Sławomir HANZEL KGHM CUPRUM CBR sp. z o.o. Analiza całkowitego czasu pracy w wielozmianowym systemie organizacji pracy WSP, w oddziałach górniczych KGHM Polska Miedź S.A. Streszczenie Artykuł podejmuje temat oceny czasu pracy w wielozmianowym systemie organizacji pracy WSP, stosowanym w oddziałach górniczych KGHM Polska Miedź S.A. Poddano w nim analizie elementy składowe całkowitego czasu pracy, a w szczególności czas przygotowawczo-zakończeniowy. Ich długość jest zmienna i w znacznym stopniu determinuje efektywny czas pracy załogi. Słowa kluczowe: wielozmianowy system organizacji pracy, elementy składowe czasu pracy, efektywny czas pracy 1. Wstęp Stosowany do roku 2003 w Oddziałach Górniczych KGHM Polska Miedź S.A. trzyzmianowy system organizacji pracy wymagał dużej koncentracji załogi i maszyn dołowych, pracujących jednocześnie w oddziale. W celu zmniejszenia ilości sprzętu zaangażowanego w procesie produkcyjnym oraz zmniejszenia jednostkowego kosztu wydobycie, przy jednoczesnym utrzymaniu wielkości wydobycia rudy na tym samym poziomie, w okresie od stycznia do września 2003 roku we wszystkich Oddziałach Górniczych KGHM Polska Miedź S.A. wprowadzono wielozmianowy system organizacji pracy WSP. Wprowadzony system polegał na utworzeniu dwóch modułów dwuzmianowych (łącznie cztery zmiany) z wymianą pracowników w miejscu pracy, co pozwoliło dodatkowo na wydłużenie efektywnego czasu pracy załogi (Jedliński i inni, 2004). Eksploatacja coraz głębszych partii złóż, powiązana ze wzrostem temperatury oraz wydłużającymi się drogami transportu (wobec braku decyzji o budowie nowych szybów zjazdowo-materiałowych) powodują, że w najbliższych latach efektywny czas pracy będzie się zmniejszał. 2. Wpływ długości całkowitego czasu pracy na efektywny czas pracy W Oddziałach Górniczych KGHM Polska Miedź S.A., w związku z ograniczeniami wynikającymi z uwarunkowań klimatycznych stosowane są dwa warianty systemu WSP: 7,5-godzinny (rys. 1) oraz 6,0-godzinny (rys. 2).
Zjazd Przekazanie Wyjazd Zjazd Przekazanie Wyjazd Ponieważ skrócenie całkowitego czasu pracy jednej zmiany z 7,5 godzin do 6,0 godzin przekłada się wprost na skrócenie efektywnego czasu pracy (poza polami eksploatacyjnymi w bliskim sąsiedztwie szybów zjazdowych), eksploatacja złoża głębokiego (poniżej obszarów górniczych Rudna II i Sieroszowice I ) obarczona będzie stratą na poziomie około 6,0 godzin w ciągu doby (1,5 h x 4 zmiany). Wynika to z faktu, że pozostałe elementy całkowitego czasu pracy dla danej lokalizacji pola eksploatacyjnego są niezależne od długości całkowitego czasu pracy (rys. 3). 7,5-godzinny system pracy Czas na stanow isku pracy (w tym efektyw ny czas pracy) PRZERWA MIĘDZY- ZMIANOWA 6,0-godzinny system pracy Czas na stanow isku pracy (w tym efektyw ny czas pracy) Rys. 3. Porównanie efektywnego czasu pracy dla systemów 7,5- i 6,0-godzinnego. Fig. 3. Comparison of effective working time for 7,5- and 6,0-hour work system. 3. Elementy składowe całkowitego czasu pracy Jak przedstawiono na rys. 1 3 całkowity czas pracy składa się z czasu na zjazd i wyjazd załogi, czasu przygotowawczo-zakończeniowego, czasu przekazania maszyny (wymiany pracowników w miejscu pracy teoretycznie, zgodnie z założeniem systemu) oraz czasu na stanowisku pracy, w tym efektywnego czasu pracy (Jedliński i inni, 2004). Czas przygotowawczo-zakończeniowy T pz dzieli się na czas na początku zmiany oraz czas na końcu zmiany. Czasy te są inne dla I/III oraz II/IV zmiany. Opisane poniżej elementy przedstawione są zgodnie z założeniami systemu ale mogą się różnić w poszczególnych Zakładach Górniczych. Ich szczegółowa analiza (na podstawie danych z Oddziałów) dokonana zostanie w kolejnym etapie pracy. Czas na początku zmiany dla zmian I/III składa się z następujących elementów (Hanzel i inni, 2007, 2011): - przejście do dworca osobowego, - oczekiwanie na odjazd, - dojazd do komory maszyn ciężkich (KMC), - instruktarz i podział załogi w komorze, - przegląd maszyny (OC), - dojazd z KMC do przodka. Czas na końcu zmiany dla zmian I/III składa się z następujących elementów: - przekazanie maszyny,
