Zgoda nupturientów na skutki cywilne małżeństwa wyznaniowego (art. 10 ust. 1 pkt 2 Konkordatu)

Bielsko-Żywieckie Studia teologiczne tom 15 (2014) ks. piotr kroczek Zgoda nupturientów na skutki cywilne małżeństwa wyznaniowego (art. 10 ust. 1 pkt 2 Konkordatu) Słowa kluczowe: konkordat, małżeństwo, prawo kanoniczne, polskie prawo, Polska, Stolica Apostolska. Key words: concordat, marriage, canon law, Polish law, Poland, Apostolic See. W 2013 roku upłynęło 15 lat obowiązywania Konkordatu pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Stolicą Apostolską 1. Ten akty normatywny słusznie jest określony jako bardzo doniosły instrument w regulacji stosunków pomiędzy umawiającymi się Stronami, który przyczynił się do umocnienia zasad: poszanowania wolności religijnej (zob. art. 53 ust. 1; zob. ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania 2 ), autonomii i niezależności Kościoła i państwa (zob. art. 25 ust. 3 Konstytucji; zob. art. 1 Konkordatu) oraz do lepszego współdziałania Stron dla rozwoju dobra wspólnego 3. Ważnym elementem dobra wspólnego jest instytucja małżeństwa. Należy ona do zbioru tych instytucji prawnych zwanych res mixtae, które znajdują się w optyce zarówno państwa, jak i Kościoła. Obydwa wspomniane podmioty prawne uważają bowiem małżeństwo za instytucję bardzo ważną dla własnych społeczności 4. Nie może więc dziwić fakt, że poprzez umowę konkordatową 1 Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318). Konkordat był ratyfikowany dnia 23 lutego 1998 r. Na temat zob. W. Góralski, Konkordat Polski 1993: od podpisania do ratyfikacji, Warszawa 1998. 2 Dz. U. z 2005 r. Nr 231, poz. 1965 z późn. zm. 3 J. Krukowski, Ocena skutków konkordatu z 1993 roku w polskim porządku prawnym, Krakowskie Studia Międzynarodowe 3 (2006) nr 3, s. 59. 4 Zob. art. 3 3 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.) (dalej: k.r.o.) oraz Joannes Paulus PP. II, Adhortatio apostolica Familiaris consortio de Familiae Christianae muneribus in mundo huius temporis, 22 listopada 1981, Acta Apostolicae

138 Ks. Piotr Kroczek Strony polska i kościelna starały się uregulować sprawę zawierania małżeństw, mając na względzie dobro obywateli, którzy są jednocześnie wiernymi Kościoła 5. Konkordatowe regulacje dotyczące małżeństwa doczekały się licznych całościowych opracowań, a także bardzo szczegółowych analiz 6. Niestety, wnioski płynące z tych prac nie są zgodne nawet w najbardziej fundamentalnych sprawach. Słuszna jest więc krytyczna ocena dokonana przez jednego z przedstawicieli nauki prawa mówiąca, iż stanowisko doktryny jest zgodne zaledwie w kilku kwestiach, zaś różnice poglądów dotyczą najistotniejszych problemów, także skuteczności (ważności) małżeństwa, zawartego z naruszeniem przepisów prawa 7. Taka opinia jest tym bardziej niepokojąca, że około 65 % wszystkich zawartych w roku 2011 w Polsce małżeństw stanowiły małżeństwa zawarte w trybie art. 1 2 k.r.o., czyli w formie wyznaniowej ze skutkami cywilnymi 8. W tej liczbie aż 99,18 % wszystkich małżeństw było zawartych według formy kanonicznej w Kościele katolickim 9. Sedis (dalej: AAS) 74 (1982), s. 81 191; tekst polski: Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio, Wrocław 1994, nr 1. 