MaŁopoLska sacrum cz. 7 (8)

MaŁopoLska sacrum cz. 7 (8) szlak architektury drewnianej - obiekty sakralne Małopolski szlak architektury drewnianej to 250 obiektów, w tym ponad 130 kościołków i ponad 50 cerkwi. Na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO wpisano cztery kościółki Fot. KoNRAD SUSZKIEWICZ, ARCH. UMWM Wykonano we współpracy z Województwem Małopolskim

Kościół w Binarowej historia w drewnie zapisana D rewniane ściany małopolskich kościołów i cerkwi są niemymi świadkami naszej historii. To właśnie tutaj ludzie od wieków zanosili przed oblicze Boga prośby i podziękowania. Kościoły i kościółki, cerkwie i cerkiewki małe i duże, mniej i bardziej draśnięte zębem czasu niepowtarzalne. Małopolski szlak architektury drewnianej to 250 obiektów, w tym ponad 130 kościółków i ponad 50 cerkwi. Na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO wpisano cztery kościółki te najcenniejsze w Lipnicy Murowanej, Binarowej, Sękowej i Dębnie. Inne czekają na swoją kolej. Co roku od maja do września w wyznaczonych dniach i godzinach blisko 50 drewnianych kościółków, cerkwi, dworów otwiera swoje podwoje i prezentuje odwiedzającym świat, jakiego dotąd nie znali. Z myślą o gościach przyjeżdżających do Małopolski, każdego roku przez 12 kolejnych tygodni, w czterech kościołach wpisanych na listę UNESCO oraz 8 wybranych obiektach na Szlaku Architektury Drewnianej odbywają się koncerty pod hasłem Muzyka zaklęta w drewnie. Ich bogata oferta pozwala na to, by każdy mógł znaleźć wśród nich coś dla siebie. Projektowi Otwarty Szlak Architektury Drewnianej towarzyszy również konkurs fotograficzny. Szczegóły na stronie: www.drewniana.malopolska.pl. Ideę otwartego Szlaku Architektury Drewnianej Samorząd Województwa Małopolskiego realizuje wspólnie z Małopolską organizacją turystyczną. Głównym celem projektu jest udostępnianie zamkniętych na co dzień obiektów. Fot. Magdalena Domańska-Smoleń Redaguje:kierownikds.projektówspecjalnychElżbietaCegła,e-mail:e.cegla@polskapresse.pl,tel.12/6888282. teksty,opracowanie:elżbietacegła,magdalenadomańska-smoleń,e-mail:m.domanska@polskapresse.pl, tel.12/6888475,szymonsikorski,e-mail:s.sikorski@gk.pl,tel.12/6888283. Grafik:PiotrSmoleń,tel.12/6888235. Zdjęcia:123rf,archiwum GazetyKrakowskiej,archiwumMot,archiwumUMWM.Reklama:Polskapressesp.zo.o.,oddziałBiura ReklamyFiliaKraków,al.Pokoju3,31-548Kraków,tel.12/6888440,ul.Starowiślna6,tel.12/4222012, NowySącz,ul.Kochanowskiego14, tel.18/4496641, Nowytarg,ul.Kr.Jadwigi17,tel.18/2610282, tarnów,ul.krakowska6,tel.14/6319420, Warszawa, ul.domaniewska 41,tel.22/2011463.Druk:Polskapressesp.zo.o.oddziałPoligrafia,DrukarniaSosnowiec,ul.Baczyńskiego25a 2 gazeta krakowska 11 czerwca 2011 MaŁopoLska sacrum