- dojście do komórki górniczej (KG), - oczekiwanie na odjazd, - jazda pod szyb, - przejście z dworca do szybu. Czas na początku zmiany dla zmian II/IV składa się z następujących elementów: - przejście do dworca osobowego, - oczekiwanie na odjazd, - dojazd do KG, - instruktaż i podział pracy, - przejście do miejsca przekazania maszyny, - przejęcie maszyny. Czas na końcu zmiany dla zmian II/IV składa się z następujących elementów: - zjazd z przodka do KMC, - mycie maszyny i przegląd, - tankowanie paliwa, - czas zakończenia, - jazda pod szyb, - przejście z dworca do szybu. Na czas na stanowisku pracy składają się efektywny czas pracy oraz czasy postojów na stanowisku pracy. Czasy te związane są z potrzebami i prawami pracowników (czas na posiłek / odpoczynek i czas na potrzeby fizjologiczne) oraz ze zdarzeniami losowymi (postoje np. z powodu awarii). 4. Określenie zależności elementów składowych całkowitego czasu pracy Poszczególne czasy wchodzące w skład całkowitego czasu pracy można podzielić na: - stałe (t si ) niezależne od odległości pola eksploatacyjnego od szybu; - zmienne (t zi ) zależne od odległości pola eksploatacyjnego od szybu, prędkości przejazdu oraz lokalizacji KMC lub losowe; - zmienne-wynikowe będące wynikiem różnicy całkowitego czasu pracy oraz pozostałych czasów stałych i zmiennych. Do czasów stałych należą czasy: - zjazdu/wyjazdu szybem, - oczekiwania na odjazd, - instruktarzu i podziału prac w komorze, - przeglądu maszyny (OC), - czas na posiłek/odpoczynek, - czas na potrzeby fizjologiczne, - przekazania/przejęcia maszyny, - mycie maszyny i przegląd, - tankowanie paliwa,
- czas zakończenia. Czasy te w harmonogramach pracy mają stałą (znormalizowaną) długość, bez względu na miejsce wykonywanego zadania. Do czasów zmiennych należą czasy: - przejścia do/z dworca osobowego, - dojazdu do KMC, - dojazdu z KMC do przodka, - przejścia do miejsca przekazania maszyny/dojścia do KG, - jazdy od KG pod szyb, - zdarzenia losowe. Wszystkie czasy zmienne zależne od odległości pola eksploatacyjnego od szybu, prędkości przejazdu oraz lokalizacji KMC uzależnione są od długości drogi i prędkości poruszania się. Zatem można je wyrazić wzorem: t zi li vi (1) gdzie: t zi czas dojścia/dojazdu na drodze i [min], l i długość drogi i [m], v i średnia prędkość poruszania się po drodze i [m/min]. Długości dróg są zależne od rejonu szybowego, odległości KMC, odległości KMC od przodków eksploatacyjnych, odległości przodków eksploatacyjnych od szybu oraz odległości KG od przodków eksploatacyjnych (rys. 4). Rys. 4. Schemat poglądowy dróg jazdy załogi do oddziału eksploatacyjnego i do szybu.
Fig. 4. Schematic diagram of crew driving roads to mining field and to shaft. Wyróżniamy trzy prędkości poruszania się: - pieszo, - wozem transportowym SWT, - maszyną górniczą. W przypadku wozów transportowych i maszyn dołowych prędkość może być uzależniona ponadto od jakości pokonywanej drogi. Czasem zmiennym-wynikowym jest efektywny czas pracy: T ef T T (2) c gdzie: T ef efektywny czas pracy [min], T c całkowity czas pracy [min], T pz czas przygotowawczo-zakończeniowy (w tym czasy jazdy szybem i czas przekazania maszyny) [min], W przypadku wielozmianowego systemu pracy WSP jest on wartością średnią, wyliczoną na podstawie zmiany I/III i II/IV. Dla systemu WSP 6-godzinnego może on być wyrażony wzorem: T ef n ( 360 2 ( t t )) / 2 (3) i 1 gdzie: ts i poszczególne czasy stałe dla I/III i II/IV zmiany [min], tz i poszczególne czasy zmienne I/III i II/IV zmiany [min]. si W praktyce efektywny czas pracy dla systemu pracy WSP 6,0-godzinnego waha się od 150 do 230 min, a głównym powodem jego skrócenia jest wydłużająca się odległość pola eksploatacyjnego od szybu. Szyb o funkcji materiałowo-zjazdowej, od strony którego pracownicy dojeżdżają do pól eksploatacyjnych nie powinien być znacznie oddalony od nich. W przeciwnym razie czas dojazdu załogi do oddziału może wydłużyć się tak, że będzie on dłuższy od efektywnego czas pracy, co w znacznym stopniu wpłynie na koszty pracy (Hanzel i inni, 2011). pz zi
Analysis of the total working time in multi-shift system of work organization (so-called WSP), applied in mining divisions KGHM Polska Miedź S.A. Abstract The article takes the issue of evaluation of the working time in multi-shift system of work organization (so-called WSP), used in mining divisions of KGHM Polska Miedź S.A. It was the analysis of the components of the total working time, particularly preparatory and terminating time. Their length is variable and largely determines the effective work time of the crew. Key words: multi-shifts system of work organization, components of working time, effective working time LITERATURA [1] Hanzel S. i inni (praca niepublikowana), 2011: Opracowanie docelowego modelu kopalni Lubin po zakończeniu eksploatacji w rejonie szybów zachodnich. KGHM CUPRUM, Wrocław. [2] Hanzel S. i inni (praca niepublikowana). 2007: Opracowanie koncepcji transportu materiałów i ludzi w rejon GG-P. KGHM CUPRUM, Wrocław. [3] Jedliński S., Kuźniar J., Tkaczuk K. 2004: Doświadczenia i analiza efektów wdrożenia nowego systemu organizacji produkcji w oddziałach wydobywczych w KGHM Polska Miedź S.A. O/ZG Lubin. KGHM Polska Miedź S.A., O/ZG Lubin, materiały konferencyjne Szkoły Eksploatacji Podziemnej. [4] Krupiński B. 1963: Zasady projektowanie kopalń. Część I, wydawnictwo Śląsk, Katowice. [5] Pełka B. 1966: Analiza i projektowanie przebiegu procesów produkcyjnych w kopalniach, wydawnictwo Śląsk, Katowice.