ZGODNY Z WYMAGANIAMI od 2015 ZROZUMIEĆ TEKST zrozumieć człowieka Język polski PODRĘCZNIK LICEUM I TECHNIKUM zakres podstawowy i rozszerzony
Autorzy: Dariusz Chemperek, Adam Kalbarczyk Zakres kształcenia: podstawowy i rozszerzony Etap edukacyjny: IV Typ szkoły: szkoły ponadgimnazjalne Publikacja powstała na podstawie podręcznika w formie tradycyjnej o numerze ewidencyjnym w wykazie: 703/2/2015/z1 Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o. Warszawa 2015 Wydanie I ISBN 978-83-02-15152-1 Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Małgorzata Magenta-Siemiaszko (redaktor koordynator) Współpraca redakcyjna: Anna Rogowska Redakcja językowa: Aleksandra Wieczorek Redakcja techniczna: Iwona Białkowska Projekt okładki: Paweł Rafa Projekt graficzny i opracowanie graficzne: Katarzyna Trzeszczkowska Fotoedycja: Natalia Marszałek Skład i łamanie: Iwona Białkowska, Recontra Studio Graficzne (uzupełnienia) Extract from Knaurs Lexikon der Symbole by Hans Biedermann (c) 2000 Verlagsgruppe Droemer Knaur GmbH & Co KG Zalecane wymagania systemowe i sprzętowe Podręcznik elektroniczny w formacie PDF otwierany na komputerach PC i MAC wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (http://get.adobe.com/reader/); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Apple ios wymaga zainstalowania bezpłatnego programu ibooks (do pobrania ze sklepu App Store); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Android wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (do pobrania z Google Play). Pomoc techniczna: epomoc@wsip.com.pl Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być przedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96 Tel.: 22 576 25 00 Infolinia: 801 220 555 www.wsip.pl Publikacja, którą nabyłeś / nabyłaś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał / przestrzegała praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na www.legalnakultura.pl Polska Izba Książki
spis treści 3 RENESANS tablica chronologiczna renesans... 12 1 Renesans odrodzenie kultury antycznej. Nowa wizja świata i człowieka... 16 2 Jakże wielkie i godne podziwu jest szczęście człowieka... Filozofia renesansu... 21 Giovanni Pico della Mirandola O godności człowieka Niccolò Machiavelli Książę 3 Praw mają bardzo mało, a jednak wystarczają one... Utopia nowy, lepszy(?) świat... 26 Tomasz Morus Utopia 4 Dwoja radość... Mikołaja Reja ideał życia rodzinnego... 31 Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego Ewa Lipska Może będzie lepiej 5 Mona Lisa Leonarda da Vinci. Sekretne treści arcydzieła renesansu S... 36 6 Nie porzucaj nadzieje... Optymizm renesansowego i współczesnego humanisty... 40 Jan Kochanowski [Nie porzucaj nadzieje...] Jan Kochanowski [Patrzaj, jako śnieg po górach się bieli...] Julia Hartwig Pośpiech 7 Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony... Renesansowy klasycyzm R... 47 Jan Kochanowski [Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony...] Leopold Staff Przedśpiew Infografika: Mistrzowie i przyjaciele Kochanowskiego... 52 8 Błogosławiony niechaj ów dzień będzie... Obraz kobiety w poezji włoskiego i polskiego renesansu R... 54 Francesco Petrarka Sonet 61 Jan Kochanowski [Srogie łańcuchy na swym sercu czuję...] 9 Pokoju mieć nie mogę... Miłość w literaturze dawnej i współczesnej... 