Nota aplikacyjna Przemysł chemiczny chemia organiczna Chemia organiczna to dziedzina nauki zajmująca się badaniem budowy, właściwości oraz reakcji związków chemicznych zawierających węgiel. Obejmuje ona wszystkie 15 milionów znanych związków zawierających węgiel. Liczba ta przekracza ilość związków nieorganicznych (ok. 500.000) o wielokrotność, ponieważ węgiel jest w stanie tworzyć rozgałęzione łańcuchy i struktury pierścieniowe. D-32080-2011 Przemysł chemiczny, dzięki swoim produktom, stara się ze wszelkich sił zaspokoić w możliwie najlepszy sposób ludzkie zapotrzebowanie. By podołać temu społecznemu zadaniu nie uniknie się w chemii pracy z substancjami, które w zależności od stężenia, ilości czy zastosowania mogą okazać się niebezpieczne. Nigdy nie da się całkowicie zapobiec emisji toksycznych czy palnych substancji. Poza tym cały czas dochodzi do nieszczelności, w przypadku których takie substancje mogą wyciekać. gromadzić w takich pomieszczeniach oraz może wystąpić brak tlenu. Dlatego też szczególnie ważne jest przeprowadzanie w takich miejscach pomiaru gazów. (Patrz nota aplikacyjna Confined Space Entry ). SUBSTANCJE ALKENY Do tej grupy zaliczają się między innymi etylen i propylen. Wiele substancji organicznych stosowanych i produkowanych w przemyśle chemicznym jest toksycznych i/lub palnych, tak więc osoby pracujące przy instalacjach chemicznych są potencjalnie zagrożone. Najczęściej występujące niebezpieczne substancje organiczne to: alkeny (eten, propen) aromaty (benzen, toluen, ksylen) aldehydy (formaldehyd) węglowodory halogenowe (dichlorometan, chlorek metylenu, czterochlorek etylenu) węglowodory nienasycone (butadien) W branży przemysłu chemicznego pracownicy często muszą wchodzić do wąskich przestrzeni, jak zbiorniki czy rurociągi, w celu ich czyszczenia czy konserwacji. Tutaj zagrożenie wskutek trujących czy palnych gazów jest duże, ponieważ substancje szkodliwe mogą się eten (etylen) to bezbarwny, palny, słodko pachnący związek organiczny w postaci gazowej, o wzorze sumarycznym C 2 H 4. Dolna granica wybuchowości etenu wynosi 2,3 % obj. Eten to najczęściej produkowany organiczny bazowy środek chemiczny. Produkcja etenu w roku 2010 wyniosła szacunkowo 142 milionów ton na całym świecie. Najważniejszymi produktami reakcji chemicznych etenu są polietylen (56 %), dwuchlorek etylenu do produkcji PCV (14 %), tlenek etylenu (11 %) do produkcji poliestrowych produktów wstępnych glikolu etylenowego lub np. niejonowych środków powierzchniowo-czynnych (środki piorące) oraz benzen etylowy (7 %) do produkcji polistyrenu. Oznacza to, że więcej niż 75% etenu jest stosowana do produkcji tworzyw sztucznych (dane z Wikipedii). Przy czym eten to substancja wyjściowa do produkcji licznych związków organicznych takich, jak aldehyd octowy, octan winylu, buten, styren, etanodiol i inne substancje.
