowa 9,5 4,1 Informacja i komunikacja 5,7 2,5 Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja 5,3 2,3 Obsługa rynku nieruchomości 3,5 1,5 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 3,3 1,45 Zakwaterowanie i gastronomia 3,2 1,40 Opracowanie własne na podstawie źródła: Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej woj. podkarpackiego w VIII 2016 r. Największy wzrost zatrudnienia w sierpniu br. odnotowano w: - zakwaterowaniu i gastronomii (o 12,6%), - administrowaniu i działalności wspierającej (o 5,2%), - przetwórstwie przemysłowym (o 4,8%), - dostawie wody; gospodarowaniu ściekami i odpadami; rekultywacji (o 4,5%) - transporcie i gospodarce magazynowej (o 2,1%). Spadek zatrudnienia wystąpił m.in. w budownictwie (o 6,0%), działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (o 5,4%) oraz w informacji i komunikacji (o 1,6%). W okresie styczeń-sierpień br. przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw ukształtowało się na poziomie 225,9 tys. osób i było o 1,4% wyższe (w kraju o 2,9%) niż w analogicznym okresie ub. roku. W tym okresie przeciętne zatrudnienie najbardziej wzrosło w: zakwaterowaniu i gastronomii (o 4,4%), przetwórstwie przemysłowym (o 3,8%), które jest najliczniejszą sekcją pod względem ilości osób zatrudnionych, a także w dostawie wody; gospodarowaniu ściekami i odpadami; rekultywacji (o 3,6%). Spadek zatrudnienia odnotowano m.in. w: - działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (o 6,8%), - budownictwie (o 5,8%), - informacji i komunikacji (o 3,4%). W pozostałych sekcjach zatrudnienie pozostawało na poziomie zbliżonym do 2015 roku. Niepokojący jest blisko 7 % spadek w sekcji działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, która obejmuje m.in. badania naukowe i prace rozwojowe, badania i analizy techniczne Działy te mają bezpośredni lub pośredni związek z rozwojem innowacyjności i mogą generować miejsca pracy dla absolwentów uczelni wyższych w regionie.

II.3. Istotne aktualne informacje na temat problemu bezrobocia w woj. podkarpackim 3 : Oto dane statystyczne z sierpnia 2016 r., które obrazują skalę problemu bezrobocia w regionie: liczba bezrobotnych zarejestrowanych na koniec maja br.. wyniosła 107,4 tys. osób; liczba bezrobotnych była niższa o 12,1 tys. osób (o 10%) w porównaniu do sierpnia 2015 r.; stopa bezrobocia w woj. podkarpackim wynosiła 11,6 % - była, niższa o 1,3 p. proc. w odniesieniu do sierpnia ub. roku. W kraju stopa bezrobocia wyniosła 8,5%; w rankingu podkarpackie pod względem wysokości stopy bezrobocia plasuje się na 14 miejscu (najniższą stopę bezrobocia zanotowano w województwie wielkopolskim 5,2%, a najwyższą w warmińsko- mazurskim 13,9%).; kobiety stanowiły 54,2% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych (przed rokiem 52,8%). najniższy poziom stopy bezrobocia w sierpniu br. odnotowano w Krośnie 4,8 % i Rzeszowie - 6,8 %); najwyższa stopa bezrobocia jest w powiatach: brzozowskim 18,4 %, i niżańskim 18,4 % eskim 18,3%, strzyżowskim 17,8% i bieszczadzkim 17,5%; w porównaniu z majem 2015 spadek stopy bezrobocia zanotowano we wszystkich 25 powiatach - największy w powiecie niżańskim (o 2,8 p. proc.); w maju br. w zarejestrowano 9,8 tys. osób bezrobotnych, tj. o 1,2% mniej niż przed rokiem; zmniejszył się odsetek osób zwolnionych z przyczyn dotyczących zakładu pracy - 3,3% ogółu; wzrósł do 32,8% ogółu bezrobotnych udział osób bez doświadczenia zawodowego; udział absolwentów wśród ogółu bezrobotnych wynosi 13,6% od ub. r. spadł o 0,7%; bezrobotni będący w szczególnej sytuacji na rynku pracy w końcu maja br. stanowią 89,9% ogółu bezrobotnych (przed rokiem 90,2%), w tym: udział osób bezrobotnych do 25 roku życia do 14,9 % w sierpniu br. z ewidencji bezrobotnych wyrejestrowano 12,1 tys. osób, w tym 6 tys. osób z tytułu podjęcia pracy (główna przyczyna wyrejestrowania); w sierpniu br. wśród bezrobotnych było: 62,1%osób długotrwale bezrobotnych, 4,9% osób niepełnosprawnych, 22,6%; osób powyżej 50 roku życia; w końcu sierpnia br. 95,1 tys. bezrobotnych pozostawało bez prawa do zasiłku. 3 Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa podkarpackiego w maju 2016 r. Nr 5/2016 z dn. 27.06.2016

W sierpniu br. w urzędach pracy zarejestrowano 12,8 tys. osób bezrobotnych, tj. o 12 % więcej niż przed miesiącem i o 3,8% więcej niż przed rokiem. Stopa napływu bezrobotnych do urzędów pracy wyniosła 1,4% (stosunek nowo zarejestrowanych do liczby aktywnych zawodowo). Udział osób rejestrujących się po raz kolejny w nowo zarejestrowanych ogółem zwiększył się w stosunku do lipca ub. roku (o 1,1 p. proc. do 82,%). W sierpniu br. z ewidencji bezrobotnych wyrejestrowano 12,1 tys. osób, tj. o 5,5% mniej niż w poprzednim miesiącu i o 2,4% mniej niż w sierpniu ub. roku. Główną przyczyną wyrejestrowania było podjęcie pracy - 6 tys. osób. Przed rokiem z rejestru bezrobotnych wyłączono 5,8 tys. Udział tej kategorii osób w ogólnej liczbie wyrejestrowanych zwiększył się do 49,4% (w ujęciu rocznym o 2,6 p. proc.). Do 33,6% wzrósł odsetek osób bez doświadczenia zawodowego (o 0,3 p. proc.). Zmniejszył się natomiast udział absolwentów (o 0,7 p. proc. do 13,6%). Spadł także odsetek osób zwolnionych z przyczyn dotyczących zakładu pracy (o 3,2 p. proc. do 2,9%). Spośród osób wykreślonych z ewidencji wzrósł odsetek osób, które dobrowolnie zrezygnowały ze statusu bezrobotnego (o 2,9 p. proc. do 7,3%). Zmniejszył się udział osób, które nie potwierdziły gotowości do podjęcia pracy (o 2,6 p. proc. do 24,1%) oraz utraciły status bezrobotnego w związku z rozpoczęciem szkolenia lub stażu u pracodawców (o 2,2 p. proc. do 9,0%). Stopa odpływu bezrobotnych z urzędów pracy (stosunek liczby bezrobotnych wyrejestrowanych w danym miesiącu do liczby bezrobotnych na koniec ub. miesiąca) wyniosła 11,3%. W końcu sierpnia br. bez prawa do zasiłku pozostawało 95,1 tys. bezrobotnych, a ich udział w ogólnej liczbie bezrobotnych pozostał na poziomie roku poprzedniego. Bezrobotni będący w szczególnej sytuacji na rynku pracy w końcu sierpnia br. stanowili 89,9% ogółu bezrobotnych (przed rokiem 90,1%). Do bezrobotnych w szczególnej sytuacji na rynku pracy zaliczane są m.in. osoby długotrwale bezrobotne, których udział w liczbie zarejestrowanych ogółem zwiększył się w skali roku o 0,4 p. proc. do 62,5%. Zwiększył się także udział osób bezrobotnych powyżej 50 roku życia o 0,7 p. proc. do 23,3%. Zmniejszył się natomiast udział osób bezrobotnych do 25 roku życia o 1,4 p. proc. do 15,2% oraz niepełnosprawnych (o 0,3 p. proc. do 4,6%).