59 Francesco Petrarka Sonet 85 Jan Kochanowski [Nie zawżdy, piękna Zofija...] Konstanty Ildefons Gałczyński Pieśń I 10 Służmy poczciwej sławie... Refleksja obywatelska w Pieśniach... 62 Jan Kochanowski Pieśń o dobrej sławie Jan Kochanowski Pieśń o cnocie 11 Zetrzy sen z oczu... Perswazja i ironia w poezji R... 66 Jan Kochanowski Pieśń o spustoszeniu Podola 12 Wsi spokojna, wsi wesoła... Arkadie ziemiańskie w literaturze renesansowej R... 71 Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego Jan Kochanowski Pieśń świętojańska o sobótce (Panna XII) 13 Me rymy nie giną... Różnorodność tematyczna i nastrojowa Fraszek... 77 Jan Kochanowski O doktorze Hiszpanie Jan Kochanowski Do Magdaleny Jan Kochanowski Ku Muzom R 14 Kupić by cię, Mądrości, za drogie pieniądze... Wprowadzenie do Trenów... 83 Jan Kochanowski Tren IX 15 Sny płoche nas bawią... Dyskusja z filozofią stoicką w Trenach... 87
4 Jan Kochanowski Tren XI Jan Kochanowski Tren XVI 16 Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest... Tajemnica Boga i godność człowieka w Trenach... 92 Jan Kochanowski Tren X Jan Kochanowski Tren XIX albo Sen 17 Dziś rysy waszych twarzy w pamięci mi gasną... Współczesny tren Bolesława Leśmiana... 97 Bolesław Leśmian Ubóstwo 18 Być albo nie być... Dramat ludzkich wyborów w twórczości Williama Szekspira... 99 William Szekspir Hamlet 19 Reszta jest milczeniem... W poszukiwaniu nowożytnego wzorca mężczyzny... 104 William Szekspir Hamlet Zbigniew Herbert Tren Fortynbrasa 20 Co ma przyjść, przyjdzie... Przeznaczenie czy wybór?... 109 William Szekspir Makbet 21 Czy nie spadnie na nich to posądzenie? Literacka psychologia zbrodni... 115 William Szekspir Makbet 22 Znak, że ktoś zły zbliża się... Przyczyny i przejawy zła w dramacie Szekspira... 120 William Szekspir Makbet 23 Czy dłonie te nigdy nie będą czyste? Cierpienie, lęk i wina lady Makbet... 125 William Szekspir Makbet 24 Niczym jest wszystko, jeśli spełnione marzenie nie cieszy... Makbet w reżyserii Andrzeja Wajdy S... 130 25 Los Ewy... Kobieta renesansu... 132 Margaret L. King Kobieta renesansu Infografika: Główne idee renesansu... 136 26 Renesans wędrówka przez motywy i tematy literatury... 138 UMIEM WIĘCEJ. WYPOWIEDZI PISEMNE... 141 renesans. polecenia na koniec działu... 150 BAROK tablica chronologiczna barok... 152 27 Epoka przeciwieństw. Wprowadzenie do kultury baroku... 156 28 Mitologiczna alegoria w służbie pokoju. Minerwa chroniąca Pax przed Marsem Petera Paula Rubensa S... 161 Wisława Szymborska Kobiety Rubensa 29 Człowiek jest szpetny... Antynomie filozofii barokowej... 166 Blaise Pascal Myśli 30 Rozdwojony w sobie... Człowiek wobec świata i Boga w poezji baroku... 171 Mikołaj Sęp Szarzyński Sonet IV. O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem nowe zrozumieć tekst zrozumieć człowieka spis treści
spis treści 5 31 Śmierci, śmierć cię czeka... Refleksje egzystencjalne w poezji metafizycznej... 174 Mikołaj Sęp Szarzyński Sonet V. O nietrwałej miłości rzeczy świata tego John Donne Sonet X 32 Cel, dla którego niebo mię na świat posłało... Ideały błędnego rycerza a realia życia... 178 Miguel Cervantes Przemyślny szlachcic Don Kichot z Manchy Andrzej Waligórski Błędny rycerz 33 Między dwiema krańcowymi wadami: tchórzostwem i zuchwalstwem... Tragiczna wielkość i patetyczna śmieszność Don Kichota... 185 Miguel Cervantes Przemyślny szlachcic Don Kichot z Manchy 34 W jednym oka słowie... Dworny panegiryk i medytacja o nieuchwytnym pięknie R... 192 Daniel Naborowski Na oczy królewny angielskiej... 