02 PRZEMYSŁ CHEMICZNY - CHEMIA ORGANICZNA propen (propylen) to bezbarwny, palny gaz o dolnej granicy wybuchowości 2,0 % obj. To jedna z najważniejszych substancji bazowych w przemyśle chemicznym. Około dwie trzecie propenu stosowane jest do produkcji polipropylenu. Dalsze obszary zastosowania to produkcja akrylonitrylu, który zazwyczaj jest stosowany do wytwarzania akrylowych włókien tekstylnych oraz tlenku propylenu jako surowca dla produktów takich, jak poliuretan, lakiery i kleje, żywice poliestrowe, środki chłodnicze, zabezpieczające przed zamarzaniem i gaśnicze. Około 5% propenu jest stosowane do produkcji fenolu i acetonu. Propen jest mało trujący, lecz przy wysokim stężeniu może działać narkotyzująco i spowodować uduszenie. Ponieważ propen jest cięższy od powietrza oraz jest palny, z powietrzem tworzy łatwo wybuchowe mieszanki nad powierzchnią ziemi. TLEN (O 2 ) Tlen w udziale 20,9 % obj. stanowi część składową naszego powietrza oraz jest potrzebny do życia, dlatego też zawsze należy monitorować poziom tlenu. Przy stężeniach poniżej 17 % obj. tlenu istnieje ryzyko uduszenia. Podwyższone stężenie O 2 (> 25 % obj.) nie jest odczuwalne przez człowieka, lecz może mieć znaczne konsekwencje w postaci zapalności materiałów oraz powodować samozapalenie. AROMATY (BENZEN, TOLUEN, KSYLEN) Do tej grupy zaliczają się takie aromaty, jak benzen, toluen i ksylen. ksylen: bezbarwna ciecz. Jest szkodliwa dla zdrowia i wraz z powietrzem tworzy wybuchową mieszankę (DGW 1,0 % obj.). Ksylen znajduje zastosowanie głównie jako rozpuszczalnik. Poza tym służy do produkcji tworzyw sztucznych, farb i klejów. W celu podwyższenia liczby oktanowej dodawany jest do paliw. toluen: bezbarwna, aromatycznie pachnąca ciecz. Jest szkodliwa dla zdrowia, łatwopalna i wraz z powietrzem tworzy wybuchową mieszankę (DGW 1,0 % obj.). Toluen jest stosowany jako rozpuszczalnik i dodatek do toksycznego benzenu. Jest stosowany w klejach, lakierach oraz farbach drukarskich. benzen: toksyczna, bezbarwna, aromatycznie pachnąca ciecz. Jest łatwopalna i wraz z powietrzem tworzy wybuchową mieszankę (DGW 1,2 % obj.). Jako dodatek do benzyny, benzen podwyższa odporność na stukanie. Poza tym jest stosowany jako surowiec do produkcji niektórych chemikaliów przemysłowych takich, jak benzen etylowy, kumen, cykloheksan lub nitrobenzen. Ze wszystkich trzech aromatów benzen posiada najwyższy potencjał zagrożenia, ponieważ jest rakotwórczy. Z tego powodu w petrochemii, gdzie wszystkie trzy aromaty występują wspólnie, konieczny jest selektywny pomiar benzenu. FORMALDEHYD (HCHO) Formaldehyd to bezbarwny gaz o gryzący zapachu. Bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie i dlatego też jest często oferowany w handlu jako wodny roztwór. Formaldehyd działa silnie drażniąco na oczy, skórę i drogi oddechowe. Formaldehyd to jedna z najważniejszych substancji bazowych w przemyśle chemicznym oraz służąca jako substancja wyjściowa dla wielu innych związków chemicznych. Tylko w samym przedsiębiorstwie BASF roczna produkcja wynosi 500.000 ton formaldehydu; w Unii Europejskiej w roku 2007 wyprodukowano około 4 milionów ton, na świecie około 21 milionów ton. Formaldehyd znajduje zastosowanie między innymi przy produkcji barwników, tworzyw sztucznych, lekarstw, środków konserwujących, nawozów, przy uszlachetnianiu tekstyliów ( wolne od zagnieceń ) oraz wielu innych (dane z Wikipedii). WĘGLOWODORY HALOGENOWE dichlorometan (również chlorek metylenu, DCM) to organiczny związek chemiczny z grupy węglowodorów chlorowanych o wzorze sumarycznym CH 2 CI 2. Dichlorometan to bezbarwna, trudnopalna ciecz. Dichlorometan służy między innymi jako rozpuszczalnik do lakierów, środek