Tabela 2. Wybrane kategorie bezrobotnych będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy (stan na sierpień 2016 r.): Kategoria Liczba osób Odsetek bezrobotnych Bezrobotnych do 30 roku życia, w tym: 33 506 31,2 kobiet do 30 roku życia 19288 33,1 (bezrobotnych kobiet) mężczyzn do 30 roku życia 14 218 28,9 (bezrobotnych mężczyzn) Bezrobotnych do 25 roku życia, w tym: 16 269 15,2 kobiet do 25 roku życia 8 609 14,8 mężczyzn do 25 roku życia 7 660 15,6 Osoby w okresie do 12 miesięcy od dnia ukończenia nauki, w tym: 3 987 3,7 kobiet 2 379 4,1 mężczyzn 1 608 3,3 Bez kwalifikacji zawodowych, w tym: 27 952 26 kobiet 14 622 25,1 mężczyzn 13 330 27,1 Bez doświadczenia zawodowego, w tym: 27 770 25,9 kobiet 16 684 28,7 mężczyzn 11 086 22,5 Opracowanie własne na podstawie źródła: Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej woj. podkarpackiego w VIII 2016 r. Wnioski: blisko 1/3 bezrobotnych na Podkarpaciu to osoby do 30 roku życia, w tym więcej w tej grupie jest kobiet; blisko co szósty osoba bezrobotna to osoba poniżej 25 roku życia, także więcej w tej gr. kobiet; co czwarty bezrobotny nie ma kwalifikacji zawodowych, a podobna grupa nie posiada doświadczenia zawodowego. II.4. Szczegółowa analiza sytuacji osób bezrobotnych w woj. podkarpackim.

Woj. podkarpackie z 11,1 % stopą bezrobocia charakteryzuje się jednym z najwyższych wskaźników. Wyższa stopa bezrobocia w sierpniu br. była tylko w woj. warmińsko-mazurskim i kujawskopomorskim. Tabela 3. Stopa bezrobocia rejestrowanego w poszczególnych woj. (stan na 31.08.2016 r.) Lp. województwo stopa bezrobocia 1. warmińsko-mazurskie 13,9 2. kujawsko-pomorskie 11,9 3. podkarpackie 11,6 4. świętokrzyskie 11,0 5. zachodniopomorskie 10,8 6. podlaskie 10,7 7. lubelskie 10,2 8. łódzkie 9,0 9. opolskie 9,0 10. lubuskie 8,7 11. Polska 8,5 12. mazowieckie 7,6 13. pomorskie 7,5 14. dolnośląskie 7,5 15. małopolskie 6,9 16. śląskie 6,8 17. Wielkopolskie 5,2 Opracowanie własne na podstawie źródła: Podkarpacki rynek pracy w liczbach maj 2016 r., http://www.wup-rzeszow.pl Analizując ranking bezrobocia poszczególnych woj. w okresie ostatnich 4 lat 4 można stwierdzić, że pozycja Podkarpacie utrzymuje się na podobnym, jednym z najniższych miejsc w skali kraju: - w XII 2015 roku ze stopą na poziomie 13,2 % zajmowało czwarte miejsce od końca przed w woj. warmińsko-mazurskim, kujawsko pomorskim i zachodniopomorskim; - w XII 2014 roku (stopa 14,8 %) przed w woj. warmińsko-mazurskim, kujawsko pomorskim, zachodniopomorskim; - w XII 2013 roku (stopa 16,4 %) - przed w woj. warmińsko-mazurskim, kujawsko pomorskim, zachodniopomorskim i świętokrzyskim; 4 https://www.mpips.gov.pl/analizy-i-raporty/bezrobocie-rejestrowane-w-polsce

W I kw. 2016 roku lepsze wskaźniki odnotowały woj. zachodniopomorskie i świętokrzyskie, które dotychczas miały wyższą stopę bezrobocia niż woj. podkarpackie. Tym samym Podkarpacie zajmuje obecnie 3 miejsce od końca, ze stopą bezrobocia na poziomie niewiele niższym niż w woj. kujawskopomorskim i o 3% niższym niż warmińsko-mazurskie, które od lat ma najwyższy wskaźnik bezrobocia. Mimo to na przestrzeni lat 2010-2015 można odnotować spadek stopy bezrobocia (za wyjątkiem lat 2012 i 2013), zarówno w skali kraju jak i w woj. podkarpackim co przedstawi poniższy wykres: Wykres 1. Stopa bezrobocia rejestrowanego Polsce i w woj. podkarpackim w latach 2010-2015 20 15 10 15,8 15,7 16,3 16,4 12,5 12,3 13,4 13,4 14,8 11,5 13,2 9,6 5 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Podkarpackie Polska Opracowanie własne na podstawie źródła: www.mpips.gov.pl/analizy-i-raporty/bezrobocie-rejestrowane-w-polsce Analiza stopy bezrobocia z sierpnia br. w poszczególnych powiatach wskazuje, że najwyższa stopa bezrobocia w końcu sierpnia 2016 r. wystąpiła w powiecie brzozowskim i niżańskim (po 18,4%), zaś najniższy jej poziom odnotowano w Krośnie (4,8%) i Rzeszowie (6,8%). W porównaniu z sierpniem 2015 r. spadek stopy bezrobocia zanotowano we wszystkich dwudziestu pięciu powiatach województwa podkarpackiego, w tym największy w powiecie krośnieńskim (o 3,2 p. proc.). W porównaniu z lipcem br. w dziewięciu powiatach województwa podkarpackiego zanotowano wzrost stopy bezrobocia, w tym największy w powiecie łańcuckim (o 0,9 p. proc.). W sześciu powiatach stopa bezrobocia utrzymała się na poziomie miesiąca poprzedniego, natomiast spadek zanotowano w dziesięciu powiatach, w tym największy w powiecie bieszczadzkim o 0,5 p.p. Tabela 4. Stopa bezrobocia rejestrowanego w poszczególnych powiatach (stan na sierpień 2016 r.) Lp. Powiat stopa bezrobocia 1. brzozowski 18,4 2. niżański 18,4 3. leski 18,0 4. strzyżowski 17,5

5. leżajski 16,1 6. ropczycko-sędziszowski 16,0 7. przemyski 15,9 8. bieszczadzki 15,7 9. przeworski 15,2 10. jarosławski 14,7 11. Przemyśl 14,4 12. łańcucki 13,9 13. jasielski 13,2 14. Tarnobrzeg 11,8 15. woj. podkarpackie 11,6 16. lubaczowski 11,3 17. rzeszowski 11,2 18. kolbuszowski 10,9 19. krośnieński 10,7 20. tarnobrzeski 9,8 21. dębicki 9,3 22. sanocki 8,9 23. Polska 8,5 24. Mielecki 8,6 25. stalowowolski 8,2 26. Rzeszów 6,8 27. Krosno 4,8 Opracowanie własne na podstawie źródła: Podkarpacki rynek pracy w liczbach sierpień 2016 r Wnioski: w 14 powiatach wskaźnik ten jest wyższy od średniej dla woj. podkarpackiego tj. powyżej 11,6 %; w powiatach: brzozowskim, niżańskim, leskim i strzyżowskim stopa bezrobocia jest dwukrotnie wyższa niż śr. dla kraju; w ww. powiatach oraz dodatkowo w leżajskim, ropczycko-sędziszowskim, przemyskim, bieszczadzkim, przeworskim, jarosławski i przemyskim ponad trzykrotnie wyższa niż najniższa stopa bezrobocia w regionie, którą odnotowano w Krośnie.

Przeanalizowaliśmy jak kształtowały się stopy bezrobocia w pięciu powiatach z najwyższym poziomem bezrobocia w okresie 2009-2015. Z analizy tej wynika, że powiaty te od 2009 co roku odnotowywały najwyższy wskaźniki bezrobocia (nie spadał poniżej 20%), zmieniając tylko pozycje na ostatnich miejscach: - w 2009 powiat brzozowski 23,9 % - w 2010 powiat leski 24,4 % - w 2011 powiat niżański 23,7 % - w 2012 powiat niżański 25,3 % - w 2013 powiat niżański 26 % - w 2014 powiat niżański 22,9 %% - w 2015 powiat leski 20,8 % Można wyciągnąć wniosek, że w powiatach brzozowskim, leskim, niżański, strzyżowskim i bieszczadzkim bardzo wysokie bezrobocie jest utrwalone od lat i są obszary w woj. o najgorszej sytuacji na rynku pracy, mimo zmieniającego się otoczenia społeczno-gospodarczego w regionie. Dla porównania zestawiono poniżej wskaźniki bezrobocia ww. 5 powiatów z pięcioma powiatami z najniższą stopą bezrobocia w okresie ostatnich 6 lat. Wynik analizy przedstawia tabela. Tabela 5. Stopa bezrobocia w powiatach o najwyższym i najniższym bezrobociu w latach 2010-16 Lp. Powiat 2010 2011 2012 2013 2014 2015 VI 2016 1. brzozowski 22,6 22,7 24,3 24,4 21,8 20,7 19,1 2. leski 24,4 22,5 23,0 23,6 21,9 20,8 18,3 3. niżański 21,6 23,7 25,3 26 22,9 20,0 18,2 4. strzyżowski 19,7 21,2 23,2 23,8 21,0 20,2 17,8 5. bieszczadzki 21,9 22,9 24,3 22,5 19,9 19,5 17,5 22. sanocki 12,7 13 13,2 13,9 12,5 9,9 9,2 24. mielecki 13 13,8 13,5 12,4 11,2 10,8 8,9 25. stalowowolski 13,4 13,7 15 14,9 12,1 9,7 8,7 26. Rzeszów 7,5 7,8 8,1 8,3 7,7 7,3 6,9 27. Krosno 6,5 7,1 8,4 8,3 6,7 5,9 5,4 Opracowanie własne na podstawie źródła Analiza sytuacji na rynku pracy województwa podkarpackiego w latach 2010-2015 (dane na dzień 31.12.2015) Powyższe zestawienie wskazuje, że w powiatach o najwyższej stopie bezrobocia była ona wysoka praktycznie w całym analizowanym kilkuletnim okresie. W przypadku tych pięciu powiatów

najwyższe stopy bezrobocia odnotowano w latach 2012-2013, ale od tego okresu wskaźniki co roku systematycznie się poprawiały m.in. w przypadku: - pow. brzozowskiego spadek z 24,4 do 19,1 % - pow. leskiego - z 23,6 do 18,3 % - pow. niżańskiego - z 26 do 18,2 % - pow. strzyżowskiego - z 23,8 do 17,8 % - pow. bieszczadzkiego - z 24,3 do 17,5 % Są to istotne różnice w poziomie stóp bezrobocia, a ich analiza w latach wskazuje, że tendencje spadkowe są systematyczne, coroczne i wydają się być trwałe. W przypadku powiatów o najniższym wskaźniku bezrobocia są to powiaty grodzkie - duże miasta: Rzeszów i Krosno, w których bezrobocie od lat kształtuje się na stosunkowo niskim poziomie. Natomiast w powiatach: stalowowolskim, sanockim, mieleckim można stwierdzić wyraźną tendencją spadkową stopy bezrobocia, szczególnie w przypadku powiatu stalowowolskiego blisko dwukrotny spadek. Podobną sytuację można zaobserwować w przypadku innych powiatów, w których sytuacja wyjściowa była bardzo trudna, a obecnie bezrobocie jest poniżej śr. dla całego regionu, w tym: - pow. lubaczowski spadek z 18,0% w 2012 roku do 11,9% - pow. kolbuszowski spadek z 17,2% do 11,8% - pow. tarnobrzeski - z spadek 15,6% do 10,3 % - pow. dębicki - spadek z 13,8% do 9,8%. Wnioski: w badaniach jakościowych oraz w ramach prac Zespołów eksperckich warto przeanalizować przyczyny znacznej poprawy wskaźnika stopy bezrobocia w przypadku takich powiatów jak: stalowowolski, sanocki, mielecki, lubaczowski, dębicki, kolbuszowski, tarnobrzeski. Analiza ta powinna dać odpowiedź w szczególności na pytania: - czy jedną z przyczyn poprawy sytuacji (oprócz ogólnej poprawy sytuacji gospodarczej, pozyskania inwestorów itp.) były działania będące przedmiotem zainteresowania projektu; - jeżeli zastosowano metody aktywizacyjne to jakie były to metody i jakie podmioty je wdrażały; - czy prowadząc działania aktywizacyjne uwzględniono trudną sytuację osób młodych; - jakie były źródła finansowania tych rozwiązań aktywizacji zawodowej (np. POKL); - dlaczego przyniosły one lepsze efekty niż w przypadku innych powiatów;

Wnioski z tej pogłębionej analizy mogą okazać się cennym materiałem dla wypracowania rekomendacji w ramach projektu np. dla IRP. III. Analiza problemu bezrobocia wśród osób młodych. III.1. Definicja osób młodych i grupy NEET. Według zaktualizowanego Planu Realizacji Gwarancji dla młodzieży w Polsce uwagę należy skupić na tych osobach, które pozostają bezrobotne lub nieaktywne zawodowo, z powodów innych niż nauka, obowiązki rodzinne, czy choroba, co oznacza grupę liczącą ok. 88 tys. osób nieaktywnych zawodowo oraz ok. 400tys. bezrobotnych w wieku 15-24 lata. Dane te pochodzą z prowadzonego przez GUS Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności. Niemniej jednak na podstawie tego samego badania obliczany jest wskaźnik NEET, obejmujący nieco szerszą grupę osób. Pojęcie NEET (ang. Not in Education, Employment, or Training) zostało użyte po raz pierwszy w 1999 roku w brytyjskim raporcie rządowym, pt. Bridging the Gap. Odnosiła się ona do sytuacji młodzieży między 16 a 18-tym rokiem życia, która przez co najmniej 6 miesięcy nie uczyła się, nie pracowała i nie uczestniczyła w jakimkolwiek kursie dokształcającym. Zgodnie zdanymi Eurostat za 2012 rok w grupie 18-24 lata wskaźnik NEET wyniósł w Polsce 15,9%. W całej grupie wiekowej 15-24 lata wskaźnik NEET kształtował się w 2012 r. na poziomie11,8%. Wielkość populacji w wieku 15-24 lata w grupie NEET w Polsce szacowana była na koniec 2013 r. na ok. 560 tys. osób, w tym ok. 8tys. osób stanowiły osoby w wieku 15-17 lat. Na poziomie województw znacznie lepiej faktyczny problem NEET odzwierciedlają wskaźniki procentowe, a nie liczebność grupy zaliczonej do tej kategorii w poszczególnych województwach, bo w tym wypadku wpływ na wielkość ma liczba ludności w danej grupie wiekowej i stąd najwyższe liczby młodych zakwalifikowanych do NEET wystąpiły w województwach o najwyższej liczbie ludności, tj. śląskim, mazowieckim, małopolskim i wielkopolskim. Natomiast wskaźnik NEET w grupie 15-24 lata pokazuje zupełnie inny rozkład. Najwyższe jego wartości w 2013 r. zanotowano w województwach: podkarpackim (17,2%), lubuskim (16,8%), warmińsko-mazurskim (16,2%) oraz zachodniopomorskim (15,5%). Najniższą wartość zanotowano w mazowieckim (9,2%) i niewiele wyższą w podlaskim (9,8%). Na koniec 2014 r. wskaźnik NEET obniżył się o 0,2 p. do 12,0%, a w końcu 2015 r. nastąpił dalszy spadek wartości wskaźnika. Najwyższe wartości wskaźnika NEET nadal odnotowano w województwach: podkarpackim (16,9%), lubuskim (16,0%), warmińsko-

mazurskim (15,3%) oraz zachodniopomorskim (14,2%). Najniższą wartość zanotowano w mazowieckim (8,9%) i niewiele wyższą w podlaskim (10,0%) Drugą grupę stanowią osoby bezrobotne zarejestrowane w urzędach pracy w wieku 18-24 lata, które zgodnie z ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy uznane są za będące w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Pewna część zarejestrowanych bezrobotnych kontynuuje edukację w formie zaocznej, bowiem kształcenie zaoczne nie wyklucza możliwości nabycia statusu bezrobotnego. Dlatego podjęto decyzję o objęciu Gwarancjami dla młodzieży wszystkich młodych bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy, a nie jedynie tych z grupy NEET (obejmującej nieuczących się). Zatem wszystkie osoby z tej grupy wiekowej zarejestrowane w urzędach pracy będą mogły skorzystać z usług i instrumentów zapisanych w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Zgodnie z definicją przyjętą w Programie Operacyjnym Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020 za osobę z kategorii NEET uznaje się osobę młodą w wieku 15-29 lat, która spełnia łącznie trzy warunki: - nie pracuje tj. jest bezrobotna lub bierna zawodowo), - nie kształci się tj. nie uczestniczy w kształceniu formalnym w trybie stacjonarnym), - nie szkoli się tj. nie uczestniczy w pozaszkolnych zajęciach mających na celu uzyskanie, uzupełnienie lub doskonalenie umiejętności i kwalifikacji zawodowych lub ogólnych, potrzebnych do wykonywania pracy; w procesie oceny czy dana osoba się nie szkoli, a co za tym idzie kwalifikuje się do kategorii NEET, należy zweryfikować czy brała ona udział w tego typu formie aktywizacji, finansowanej ze środków publicznych, w okresie ostatnich 4 tygodni). Kształcenie formalne w trybie stacjonarnym rozumiane jest jako kształcenie w systemie szkolnym na poziomie szkoły podstawowej, gimnazjum, szkół ponadgimnazjalnych, jak również kształcenie na poziomie wyższym w formie studiów wyższych lub doktoranckich realizowanych w trybie dziennym. Dodatkowo opis grup docelowych precyzuje SZOP POWR 2014-2010 i tak np. - dla Działania 1.1 wpisano: osoby młode w wieku 18-29 lat bez pracy, zarejestrowane w PUP jako bezrobotne (dla których został ustalony I lub II profil pomocy), które nie uczestniczą w kształceniu i szkoleniu - tzw. młodzież NEET. - dla Działania 1.2.1 - osoby młode, w tym niepełnosprawne, w wieku 15-29 lat bez pracy, które nie uczestniczą w kształceniu i szkoleniu - tzw. młodzież NEET, w tym w szczególności osoby niezarejestrowane w urzędach pracy, z wyłączeniem grupy określonej dla trybu konkursowego w - dla Działania 1.3.1 oby młode, w tym niepełnosprawne, w wieku 15-29 lat bez pracy, które nie uczestniczą w kształceniu i szkoleniu - tzw. młodzież NEET z następujących grup docelowych:

młodzież z pieczy zastępczej opuszczająca pieczę (do roku po opuszczeniu instytucji pieczy) ze szczególnym uwzględnieniem: - wychowanków pieczy zastępczej powyżej 15 roku życia, którzy po zakończeniu pobytu w instytucjach pieczy zastępczej powrócili do rodzin naturalnych, - wychowanków pieczy zastępczej powyżej 18 roku życia, którzy założyli własne gospodarstwo domowe, - wychowanków pieczy zastępczej powyżej 18 roku życia, którzy usamodzielniają się i mają trudności ze znalezieniem zatrudnienia po zakończeniu pobytu w instytucjach pieczy zastępczej, - matki opuszczające pieczę (do roku po opuszczeniu instytucji pieczy), - absolwenci młodzieżowych ośrodków wychowawczych i młodzieżowych ośrodków socjoterapii (do roku po opuszczeniu), - absolwenci specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych i specjalnych ośrodków wychowawczych (do roku po opuszczeniu), - matki przebywające w domach samotnej matki, - osoby młode opuszczające zakłady karne lub areszty śledcze (do roku po opuszczeniu). W poniższej analizie zastosowano w odniesieniu do osób młodych przedział wieku od 18 lat (wiek uzyskania pełnej zdolności do czynności prawnych) do 30 lat. Dane z zakresu statystyki rynku pracy zawierają również grupę bezrobotnych, będących w wieku do 25 lat oraz przedział wieku od 18 do 24 lat. Statystyka rynku pracy zawiera kategorię od 18 do 30 lat (w tym do 25 roku życia) i zdefiniowane przez ustawę o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy ramy klasyfikacyjne osób do 30 roku życia jako będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy. III.2. Ogólna sytuacja osób młodych na rynku pracy. Według stanu na 31.05.2016 w ewidencji urzędów pracy pozostawało 405,6 tyś. bezrobotnych tej kategorii wiekowej tj. 27,8% ogółu bezrobotnych. W maju 2016 r. do urzędów pracy zgłosiło się 70,4 tys. bezrobotnych w wieku do 30 roku życia. Wyrejestrowano 91,1 tys. osób, w tym: - 42,6 tyś. z powodu podjęcia pracy 42,6 (46,7% ogółu wyrejestrowanych w tej grupie wiekowej); - 14,4 tys. z tytułu rozpoczęcia szkolenia i stażu (15,9%); - 0,4 tys. z powodu rozpoczęcia prac społecznie użytecznych (0,4%). Tabela 6. Liczba zarejestrowanych i wyrejestrowanych os. młodych (stan na 31.05.2016 r.) Bezrobotni młodzi do 30 roku życia w tym do 25 roku życia w tyś. % w tyś. %

zarejestrowani 70,4 100,0 44,1 100,0 wyrejestrowani 91,1 100,0 51,0 100,0 w tym z powodu: - podjęcia pracy 42,6 46,7 22,2 43,5 - subsydiowanej 12,2 13,3 6,1 11,9 - niesubsydiowanej 30,4 33,4 16,1 31,6 -rozpoczęcia szkolenia 2,5 2,8 1,4 2,7 -rozpoczęcia stażu 11,9 13,1 7,4 14,4 -rozpoczęcia pracy społ. użytecznej 0,4 0,4 0,1 0,3 Ogółem 405,6 27,8 201,8 13,9 Opracowanie własne na podstawie źródła Informacja bezrobotnych i poszukujących pracy w maju 2016 roku 5/2016 http://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/statystyki-i-analizy Od wielu lat osoby młode są dominującą grupą wśród aktywizowanych bezrobotnych. W latach 2005-2009 aktywizowano średnio rocznie ok. 265 tys. młodych. Najwyższą ich liczbę zaktywizowano w 2010 roku 294,6 tys. Ta grupa bezrobotnych niezmiennie od lat przeważa wśród bezrobotnych, którzy rozpoczynają staż pracy ponad połowę uczestników staży nie ukończyła 25 r. ż. Stopa bezrobocia młodzieży w Polsce jest znacznie wyższa niż stopa bezrobocia ogólnego. Do przyczyn takiego stanu rzeczy można zaliczyć przede wszystkim to, że osoby młode wchodzą na rynek pracy pierwszy raz, natomiast osoby dorosłe są zatrudnione. bądź też zmieniają pracę. Dane ogólnokrajowe wskazują, że w porównaniu do innych grup wiekowych młodzież w Polsce znajduje się w trudnej sytuacji na rynku pracy. Młodzi charakteryzują się bardzo niską aktywnością zawodową (tylko 33,2% jest aktywnych zawodowo) i niskim wskaźnikiem zatrudnienia. W wieku 15-24 lata pracuje tylko nieco ponad co czwarta osoba (26,7%), podczas gdy w grupie 25-34 lata pracuje już 78,7%, a w grupie 35-44 lata aż 83,4% 5. Stopa bezrobocia wg. BAEL w IV kwartale 2015 r. w grupie 15-24 lata wyniosła 19,8% wobec 7,7% wśród osób w wieku 25-34 lata, 5,3% w grupie 35-44 lata i 5,2% w grupie 45 lat i więcej. Stopa bezrobocia osób młodych w Polsce była również nieznacznie wyższa od średniej w Unii Europejskiej (21%). Liczba osób bez jakiegokolwiek zajęcia regularnie zwiększa się - w całej UE wzrosła z 13% w 2008 roku (czyli od wybuchu kryzysu finansowego) do 15,9 proc. w 2014 r. (osoby w wieku 15-29 lat). 5 http://gdm.praca.gov.pl/o-programie/statystyki

W grudniu 2014 r. w 28 krajach Unii bezrobotnych było ponad 5 mln młodych ludzi (w wieku poniżej 25 lat), z czego ponad 3,2 mln w samej strefie euro. Odpowiada to stopie bezrobocia wynoszącej 21%w skali UE (23 proc. w strefie euro). Więcej niż jeden na pięciu młodych Europejczyków na rynku pracy nie może dziś znaleźć zatrudnienia. W Grecji i Hiszpanii nawet co drugi. 7,5 mln Europejczyków w wieku 15-24 lat nie ma pracy, nie kształci się ani nie szkoli (czyli należy do grupy NEET). Różnice stopy bezrobocia wśród młodzieży w różnych krajach UE są bardzo duże. Obserwujemy znaczną (44 punkty procentowe) rozpiętość między najniższą stopą bezrobocia wśród młodych (7,2% odnotowane w Niemczech w grudniu 2014 r.) a najwyższą (51,4% w tym samym czasie w Hiszpanii). Sytuacja młodych osób jest zdecydowanie najgorsza w krajach Europy Południowej, w tym: Hiszpanii, Grecji (50,6%.), Chorwacji (44,8%) i Włoszech (42%). Powyżej opisany problem bezrobocia młodzieży znajduje potwierdzenie w danych, dotyczących NEET. W 2015 roku śr. 12% mieszkańców Unii Europejskiej w wieku od 18-24 lat nie podejmowało żadnej aktywności zawodowo-edukacyjnej. Największy udział NEETs w 2015 roku wystąpił w takich krajach jak: Włochy, gdzie 21,4% osób w wieku 18-24 lata nie uczyło się, ani nie pracowało, Bułgaria 19,3% i Chorwacja 18,5% i Irlandia 18,5%, Rumunia 18,1 %. Gracja 17% i Hiszpania 15,6%. Najniższy odsetek NEET w UE notowany jest w: Luksemburgu, Niemczech i Danii po 6,2% oraz Szwecji 6,7%. Polska z 11,0% zajmuje 13 miejsce w statystyce odsetka NEET. Rozpiętość wartości między najwyższym a najniższym odsetkiem NEETs nie jest tak duża jak w przypadku stopy bezrobocia osób młodych, ale także jest dość duża - wynosi ponad 15 punktów procentowych. Odsetek osób w wieku 18-24 lat niepracujących i nieuczących się w 2015 roku w krajach Unii Europejskiej przedstawia poniższe zestawienie. Wykres 2. Odsetek osób w wieku 18-24 lat niepracujących i nieuczących się w 2015

Opracowanie: Sedlak & Sedlak na podstawie Eurostatu (www.rynekpracy.pl/monitor_rynku_pracy_1) Analizując powyższy wykres można stwierdzić, że odsetek NEET powyżej śr. dla całej UE (12%) notowany jest w 10 krajach, w tym kilku o znacznych potencjale społ.-gospodarczym jak Belgia, Irlandia, Włochy. Warto także zaznaczyć, że w 2008 roku odsetek NEET-sów w żadnym kraju nie przekroczył 20%, w 2013 roku takich państw było już 5, a w 2015 roku jeden kraj - Włochy. W UE prowadzonych jest szereg działań, zmierzających do zwiększenia zatrudnienia oraz aktywacji młodych osób. Jedna z ostatnich inicjatyw ma polegać na zobowiązaniu państw członkowskich do zaoferowania pracy lub praktyki zawodowej młodym osobom, w okresie do 4 miesięcy od ukończenia przez nie edukacji. Problem polega jednak na tym, że znaczna grupa osób, która możemy zaliczyć do

NEET-s nie chodzi do szkoły i mamy do czynienia z dużą liczbą niewykształconych, niewykwalifikowanych i niedoświadczonych młodych osób. Bezrobocie młodzieży to tendencja ogólnoeuropejska - w czasie kryzysu, w 2009 r. przy ogólnym wzroście bezrobocia o ponad 28% liczba młodych bezrobotnych zwiększyła się o blisko 40% i udział młodych w liczbie zarejestrowanych wzrósł do 22,5%. W kolejnym roku gdy sytuacja zaczęła się stabilizować wzrost liczby młodych bezrobotnych był już zdecydowanie niższy niż ogółem, a w 2011 r. przy ogólnym wzroście bezrobocia o 1,4% liczba bezrobotnych do 25 r. ż. zmniejszyła się o 2,9% - stopniowy spadek odsetka os. młodych do 25 r. ż. wśród bezrobotnych. Na koniec grudnia 2015 r. w urzędach pracy zarejestrowanych było 234,4 tys. osób do 25 roku życia oraz 451,4 tys. osób do 30 roku życia (29,5% ogółu zarejestrowanych). W przypadku osób do 25 r. ż. spadek liczby bezrobotnych w ciągu roku wyniósł 69,4 tys. osób tj. 22,9%. Spadek liczby bezrobotnych wynikał z widocznego ożywienia na rynku pracy, które przejawiało się przede wszystkim wyższą liczbą ofert pracy jakimi dysponowały urzędy pracy. Liczba ofert pracy zgłoszona przez pracodawców do urzędów pracy w 2015 r. wyniosła 1 200,4 tys. W porównaniu do analogicznego okresu 2014 r. wzrosła o 160,4 tys., czyli o 15,4%. Pracodawcy zgłosili również 224 tys. ofert stażu pracy - stanowiły one 18,7% wszystkich ofert pracy zgłoszonych w 2015 r. W 2015 r. wsparcie aktywizacyjne dla osób młodych obejmowało poniższe wsparcie: Tabela 7. Liczba zarejestrowanych i wyrejestrowanych os. młodych (stan na 31.05.2016 r.) Forma Liczba uczestników w tyś. Udział w stażach 95,6 Prace subsydiowane, w tym także: - zatrudnienie w ramach refundacji pracodawcy kosztów zatrudnienia - dotacje na podjęcie działalności Udział w kursach i szkoleniach 17,9 Opracowanie własne na podstawie źródła Informacja bezrobotnych i poszukujących pracy, 2016 32,1 8,4 6,6 Łącznie w 2015 r. z aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu skorzystało 147,6 tyś. młodych i stanowili oni 30,6% ogółu bezrobotnych, którzy skorzystali z tych form pomocy. W porównaniu do analogicznego okresu 2014 r. odnotowano spadek o 21,8 tys. osób, tj. o 12,9% (przy wzroście o 1,1% wśród bezrobotnych ogółem). Trudna sytuacja na rynku pracy osób młodych często wiązana bywa z brakiem doświadczenia zawodowego oraz niedopasowaniem kwalifikacji do potrzeb rynku pracy. Coraz większa część

młodych ludzi w celu zwiększenia możliwości znalezienia odpowiedniej pracy decyduje się na podnoszenie swoich kwalifikacji zawodowych zdobywając wyższe wykształcenie, a w jego trakcie odbywając staże, praktyki, czy podejmując pracę. Sprzyja temu dynamiczny rozwój szkolnictwa, przede wszystkim wyższego, co spowodowało, że na przestrzeni ostatnich 20 lat liczba studentów wzrosła ponad czterokrotnie. W roku akademickim 2013/2014 w 438 szkołach wyższych kształciło się 1 549,9 tys. osób, podczas gdy w roku szkolnym 1990/1991 było to niewiele ponad 400 tys. osób. Na bezrobocie osób młodych wpływają dwa rodzaje czynników: OBIEKTYWNE: do tej grupy czynników należy zaliczyć m.in. sytuację demograficzną i gospodarczą oraz zmiany strukturalne, a także położenie geograficzne i warunki ekonomiczne przedsiębiorstw. Istotną rolę odgrywa również stan zdrowia oraz typ i poziom wykształcenia; SUBIEKTYWNE: do tej grupy należy zaliczyć przede wszystkim stosunek osób młodych do zjawiska bezrobocia oraz ich oczekiwań wobec służb zatrudnienia. Istotnym zagadnieniem wśród czynników subiektywnych jest niski poziom aktywności młodzieży na rynku pracy. Na wzrost prawdopodobieństwa dołączenia do pokolenia ani-ani przez młodych ludzi wpływa szereg przyczyn, pojawiających się zarówno na poziomach mikro, mezo, jak i makro. Badania empiryczne wykazały, że młodzież, która się nie uczy i nie szuka zatrudnienia różni się od rówieśników niższym poczuciem własnej wartości i niższą skutecznością działania. Niska samoocena wpływa na brak wytrwałości w trudnych lub stresowych momentach, które na niepewnym rynku pracy są codziennością. Wśród przyczyn osobistych należy wymienić także rolę determinacji w podejmowaniu wyzwań towarzyszących kształceniu czy poszukiwaniu zatrudnienia. Do czynników decydujących o bierności należy m.in.: - brak motywacji, awersja do wszelkich wymagań i wyrzeczeń, nieumiejętność dostosowania się do zasad panujących w szkole lub w miejscu pracy, a także stres i rozdrażnienie. Do przyczyn, które odnotowano na poziomie mezo trzeba zaliczyć przede wszystkim aspekt edukacyjny: wykryto silną korelację między zaangażowaniem młodzieży w zdobywanie wiedzy a wcześniejszą rezygnacją z nauki i niepodejmowaniem pracy. Sytuację młodych komplikują dodatkowo procesy społeczno-ekonomiczne, które niejednokrotnie współdecydują o powodzeniu lub porażce ich decyzji. W wielu przypadkach na wzrost liczby NEET-sów wpływa kryzys ekonomiczny. Innym elementem przyczyniającym się do nasilenia tego zjawiska może być charakterystyczny dla części społeczeństw światopogląd, który promuje długie przebywanie w domu rodzinnym. Podtrzymywanie takiego modelu przedłużonej zależności powoduje obniżenie samodzielności

młodego pokolenia, a także utrudnia młodym ludziom wypracowanie autonomicznego podejścia do życia. Szereg czynników, które zwiększają ryzyko na dołączenie do pokolenia NEET-sów można także znaleźć w raporcie Eurofoundu 6. Zgodnie z jego treścią przyczyny bezczynności wśród młodzieży są osadzone zarówno w sferze społeczno-ekonomicznej, jak na poziomie indywidualnym. Do wyznaczników tego stanu należą między innymi: płeć, wiek, postrzegany stan zdrowia, poziom wykształcenia, religijność czy dzielenie mieszkania z rodzicami. Ponadto, na poziomie rodziny, ważnymi czynnikami zjawiska NEET są: dochód gospodarstwa domowego, poziom wykształcenia i sytuacja zawodowa rodziców, a także obszar, na którym znajduje się gospodarstwo domowe. Wykształcenie jest w tym przypadku najważniejszą zmienną i to ono najmocniej oddziałuje na prawdopodobieństwo bycia NEET-sem. Ta zależność odnosi się zarówno do poziomu wykształcenia danej jednostki, jak i jej rodziców. Poniżej zostało przedstawionych kilka zależności wykrytych pomiędzy cechami młodych ludzi a ich prawdopodobieństwem zostania członkiem pokolenia młodzieży bezczynnej: - młodzi ludzie posiadający niski poziom wykształcenia są trzykrotnie bardziej narażeni na zasilenie szeregów NEET niż osoby z wykształceniem wyższym i dwa razy bardziej niż te ze średnim; - posiadanie rodziców, którzy są bezrobotni zwiększa prawdopodobieństwo bycia NEET o 17%, - dzieci osób posiadających niski poziom wykształcenia są do 1,5 razy bardziej narażone na dołączenie do grupy młodzieży bezczynnej, niż ci młodzi ludzie, których rodzice z wykształceniem średnim i do dwóch razy bardziej niż ci, których rodzice mają dyplom uczelni wyższej. Schemat 1. Czynniki wpływające na zwiększenie szansy zostania NEET-sem 6 2.European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, NEETs Young people not in employment, education or training: Characteristics, costs and policy responses in Europe, 2012,

Bezrobocie młodych wiąże się z konkretnymi konsekwencjami, które można rozpatrywać na płaszczyźnie makroekonomicznej i mikroekonomicznej. Jednak wydaje się, że najpoważniejszym skutkiem bezrobocia młodzieży jest marginalizacja społeczna, frustracja oraz różnego rodzaju patologie, takie jak uzależnienia. Na poniższym rysunku przedstawiono konsekwencje społeczne bycia osobą bezrobotną. Rysunek 1. Społeczne skutki bezrobocia Opracowanie źródło K. Rybicka Bezrobocie młodzieży w Polsce, UMK w Toruniu Na podstawie rys. 1 można zauważyć, że wraz z upływem czasu społeczne skutki bezrobocia, odczuwane przez osoby borykające się z tym problemem są coraz większe. Przechodzą przez cztery

fazy: szok, optymizm, pesymizm oraz fatalizm. Pierwsza z nich jest związana z momentem wyjścia na rynek pracy i nie uzyskania zatrudnienia. Kolejna faza to optymizm, który jest wynikiem nadziei bezrobotnego na szybkie znalezienie pracy. W momencie kiedy wcześniejsze, optymistyczne przekonanie nie uzyskują odzwierciedlenia w rzeczywistości, bezrobotny przechodzi w fazę pesymizmu. Jest to dość często związane z występowaniem depresji, z przekonaniem o obniżeniu własnej wartości oraz z utratą nadziei na zatrudnienie. U niektórych na tym etapie podejmowana jest radykalna decyzja o zmianie dotychczasowego życia i np. o długotrwałym lub stałym wyjeździe za granicę. Według badania "Migracje zarobkowe Polaków realizowanego przez Work Service odsetek młodych osób, które są zdecydowani na wyjazd z kraju w 2015 roku wzrósł do 6,4 % (w 2014 wynosił niecałe 5%). Według danych Polskiego Stowarzyszenia Zarządzania Kadrami, niemal 46 proc. studentów rozważa emigrację po ukończeniu studiów. Obecna sytuacja na rynku pracy sprzyja emigracji młodych i sytuacja ta raczej nie zmieni się jeżeli nie nastąpią widoczne zamiany w warunkach zatrudnienia np. zapewnienie wyższej płacy minimalnej. Kolejnym etapem jest fatalizm, w którym bezrobotny przyzwyczaja się do zaistniałej sytuacji i traci motywację do dalszych poszukiwań, wykazuje postawy roszczeniowe wobec instytucji zatrudnienia, systemu opieki społecznej, administracji itp. 7 III.3. Dane statystyczne, dotyczące bezrobocia młodzieży w woj. podkarpackim. Osoby zarejestrowane w PUP w woj. podkarpackim będące w wieku do 30 roku życia należą, zgodnie z ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, do osób bezrobotnych i są jednocześnie w szczególnej sytuacji na rynku pracy. W poniższym zestawieniu zostały zaprezentowane poszczególne udziały bezrobotnych będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy w ogólnej liczbie zarejestrowanych w PUP według stanu na 31.V. 2016 r. Wg. danych z maja 2016 r. osób bezrobotnych do 30 roku w woj. podkarpackim jest 35104 co stanowi 31,4% ogółu, w tym: - 19059 kobiet - 32,7% ogółu bezrobotnych kobiet; - 16045 mężczyzn 29,9 % ogółu bezrobotnych mężczyzn; Bezrobotnych w wieku do 25 roku życia jest 16996, co stanowi 15,2 % ogółu, w tym: - 8406 kobiet - 14,4% ogółu bezrobotnych kobiet; - 8590 mężczyzn 16 % ogółu bezrobotnych mężczyzn; 7 K. Rybicka Bezrobocie młodzieży w Polsce, UMK w Toruniu

- 4069 osób w okresie do 12 mies. od dnia ukończenia nauki 3,6 % ogółu bezrobotnych (2330 kobiet 4% i 1739 mężczyzn 3,2%); - 29049 osób bez doświadczenia zawodowego co stanowi 26% ogółu bezrobotnych, w tym 16783 kobiety 28,8% ogółu bezrobotnych kobiet oraz 12266 mężczyzn 22,8%; - 29609 osób bez kwalifikacji zawodowych co stanowi 26,5 % ogółu bezrobotnych, w tym 15039 kobiet 25,8% ogółu bezrobotnych kobiet oraz 14570 mężczyzn 27,1%; - 18735 osób posiadający co najmniej 1 dziecko do 6 roku życia co stanowi 16,7% ogółu bezrobotnych, w tym 14938 kobiety 25,7 % ogółu bezrobotnych kobiet oraz 3797 mężczyzn 7,1 %; Na dzień 31 XII 2015 r. osoby do 30 roku życia obejmowały 34,4% ogólnej populacji osób bezrobotnych zarejestrowanych w podkarpackich PUP. Natomiast osoby do 25 roku życia według stanu na 31 XII 2015 r. obejmowały 17,7% ogólnej populacji osób bezrobotnych. Wykres 3. Bezrobotni wg. wieku (stan na 31 XII 2015) 22% 34% do 30 roku życia 31-50 lat powyżej 50 lat 44% Opracowanie własne na podstawie źródła: Sprawozdanie o rynku pracy MPiPS 01. Aktualne dane statystyczne, dotyczące bezrobocia osób młodych przedstawia poniższa tabela: Tabela 8. Wybrane kategorie osób bezrobotnych w kontekście os. młodych (stan na31.05.2016 r.) Kategoria liczba osób % ogółu bezrobotnych Kobiety % ogółu bezrobotnych K mężczyźni % ogółu bezrobotnych M do 30 roku życia 35104 31,4 19059 32,7 16045 29,9 do 25 roku życia 16996 15,2 8406 14,4 8590 16 osoby w okresie do 12 miesięcy od dnia ukończenia nauki bez doświadczenia zawodowego 4069 3,6 2330 4,0 1739 3,2 29049 26,0 16783 28,8 12266 22,8 bez kwalifikacji 29609 26,5 15039 25,8 14570 27,1

zawodowych posiadający co najmniej 1 dziecko do 6 roku życia kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka 18735 16,7 14938 25,7 3797 7,1 - - 16762 28,8 - - Opracowanie własne na podstawie źródła: Sprawozdanie MPiPS 01 o rynku pracy, maj 2016 r. Z powyższego zestawienia danych wynika przede wszystkim, że: bezrobotni poniżej 30 roku życia stanowią ponad 1/3 ogółu bezrobotnych na Podkarpaciu; wśród os. bezrobotnych grupie wiekowej do 30 lat więcej jest kobiet; wśród bezrobotnych w grupie wiekowej do 25 lat więcej jest mężczyzn (to inaczej niż dla grupy wiekowej do 30 lat oraz dla ogółu bezrobotnych, gdzie kobiet jest 52%); wśród bezrobotnych absolwentów szkół do 12 miesięcy po ukończeniu szkoły więcej jest kobiet; bezrobotni bez doświadczenia zawodowego to także w większej grupie kobiety; kobiety zdecydowanie przeważają w grupie bezrobotnych posiadających co najmniej 1 dziecko do 6 roku życia; blisko 1/3 bezrobotnych kobiet to te, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka. W celu określenia tendencji, dotyczących problemu bezrobocia młodych na przestrzeni lat przeanalizowaliśmy odsetek osób w wieku 18-24 lata wśród ogółu bezrobotnych oraz łączną liczbę osób bezrobotnych, w tym kobiet w tej grupie wiekowej w woj. podkarpackim w okresie 2010-2015 (dane analizowano w poszczególnych latach oparciu o stan na 31 XII). Zestawienie danych przedstawiają poniższe wykresy: Wykres 4. Stopa bezrobocia w grupie wiekowej do 25 r.ż. w latach 2010-2015

17 18,6 21,2 22,7 23,8 24,5 2010 2011 2012 2013 2014 2015 0 5 10 15 20 25 30 Wykres 5. Liczba os. Bezrobotnych w grupie wiekowej do 25 r.ż. w latach 2010-2015 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 34837 34775 34978 32733 26570 21884 17613 18146 17095 15847 13047 10785 2010 2011 2012 2013 2014 2015 ogółem kobiet Opracowanie własne na podstawie źródła: Informacje o stanie i strukturze bezrobocia w woj. Podkarpackim 2010-2015 Na podstawie analizy powyższych danych należy stwierdzić, że: w okresie 2010-2015 nastąpił stały coroczny spadek odsetka osób wieku 18-24 lata w ogólnej liczbie osób bezrobotnych; liczba bezrobotnych w poniżej 25 r.ż. w latach 2010-2012 utrzymywała się na zbliżonym poziomie ok. 35 tyś. Ale od 2013 r. spadała, w tym zdecydowanie spadła w 2014 (o ponad 6 tyś.) i o kolejne 4,7 tyś. w 2015 r.; liczba bezrobotnych kobiet w tej grupie wiekowej po wzroście w 2011 roku powyżej 18 tyś. od 2012 roku wykazuje tendencję spadkową corocznie od ok. 2,8 tyś. do ponad 2 tyś. Wnioski: uzasadniona jest pogłębiona analiza przyczyn spadku liczby bezrobotnych poniżej 25 r.ż. w celu potwierdzenia hipotez badawczych, że jest to efekt np.: - emigracji zarobkowej młodych do krajów UE;

- projektów realizowanych przez PUP i inne podmioty w ramach POKL; - większej aktywności samozatrudnieniowej osób młodych; - wystąpienia innych istotnych czynników o charakterze regionalnym (jakich) itp. Przeanalizowaliśmy zmiany liczby bezrobotnych osób młodych zarejestrowanych przez poszczególne PUP w okresie 2014-2015. Tabela 9. Bezrobotne osoby młode zarejestrowane w poszczególnych PUP w latach 2014-2015 Zarejestrowani Bezrobotni do 30 r.ż. Bezrobotni do 25 r.ż. przez PUP w: XII 2014 XII 2015 spadek XII 2014 XII 2015 Spadek USTRZYKACH DLN. 707 620-87 330 314-16 BRZOZOWIE 2 405 1 847-558 1 187 883-304 DĘBICY 3 163 2 604-559 1 701 1 441-260 JAROSŁAWIU 3 612 2 848-764 1 763 1 474-289 JAŚLE 3 112 2 671-441 1 514 1 368-146 KOLBUSZOWEJ 1 416 1 220-196 760 673-87 KROŚNIE 2 949 2 199-750 1 367 1 005-362 LESKU 934 793-141 482 426-56 LEŻAJSKU 2 192 1 852-340 1 197 1 009-188 LUBACZOWIE 1 668 1 361-307 845 703-142 ŁAŃCUCIE 2 225 1 735-490 1 176 878-298 MIELCU 2 795 2 532-263 1 602 1 440-162 NISKU 2 090 1 706-384 1 121 932-189 PRZEMYŚLU 3 581 2 907-674 1 755 1 417-338 PRZEWORSKU 2 495 2 127-368 1 314 1 155-159 ROPCZYCACH 2 364 1 887-477 1 286 1 044-242 RZESZOWIE 6 765 5 709-1 056 3 200 2 766-434 SANOKU 1 979 1 321-658 997 664-333 STALOWEJ WOLI 1 942 1 247-695 904 618-286 STRZYŻOWIE 2 238 1 863-375 1 192 991-201 TARNOBRZEGU 1 901 1 475-426 877 683-194 RAZEM 52 533 42 524-10 009 26 570 21 884-4686 Opracowanie własne na podstawie źródła: Sprawozdanie MPiPS 01 o rynku pracy

Z powyższego zestawienia wynika, że: w przypadku osób bezrobotnych do 30 roku życia największe spadki rzeszowskim, jarosławskim, krośnieńskim, przemyskim, sanockim i stalowowolskim; nastąpiły w PUP: w grupie osób w wieku do 25 roku życia od XII 2014 do XII 2015 najbardziej zmniejszyła się liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych przez PUP, Krośnie, Przemyślu i Sanoku; w okresie 12 mies. praktycznie w każdym PUP nastąpił, mniejszy lub większy spadek liczby zarejestrowanych osób młodych. W celu zidentyfikowania powiatów, w których obecnie (maj/czerwiec br.) zarejestrowanych w PUP jest najwięcej osób młodych przygotowaliśmy poniższe zestawienie. Tabela 10. Udział os. młodych w ogólnej liczbie bezrobotnych w podziale na powiaty (31.05.2016 r.) Powiat Bezrobotni do 30 r.ż. Bezrobotni do 25 r.ż. liczba % ogółu liczba % ogółu brzozowski 1544 28,2 720 13,1 leski 608 28,5 306 14,3 niżański 1427 34,5 716 17,3 strzyżowski 1393 30,2 683 14,8 bieszczadzki 454 30,9 220 14,9 ropczycko-sędziszowski 1957 38,3 1064 20,8 leżajski 464 9,6 249 5,1 przemyski 1589 34,9 807 17,6 przeworski 2020 34,7 1025 17,6 jarosławski 2408 30,8 1167 14,9 Przemyśl 954 23,9 395 9,9 jasielski 2367 30,7 1154 14,9 łańcucki 1339 33,5 652 16,3 Tarnobrzeg 641 24,9 262 10,2 krośnieński 1139 23,9 772 16,2 lubaczowski 964 35,3 480 17,6 rzeszowski 2622 34,3 1286 16,8 kolbuszowski 934 35,4 472 17,8 tarnobrzeski 876 32,4 438 16,2

dębicki 2208 36 1140 18,6 sanocki 1122 29,7 529 14,0 mielecki 1792 31,9 918 16,3 stalowowolski 1013 26,8 458 12,1 Rzeszów 1894 24,1 730 9,2 Krosno 330 21,8 123 8,1 Opracowanie własne na podstawie źródła: Sprawozdanie MPiPS 01 o rynku pracy Powyższe dane statystyczne, dotyczące powiatów wskazują, że: - w 10 powiatach odsetek udziału osób wieku do 30 roku życia w ogólnej liczbie bezrobotnych jest wyższy od średniej dla województwa tj. 31,4%; - najmniej osób do 30 roku życia wśród bezrobotnych jest w powiecie leżajskim, w przypadku osób do 25 roku życia w powiatach: leżajskim oraz grodzkich: Rzeszów, Przemyśl, Tarnobrzeg.; - najmniej osób do 25 roku życia wśród bezrobotnych jest w powiecie leżajskim, w przypadku osób do 25 roku życia w powiatach: leżajskim oraz grodzkich: Rzeszów, Krosno, Przemyśl i Tarnobrzeg. Rysunek 2. Powiaty, w których notowany jest największy % os. młodych wśród bezrobotnych Opracowanie własne na podstawie: Sprawozdanie MPiPS 01 Największy udział osób do 30 roku życia wśród bezrobotnych notowany jest w powiatach: ropczycko sędziszowskim 38,3% dębickim 36% kolbuszowskim 35,4% lubaczowskim 35,3% przemyskim 34,9% przeworskim 34,7% niżańskim 34,5% W przypadku osób w wieku do 25 roku życia największy odsetek bezrobotnych występuje w: ropczycko-sędziszowskim 20,8% dębickim 18,6% kolbuszowskim 17,8% lubaczowskim 17,6% przemyskim 17,6% przeworskim 17,6% niżańskim 17,3%