5 Podobnie jak uczyniła to Stolica Apostolska w umowach z innymi państwami, zob. szeroko o tym np. W. Adamczewski, Małżeństwo we współczesnych konkordatach, Warszawa 1999; W. Adamczewski, Przepisy małżeńskie konkordatu polskiego na tle innych umów międzynarodowych, Ius Matrimoniale 6 (2001), s. 127 144; W. Góralski, Wpis małżeństwa kanonicznego do rejestru cywilnego jako warunek uzyskania dla skutków cywilnych w świetle umów Stolicy Apostolskiej z państwami zawartych po Soborze Watykańskim II, Metryka. Studia z Zakresu Prawa Osobowego i Rejestracji Stanu Cywilnego 2 (2012) nr 2, s. 41 77. 6 Poza literaturą wykorzystaną w tym artykule zob. np.: P. Kuglarz, F. Zoll, Małżeństwo konkordatowe. Analiza prawnoporównawcza zawarcia małżeństwa w prawie kanonicznym i w prawie polskim. Rozważania na tle konkordatu z 28 lipca 1993 r., Kraków 1992, s. 54 55; J. Ignatowicz, Nowa forma zawierania małżeństw (art. 10 Konkordatu), Przegląd Sądowy 1994, nr 2, s. 3 8; T. Smyczyński, Małżeństwo konkordatowe a konstytucja. (O potrzebie i zakresie nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego), Państwo i Prawo 5 (1997), s. 31 40; A. Mączyński, Konkordatowa forma zawarcia małżeństwa, Rejent 10 (2003), s. 127 149; A. Mączyński, Konkordatowa i kodeksowa regulacja przeszkód małżeńskich, w: Prawość i Godność. Księga pamiątkowa w 70. rocznicę urodzin Prof. Wojciecha Łączkowskiego, red. S. Fundowicza, F. Rymarza, A. Gomułowicza, Lublin 2003, s. 145 172; R. Sobański, Zaświadczenie z urzędu stanu cywilnego a przesłanki małżeństwa konkordatowego, Państwo i Prawo 58 (2003), z. 5, s. 30 33; W. Góralski, Czynności i rola duchownego przy zawieraniu małżeństwa konkordatowego, w: Prawo rodzinne w Polsce i w Europie, P. Kasprzyk, Lublin 2005, s. 105 133; L. Adamowicz, Aspekty praktyczne związane z funkcjonowaniem małżeństwa konkordatowego, w: Prawo rodzinne w Polsce i w Europie. Zagadnienia wybrane, red. P. Kasprzyk, Lublin 2005, s. 135 139; T. Sokołowski, Zastosowanie przepisów regulujących zawarcie małżeństwa konkordatowego, w: Prawo rodzinne w Polsce i w Europie. Zagadnienia wybrane, red. P. Kasprzyk, Lublin 2005, s. 85 98; A. Mezglewski, Artykuł 10 konkordatu z 1993 roku w fazach: ratyfikacji, implementacji do prawa polskiego i stosowania w praktyce, Krakowskie Studia Międzynarodowe 3 (2006) nr 3, s. 61 68; R. Domański, Konstytutywny czy deklaratywny charakter sporządzenia aktu małżeństwa w przypadku małżeństwa konkordatowego, Państwo i prawo 3 (2006), s. 86 99. 7 A. Mezglewski, Jedno małżeństwo czy dwa? Rzecz o istocie małżeństwa konkordatowego, Monitor Prawniczy 18 (2003), Legalis. 8 GUS, Rocznik demograficzny 2012, Warszawa 2012, s. 185 i s. 206. 9 Inne Kościoły i związek wyznaniowy, których sytuacja jest uregulowana poprzez ustawy o stosunku pomiędzy nimi a Rzeczpospolitą Polską, a których członkowie mogą zawierać małżeństwo w trybie art. 1 2 k.r.o. to oprócz Kościoła katolickiego Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, Kościół Chrześcijan Baptystów, Kościół Ewangelicko-Augsburski, Kościół Ewangelicko-Meto-