w tym roku zwiedzamy: od 15 kwietnia do 15 października 1. Cerkiew prawosławna pw. św. św. Kosmy i Damiana w Bartnem; 2. Cerkiew opieki Matki Bożej w Zdyni; 3. Cerkiew pw. Św. Bazylego Wielkiego w Koniecznej (cerkiew filialna); 4. Kościół parafialny pw. św. Katarzyny w Kamionce Małej; 5. Cerkiew pw. św. Kosmy i Damiana w Męcinie Wielkiej; 6. Cerkiew św. Dymitra w Leluchowie (obecnie kościół rzymskokatolicki pw. Macierzyństwa Najświętszej Marii Panny); 7. Cerkiew św. Michała Archanioła w Dubnem; 8. Kościół pomocniczy pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Woli Radziszowskiej; 9. Cerkiew greckokatolicka pw. św. Paraskewii w Kwiatoniu (kościół filialny parafii w Uściu Gorlickim); 10. Kościół pw. św. Leonarda w Lipnicy Murowanej (obiekt wpisany na Listę UNESCo); 11. Kościół parafialny pw. św. Bartłomieja Apostoła w Jastrzębi; 12. Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła w Binarowej (obiekt wpisany na Listę UNESCo); 13. Cerkiew prawosławna opieki Matki Bożej w Hańczowej; 14. Cerkiew greckokatolicka pw. św. Michała Archanioła w Ropicy Górnej; 15. Cerkiew greckokatolicka pw. św. Dymitra w Bodakach; 16. Dwór w Laskowej; 17. Kościół św. Elżbiety Węgierskiej w Trybszu; 18. Kościół pw. św. Antoniego opata Pustelnika w Męcinie; 19. Cerkiew greckokatolicka pw. św. Paraskewii w Uściu Gorlickim; 20. Cerkiew św. św. Kosmy i Damiana w Bereście; 21. Cerkiew pw. św. Michała Archanioła w Wierchomli Wielkiej; 22. Kościół pw. św. Wojciecha BM i Podwyższenia Krzyża Świętego w Rożnowie; 23. Kościół Nawiedzenia NMP w Iwkowej; 24. Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Orawce; 25. Kościół cmentarny pw. św. Heleny w Nowym Sączu; 26. Kościół św. św. Apostołów Filipa i Jakuba w Sękowej (obiekt wpisany na Listę UNESCo); 27. Cerkiew greckokatolicka opieki Bogurodzicy NMP w Owczarach; 28. Kościół pomocniczy pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Jodłowniku; 29. Kościół parafialny pw. św. Mikołaja Biskupa w Tymowej; 30. Cerkiew św. Kosmy i Damiana MM w Banicy; 31. Kościół pw. św. Jakuba w Więcławicach Starych; 32. Muzeum i Skansen Pszczelarski Gospodarstwo Pasieczne Sądecki Bartnik A&J Kasztelewicz; 33. Kościół pw. św. Michała Archanioła w Dębnie Podhalańskim (obiekt wpisany na Listę UNESCo). od 15 czerwca do 15 listopada 1. Cerkiew prawosławna opieki Matki Bożej w Wołowcu (filia cerkwi w Bartnem); 2. Kościół św. Andrzeja w Osieku; 3. Dwór drewniany w Świdniku; 4. Cerkiew św. Dymitra w Binczarowej; 5. Kościół pw. św. Klemensa w Zawoi; 6. Kościół św. Wojciecha i Matki Bożej Bolesnej w Modlnicy; 7. Kościół pw. św. Stanisława Biskupa i św. Barbary w Szyku; 8. Kościół pw. św. Michała Archanioła w Ropie. MaŁopoLska sacrum gazeta krakowska 11 czerwca 2011 3

Kościół w Lipnicy Murowanej wybudowano pod koniec XV wieku Lipnica Murowana. Kościół pw. św. Leonarda Męka pańska i dekalog L ipnicka świątynia jest jedną z najstarszych i najcenniejszych drewnianych budowli sakralnych Małopolski. Zbudowana została pod koniec XV w. W 2003 r. kościół został wpisany na listę UNESCO. Kościół składa się z nawy i prezbiterium nakrytych wspólnym dachem, pokrytym gontem. Wnętrze kościoła przyciąga przede wszystkim dekoracją malarską ścian i stropów. Najstarsza jest dekoracja sufitów w prezbiterium (koniec XV w.) oraz w nawie (XVI w.) Wykonano ją za pomocą specjalnych szablonów zwanych patronami. Na ścianach prezbiterium artysta ukazał sceny: Ostatniej Wieczerzy, Sądu Ostatecznego i Ukrzyżowania. Warto również zwrócić uwagę na sceny Męki Pańskiej na północnej ścianie nawy oraz Dekalog zdobiący parapet chóru muzycznego. Do niedawna wnętrze świątyni zdobiły 3 gotyckie ołtarze główny św. Leonarda z początku XVI w. Adoracji Dzieciątka Jezus z końca XV w. i św. Mikołaja z ok. 1525 r. Ołtarze te po kradzieży w 1992 r. zostały umieszczone w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie. W kościele możemy podziwiać ich kopie. Reszta wyposażenia jest głównie barokowa ambona, obrazy, świeczniki. Do ciekawszych elementów wyposażenia należy rzadki instrument muzyczny pozytyw szkatulny pochodzący z początku XVII w. Pod posadzką nawy znajduje się krypta grobowa rodziny Ledóchowskich, a za ołtarzem budzący fascynację przeszłością tzw. Słup Światowida. Fot. arch. UMWM Fot. Dariusz Badyla, arch. UMWM Wyposażenie jest głównie barokowe W Lipnicy warto również zwiedzić rynek z drewnianymi domami wspartymi na charakterystycznych słupach, gotycki kościół św. Andrzeja Ap. z 1364 r. i barokowy św. Szymona z Lipnicy z 1648 r. Lipnicki rynek szczególnie atrakcyjnie prezentuje się w czasie Niedzieli Palmowej, kiedy zdobią go przepiękne palmy o wysokości nawet ponad 30 m. 4 gazeta krakowska 11 czerwca 2011 MaŁopoLska sacrum

