Osoby psychicznie chore w zakładzie zdrowia Pacjent chory psychicznie jest osobą, u której w oparciu o obecnie obowiązującą klasyfikację diagnostyczną (w Polsce obowiązuje ICD-10) została stwierdzona przez lekarza psychiatrę bądź psychologa choroba psychiczna lub poważne zaburzenia osobowości, innymi słowy postawiona została diagnoza nozologiczna. Osoba taka może leczyć się ambulatoryjnie przebywając w domu lub stacjonarnie w szpitalu psychiatrycznym. Leczenie ambulatoryjne polega na leczeniu pacjenta chorego psychicznie, ale bez konieczności całodobowego przebywania w szpitalu psychiatrycznym. Leczenie ambulatoryjne i szpitalne Leczenie ambulatoryjne najczęściej polega na przyjmowaniu przepisanych przez lekarza psychiatrę leków i cyklicznych kontrolach jego stanu psychicznego. Farmakoterapia powinna być także połączona z udziałem w psychoterapii. Oprócz tego pacjenci mogą uczestniczyć w zajęciach prowadzonych na oddziałach psychiatrycznych dziennego pobytu, takich jak warsztaty terapii zajęciowe, grupy wsparcia czy też w środowiskowych domach pomocy dla osób chorych psychicznie. Stacjonarne leczenie psychiatryczne polega z kolei na kilkutygodniowym lub kilkunastotygodniowym pobycie pacjenta w szpitalu psychiatrycznym. Najczęściej jednak pacjenci przyjmowania są na okres sześciu tygodni. Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego Do szpitala psychiatrycznego pacjent może być przyjęty według jednej z dwóch procedur. Przyjęcie za zgodą pacjenta oraz przyjęcie bez zgody zgodny pacjenta, czyli tzw. przymusowe leczenie psychiatryczne. Przyjęcie pacjenta za zgodą wymaga zgody pacjenta wyrażonej na piśmie po uprzednim udzieleniu przez lekarza psychiatrę informacji dotyczących celu przyjęcia go do szpitala, stanu zdrowia oraz proponowanych czynności diagnostycznych i leczniczych. Przekazywana informacja powinna być dostosowana do poziomu intelektualnego pacjenta i powinna być przekazana w taki sposób, aby była dla niego całkowicie zrozumiała. Zgoda na pobyt w szpitalu psychiatrycznym musi być zgodą czynna, tzn. milczenie czy bierność pacjenta nie może być rozumiana jako wyrażenie zgody na leczenie. W wyjątkowych sytuacjach np.: gdy pacjent jest w stanie katatonicznym lub w stanie stuporu (znieruchomienia), występują u niego poważne zmiany otępienne lub jest upośledzony intelektualnie lub fizycznie w stopniu utrudniającym wyrażenie świadomej zgody, lekarz psychiatra może poprosić o zgodę wyrażoną w inny sposób, ewentualnie przyjąć pacjenta na obserwację psychiatryczną za zgodą ordynatora oddziału. W takiej sytuacji lekarz psychiatra ma obowiązek zaznaczyć w karcie pacjenta, że zgoda przez niego wyrażona jest zgodą niepełnowartościową. Pacjent może być także przyjęty bez zgody lub nawet przy sprzeciwie z jego strony. Sytuacje takie są ściśle określone i regulowane przez odpowiednie przepisy prawne. W sytuacjach kiedy pacjent stanowi zagrożenie dla swojego życia albo życia lub zdrowia innych
osób lekarz ma prawo do przeprowadzenia badania bez zgody pacjenta, wobec pacjenta może być zastosowany przymus bezpośredni lub/oraz pacjent może być przyjęty do szpitala psychiatrycznego bez wyrażenia zgody. Warto w tym miejscu podkreślić, że przesłanką do przyjęcia jest podejrzenie zagrożenia swojemu życiu nie zdrowiu. Pacjent może zagrażać swojemu zdrowiu, ale jeśli nie zagraża swojemu życiu nie wystąpią warunki koniecznie do przymusowej hospitalizacji. Zagrożenie swojemu życiu jest rozumiane na dwa sposoby. Pacjent może zagrażać swojemu życiu bezpośrednio lub pośrednio. Bezpośrednie zagrożenie występuje wtedy, gdy pacjent się samookalecza lub podejmuje próby samobójcze. Zagrożenie pośrednie występuje, gdy pacjent nie jest w stanie samodzielnie zaspokajać własnych potrzeb życiowych, np.: pacjent w stanie ostrej psychozy może przestać przyjmować pokarm i płyny, co stwarza zagrożenie dla jego życia. W przypadku innych osób pacjent może być przyjęty przymusowo w sytuacjach, gdy zagraża i zdrowiu, i życiu innych osób Pacjent przyjęty bez zgody może być umieszczony w szpitalu w celu obserwacji, może być przyjęty do szpitala w trybie nagłym lub też przyjęcie bez zgody w trybie wnioskowym. Przymusowa obserwacja osoby z zaburzeniami psychicznymi w szpitalu psychiatrycznym jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy jej zachowanie wskazuje, iż z powodu zaburzeń lub choroby psychicznej stwarza zagrożenie dla swojego życia albo stwarza zagrożenie dla życia i zdrowia innych osób, a jednocześnie nasuwają się wątpliwości czy osoba ta jest chora psychicznie. Czas obserwacji nie może przekraczać 7 dni. Celem obserwacji jest stwierdzenie czy pacjent jest chory psychicznie (postawienie diagnozy) czy też nie jest. Przymusowo przyjęta do szpitala psychiatrycznego w trybie nagłym może być tylko osoba, u której spełnione są dwa warunki. Stwierdzone u niej zaburzenia psychiczne lub chorobę psychiczną i jednocześnie zagraża swojemu życiu lub życiu i zdrowiu innych osób. Decyzję o przyjęciu pacjenta do szpitala podejmuje lekarz dyżurny po okresie obserwacji lub po zbadaniu pacjenta i w miarę możliwości w oparciu o opinię drugiego lekarza psychiatry lub psychologa. Przyjecie bez zgody wymaga zatwierdzenia przez ordynatora oddziału w ciągu 48 godzin od momentu przyjęcia pacjenta do szpitala. Osoba chora psychicznie może być przyjęta do szpitala psychiatrycznego bez zgody w trybie wnioskowym na podstawie orzeczenia sądu opiekuńczego, ale tylko wtedy, gdy spełnione zostaną dwa warunki. Po pierwsze - dotychczasowe zachowanie osoby przyjmowanej do szpitala wskazuje, że nieprzyjęcie do szpitala psychiatrycznego będzie skutkować znacznym pogorszeniem jej stanu psychicznego. Po drugie - gdy jest ona niezdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest założenie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia. Wobec osoby chorej psychicznie przyjętej do szpitala bez zgody może być zastosowany przymus bezpośredni. Oznacza to, że osoba ta może być przytrzymywana, może wobec niej zostać zastosowane przymusowym podanie leków lub może zostać unieruchomiona, np.: za pomocą pasów i odizolowana od innych pacjentów. Przymus takie można zastosować jedynie wtedy, gdy osoba z zaburzeniami psychicznymi lub chora
psychicznie dopuszcza się zagraża własnemu życiu lub życiu i zdrowiu innych, np.: dopuszcza się samouszkodzeń czy też w sposób gwałtowny niszczy lub uszkadza przedmioty w swoim otoczeniu. Przymus bezpośredni można też zastosować w celu dokonania niezbędnych czynności leczniczych wobec osoby leczonej bez zgody, np.: podanie leków z przytrzymaniem pacjenta lub gdy osoba hospitalizowana bez zgody chce samowolnie opuści teren szpitala. O zastosowaniu przymusu bezpośredniego decyduje lekarz, a w sytuacji, gdy nie jest to możliwe, o zastosowaniu przymusu decyduje pielęgniarka, która natychmiast zawiadamia o tym lekarza prowadzącego. Prawa i obowiązki pacjenta leczonego psychiatrycznie Pacjent leczony psychiatrycznie, tak jak każdy inny pacjent ma prawo przede wszystkim do uzyskanie świadczeń (zdrowotnych) zgodnych w wymogami i standardami współczesnej wiedzy medycznej i psychologicznej, poszanowania jego intymności i godności w czasie pobytu w szpitalu psychiatrycznym, uzyskania informacji od lekarza/psychiatry dotyczących celu pobytu, informacji o swoim aktualnym stanie zdrowia, proponowanych czynnościach i metodach diagnostycznych oraz leczniczych, ale także o dających się przewidzieć skutkach proponowanych działań lub o ewentualnych skutkach ich niepodjęcia. Pacjent psychiatryczny może wyrazić zgodę lub odmówić zgody na udzielenie mu określonych świadczeń za wyjątkiem sytuacji przymusowego przyjęcia bez zgody opisanych powyżej. Pacjent przyjęty do szpitala psychiatrycznego ma prawo do kontaktu osobistego, telefonicznego lub/i korespondencyjnego z osobami z zewnątrz w granicach wyznaczonych regulaminem szpitala. Korespondencja listowa nawet w przypadku pacjenta przyjętego przymusowo nie może podlegać jednak kontroli ze strony personelu szpitala. Pacjent szpitala psychiatrycznego ma prawo do opieki duszpasterskiej zgodnej z jego wyznaniem, ma prawo leczenia w środowisku jak najmniej ograniczającym swobodę oraz przy pomocy metody jak najmniej uciążliwej spośród dostępnych. Pacjent leczony psychiatrycznie ma również prawo do uzyskania zgody ordynatora szpitala na okresowe przebywanie poza szpitalem bez wypisywania pacjenta z zakładu, ale tylko wtedy jeśli nie zagraża to jego życiu lub zdrowiu i życiu innych osób. Wobec pacjenta, który nie wrócił w wyznaczonym czasie może zostać zastosowane przymusowe doprowadzenie go do szpitala przez policję. Pacjent przyjęty i leczony bez zgody nie powinien oddalać się ze szpitala bez zgody lekarza. W taki wypadku może także zostać zastosowane przymusowe doprowadzenie do szpitala. Jeśli pacjent psychiatryczny uczestniczy w warsztatach terapii zajęciowej lub podobnych formach rehabilitacji psychospołecznej, ma prawo do sprawiedliwego udziału w zyskach i nagrodach przekazywanych placówce psychiatrycznej z tytułu wykonanej przez niego pracy. W sytuacji, gdy pacjent przebywa przymusowo w szpitalu lub oddziale psychiatrycznym ma prawo do kontaktu z sędzią wizytującym szpital, wysłuchania go przez sąd, jak również osobistego dostępu do dokumentacji medycznej lub dostępny do
dokumentacji osobie wskazanej przez pacjenta. Ma także prawo do składania skarg i wniosków oraz uzyskania na nie odpowiedzi. Prawo do wysłuchania i składania skarg i zażaleń jest niezależny od stanu psychicznego pacjenta. W razie stwierdzenia przez sędziego wizytującego, że pobyt danej osoby w szpitalu psychiatrycznym jest bezzasadny, sędzia może zarządzić natychmiastowe wypisanie takiej osoby ze szpitala. Oprócz praw pacjent psychiatryczny przyjęty bez zgody ma też oczywiście pewne obowiązki. Do najważniejszych z nich należą: odnoszenie się z szacunkiem do innych pacjentów i personelu szpitala, przestrzeganie regulaminu szpitala i stosowania się do przepisów BHP, bezwzględne przestrzeganie całkowitej abstynencji w trakcie pobytu w szpitalu psychiatrycznym. Personel z kolei z pielęgniarkami włącznie jest zobowiązany do zachowania tajemnicy zawodowej chyba, że będzie z niej zwolniony w oparciu o odpowiednie akty prawne. Pobyt w szpitalu psychiatrycznym mity i fakty Sam pobyt pacjenta w szpitalu psychiatrycznym ma już dziś niewiele wspólnego z mitami, które wokół niego narosły. Jednym z nich jest mit mówiący o tym, że pobyt pacjenta w szpitalu psychiatrycznym opiera się głównie na podawaniu im dużych ilości środków farmakologicznych (przeciwpsychotycznych, normotymicznych i anksjolitycznych) potocznie nazywanych psychotropami. Takie postępowanie co prawda dominowało jeszcze w psychiatrii w latach 70-tych czy nawet 80-tych, kiedy to korzystano głównie z biologicznego modelu choroby psychicznej i jej leczenia, a stosowane wtedy leki oprócz niwelowania objawów choroby psychicznej powodowały także dużo efektów ubocznych. Współczesne leki podawane pacjentom w trakcie hospitalizacji są bezpieczniejsze, działają o wiele bardziej selektywnie, a przede wszystkim powodują znacznie mniej skutków ubocznych. Coraz częściej także w szpitalach psychiatrycznych stosowane leki o przedłużonym działaniu, które podawane są np.: raz na tydzień. Poprawia to w dużym stopniu komfort psychiczny pacjentów, który nie musi już codziennie przyjmować kilku, czasem nawet kilkunastu tabletek. Inny z mitów mówi o tym, że pacjenci zamknięci w szpitalu psychiatrycznym przypinani są do łóżka pasami lub zakuwani są w kaftan bezpieczeństwa. Czasami stosuje się środki bezpieczeństwa lub izoluje pacjentów zagrażający sobie lub innym, ale są to sytuacje raczej rzadkie i ściśle regulowane przez odpowiednie akty prawne o czym była mowa powyżej. Większość pacjentów przebywa na oddziałach otwartych po których mogą się swobodnie poruszać, wychodzić na zewnątrz (w granicach szpitala) i kontaktować się z osobami z zewnątrz. Kolejny mit mówi o tym, że pacjenci w szpitalach psychiatrycznych są często poddawani leczeniu ECT, czyli elektrowstrząsami. Szczególnie zaś ci, którzy nie chcą podporządkować się regulaminowy szpitala. Leczenie ECT nadal jest stosowane, ale w zupełnie inny sposób, niż zostało to zobrazowane w filmach Lot nad kukułczym gniazdem czy Reqiuem dla snu. Takie zabiegi stosuje się bardzo rzadko i to z reguły w przypadku lekoopornej ciężkiej depresji połączonej z objawami psychotycznymi. Pacjent poddany
zabiegowi ECT jest przede wszystkim pod narkozą i podawane mu są również środki zwiotczające, a w trakcie całego zabiegu nad stanem pacjenta czuwa anestezjolog. Metoda ta daje niewiele powikłań i jest o wiele bardziej bezpieczna niż się powszechnie uważa. Jej skuteczność jest też dość wysoka. Około 85% pacjentów poddanych zabiegowi ECT odczuwa znaczną poprawę swojego stanu psychicznego. Jednym z elementów charakterystycznych dla współczesnej psychiatrii jest to, że osoby chore psychicznie, szczególnie te przebywające w szpitalach lub na oddziałach psychiatrycznych uznawane są obecnie za osoby niepełnosprawne, czyli takie, które w wyniku przebycia choroby psychicznej poniosły straty w zakresie podstawowych funkcji społecznych. Jest to zmiana bardzo istotna, ponieważ proces leczenia w szpitalu psychiatrycznym został w jej efekcie uzupełniony o procedury rehabilitacyjne. W szpitalach psychiatrycznych oprócz samego leczenia organizuje się społeczności terapeutyczne, które mają na celu ogólną aktywizację społeczną pacjentów psychiatrycznych. Dla pacjentów organizowane są również zajęcia z tzw. psychoedukacji. Celem ich jest zapoznanie pacjentów ze specyfiką swojej choroby, podanie na jej temat rzetelnej wiedzy, zwiększenie świadomości dotyczącej jej objawów i wzbudzenie w pacjentach motywacji do kontynuowania leczenia po wyjściu ze szpitala nawet, gdy objawy choroby zaczną ustępować. W trakcie pobytu w szpitalu psychiatrycznym pacjenci mają także możliwość wzięcia udziału w programach przywracających konkretne umiejętności interpersonalne i społeczne, które zostały utracone na skutek wystąpienia choroby. Są to różnego rodzaju programy mające na celu kształtowanie takich zachowań jak: nawiązywanie kontaktu, ekspresja własnych potrzeb, planowanie działań, kontrola emocji, rozpoznawanie pierwszych objawów nawrotów, itp. W ich ramach odbywają się specjalne sesje terapeutyczne, w trakcie których wykorzystuje się kolejno: (1) modelowanie (wzorcowy pokaz zachowania), (2) granie roli (odtwarzanie tego zachowania), (3) społeczne wzmocnienie (dostarczane przez członków grupy) oraz (4) transfer treningu (przeniesienie wyuczonego zachowania na codzienne sytuacje życiowe). Na podstawie wielu badań okazało się, że wprowadzenie społeczności terapeutycznych, psychoedukacji i programów kompensacyjnych sprzyja w dużo większym stopniu redukcji objawów chorobowych i podnosi jakość życia pacjentów chorych psychicznie niż zastosowanie tylko samej farmakoterapii. Oprócz powyższych pacjenci szpitalach psychiatrycznym mogą korzysta z udziału w psychoterapii prowadzonej w dwóch formułach. Psychoterapii indywidualnej i psychoterapii grupowej. Na zakończeniu warto dodać, że pobyt w szpitalu psychiatrycznym może mieć także negatywne konsekwencje, jeśli pacjent przebywa w nim przez zbyt długi okres czasu. Leczenie w szpitalu psychiatrycznym nie powinno przekraczać 3-4 miesięcy, choć niestety nie zawsze jest to możliwe. Wynika to z tego, że zbyt długi czas pobytu w szpitalu może spowodować u pacjenta wystąpienie niekorzystnych zmian adaptacyjnych nazywanych chorobą szpitalną lub hospitalizmem. Choroba szpitalna stanowi zespół zaburzeń psychicznych i fizycznych spowodowanych długotrwałym przebywaniem w zamkniętej instytucji z równoczesnym odizolowaniem od własnej społeczności. Jest to szczególnie istotne w przypadku pacjentów chorych psychicznie, ponieważ na skutek długotrwałego
pobytu w szpitalu psychiatrycznym ulegają oni dalszej degradacji psychicznej, tracą swoją indywidualność oraz zdolność do samodzielnego troszczenia się własne potrzeby. Mogą stać się bezradni i biernie podporządkowani zasadom panującym na oddziale, zatracają często potrzeby kontaktu społecznego, co w znaczącym stopniu utrudnia im powrót do normalnego funkcjonowania poza szpitalem i powrót do zdrowia oraz kilkukrotnie zwiększa ryzyko ponownej hospitalizacji.