odtłuszczający i rozpuszczalnik do ekstrakcji dla kofeiny oraz jako rozpuszczalnik do żywicy, tłuszczów, tworzyw sztucznych i bitumenu. Poza tym jest stosowany jako czynnik chłodniczy w agregatach chłodniczych. W przypadku styczności z płynnym dichlorometanem - również przez skórę - mogą wystąpić objawy zatrucia jak bóle głowy, zawroty głowy, brak apetytu, aż po stany podobne do narkotycznych. Opary są cięższe od powietrza. W przypadku spalania dichlorometanu może powstać wysoce toksyczny fosgen w formie gazu. Podejrzewa się, że dichlorometan ma działanie rakotwórcze (dane z Wikipedii). czterochlorek etylenu (nazwa potoczna: perchloroetylen, perchlor, PER, PCE) to bezbarwna, niepalna, lotna ciecz, której opary są o wiele cięższe od powietrza. Czterochlorek etylenu to rozpuszczalnik znajdujący zastosowanie w przemyśle tekstylnym, fotograficznym, optycznym i metalowym. Ze względu na wysoki potencjał rozpuszczania tłuszczy stosowany jest tam jako środek odtłuszczający. Kolejny ważny obszar
PRZEMYSŁ CHEMICZNY - CHEMIA ORGANICZNA 03 zastosowania to czyszczenie chemiczne. Czterochlorek etylenu zaklasyfikowany jest jako rakotwórcza substancja niebezpieczna. Chroniczne wdychanie prowadzi do uszkodzenia wątroby i nerek. Istnieje podejrzenie, że jest karcynogenny i toksyczny dla reprodukcji (dane z Wikipedii). WĘGLOWODORY NIENASYCONE 1,3-butadien (etylen winylu) to bezbarwny gaz o łagodnym, aromatycznym zapachu. Jest nienasyconym węglowodorem o dużym znaczeniu w przemyśle. Ponad 90% produkcji jest przerabiana na kauczuk syntetyczny. Butadien jest rakotwórczy i skrajnie łatwopalny. W zakresie udziału powietrza od 1,4 do 6,3 procent stanowi mieszankę wybuchową. Butadien działa narkotyzująco (dane z Wikipedii). TECHNIKA POMIARU GAZÓW URZĄDZENIA DO CIĄGŁEGO, SYMULTANICZNEGO POMIARU OSOBISTEJ EKSPOZYCJI NA TLEN I GAZY TOKSYCZNE I PALNE Dräger X-am 2000/5000 z następującą konfiguracją czujników CatEx 125 PR do pomiaru palnych gazów takich, jak eten i propen łatwa kalibracja zastępcza poprzez pentan dla etenu i propenu XXS O2 do pomiaru stężenia tlenu X-am 5000: XXS OV lub XXS OV-A czujnik do detekcji w ppm pozostałych organicznych związków, jak eten, propen, butadien i formaldehyd odporność IP 67: pyło- i wodoszczelny URZĄDZENIA DO CIĄGŁEGO MONITOROWANIA OBSZARU POD KĄTEM TLENU / GAZÓW PALNYCH I TOKSYCZNYCH Jeżeli konieczne jest monitorowanie obszarów, to urządzenie Dräger X-zone 5000 może być stosowane w połączeniu z Dräger X-am 5000. Dräger X-zone 5000 prawie stacjonarna instalacja, szybka i łatwa w montażu dopuszczenie Ex dla strefy 0 do 25 urządzeń Dräger X-zone 5000 może być automatycznie połączonych ze sobą i utworzyć bezprzewodową linię bezpieczeństwa URZĄDZENIA DO KALIBRACJI I TESTOWANIA FUNKCJI Kompletna stacja testująca Dräger Bump Test Station Dräger X-am 1/2/5000 (83 19 130) łatwe użytkowanie automatyczny test funkcji + butla z gazem testowym autarkiczny - nie wymagane zewnętrzne źródło energii natychmiastowe udokumentowanie wyników dzięki opcjonalnej drukarce Printer Set do stacji Dräger Bump Test Station Dräger X-am 1/2/5000 (83 21 011) URZĄDZENIA DO CIĄGŁEGO POMIARU AROMATÓW (BENZEN, TOLUEN I KSYLEN) Dräger Multi-PID 2 detekcja łączna aromatów szybki czas reakcji rurki wstępne do specyficznej detekcji benzenu łatwa kalibracja izobutanem URZĄDZENIA NIE DO CIĄGŁEGO POMIARU AROMATÓW W ZAKRESIE PPM LUB PPB Chip Dräger Benzol 0,2 10 ppm (64 06 030) i analizator Dräger CMS specyficzny pomiar benzenu obok innych aromatów do pomiarów koncentracji chwilowej, niskie koszty kalibracja nie jest konieczna Przy pomocy następujących chipów: benzen 0,2 10 ppm (64 06 030) specyficzny pomiar benzenu o-ksylen 10 300 ppm (64 06 260) inne aromaty również zostaną wykazane toluen 10 300 ppm (64 06 250) ustalenie sumy aromatów