Binarowa. Kościół pw. św. Michała Archanioła MaLowNicza harmonia Będąc w Binarowej, należy koniecznie zwiedzić pobliski Biecz nazywany często małym Krakowem z monumentalnym gotyckim kościołem, ratuszem z renesansową wieżą, pozostałościami murów miejskich z XIV XVI w. i Muzeum Marcina Kromera. Fot. arch. UMWM Wnętrze świątyni zachwyca dekoracją malarską K ościół wzniesiony został ok. 1500 r., pod koniec XVI w. dobudowana do niego została wieża, a później podcienia. Począwszy od połowy XIX w. binarowska świątynia znalazła się w kręgu zainteresowań podróżników i artystów. Rysowali ją m.in. S. Wyspiański i J. Mehoffer. W 2003 r. świątynia została wpisana na listę UNESCO. Wnętrze świątyni oczarowuje przede wszystkim dekoracją malarską pokrywającą szczelnie ściany i sufit. Pochodzi ona z różnych okresów, najstarsze są zdobienia sufitu nawy i prezbiterium z początku XVI w., wykonane za pomocą specjalnych szablonów. Polichromia ścian nawy i prezbiterium pochodzi z poł. XVII w. W prezbiterium w dwóch rzędach przedstawiono cykl 21 scen Męki Pańskiej, w nawie warto zwrócić uwagę na malowidła Sąd Ostateczny (ściana północna) oraz Nauka dobrego umierania i Rozdroża życia ludzkiego (ściana południowa). Do najcenniejszych elementów wyposażenia świątyni należy rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz płaskorzeźby św. Barbary, św. Katarzyny, św. Doroty i św. Małgorzaty pochodzące z końca XIV w., eksponowane w nowym ołtarzu umieszczonym na ścianie nawy, a także rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem z 2. ćw. XV w. umieszczona w ołtarzu głównym. Z doby gotyku pochodzi również kamienna chrzcielnica. Obok świątyni znajduje się murowana dzwonnica z dzwonem z XV w. Kościół w Binarowej wzniesiono około 1500 roku Fot. P. Witoslawski, arch. UMWM MaŁopoLska sacrum gazeta krakowska 11 czerwca 2011 5

Sękowa. Kościół pw. św. św. Filipa i Jakuba Apostołów MaLowNicza świątynia W pobliskich Siarach znajduje się pałac z początku XX wieku należący niegdyś do przemysłowca naftowego i wybitnego polityka II Rzeczypospolitej Władysława Długosza. Fot. arch. UMWM Fot. Wojciech Matusik Wnętrze światyni S kryta wśród zieleni Beskidu Niskiego świątynia powstała około 1520 r. Przez wieki znana była prawdopodobnie tylko mieszkańcom miejscowej parafii. Pod koniec XIX w. jej wyjątkową malowniczość odkryli malarze, w swoich pracach Cechą charakterystyczną kościoła w Sękowej są spływające do ziemi dachy 6 gazeta krakowska 11 czerwca 2011 MaŁopoLska sacrum uwiecznili ją m.in. S. Wyspiański, J. Mehoffer, T. Axentowicz, W. Tetmajer. W czasie I wojny światowej świątynia została prawie całkowicie zniszczona i zdewastowana przez wojska austro-węgierskie. Kościół udało się odbudować, w późniejszych latach był wielokrotnie restaurowany, za co w 1994 r. został uhonorowany prestiżową nagrodą Prix Europa Nostra. W 2003 r. został wpisany na listę UNESCO. Wędrowca uderza przede wszystkim malowniczość świątyni. Decydują o niej wysokie, spływające prawie do ziemi, pokryte gontem dachy. Wnętrze świątyni przedstawia się skromnie, ale pięknie. Uwagę przykuwa bogato zdobiony późnorenesansowy ołtarz główny z obrazem św. Mikołaja, Benedykta i Antoniego. Po bokach umieszczono figury św. Piotra i św. Andrzeja. Ołtarz wieńczy rzeźba Salwator Mundi. Ołtarze boczne są współczesne lewy z obrazem św. Huberta (dar myśliwych), prawy z figurą Najświętszej Marii Panny. Na południowej ścianie prezbiterium zachowały się fragmenty polichromii z 1888 r. Najcenniejszym elementem wyposażenia jest kamienna gotycka chrzcielnica z 1522 r.

Fot. arch.umwm Piękna polichromia wykonana została na przełomie XV i XVI wieku Dębno Podhalańskie. Kościół pw. św. Michała Archanioła MuzeuM polichromii L egenda powiada, że ten kościółek wznieśli zbójcy po tym, jak na drzewie ukazał się im archanioł Michał. Główny zrąb kościoła (nawa, prezbiterium) powstał w 2. poł. XV w., w 1601 r. została dobudowana wieża. Świątynia wzniesiona jest z drewna iglastego. Składa się z nawy, prezbiterium z przylegającą doń zakrystią oraz wieży. Wnętrze świątyni jest prawdziwym muzeum polichromii pokrywającej stropy, ściany prezbiterium i częściowo nawy, parapet chóru muzycznego, ambonę, ławy w prezbiterium, belkę tęczy. Wykonana została ona na przełomie XV/XVI w. za pomocą szablonów zwanych patronami. Do głównych jej elementów należą motywy roślinne, geometryczne, figuralne. Pojawiają się także sceny polowań oraz piękny orzeł jagielloński. Do najcenniejszych elementów wyposażenia należą: rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego na belce tęczy z końca XIV w. oraz gotycki ołtarz główny. W 2003 r. kościółek w Dębnie został wpisany na Listę Dziedzictwa Naturalnego i Kulturowego UNESCO. Będąc w Dębnie należy koniecznie udać się na spływ przełomem Dunajca. trasa spływu wiedzie z miejscowości Sromowce do Krościenka lub Szczawnicy. Świątynię wdębnie wzniesiono zdrewnaiglastego Fot. arch.umwm MaŁopoLska sacrum gazeta krakowska 11 czerwca 2011 7

bartne cerkiew pw. św. św. kosmy i damiana C erkiew prawosławna pw. św. św. Kosmy i Damiana zbudowana została w latach 1928 1930. Po II wojnie światowej została zdewastowana, w latach 50. XX w. przywrócono tu parafię prawosławną. Ściany świątyni oszalowane są poziomymi deskami, na narożach ozdobiono je pionowymi listwami. Dachy oraz 3 ośmioboczne wieżyczki zwieńczone pozornymi latarniami pokryte są blachą. Wnętrze nakryte jest płaskimi stropami. Wyposażenie jest skromne wewnątrzzobaczymy ikonostas wykonany po 1928 roku, pochodzący podobno z rozebranej cerkwi z Chełmszczyzny, złożony ze współczesnych ikon (z dawnego zachowały się tylko carskie wrota), kilka ikon pochodzących z nieistniejącej cerkwi greckokatolickiej w Świerzowej Ruskiej. Ponadto kryształowy żyrandol - pająk przeniesiony z tutejszej cerkwi greckokatolickiej.na parapecie chóru znajdują się owalne ikony proroków. Cerkiew w Bartnem Fot. Wojciech Matusik spichlerz kamienny z I połowy XIX w. ze zbiorami kamieniarki Cmentarz ofiar cholery z 1873 r. Krzyże kamienne wystawione po 1918 r. cerkiew greckokatolicka pw. św. Kosmy i Damiana Wyposażenie Fot. arch. UMWM Fot. K. Banowski, arch. UMWM Fot. arch. UMWM hańczowa cerkiew pw. opieki Matki bożej Cerkiew w Hańczowej zbudowana została w XIX w. Ikonostas z XIX wieku 8 gazeta krakowska 11 czerwca 2011 MaŁopoLska sacrum C erkiew pw. Opieki Matki Bożej położona jest tuż przy drodze łączącej Uście Gorlickie z Wysową. Jest to dzisiaj jedna z lepiej zachowanych cerkwi łemkowskich. Zbudowana została w pierwszej połowie XIX w., na miejscu wcześniejszej cerkwi, pochodzącej z XVI lub XVII w. Do momentu przeprowadzenia Akcji Wisła w 1947 r. świątynia znajdowała się w rękach grekokatolików, następnie do 1956 r. użytkowana była przez parafię rzymskokatolicką. Wreszcie w 1958 r. cerkiew przeszła na własność utworzonej w Hańczowej parafii prawosławnej. We wnętrzu świątyni znajduje się kompletne wyposażenie cerkiewne, pochodzące z przełomu XVIII/XIX w., na szczególną uwagę zasługuje XIX wieczny ikonostas. Cerkiew otoczona jest zrekonstruowanym ogrodzeniem, w którym znajdują się zabytkowe bramki z 1811 r. i 1871 r. Uście Gorlickie cerkiew greckokatolicka, cmentarz wojenny z czasów I wojny światowej Wysowa-Zdrój cerkiew greckokatolicka, kaplica na górze Jawor

kwiatoń cerkiew pw. św. paraskewii C erkiew w Kwiatoniu pw. św. Paraskewii została wzniesiona prawdopodobnie w drugiej poł. XVII w., w 1743 r. dobudowano do niej wieżę. Obecnie użytkowana jest jako kościół rzymskokatolicki. Jest to jedna z najpiękniejszych cerkwi w Polsce, stanowi również klasyczny przykład zachodniołemkowskiego budownictwa sakralnego. Uwagę przykuwa przede wszystkim wysoka, wysmukła wieża zwieńczona baniastą wieżyczką z pozorną latarnią. Podobne wieżyczki znajdują się nad nakrywającymi nawę i prezbiterium, łamanymi uskokowo, dachami namiotowymi. Harmonii całości dodaje jednolite pokrycie gontowe wszystkich dachów i ścian. Wnętrze zdobi polichromia figuralno-ornamentalna z XVIII w. Świątynia otoczona jest ogrodzeniem z bali z dwiema drewnianymi bramkami konstrukcji ramowej, zwieńczonymi gontowymi daszkami z cebulastymi baniami. Bramki w ten sposób nawiązują do stylu dachu cerkwi. Cerkiew w Kwiatoniu jest jedną z najpiękniejszych w Polsce Skwirtne drewniana cerkiew z 1837 r. z fragmentami ikonostasu z przełomu XVIII/XIX w. IkonostasautorstwaMichała Bogdańskiego Fot. ARCH. Mot LeLuchów cerkiew pw. św. dymitra Cerkiew w Leluchowie została wybudowana w stylu zachodniołemkowskim C erkiew pw. św. Dymitra w Leluchowie została zbudowana w 1861 roku w stylu zachodniołemkowskim. Wzniesiona została w pobliżu miejsca nieistniejącej już cerkwi z 1780 roku. w typie północno-zachodniego budownictwa łemkowskiego. Wnętrze cerkwi zdobi polichromia z początku naszego stulecia, oraz ikonostas rokokowo-klasycystyczny z XIX wieku, zdobiony ikonami z 1895 roku namalowanymi przez Antoniego i Michała Bogdańskich. Zachowały się też dwie ikony będące prawdopodobnie pozostałością dawnej cerkwi: Yeraikon (Chusta św. Weroniki) z końca XVIII wieku, oraz ikona św. Mikołaja. Z wyposażenia przetrwały też krzyże procesyjne i feretrony. Obok cerkwi widoczna jest wolno stojąca dzwonnica. Obecnie cerkiew jest kościołem rzymskokatolickim pw. Macierzyństwa Najświętszej Marii Panny. Fot. ARCH. Mot Wnętrze zdobi polichromia Powroźnik cerkiew pw. św. Jakuba Młodszego Dubne cerkiew greckokatolicka pw. św. Michała Archanioła (obecnie kościół rzymskokatolicki) z 1863 z zachowanym wyposażeniem z XIX wieku. MaŁopoLska sacrum gazeta krakowska 11 czerwca 2011 9

tarnów kościół pw. Najświętszej Marii panny wniebowziętej Kościół na Burku wzniesiono w 1458 roku K ościół na Burku został zbudowany w 1458 r., w 1910 r. dostawiono do niego neobarokową wieżę. Nawę i prezbiterium nakrywa wspólny, pokryty gontem dach, ściany oszalowane są deskami. Wnętrze nakryte jest płaskimi stropami. Zdobi je polichromia wykonana w latach 30. XX w., zachowały się również fragmenty malowideł z XVI i XVII w. Wyposażenie świątyni pochodzi głównie z XVIII w. W rokokowym ołtarzu głównym z 2. połowy XVIII wieku umieszczony jest, otoczony lokalnym kultem, malowany na desce obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XVI wieku, powszechnie zwany obrazem Matki Bożej Szkaplerznej. Dwa ołtarze boczne to kopie średniowiecznych tryptyków (oryginały przechowywane są w tarnowskim Muzeum Diecezjalnym), pochodzących z kościołów w Kamionce Małej i Brzezinach. Wyposażenie wnętrza uzupełniają m.in. barokowa ambona z XVIII wieku, chór muzyczny (ok. 1621 roku), zdobiony malowanymi herbami, oraz dwa relikwiarze drewniane z końca XVIII wieku. Wyposażenie świątyni pochodzi głównie z XVIII w. tarnów kościół pw. św. trójcy na terlikówce gosprzydowa kościół pw. św. urszuli K ościół w Gosprzydowej pw. św. Urszuli wzniesiony został pod koniec XVII w. z fundacji Wielogłowskich. Pierwotnie składał się z nawy i prezbiterium, w czasie przeróbek w połowie XX w. dobudowano do niego podcienia oraz kaplicę od strony południowej. Świątynia nakryta jest wysokim, pokryty gontem dachem, tworzącym bardzo charakterystyczny okap widoczny najbardziej przy prezbiterium. Wnętrze świątyni pokryte jest polichromią z 1889 r. (nawa i prezbiterium) i z 1966 r. (kaplica). Większość sprzętów pochodzi z doby baroku. Szczególnie cenny jest otoczony kultem obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z 2. poł. XVII w. umieszczony w ołtarzu głównym. Warto również zwrócić uwagę na kamienną, gotycką chrzcielnicę z XV w. z herbem Starykoń i dekoracją w kształcie odwróconych lilii. W stojącej obok świątyni drewnianej dzwonnicy znajduje się dzwon z 1585 r. Kościół w Gosprzydowej wybudowano w XVII w. Gnojnik gotycki kościół pw. św. Marcina z późnobarokowym wyposażeniem Zawada kościół p. w. św. Marcina Biskupa Wnętrze pokryte jest polichromią z 1889 roku 10 gazeta krakowska 11 czerwca 2011 MaŁopoLska sacrum

iwkowa kościół pw. NawiedzeNia Najświętszej Marii panny Świątynia w Iwkowej wybudowana została w XV w. K ościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny jest jednym z najstarszych tego typu obiektów w Małopolsce. Zbudowany został w XV w. Ściany nawy, prezbiterium i wieży oszalowane są deskami, dach pokryty jest blachą. We wnętrzu zachowały się dwa późnogotyckie portale zwieńczone trójlistnymi łukami. Ściany kościoła zdobi późnorenesansowa polichromia z 1619 r., najlepiej zachowana w prezbiterium. Do najcenniejszych zabytków świątyni należą rzeźby grupy Ukrzyżowania na belce tęczowej XIV, XV w. oraz późnogotyckie rzeźby z XVI w. w ołtarzu głównym. Warto zwrócić uwagę na witrażyk w oknie prezbiterium jest to kopia gotyckiego witraża z 1. poł. XV w. przechowywanego obecnie w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie. Na plebanii znajduje się Muzeum Parafialne gromadzące m.in. eksponaty kultury ludowej oraz przedmioty kultu religijnego z Iwkowej i okolic. Wnętrze kościoła Rajbrot kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny tymowa kościół pw. św. MikoŁaja biskupa K ościół pw. św. Mikołaja Biskupa powstał w 1764 r., na początku XX w. został znacznie przebudowany przedłużono nawę i zrekonstruowano podcienia. Dachy budynku pokryte są blachą, ściany zaś oszalowane pionowymi deskami. Otwarte podcienia obiegają tylko nawę. W szczycie zachodniej fasady kościoła umieszczona jest rzeźba Chrystusa. Trójnawowe wnętrze świątyni nakrywają płaskie stropy z kolebkowymi odcinkami bocznymi. Uwagę przyciąga dekoracja malarska ścian i stropów wykonana w 1913 r. Składają się na nią motywy figuralne i ornamentalne. Wyposażenie świątyni pochodzi głównie z XVIII i częściowo XIX w. Ołtarz główny i dwa boczne są barokowe, podobnie kamienna chrzcielnica. Trzeci ołtarz boczny jest klasycystyczny, natomiast ambona, prospekt organowy oraz rzeźby na belce tęczy rokokowe. Kościól w Tymowej został przebudowany w XX w. Czchów gotycki kościół, pozostałości XIII wiecznego zamku oraz zabytkowa zabudowa rynku. Wyposażenie pochodzi głównie z XVIII w. MaŁopoLska sacrum gazeta krakowska 11 czerwca 2011 11

orawka kościół pw. św. jana chrzciciela K ościół pw. św. Jana Chrzciciela jest jednym z najcenniejszych sakralnych obiektów w Polsce. Świątynia została wzniesiona w latach 1651 1657 jako pierwszy katolicki kościół na Górnej Orawie. W XVIII w. dobudowano do niej murowaną kaplicę Matki Boskiej Bolesnej, a na początku XX w. połączono nawę z wolno stojącą dzwonnicą. W zewnętrznym wyglądzie kościoła dominuje wieża zwieńczona wysmukłym hełmem, po bokach którego znajdują się 4 wieżyczki. Wnętrze olśniewa polichromią oraz wyposażeniem. Dekoracja malarska ścian i stropów pochodzi z XVII i XVIII w. Warto zwrócić uwagę na cykl 12 malowideł przedstawiających życie św. Jana Chrzciciela oraz Dziesięć Przykazań na parapecie chóru muzycznego. Wyposażenie świątyni pochodzi głównie z XVII i XVIII w. ołtarze, ambona, konfesjonały, stalle, ławki, grupa Ukrzyżowania na belce tęczowej. W ołtarzu głównym ciekawa rzeźba z przedstawieniem Piety. Kościól w Orawce to jeden z najcenniejszych zabytków sakralnych Lachowice kościół pw. św. Piotra i Pawła Rabka Zdrój kościół pw. św. Marii Magdaleny Wnętrze olśniewa polichromią Fot. arch. parafii w trybszu trybsz kościół pw. św. elżbiety węgierskiej Świątynię w Trybszu wzniesiono w 1567 roku Polichromia 12 gazeta krakowska 11 czerwca 2011 MaŁopoLska sacrum D rewniany kościół pw. św. Elżbiety Węgierskiej postawiono w 1567 r., konsekrowano ok. roku 1640. Świątynię, w której bryle wyróżniamy prezbiterium i nieco szerszą nawę, postawiono z modrzewiowych bali, układanych na zrąb. Wyposażenie kościółka jest skromne, większość elementów przeniesionych zostało do nowej świątyni. Doskonale za to widoczna jest wspaniała polichromia zdobiąca ściany i strop kościółka. Szczególną uwagę należy zwrócić na malowidła stropowe. W części prezbiterialnej tłem dla sceny Wniebowzięcia Matki Boskiej jest panorama Pienin. Natomiast na stropie nawy malowidło przedstawia Sąd Ostateczny a jednym z elementów tła są Tatry, najprawdopodobniej Bielskie. Przypuszczalnie jest to najstarsza panorama tych gór w Polsce. Polichromia na ścianach to różne sceny ze Starego i Nowego Testamentu, a w prezbiterium przede wszystkim postacie świętych. Maniowy kaplica cmentarna pw. św. Sebastiana Grywałd kościół pw. św. Marcina

ModLNica kościół pw. św. wojciecha i Matki boskiej bolesnej W Modlnicy znajduje się unikatowy kościółek drewniany z II poł. XVI wieku pw. św. Wojciecha i Matki Boskiej Bolesnej. Przed kościołem znajduje się wolno stojąca dzwonnica z XVIII w. z dzwonami pochodzącymi z 1492 i 1542 r. Kościół powstał w 1553 roku, w miejsce wcześniejszego prawdopodobnie wzniesionego w połowie XII wieku. W latach 1878 1879 rozbudowano przedsionek, przedłużając kościół od zachodniej strony. W kościele znajduje się renesansowa polichromia z 1562 roku oraz z połowy XVII wieku. Ołtarz kościoła został wykonany w XVII wieku a na nim, na ołtarzu głównym znajduje się gotycki obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem (Modlnickiej) datowany na lata 1460 1470. Do zabytkowego wyposażenia należy również marmurowe tabernakulum w kształcie małej kapliczki z XVI wieku i chrzcielnica wraz z amboną z XVII wieku. ojców kaplica pw. św. Józefa Robotnika kaplica Na Wodzie Więcławice Stare kościół pw. św. Jakuba Apostoła Paczółtowice kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny Racławice kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny Kościół w Modlnicy powstał w 1553 roku Ołtarz został wykonany w XVII wieku Fot. Adam Wojnar Fot. Adam Wojnar kraków MogiŁa kościół pw. św. bartłomieja Kościół św. Bartłomieja wzniesiono w 1466 roku K ościół pw. św. Bartłomieja zbudowany został w 1466 r. przez cieślę królewskiego Macieja Mączkę. W XVIII w. został znacznie powiększony przez dodanie bocznych kaplic tworzących nawę poprzeczną. Wejście na teren kościelny prowadzi przez przyziemie drewnianej dzwonnicy z 1752 r. Z detali ciesielskich uwagę przyciąga ostrołukowy, bogato profilowany południowy portal z piękną dekoracją snycerską. Nakryte stropami wnętrze pokrywa dekoracja malarska wykonana w 1766 r., na którą składają się m.in. motywy architektoniczne, wizerunki papieży i biskupów krakowskich. Na suficie przedstawiona jest ogromna scena Adoracji Najświętszej Marii Panny przez św. Bernarda z Clairvaux. Ołtarz główny z obrazem św. Bartłomieja pochodzi z 1770 r., jeden z ołtarzy bocznych jest wczesnobarokowy, pozostałe ołtarze boczne oraz ambona rokokowe. Ołtarz pochodzi z 1770 roku Kraków Krzesławice kościół św. Jana Chrzciciela i Matki Boskiej Szkaplerznej Kraków Górka Kościelnicka kościół Wszystkich Świętych MaŁopoLska sacrum gazeta krakowska 11 czerwca 2011 13

Muzyka zaklęta w drewnie Zeszłoroczne koncerty cieszyły się olbrzymim zainteresowaniem. Na zdjęciu koncert w kościele pw. Stanisłwa Biskupa Męczennika i św. Barbary Męczennicy w Szyku. KONCeTry W ramach CyKLu MuZyKa ZaKLęTa W DreWNIe : 12 czerwca Nowy Sącz Sądecki Park Etnograficzny, Amfiteatr Leśny 19 czerwca Sawiszowice, kościół p. w. ś. w. Marcina 26 czerwca Sękowa, kościół pw. św. św. Filipa i Jakuba Apostołów 2 lipca Więcławice Stare, kościoł pw. św. Jakuba 3 lipca Kwiatoń, cerkiew greckokatolicka pw. św. Paraskewii 6 lipca Wieliczka, kościół pw. św. Sebastiana 10 lipca Krzęcin, kościół parafialny Narodzenia Najświętszej Marii Panny 17 lipca Lipnica Murowana, kościół pw. Św. Leonarda 24 lipca Dębno Podhalańskie, kościół pw. Św. Michała Archanioła 31 lipca Łetownia, kościół pw. św. św. Szymona i Judy Tadeusza 7 sierpnia Gosprzydowa, Kościół pw. Św. Urszuli 14 sierpnia Skawinki, kościół pw. Św Katarzyny i Świętej Trójcy 21 sierpnia Binarowa, Kościół pw. Św. Michała Archanioła 28 sierpnia Dąbrowa Tarnowska, kościół pw. Wszystkich Świętych Czy wiesz, że Za NaJSTaRSZy DReWNIaNy KOŚcIół na południu Polski uważa się wzniesiony w 1388 roku, kościół pw. Wniebowzięcia NMP, w Haczowie, woj. podkarpackie. Zachowane w w dobrym stanie do czasów współczesnych zabytki sztuki sakralnej w Małopolsce i na Podkarpaciu stanowią drugie najstarsze tego rodzaju skupisko drewnianych świątyń w Europie, zaraz po norweskich kościołach klepkowych tzw. stavkirke. NaJBaRDZIeJ ZNaNyM KOŚcIOłeM W MałOPOLSce jest bazylika pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, popularnie zwany kościółem Mariackim. Według Jana Długosza kościół ufundowany przez biskupa krakowskiego Iwona odrowąża w latach 1221 1222. ta gotycka ceglana świątynia urzeka polichromią Jana Matejki i ołtarzem przedstawiającym zaśnięcie NMP, dłuta Wita Stwosza. to kościół, z którego wyruszały najbardziej znane w historii polski pogrzeby. Ma on tytuł kościoła archiprezbiterialnego. NaJWażNIeJSZyM KOŚcIOłeM JeST archikatedra Na WaWeLU. Nie jest ona jedynie siedzibą metropolity krakowskiego, lecz także historią państwa polskiego zamkniętą w kamieniu. oto tu w katedrze jak pisał Stanisław Wyspiański wszystko jest Polską. Katedra jest najbardziej znaną nekropolią królów polskich. Spoczywają tam też święci, błogosławieni, słudzy boży i bohaterowie państwa polskiego. SZLaK architektury DReWNIaNeJ. to unikatowy w całym świecie zbiór świątyń katolickich, unickich i prawosławnych. tworzą go też obiekty świeckie, takie jak domy i dwory szlacheckie. 14 gazeta krakowska 11 czerwca 2011 MaŁopoLska sacrum

Postaci krakowskiego Kościoła patroni trudnych czasów S tulecie od 1911 po współczesny 2011 rok zapisały największe osobowości w historii Kościoła krakowskiego. Każdy z nich był wielki. Żyją jeszcze Małopolanie pamiętający księcia Sapiehę, a my wszyscy mamy w pamięci postać błogosławionego Jana Pawła II kardynała krakowskiego. Obecnie swoją posługę sprawuje Stanisław kardynał Dziwisz. Jest on trzecim w historii biskupem o tym imieniu pierwszym był Stanisław ze Szczepanowa, drugim Stanisław Dąmbski. adam STefaN KarDyNał SaPIeHa (1911 1951) od 1906 szambelan papieski w Watykanie. Do Krakowa przybył 1 III 1912, a 3 III 1912 odbył uroczysty ingres (czyli objęcie tronu św. Stanisława). Z jego inicjatywy w czasie I wojny światowej kolumny Krakowskiego Biskupiego Komitetu przejeżdżały przez kraj, dostarczając lekarstwa, odzież i żywność. Środki na tę pomoc uzyskiwał z całego świata chrześcijańskiego, do którego zwrócił się z apelem 25 XII 1914. Również dzięki jego inicjatywie i poparciu grupy młodzieży akademickiej UJ, zaszczepiono przeszło 2 miliony ludzi przeciw chorobom zakaźnym. Dla rozwijającej się wówczas Akcji Katolickiej zbudował wielki Dom Katolicki w Krakowie, popierał budowę 100 domów parafialnych. W seminarium duchownym dobudował skrzydło południowe. Sapieha po zawiadomieniu władz sam dokonał pochówku marszałka Józefa Piłsudskiego, co wywołało tzw. konflikt wawelski. W okresie II wojny światowej Sapieha rozpoczął akcję interwencyjną, był symbolem nieugiętości wobec wroga i zachowania wobec niego narodowej godności. Wspierał budowę nowych kościołów parafialnych, których za jego rządów powstało 65, a dla seminarium odbudował dom przy ul. Manifestu Lipcowego 4. (dziś Piłsudskiego). Po śmierci Sapiehy zarządzał diecezją jako administrator apostolski arcybiskup Eugeniusz Baziak. Rep. Adam Wojnar Rep. Adam Wojnar KarOL KarDyNał WOjTyła (1964 1978), sufragan krakowski, wikariusz kapitulny, mianowany metropolitą krakowskim 18 stycznia 1964 r. przez papieża Pawła VI, jako pierwszy nie pochodzący z książęcego rodu kreowany kardynałem w 1967. Ojciec soboru watykańskiego II (1962 65). 16 października 1978 obrany papieżem, przyjął imię Jana Pawła II. Fot. Adam Wojnar franciszek KarDyNał MaCHarSKI (1978 2005), przyjaciel Karola Wojtyły. Wielki Kanclerz Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie (od 1981). W swej posłudze biskupiej, inspirowanej szczególnie myślą papieża Polaka, główny nacisk kładł na charyzmat Miłosierdzia Bożego. Spośród wielu osób wyniesionych na ołtarze dzięki jego staraniom warto wspomnieć: św. Brata Alberta, św. Jadwigę Królową i św. Faustynę Kowalaską oraz Karola Wojtyłę. Fot. Adam Wojnar STaNISłaW KarDyNał DZIWISZ (2005 ), sekretarz Karola Wojtyły, Prefekt Domu Papieskiego i osobisty sekretarz papieża Jana Pawła II. Jest on kontynuatorem głoszonego przez Jana Pawła II orędzia Miłosierdzia Bożego. Czynnie wpiera budowę Cenrtum Jana Pawła II w krakowskich Łagiewnikach, należy do grona najbardziej wpływowych kardynałów w Polsce. MaŁopoLska sacrum gazeta krakowska 11 czerwca 2011 15