35 Czwarta część mgnienia. Człowiek i czas w poezji baroku R... 197 Daniel Naborowski Krótkość żywota Daniel Naborowski Na toż Jarosław Marek Rymkiewicz Wiersz na te słowa Heraklita... 36 Możemy z śmierci przyszydzać... Barokowy poeta o miłości i śmierci R... 201 Jan Andrzej Morsztyn Redivivatus Jan Andrzej Morsztyn Na koszulę brudną Stanisław Grochowiak [Dla zakochanych to samo staranie] 37 Oczy są ogień, czoło jest zwierciadłem... Słowa i ich znaczenia J... 205 Jan Andrzej Morsztyn Cuda miłości. Sonet Jan Andrzej Morsztyn Niestatek 38 Chcieli niebożęta przed Polakami uciec do nieba... Ideologia sarmatyzmu w Pamiętnikach Paska... 209 Jan Chryzostom Pasek Pamiętniki Infografika: Klucze do kultury baroku... 214 39 Zawsze apetyt do widzenia świata... Oswajanie obcości przez Sarmatę... 216 Jan Chryzostom Pasek Pamiętniki 40 Ideologia okrążenia... Kontrreformacja w Polsce... 219 Janusz Tazbir Kontrreformacja w Polsce 41 Zaraz się wywiodę... Język jako narzędzie perswazji J... 223 Wacław Potocki Sofista 42 Przeklęty, kto zasmuca matkę swoję... Retoryka jako sztuka przekonywania J... 227 Piotr Skarga Kazania sejmowe Martin Luther King Mam marzenie (przemówienie z 1963 r.) 43 Raczej litość niż strach... Czarownica w epoce wczesnonowożytnej... 233 Brian P. Levack Czarownica 44 Wszystko to są rzeczy niepewne... Współczesne inspiracje kulturą baroku R... 237 Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki LXVIII. Nagły deszcz Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki LXXII Józef Bartłomiej Zimorowic Roczyzna 45 Barok wędrówka przez motywy i tematy literatury... 241 UMIEM WIĘCEJ. wypowiedzi PISEMNE i USTNE... 243 barok. polecenia na koniec działu... 254
6 OŚWIECENIE I PREROMANTYZM Tablica chronologiczna oświecenie i preromantyzm... 256 46 Epoka rozumu krytyka rozumu. Oświecenie i początek nowoczesności... 259 47 W klimacie i wieku filozofii i rozumu... Filozofia oświecenia... 264 Wielka encyklopedia francuska (hasło: Zabobon) Jean Jacques Rousseau Listy moralne II 48 Biedny dzikus... Spotkania z Innym w utworach Defoe i Kapuścińskiego... 270 Daniel Defoe Przypadki Robinsona Crusoe Ryszard Kapuściński Heban 49 Bohater nowych czasów... Śmierć Marata jako przykład oświeceniowego klasycyzmu S... 275 50 Książka jest trochę jak człowiek... Symbolika Księgi w powieści Olgi Tokarczuk R... 279 Olga Tokarczuk Podróż ludzi Księgi 51 Dlaczego ludzie się rodzą i umierają? Po co żyją? Dyskusja o metodach poznania u progu oświecenia R... 284 Olga Tokarczuk Podróż ludzi Księgi 52 Do czego to wszystko zmierza? Rękopis znaleziony w Saragossie Wojciecha J. Hasa S... 288 Jan Potocki Rękopis znaleziony w Saragossie Rękopis znaleziony w Saragossie, reż. Wojciech J. Has 53 Prawdę mówi, względów się wyrzeka... Satyra w służbie społecznej... 292 Ignacy Krasicki Pijaństwo Wojciech Młynarski W Polskę idziemy 54 O, rzadki darze przedziwnej wymowy... Język i styl językowy J... 300 Ignacy Krasicki Monachomachia 55 Najbardziej lubił czekoladę... Portret Krasickiego... 307 Jan Kott Gorzki Krasicki 56 Święta miłości kochanej ojczyzny... Dwa ujęcia patriotyzmu... 311 Ignacy Krasicki Hymn do miłości ojczyzny Józef Wybicki Pieśń Legionów Polskich we Włoszech 57 Ars poetica. Ars poetica? Programy XX-wiecznego klasycyzmu R... 316 Leopold Staff Ars poetica Czesław Miłosz Ars poetica? 