04 PRZEMYSŁ CHEMICZNY - CHEMIA ORGANICZNA POMPKI DO RUREK WSKAŹNIKOWYCH DRÄGER Pompka Dräger accuro do wykrywania gazu obsługa jednoręczna autarkiczna - nie wymagane zewnętrzne źródło energii możliwość zastosowania w obszarach zagrożonych wybuchem Dräger X-act 5000 automatyczna pompka do wykrywania gazu, w wykonaniu Ex automatyczne przeniesienie parametrów pomiaru (skaner kodu kreskowego) uproszczenie pomiaru dzięki optycznemu alarmowi przy zakończeniu pomiaru wydajna pompa, dzięki czemu można zastosować dodatkowe sondy do pomiaru nieszczelności Rurki wskaźnikowe Dräger i pompki accuro lub X-act 5000 do pomiarów koncentracji chwilowej Przy pomocy następujących rurek: benzen 0,5/c (81 01 841) specyficzny pomiar benzenu toluen 5/b (81 01 661) inne aromaty zostaną wskazane z taką samą czułością czterochlorek etylenu 2/a (81 01 501) chlorek metylenu 20/a (81 03 591) formaldehyd 0,2/a (64 06 540) chloropren 5/a (67 19 901) do pomiaru butadienu (odczytanie według zapisów Voice) Substancje niebezpieczne podane w niniejszej nocie aplikacyjnej są tylko przykładowe. Obszerna baza danych Dräger VOICE zapewnia aktualne informacje na temat ponad 1700 substancji niebezpiecznych i 11500 synonimów. Dräger VOICE charakteryzuje się wyraźnymi powiązaniami pomiędzy substancjami niebezpiecznymi, opcjami pomiarowymi i sprzętem ochronnym. http://www.draeger.net/gc/en/showlogin.action WYPOSAŻENIE OCHRONY OSOBISTEJ URZĄDZENIA FILTRUJĄCE Maski pełnotwarzowe Dräger X-plore 6300 (R55800) redukcja kosztów eksploatacji dzięki wytrzymałej budowie oraz prostej konserwacji i łatwej naprawie oszczędność kosztów eksploatacyjnych dzięki uniwersalnemu rozmiarowi, który ułatwia logistykę i składowanie wysokie bezpieczeństwo pracy dzięki bliskiemu naturalnego polu widzenia Do ochrony przed aromatami i formaldehydem: Filtr kombinowany 1140 A2B2P3 R D (67 38 783) Do ochrony przed węglowodorami halogenowymi i nienasyconymi: Filtr kombinowany 1140 AXP3 R D (67 38 862) Dräger X-plore 5500 (R55270) podwyższony komfort noszenia dzięki bocznie umieszczonym filtrom oszczędność kosztów eksploatacyjnych dzięki uniwersalnemu rozmiarowi, który ułatwia logistykę i składowanie uproszczona rejestracja, przyporządkowanie i śledzenie dzięki umieszczeniu wewnątrz kodu kreskowego Do ochrony przed aromatami i formaldehydem: Filtr kombinowany X-plore A2B2P3 R D (67 38 776) OKULARY OCHRONNE Dräger X-pect 8300 ochrona przed cząsteczkami pyłów, odrobinami i kroplami przylegający kształt dla dobrej ochrony dookoła głowy z powłoką przeciw zarysowaniom i przeciw parowaniu Gogle Dräger X-pect 8515 ochrona przy wysokim stężeniu gazu wysoki komfort noszenia dzięki dużemu polu widzenia i przylegającemu kształtowi Uwagi końcowe: W przypadku wszystkich wymienionych grup urządzeń istnieją dalsze warianty, które nie zostały przedstawione w niniejszej nocie aplikacyjnej. Przedstawione warianty szczególnie nadają się do wymienionej aplikacji, w zależności od specyficznego środowiska stosowania godne polecenia mogą być również inne kombinacje. Dräger służy radą w kwestii Państwa szczególnych wymogów. Wszystkie dane podane w niniejszej nocie aplikacyjnej zostały zestawione zgodnie z najlepszą wiedzą. Jednak nie można traktować ich w sposób wiążący. Informacje i dane podane w niniejszej nocie aplikacyjnej mogą zostać zmienione, przez co nie zawsze są zgodne z aktualnym stanem. Dla użytkowania produktów firmy Dräger obowiązują wyłącznie instrukcje użytkowania załączone do produktów. Instrukcje te należy przeczytać bardzo dokładnie przed użyciem danego produktu oraz przestrzegać podczas używania.
PRZEMYSŁ CHEMICZNY - CHEMIA ORGANICZNA 05 INFORMACJE ZAMÓWIENIOWE URZĄDZENIA DO POMIARU TLENU I GAZÓW TOKSYCZNYCH/WYBUCHOWYCH Nr katalogowy Dräger X-am 2000/5000/5600 W komplecie: jednostka zasilająca z rejestratorem danych i/lub zdarzeń, certyfikat producenta i dodatek CD Czujniki (patrz cennik) Kompletna stacja testująca Dräger Bump Test Station Dräger X-am 1/2/5000 83 19 130 Drukarka Printer Set do stacji testującej Dräger Bump Test Station Dräger X-am 1/2/5000 83 21 011 Gazy testowe (patrz cennik) URZĄDZENIA DO MONITOROWANIA OBSZARU Dräger X-zone 5000 (w zależności od wariantu w danym kraju patrz cennik) + wyposażenie do ładowania + opcjonalnie wyposażenie radiowe RURKI WSKAŹNIKOWE DRÄGER Rurki Dräger (patrz nota aplikacyjna) POMPKI DO RUREK WSKAŹNIKOWYCH DRÄGER, ANALIZATOR DRÄGER CMS Dräger accuro 64 00 260 Dräger X-act 5000 45 23 500 Analizator Dräger CMS 83 17 700 MASKI I FILTRY Dräger X-plore 6300 R 55 800 Dräger X-plore 5500 R 55 270 Dräger X-plore 3500 R 55 350 Filtry patrz nota aplikacyjna OKULARY OCHRONNE Dräger X-pect 8310 R 58 249 Dräger X-pect 8320 R 58 268 Dräger X-pect 8515 R 58 271 CENTRALA Drägerwerk AG & Co. KGaA Moislinger Allee 53-55 23558 Lubeka, Niemcy www.draeger.com Producent: Dräger Safety AG & Co. KGaA Revalstraße 1 23560 Lubeka, Niemcy PRZEDSTAWICIELSTWA SIEDZIBA GŁÓWNA BYTOM ul. Chorzowska 25 41 902 Bytom Tel. +48 32 28 03 111 Fax +48 32 28 21 032 BIURO HANDLOWE KATOWICE ul. Żelazna 1 40-851 Katowice Tel. +48 32 388 76 60 Fax +48 32 601 26 24 BIURO HANDLOWE WARSZAWA Al. Jerozolimskie 174 02-489 Warszawa Tel. +48 22 333 73 04 Fax +48 22 333 73 05 BIURO HANDLOWE GŁOGÓW Plac Konstytucji 3 Maja 1 67-200 Głogów Tel. +48 76 728 63 18 Fax +48 76 728 63 68 BIURO HANDLOWE RUMIA ul. Grunwaldzka 22 84-230 Rumia Tel. +48 58 671 77 70 Fax +48 58 671 05 50