Zgoda nupturientów na skutki cywilne małżeństwa wyznaniowego 139 W niniejszym artykule zostanie pokazane jedno z wielu kontrowersyjnych zagadnień poruszanych w literaturze prawniczej. Dotyczy ono przesłanki małżeństwa konkordatowego zawartej w art. 10 ust. 1 pkt 2 Konkordatu. Przesłanka ta uzależnia wywarcie skutków, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa zgodnie z prawem polskim od zgodnego oświadczenia woli nupturientów składanego przy zawieraniu małżeństwa. To oświadczenie woli dotyczy wywołania skutków cywilnych dla ich małżeństwa kanonicznego. Jest to warunek cywilnoprawny uznania małżeństwa kanonicznego na forum państwowym 10. Przesłanka ta może wzbudzać pewne teoretyczne wątpliwości i praktyczne trudności, które w niniejszym artykule zostaną naświetlone. Konieczność dodatkowego oświadczenia Konkordat w art. 10 ust. 1 pkt 2 stanowi, że analizowana przesłanka zostaje spełniona jeżeli nupturienci złożą przy zawieraniu małżeństwa zgodne oświadczenie woli dotyczące wywarcia takich skutków. Uważa się, że przesłanka ta jest oryginalnym elementem konkordatu polskiego 11. Celem, jaki przyświecał Stronom formułującym takie wymaganie było zabezpieczenie poszanowania woli nupturientów odnośnie do skutków prawnych ich małżeństwa. Przyjęte rozwiązanie prawne pozwala uniknąć automatyzmu w nadawaniu skutków cywilnych małżeństwu kanonicznemu 12. Taki automatyzm w powiadamianiu urzędu stanu cywilnego bez wiedzy, wbrew woli małżonków, jest rozwiązaniem stosowanym w niektórych państwach 13. Tak więc jasne jest, że Konkordat szanuje całkowitą wolność nupturientów co do tego, jakie zawrą małżeństwo i na jakim forum ma ono wywierać skutki 14. Można uznać, że jest to wyraz poszanowania praw człowieka, w tym prawa do wolności religijnej i swobodnego wyboru stanu życia, wolnej decyzji co do sposobu zawarcia małżeństwa, a także respektu dla zasady równości wobec prawa 15. dystyczny, Kościół Ewangelicko-Reformowany, Kościół Starokatolicki Katolicki Mariawitów, Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, Kościół Polskokatolicki, Kościół Zielonoświątkowy, Gminy żydowskie. 10 Zob. A. Mączyński, Oświadczenia małżonków jako element zawarcia małżeństwa w formie konkordatowej, w: Prawo rodzinne w Polsce i w Europie. Zagadnienia wybrane, red. P. Kasprzyk, Lublin 2005, s. 77. 11 J. Krukowski, Konkordaty współczesne. Doktryna. Teksty (1964 1994), Warszawa 1995, s. 179. 12 P. Majer, Uznanie małżeństwa kanonicznego w prawie państwowym, Annales Canonici 6 (2010), s. 91. 13 Zob. P. Majer, Zawarcie małżeństwa kanonicznego bez skutków cywilnych (kan. 1071 1, 2º Kodeksu Prawa Kanonicznego), Kraków 2009, s. 359 385. 14 Deklaracja Rządu RP z 15 kwietnia 1997 r. Deklaracja ta jest załącznikiem do Oświadczenia rządowego w sprawie Deklaracji Rządu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 kwietnia 1997 r. w celu zapewnienia jasnej wykładni przepisów Konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską, podpisanego w Warszawie w dniu 28 lipca 1993 r. z dnia 26 stycznia 1998 r. (Monitor Polski Nr 4, poz. 51). 15 W. Adamczewski, Małżeństwo we współczesnych konkordatach, Warszawa 1999, s. 66; J. Krukowski, Konkordat polski. Znaczenie i realizacja, Lublin 1999, s. 231.

140 Ks. Piotr Kroczek Powszechnie przyjmuje się, że wspomniana zgoda na cywilne skutki małżeństwa to bezwzględny warunek, aby małżeństwo w formie religijnej wywarło skutki cywilne 16. Jest to przesłanka samoistna i nie należy korelować jej z przesłanką zawarcia małżeństwa podlegającego prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego 17. Słusznie uważa się jednak, że nie można nadać tej przesłance znaczenia porównywalnego czy tożsamego z oświadczeniem o wstąpieniu w związek małżeński, o którym mowa w art. 1 1 k.r.o., czyli zgodzie na samo małżeństwo. Żadna bowiem z trzech przesłanek wymienionych w art. 10 ust. 1 Konkordatu, czyli: 1) przesłanka nie istnienia między nupturientami przeszkody wynikającej z prawa polskiego, 2) przesłanka złożenia przez nich zgodnego oświadczenia woli dotyczącego wywarcia skutków cywilnych dla małżeństwa kanonicznego oraz 3) przesłanka polegająca na wpisaniu zawartego małżeństwa do akt stanu cywilnego w terminie pięciu dni od zawarcia małżeństwa, wzięta osobno, ani wszystkie razem nie mają charakteru konstytutywnego dla małżeństwa. Choć może się to wydawać nieuprawnione, to mówiąc, językiem kanonistyki nie są one przyczyną sprawczą małżeństwa (causa efficiens), a jedynie są to nieodzowne warunki (condiciones sine quas non), aby małżeństwa kanoniczne mogły być uznane na forum państwowym 18. Trzeba wspomnieć, że niektórzy autorzy jednak upatrują w tych oświadczeniach oświadczeń równoważnych z oświadczeniami, o których mowa w art. 1 1 k.r.o. Ich zdaniem, różnica pomiędzy tymi oświadczeniami zasadza się na tym, że oświadczenie kodeksowe jest składane przed właściwym funkcjonariuszem państwowym, natomiast oświadczenie konkordatowe przed duchownym 19. Ich zdaniem wynika z tego, że w konsekwencji trzeba stwierdzić, że są to zgodne oświadczenia stron o zawarciu małżeństwa w formie wyznaniowej, a nie oświadczenia, których treścią jest wola uzyskania skutków cywilnych dla małżeństwa kanonicznego 20. Oświadczenie jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu jest określane w doktrynie jako prawo podmiotowe o ściśle osobistym charakterze. W świetle prawa polskiego skorzystanie z tego prawa zależy wyłącznie od woli osoby, której ono przysługuje 21. Jednakże prawo kanoniczne wymaga, aby małżeństwo kanoniczne było uznane lub zawarte także we- 16 J. Strzebińczyk, Zawarcie małżeństwa wyznaniowego podlegającego prawu polskiemu, Rejent 4 (1999), s. 18. 17 A. Mezglewski, A. Tunia, Wyznaniowa forma zawarcia małżeństwa cywilnego, Warszawa 2007, s. 115. 18 P. Majer, Uwagi odnośnie do małżeństwa konkordatowego art. 10 Konkordatu z 1993 roku a ustawodawstwo państwowe, Ius Matrimoniale 12 (2001) nr 6, s. 150. 19 A. Mączyński, Polskie prawo małżeńskie a Konkordat..., dz. cyt., s. 293. Dyskusję obu stanowisk skrótowo referuje A. Szadok-Bratuń, Procedura zawierania małżeństwa konkordatowego w kontekście polskiego prawa administracyjnego, Wrocław 2013, s. 62 63. 20 A. Szadok-Bratuń, Procedura zawierania małżeństwa konkordatowego w kontekście polskiego prawa administracyjnego, Wrocław 2013, s. 64. 21 H. Haak, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zawarcie małżeństwa, Toruń 1999, s. 18.

Zgoda nupturientów na skutki cywilne małżeństwa wyznaniowego 141 dług prawa państwowego (zob. kan. 1071 1, 2º KPK 22 ). Jeżeli to dodatkowe oświadczenie, o którym mowa, jest dotknięte wadą, wówczas nie będą miały zastosowania przepisy kodeksu cywilnego o wadach oświadczenia woli, ale małżeństwo (a ściślej jego skutki cywilne) będzie mogło zostać unieważnione na podstawie art. 15 1 k.r.o. 23. Jeżeli nupturienci przy zawieraniu małżeństwa wyznaniowego nie oświadczą woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu, czyli nie zostanie spełniona konkordatowa przesłanka, wówczas ich związek nie będzie miał waloru małżeństwa z punktu widzenia prawa polskiego. Oznacza to, że poprzestanie na ceremoniale religijnym bez złożenia dodatkowych oświadczeń, o którym mowa w art. 1 2 k.r.o, powoduje, że w świetle prawa polskiego osoby te będą uchodzić za osoby stanu wolnego. Warto w tym miejscu odnotować głos de lege ferenda postulujący, aby rozróżniać na gruncie prawa cywilnego faktyczne małżeństwa oraz tradycyjne konkubinaty 24. Formy wyrażenia dodatkowego oświadczenia Ocena prawna omawianych dodatkowych oświadczeń nupturientów jest więc całkiem jasna. Gdy chodzi natomiast o samo wyrażenie woli na skutki cywilne w postaci dodatkowych oświadczeń, to sprawa ta jest nieco kłopotliwa. Niektórzy autorzy sugerują nawet, że nie są one w ogóle składane 25. Z redakcji przepisów wynika, że wola w tych oświadczeniach ma być złożona przy zawieraniu małżeństwa (art. 10 ust. 1 pkt 2 Konkordat) lub przy zawarciu związku małżeńskiego (art. 8 2 k.r.o.). Jest to niejednoznaczne. W konsekwencji oświadczenia są składane jakby dwukrotnie. Po pierwsze, sam fakt złożenia przez nupturientów na początku bezpośredniego przygotowania do zawarcia małżeństwa stosownych dokumentów z USC jest już implicite wyrażeniem zgody wywarcia przez ich małżeństwo także skutków cywilnych 26. Wydaje się także, że można zgodzić się z opinią, iż złożenie omawianych oświadczeń w trakcie załatwiania formalności przedślubnych byłoby wystarczające 27. Wprawdzie odbywa się to bez świadków, jednak 22 Codex Iuris Canonici auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus, AAS 75 (1983), cz. 2, s. 1 318; tekst łacińsko-polski, Poznań 1984. 23 H. Haak, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zawarcie małżeństwa, Toruń 1999, s. 19. 24 M. Nazar, Zawarcie małżeństwa według prawa polskiego z uwzględnieniem postanowień podpisanego 28 lipca 1993 r. Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, Kwartalnik Prawa Prywatnego (1996) z. 3, s. 501 502. 25 A. Mezglewski A. Tunia, Wyznaniowa forma zawarcia dz. cyt., s. 115. 26 P. Majer, Uwagi odnośnie do, dz. cyt., s. 155, przyp. 22. 27 R. Sobański, Uwagi o zmianach w prawie polskim postulowanych art. 10 Konkordatu z 28 lipca 1993 roku, w: Czy potrzebna jest w Polsce zmiana prawa rodzinnego i opiekuńczego? Materiały z Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej zorganizowanej w dniach 21 i 22 września 1995 roku w Katowicach, red. B. Czech, Katowice 1997, s. 287.

142 Ks. Piotr Kroczek oświadczenie woli o nabyciu skutków cywilnych nie może być utożsamiane czy stawiane na równi z konsensusem małżeńskim. Po drugie, wyrażenie tej zgody odbywa się jakby w toku religijnego ceremoniału, czyli bezpośrednio przed celebracją małżeństwa konkordatowego wtedy, gdy nupturienci, w obecności świadków i wobec duchownego, który będzie asystował przy zawieraniu małżeństwa, potwierdzają wolę wywarcia skutków cywilnych małżeństwa kanonicznego, składając podpisy w odpowiednim miejscu zaświadczenia o zawarciu małżeństwa, na wszystkich trzech egzemplarzach 28. Należy zgodzić się z opinią, że nie wydaje się, by duchowny miał obowiązek zapytania stron czy to publicznie, czy to prywatnie 29. Natomiast wydaje się niedopuszczalne znaczne czasowe rozszczepienie ceremonii zawarcia małżeństwa i złożenia oświadczenia, o którym mowa, polegające na wyrażeniu zgody na skutki cywilne małżeństwa w następnym dniu po zawarciu małżeństwa 30. Jeden z autorów podnosi, że byłoby to naruszenie zakazu retroaktywności prawa 31. Należy podkreślić, iż brak podpisu duchownego w pierwszej części zaświadczenia, w której duchowny potwierdza, że określone osoby zawarły małżeństwo wyznaniowe oraz, że wyraziły wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa świeckiego, jest poważną wadą, ponieważ w takim przypadku nie ma dowodu, że w ogóle zawierano małżeństwo wyznaniowe, albo wskazuje, że duchowny nie był obecny przy złożeniu przez nupturientów oświadczeń woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa świeckiego 32. Niektórzy uważają, że brak podpisu jednego lub obojga nupturientów niezależnie, czy jest spowodowane ich zaniedbaniem, czy też celowym zaniechaniem należy ocenić jako skorzystanie z własnych kompetencji, niezależnie od wcześniejszej deklaracji wyrażonej poprzez przyniesienie zaświadczenia z USC 33. Można więc zgodzić się z poglądem, że zaświadczenie dotknięte już jednym z takich braków skutkować powinno odmową sporządzenia aktu małżeństwa 34. Podpisy mają kluczowe znacznie dowodowe. Przyjęte przez prawodawcę kościelnego w Instrukcji rozwiązanie polegające na tym, że nupturienci składają podpisy przed rozpoczęciem ceremonii ma tę zaletę, że stanowi skuteczne zabezpieczenie przed ewentualną odmową podpisania tego dokumentu przez małżonków już po zawarciu małżeństwa. 28 Konferencja Episkopatu Polski, Instrukcja dla duszpasterzy dotycząca małżeństwa konkordatowego, 22 października 1998, Wiadomości Archidiecezjalne 11 (1998) poz. 122, s. 540 541, tu nr 19. 29 P. Majer, Uwagi odnośnie do, dz. cyt., s. 155, przyp. 22. 30 J. Strzebińczyk, Zawarcie małżeństwa wyznaniowego podlegającego prawu polskiemu, Rejent 4 (1999), s. 25. 31 A. Mezglewski, Warunki konstytutywne uznania skutków cywilnych małżeństw zawieranych w formie kanonicznej, Resovia Sacra. Studia Teologiczno-Filozoficzne Diecezji Rzeszowskiej, 7 (2000), s. 252 253. 32 T. Smyczyński, Odpowiedzialność odszkodowawcza duchownego z powodu naruszenia prawa przy zawieraniu małżeństwa, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 59 (2002) nr 2, s. 168. 33 Tamże. 34 Tamże.

Zgoda nupturientów na skutki cywilne małżeństwa wyznaniowego 143 Warto w tym miejscu przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego Izba Cywilna z dnia 3 marca 2004 r. (III CK 346/02). Teza tego judykatu brzmi: W razie niesporządzenia aktu małżeństwa, mimo spełnienia pozostałych wymogów określonych w art. 1 2 k.r.o., strony nie mogą dochodzić ustalenia istnienia pomiędzy nimi małżeństwa na podstawie art. 189 k.p.c.. Słuszną jest opinia, że brak podstawy, na jakiej miał sąd rozpoznać żądanie ustalenia istnienia małżeństwa, skoro nie można udowodnić, że sami nupturienci wyrazili stosowne życzenie przy zawieraniu małżeństwa kościelnego. Sąd Najwyższy i wcześniej orzekające sądy niższej instancji prawidłowo i zgodnie z obowiązującym prawem ocenili i rozstrzygnęli o żądaniu stron, ponieważ nie można ustalić stosunku prawnego, który w ogóle nie powstał 35. Postulat dotyczący dodatkowych oświadczeń Odrzucając automatyzm działania analizowanych przepisów odnośnie do powiązania skutków małżeństwa wyznaniowego z prawem cywilnym, należy podkreślić, że swoboda składania oświadczeń jest uznawana za naczelną zasadę zawierania małżeństwa. Zasada ta jest aprobowana przez ustawodawcę państwowego (art. 15 1 1 k.r.o.) i prawodawcę kanonicznego (por. kan. 1098, kan. 1103 KPK). Skoro złożenie zgodnych oświadczeń o chęci uzyskania cywilnych skutków dla religijnego małżeństwa należy oceniać w ramach zasadniczych (koniecznych) przesłanek zawarcia małżeństwa konkordatowego, to należałoby jasno uregulować, w jaki sposób mają one być wyrażone i wyraźnie określić moment składania tego oświadczenia. Trzeba przypomnieć, że projekt poselski ustawy dostosowawczej przewidywał potwierdzenie faktu zawarcia małżeństwa w formie wyznaniowej oryginałem oświadczenia małżonków w przedmiocie skutków cywilnych małżeństwa 36. Takie rozwiązanie zostało odrzucone przez Radę Legislacyjną, żaden bowiem przepis k.r.o. nie wymaga, aby oświadczenie o zawarciu małżeństwa było składane w formie pisemnej (zob. art. 1 1 k.r.o.) 37. Przyznając słuszność tej argumentacji należy mocno podnosić postulat de lege ferenda, dla jasności rozwiązania prawnego i pełnej świadomości użytkowników prawa, odnośnie prawnych konsekwencji małżeństwa zawieranego w formie konkordatowej. Wydaje się, że dobrym rozwiązaniem było to, aby podczas religijnej ceremonii zawarcia małżeństwa nupturienci wypowiadali lub 35 T. Smyczyński, Konstytutywny charakter sporządzenia aktu małżeństwa konkordatowego, Państwo i Prawo 59 (2006) z. 3, s. 102. 36 Art. 2 pkt 4 poselskiego projektu ustawy o zmianie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, Kodeksu postępowania cywilnego oraz ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego (druk nr 1292 z dnia 20 września 1996 r.); zob. Rada Legislacyjna, Opinia o projekcie ustawy o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy, ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Przegląd Legislacyjny 4 (1995), s. 121 130. 37 Tamże, s. 130.

144 Ks. Piotr Kroczek potwierdzali znakami słowa: wspólnie oświadczamy, że pragniemy, aby to nasze małżeństwo kanoniczne wywarło także wszystkie skutki, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa zgodnie z prawem polskim 38. Zakończenie Wprowadzenie do polskiego systemu prawa małżeństw konkordatowych było znaczącym krokiem w stronę realizacji dobra wspólnego katolików-obywateli. Jak pokazują statystyki ta forma zawarcia małżeństwa jest często wybierana przez zainteresowanych. Z perspektywy czasu obowiązywania przepisów można powiedzieć, iż mimo istnienia wielu rozbieżności teoretycznych w ocenie regulacji, zawieranie małżeństwa w trybie art. 1 2 k.r.o. nie napotyka większych trudności praktycznych. COnSEnt Of the nupturients for CIVIL EffECtS Of the CanOnICaL marriage ART. 10 ITEM 1 NO. 2 OF THE CONCORDAT According to Polish Concordat, from the moment of canonical solemnization matrimony shall be subject to such effects as a marriage contracted according to Polish law, if some conditions are fulfilled. One of the conditions is prescribed in 10 item 1 no. 2 of the Concordat. It says that upon the solemnization of marriage the persons concerned must make a joint expression of will to such effect for their marriage. The requirement in question is rather unclear and causes some theoretical and practical problems. The paper offers presentation of the spectrum of the possible solutions to some of them. 38 Zob. J. Dudziak, Zharmonizowanie kanonicznego prawa małżeńskiego i polskiego prawa rodzinnego w Konkordacie, w: Rola i znaczenie Konkordatu 1993 r., red. J. Dyduch, Kraków 1994, s. 111.