58 Tam tęskni kochany... Czułe serce sentymentalisty R... 320 Franciszek Karpiński Laura i Filon Franciszek Karpiński Przypomnienie dawnej miłości 59 O, jakimże człowiek jest dzieckiem! Bolesne poznanie potrzeby samoograniczenia... 326 Johann Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera 60 Cofam się jak przed ogniem... Historia miłości nieszczęśliwej... 331 Johann Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera 61 Bo to jest kupa śmieci, rupieciarnia, ta wasza wiedza... Dramat o klęsce rozumu R...335 Johann Wolfgang Goethe Faust 62 Duchem sięgnąć od nizin po szczyty... Pragnienie nadludzkiego poznania R... 342 Johann Wolfgang Goethe Faust nowe zrozumieć tekst zrozumieć człowieka spis treści
spis treści 7 63 Nie będzie żadnej władzy wspanialszej i lepszej dla ludzi... Sens powieści w powieści R... 348 Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata 64 Tchórzostwo ułomnością najstraszliwszą... Powieść o ludzkiej słabości R...355 Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata 65 Zła wciąż pragnie, a dobro wciąż czyni... Literackie wyobrażenia zła w świecie R...360 Johann Wolfgang Goethe Faust Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata 66 Już nigdy mi spokój nie wróci... Kobieta i jej cierpienie R...365 Johann Wolfgang Goethe Faust Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata Infografika: Główne idee oświecenia...370 67 Oświecenie i preromantyzm wędrówka przez motywy i tematy literatury... 372 UMIEM WIĘCEJ. WYPOWIEDŹ USTNA... 375 UMIEM WIECEJ. ZADANIA testowe... 380 oświecenie i preromantyzm. polecenia na koniec działu... 390 Więcej o tekstach i kontekstach. Lektury...391 Indeks pojęć... 395 Spis tekstów zamieszczonych w podręczniku... 398 Źródła ilustracji... 399 R Treści zakresu rozszerzonego S Analiza dzieła sztuki J Zagadnienia z nauki o języku
8 Jak korzystać z podręcznika Podręcznik składa się z części odpowiadających kolejnym epokom literackim. Części te zostały podzielone na rozdziały tworzące osobne lekcje. Infografiki przybliżające wybrane zagadnienia Pytania i polecenia do danego tekstu Polecenia rozwijające umiejętność tworzenia wypowiedzi ustnych i pisemnych Pojęcia kluczowe, czyli definicje terminów niezbędnych do analizy tekstu lub dzieła sztuki Przypisy objaśniające dawne wyrażenia i trudne fragmenty utworów (jeśli objaśnienie dotyczące rzeczy materialnej nie jest dla Ciebie wystarczające, poszukaj ilustracji w internecie) Autor i gatunek, czyli ważne informacje na temat autora i gatunku, jaki reprezentuje dany utwór
9 Dział Umiem więcej, czyli praktyczne wskazówki dotyczące zadań testowych i poszczególnych form wypowiedzi oraz przykładowe zadania wraz z realizacjami Numer kolejnej lekcji i temat Wiedzieć więcej... czyli interesujące wiadomości pogłębiające wykład Jeśli i. Jeśli i to proszę o. W zadaniach, których treść wymaga uzupełnień, znajdziesz zaciemnione miejsca pamiętaj, że pracujesz z podręcznikiem wieloletnim. Odpowiedzi pisemnych udzielaj poza podręcznikiem i niczego nie zaznaczaj na kartach książki. R J S Treści zakresu rozszerzonego Zagadnienia z nauki o języku Analiza dzieła sztuki utopia xiv xv xvi xvii n.e. 1516 r. Osie czasu ułatwiające zapamiętanie czasu powstania utworów literackich K Julia Hartwig Pośpiech Konteksty współczesne
11 Renesans leonardo da vinci (czytaj: winczi), dama z gronostajem, 1483, Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie