Przewóz osób przyczepami rolniczymi Dokument ten został przetłumaczony i zaadoptowany za zgodą Health and Safety Executive (HSE), z oryginału opublikowanego przez ww. instytucję i dostępnego na stronie internetowej http://www.hse.gov.uk/pubns/ais36.pdf Tłumaczenia dokonano uwzględniając uwarunkowania krajowe, należy się jednak upewnić, czy odpowiednie polskie prawodawstwo, normy i wymagania zostały w pełni uwzględnione. Przytaczanie informacji zawartych w dokumencie jest dozwolone pod warunkiem powołania się na tłumaczenie i oryginał. Autorzy zarówno oryginalnego dokumentu, jak i tłumaczenia, nie ponoszą odpowiedzialności za wykorzystanie informacji w nim zawartych. Wprowadzenie Niniejsze informacje skierowane są do osób używających przyczep do przewozu ludzi na terenie gospodarstwa rolnego. Podano tutaj wymogi, jakie, zależnie od okoliczności, powinna spełniać przyczepa używana do przewozu osób. Informacje te dotyczą tylko przewozu w gospodarstwach rolnych, to znaczy bez korzystania z dróg publicznych, ponieważ przewóz osób na przyczepach rolniczych po drogach publicznych może być niezgodny z przepisami prawa o ruchu drogowym. W przypadku konieczności przewozu po drogach publicznych należy skontaktować się z policją i ustalić, jakie dodatkowe środki ostrożności mogą być wymagane. Trzeba też pamiętać, że część przepisów drogowych ma zastosowanie na wszystkich obszarach dostępnych publicznie, np. na drodze wjazdowej do gospodarstwa rolnego z ogólnie dostępną ścieżką. W Polsce, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (DzU nr 98, poz. 602, z późn. zm.), przewóz osób może odbywać się tylko pojazdem do tego przeznaczonym lub przystosowanym. Przewóz osób w przyczepie jest zabroniony, za wyjątkiem (art. 63 ust.3 ustawy): przewozu dzieci do szkół i przedszkoli i z powrotem w przyczepie przystosowanej do przewozu osób, ciągniętej przez ciągnik rolniczy, konwojentów, drużyn roboczych i osób wykonujących czynności ładunkowe w przyczepie ciągniętej przez ciągnik rolniczy, pod warunkiem, że: 1) liczba przewożonych osób nie przekracza 5, 2) osoby stojące trzymają się uchwytów, 3) osoby przewożone nie znajdują się między ładunkiem a przednią ścianą przyczepy, 4) prędkość zespołu pojazdów nie przekracza 20 km/godz. 1
Rozporządzenie ministra transportu i gospodarki morskiej z dnia 1 kwietnia 1999 r. w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia (DzU nr 44, poz. 432) przewiduje, że przyczepy do przewozu osób powinny być wyposażone w stopnie lub drabinki z poręczą zapewniającą bezpieczne wsiadanie i wysiadanie. Taki zestaw transportowy powinien ponadto obejmować apteczkę pierwszej pomocy i dwie gaśnice, z których jedna powinna być w zasięgu kierowcy, a druga w przyczepie przeznaczonej do przewozu osób. Przyczepa powinna być z tyłu oznakowana znakiem określającym dopuszczalną prędkość i trójkątną tablicą wyróżniającą pojazd wolnobieżny. Ciągnięcie pojazdu Ciągnik lub inny pojazd ciągnący: musi być sprawny technicznie, w szczególności dotyczy to układu kierowniczego, hamulców (zarówno postojowych, jak i zasadniczych) oraz kół i opon musi mieć urządzenie do sterowania hamulcami przyczepy, najlepiej bezpośrednio połączone z hamulcem zasadniczym, ewentualnie, gdy jest to niemożliwe, za pomocą systemu hydraulicznego musi być właściwie i bezpiecznie połączony z używaną przyczepą. Zwłaszcza zaczep na traktorze powinien być dostosowany do dyszla przyczepy. Wszystkie niezbędne sworznie i zawleczki zabezpieczające powinny być na swoim miejscu. Kierowca pojazdu ciągnącego powinien być osobą dojrzałą, wykwalifikowaną i odpowiedzialną. Niezbędne jest odpowiednie szkolenie kierowcy, gwarantujące nabycie przez niego stosownych kwalifikacji. Osoby młode mogą potrzebować więcej szkoleń i wzmożonego nadzoru. Przepisy polskie wymagają, by kierowca pojazdu do przewozu osób posiadał prawo jazdy odpowiedniej kategorii i co najmniej dwuletni staż jako kierowca. Przyczepa Przyczepa powinna być w dobrym stanie, sprawna technicznie, szczególnie jej koła i opony, hamulce, podłoga i burty boczne oraz zaczep (dyszel). Kierowca i pasażerowie nie mogą mieć dostępu do kół (lub gąsienic) z dowolnego miejsca, w którym mogą znajdować się podczas jazdy. Hamulce (hydrauliczne lub pneumatyczne) powinny działać na co najmniej jedną oś przyczepy. Powinny być połączone bezpośrednio z hamulcami zasadniczymi traktora. Gdy jest to niemożliwe, muszą być tak zainstalowane, aby kierowca mógł łatwo nimi sterować w trakcie kierowania pojazdem (np. ze swojego siedzenia). 2
System świateł tylnych, w pełni sprawny, powinien być zamontowany na obydwu pojazdach, ciągnącym i ciągnionym, szczególnie kierunkowskazy (są to normalne światła używane podczas jazdy). W przypadku przewozu osób po zmroku, należy zapewnić odpowiednie oświetlenie wejścia na / zejścia z przyczepy oraz obszaru na przyczepie zajmowanego przez pasażerów (jest to dodatkowe oświetlenie zwiększające widoczność na przyczepie). Latarki lub reflektory ręczne nie są do tego celu odpowiednie. Nie wolno używać przyczep w warunkach, gdy możliwe byłoby ich przewrócenie. Przyczepy używane regularnie do przewozu pracowników lub osób trzecich Poniższe porady dotyczą przyczep używanych do regularnego przewozu pracowników (np. grupowo) lub do przewozu osób trzecich (np. uczniów zwiedzających gospodarstwo rolne, klientów gospodarstw, które prowadzą bezpośrednią sprzedaż produktów rolnych, uczestników wycieczek szkolnych). Trzeba zapewnić siedzenia z oparciami, przymocowane do podłogi przyczepy. Wszyscy pasażerowie, w tym dzieci, powinni siedzieć ze stopami opartymi na podłodze, najlepiej zwróceni twarzami do kierunku jazdy lub na zewnątrz przyczepy. Jeśli jednak tak nie jest (to znaczy pasażerowie siedzą zwróceni twarzami do środka przyczepy), to za oparcie dla pleców mogą służyć im burty brzegowe przyczepy (w tym tylna i przednia). Przepisy polskie wymagają, by jako siedzenia służyły ławki przymocowane do podwozia w sposób uniemożliwiający niezamierzone zmiany ich położenia, o długości co najmniej 40 cm na jedną osobę i szerokości (głębokości) nie mniejszej niż 30 cm. Odstęp między dwiema sąsiednimi ławkami ustawionymi jedna za drugą nie powinien być mniejszy niż 65 cm, a ustawionymi naprzeciw 90 cm, wliczając w to szerokość jednej ławki. Oparcie musi mieć wysokość, na jaką sięgają barki przeciętnego, siedzącego mężczyzny 60 cm nad powierzchnię siedzenia. Dla dzieci wysokość oparć będzie różna (w zależności od wieku) i może wynosić tylko 35 cm dla przeciętnego czterolatka. Krawędzie przyczepy powinny być zabezpieczone, aby zapobiec wypadnięciu pasażerów. Burty przednie, tylne, boczne oraz poręcze muszą być zamontowane bezpiecznie na swoim miejscu. Wszystkie burty i poręcze muszą być wystarczająco mocne, aby wytrzymały ciężar osoby dorosłej, nie ulegając przy tym zniszczeniu lub odkształceniu (poręcze zabezpieczające powinny wytrzymać nacisk w poziomie o sile co najmniej 1000 N). W przypadku opierania się siedzących pasażerów o poręcze bądź 3
burty boczne przyczepy, muszą one wytrzymać ciężar całkowitej liczby osób, które mogłyby się o nie opierać. Solidne burty przednie, tylne i boczne powinny sięgać na wysokość co najmniej 92 cm. Jeśli brzegi zabezpieczone są poręczą, jej wysokość musi wynosić nie mniej niż 92 cm, lecz nie więcej niż 107 cm. Na wysokości między 46 cm a 53,5 cm potrzebna jest poręcz środkowa. Na wystających krawędziach przyczepy musi być zamontowana listwa przypodłogowa o wysokości co najmniej 7,5 cm. Wszystkie ruchome fragmenty burty bocznej lub poręczy, otwierane w celu umożliwienia wejścia i wyjścia, powinny dawać taki sam poziom zabezpieczenia, pozostając zamknięte w czasie jazdy. W przypadku przewozu małych dzieci (np. dzieci w wieku przedszkolnym, jadących z dorywczymi robotnikami lub dzieci ze szkolnej wycieczki), burty boczne powinny być wypełnione np. przyspawaną siatką lub innym podobnym materiałem. Musi istnieć bezpieczne wejście na przyczepę i zejście z niej. Może to być zamontowana na stałe drabinka lub schodki, których najniższy szczebel lub stopień jest nie wyżej niż 55 cm nad poziomem ziemi. Na wysokości między 92 a 107 cm nad podłogą przyczepy musi być bezpieczny uchwyt, pomocny dla osób wchodzących i schodzących. Wejście na przyczepę powinno się znajdować za jej kołami. W przypadku używania drabiny przenośnej, musi ona być wystarczająco sztywna, mocna i zabezpieczana po ustawieniu (drabina służąca pasażerom do wchodzenia na przyczepę powinna być na niej przewożona). Na przyczepie nie wolno przewozić nic innego poza pasażerami, ich narzędziami i rzeczami osobistymi (tzn. nie może być na niej żadnych towarów, sprzętu lub innych ładunków). Przyczepy używane regularnie do przewozu osób powinny mieć wyraźne oznakowanie dotyczące dopuszczalnej liczby pasażerów. Przyczepy używane okazjonalnie do przewozu pracowników Powyższe zalecenia powinny być spełnione w możliwie największym stopniu również w przypadku przyczep używanych okazjonalnie do przewozu osób na miejsce pracy lub z powrotem. Jeżeli jednak jest to praktycznie niewykonalne, należy spełnić przynajmniej następujące wymagania minimalne: Pasażerowie muszą mieć możliwość siedzenia podczas jazdy (na gotowych siedzeniach, przymocowanych do podłogi). Muszą istnieć burty boczne, przednia i tylna, zabezpieczające ludzi przed wypadnięciem z przyczepy. Powinny one mieć wysokość co najmniej 47 cm licząc od poziomu, na którym siedzą pasażerowie. Nikt nie powinien stać na przyczepie w czasie jazdy, jeśli jej burty nie są wystarczająco wysokie, aby dawały dostateczne zabezpieczenie pasażerom (jak to jest np. w przyczepach do przewozu ziarna, gdzie burty sięgają do wysokości klatki piersiowej osoby stojącej i mają bezpieczne uchwyty). 4
Nikt nie może jechać siedząc na górnej krawędzi burt bocznych, tylnej czy przedniej lub z nogami spuszczonymi poza krawędzie przyczepy. Nie wolno przewozić osób na przyczepach załadowanych całkowicie lub częściowo, jeśli ładunek mógłby przemieszczać się i spowodować uraz: bezpośrednio (np. przygniatając pasażera) lub pośrednio (np. powodując jego upadek). Jeżeli jednak ludzie są przewożeni na ładunku znajdującym się na przyczepie, powinno się to odbywać jedynie na siedząco, zaś burty brzegowe powinny sięgać na wysokość co najmniej 47 cm nad poziomem ładunku. Trzeba zapewnić wejście na przyczepę. Mogą to być stopnie lub drabina, zamocowane na stałe, lub przenośna drabina, zabezpieczana po ustawieniu. W przypadku nowych przyczep wymóg ten jest spełniony, jeśli są one fabrycznie wyposażone w udogodnienia do wchodzenia na nie. Bezpieczny system pracy Przyczepą powinna jechać również osoba odpowiedzialna za bezpieczeństwo pasażerów i pomagająca im (w przypadku grup dzieci potrzebna może być więcej niż jedna osoba). Obowiązku tego nie powinien wykonywać kierujący pojazdem. W przypadku grup szkolnych nauczyciel lub ktoś z rodziców nie powinien być jedyną odpowiedzialną osobą jadącą na przyczepie; grupie powinien towarzyszyć także ktoś z pracowników gospodarstwa. Osoba odpowiedzialna powinna dopilnować, aby liczba pasażerów nie przekraczała dopuszczalnej liczby miejsc. Jeżeli jedynymi pasażerami są pracownicy gospodarstwa, jeden z nich powinien być wyznaczony jako osoba odpowiedzialna. Musi istnieć skuteczny system komunikowania się między osobą odpowiedzialną a kierowcą, dobrze zrozumiały dla obu stron, używany w momencie rozpoczynania i zatrzymywania jazdy (np. krótkofalówka, dzwonek itd.) Kierowca nie powinien rozpoczynać jazdy przed otrzymaniem od osoby odpowiedzialnej jednoznacznego polecenia lub sygnału. Wszyscy pasażerowie, w tym osoba odpowiedzialna, powinni w trakcie jazdy siedzieć. Nie wolno pozwalać nikomu na wchodzenie na przyczepę lub schodzenie z niej w czasie jazdy. Wchodzenie na przyczepę lub wychodzenie z niej powinno odbywać się w spokojnym i bezpiecznym miejscu, jeśli to możliwe z dala od innego ruchu, przy włączonych światłach awaryjnych (w przeciwnym razie należy zapewnić odpowiednie barierki, aby zapobiec zagrożeniom dla pasażerów, szczególnie małych dzieci). 5
Jeśli robotnicy mają jechać na miejsce pracy przyczepą, która zostanie następnie załadowana towarami i będzie je wieźć w drodze powrotnej, trzeba zadbać o alternatywne rozwiązanie umożliwiające takim osobom powrót z pracy. Kierowca powinien jechać z prędkością niepowodującą nadmiernych wstrząsów dla pasażerów ani szarpania pojazdem, unikając gwałtownych zmian prędkości. Wymogi prawa Brytyjska ustawa o ochronie zdrowia i bezpieczeństwa pracy z 1974 r. (część 3) wymaga od pracodawców i osób samozatrudniających się, aby podejmowali racjonalne środki ostrożności, zapewniając bezpieczeństwo osobom postronnym niebędącym pracownikami, jeśli prowadzone prace mogą mieć wpływ na takie osoby. Poniżej podano brytyjskie przepisy odnoszące się do przewozu osób na przyczepach. Punkt 4: sprzęt roboczy musi być odpowiedni do celu, do jakiego jest używany. Można to osiągnąć dzięki oryginalnej, fabrycznej konstrukcji sprzętu, albo drogą jego odpowiednich modyfikacji. Punkt 9: kierowca pojazdu ciągnącego musi przejść odpowiednie przeszkolenie. Punkt 25: wszelki sprzęt używany do przewozu osób musi być odpowiedni do tego celu, zaś jego konstrukcja powinna ograniczać do minimum ryzyko kontaktu z kołami lub gąsienicami pojazdów w czasie jazdy. Punkt 26: jeżeli istnieje ryzyko wypadku z powodu przewrócenia się pojazdu, ma ono być ograniczone różnymi sposobami, w tym poprzez zwiększenie stabilności pojazdu lub wyposażenie go w konstrukcję zabezpieczającą na wypadek przewrócenia. W Polsce, poza nielicznymi postanowieniami zawartymi w przepisach Prawa o ruchu drogowym (wyszczególniono je w tekście wytłuszczonym drukiem), brak jest odrębnych przepisów regulujących omawiane zagadnienie, jakkolwiek problem jest znaczący ze względu na liczne, corocznie powtarzające się upadki rolników i członków ich rodzin podczas transportu na pole i z pola nieprzystosowanymi do tego pojazdami. Stąd też przedstawione tu wytyczne mogą być przydatne w warunkach polskich. Dokument oryginalny: Carriage of passengars on farm trilers http://www.hse.gov.uk/pubns/ais36.pdf Tłumaczenie z języka angielskiego: Elżbieta Kossakowska ekossakowska@gip.pl 6