Konferencja prasowa Powrót do Europy Opinia społeczna po 20 latach demokracji Projekt realizowany we współpracy z: Projekt finansowany przez: Partnerem strategicznym Instytutu Spraw Publicznych jest Telekomunikacja Polska SA 1
Projekt Return to Europe Badania w krajach Grupy Wyszehradzkiej 3 rodzaje badań: 1. Ogólnokrajowe badania sondażowe 2. Jakościowe badania fokusowe z młodymi ludźmi 3. Wywiady z ekspertami od pomocy rozwojowej 2
Pytania badawcze: Jak oceniane są zmiany i reformy związane z nowym ustrojem? Na ile zmiany w 1989 r. były konieczne? Demokracja sukces czy porażka? Budowa demokracji własnymi siłami czy z pomocą zza granicy? Czy kraje Grupy Wyszehradzkiej powinny same angażować się w pomoc przy demokratyzacji? 3
Wyniki badania sondażowego w Polsce, Czechach, na Słowacji i Węgrzech 4
Porównanie dzisiejszej sytuacji z PRL Jeśli porówna Pan(i) okres przed 1989 rokiem z obecnymi czasami, to czy uważa Pan(i), że dzisiejsze czasy są: 60 50 40 36 30 20 10 23 16 10 9 6 0 Dużo lepsze Nieco lepsze Mniej więcej takie same Nieco gorsze Dużo gorsze Trudno powiedziec 5
Porównanie dzisiejszej sytuacji z ustrojem komunistycznym Jeśli porówna Pan(i) okres przed 1989 rokiem z obecnymi czasami, to czy uwaza Pan (i), że dzisiejsze czasy są: Czechy 68 9 18 5 Polska 59 10 25 6 Słowacja 53 16 24 7 Węgry 28 15 50 7 0% 20% 40% 60% 80% 100% Lepsze Mniej więcej takie same Gorsze Trudno powiedziec 6
Ocena potrzeby dokonania zmian w systemie politycznym / gospodarczym w Polsce Czy uważa Pan(i), że system polityczny/gospodarczy, który mieliśmy w naszym kraju przed 1989 rokiem wymagał zmian? 60 50 55 55 40 30 29 30 20 10 6 6 10 9 0 Tak, znacznych, głębokich zmian Tak, ale tylko niewielkich zmian Nie, nie wymagał żadnych zmian Trudno powiedzieć system polityczny system gospodarczy 7
Ocena potrzeby dokonania zmian w systemie politycznym / gospodarczym Czy Czy uważa Pan(i), że system polityczny/ekonomiczny, który mieliśmy w naszym kraju przed 1989 rokiem wymagał zmian? Węgry Słowacja Polska Czechy System gospodarczy System polityczny System gospodarczy System polityczny System gospodarczy System polityczny System gospodarczy System polityczny 41 45 42 45 59 65 55 55 40 40 42 40 30 29 28 24 4 4 6 6 10 7 9 8 9 7 9 10 9 8 7 7 0% 20% 40% 60% 80% 100% Tak, znacznych, głębokich zmian Nie, nie wymagał żadnych zmian Tak, ale tylko niewielkich zmian Trudno powiedzieć 8
Demokracja sukces czy porażka? Z perspektywy 20 lat, czy uważa Pan(i), że proces budowania demokracji w naszym kraju był raczej sukcesem czy raczej porażką? 60 50 40 44 30 20 10 18 23 6 9 0 Zdecydowanie sukcesem Bardziej sukcesem niż porażką Bardziej porażką niż sukcesem Zdecydowanie porażką Trudno powiedzieć 9
Demokracja sukces czy porażka? Z perspektywy 20 lat, czy uważa Pan(i), że proces budowania demokracji w naszym kraju był raczej sukcesem czy raczej porażką Czechy 19 44 22 6 9 Polska 18 44 23 6 9 Słowacja 16 43 24 6 11 Węgry 2 26 47 19 6 0% 20% 40% 60% 80% 100% Zdecydowanie sukcesem Zdecydowanie porażką Bardziej sukcesem niż porażką Bardziej porażką niż sukcesem 10 Trudno powiedzieć
Demokracja zbudowana własnymi siłami czy z pomocą z Zachodu? Czy uważa Pan(i), że zbudowaliśmy w Polsce demokrację z pomocą innych krajów, czy osiągnęliśmy wszystko własnymi siłami, samodzielnie? 80 60 62 40 25 20 12 0 Przede wszystkim dzięki pomocy innych krajów Przede wszystkim dzięki naszym własnym staraniom Trudno powiedzieć 11
Demokracja zbudowana własnymi siłami czy z pomocą z Zachodu? Czy uważa Pan(i), że zbudowaliśmy w Polsce demokrację z pomocą innych krajów, czy osiągnęliśmy wszystko własnymi siłami, samodzielnie? Polska 25 62 12 Czechy 29 54 17 Słowacja 42 40 18 Węgry 46 35 19 0% 20% 40% 60% 80% 100% przede wszystkim dzięki pomocy innych krajów Trudno powiedzieć przede wszystkim dzięki naszym własnym staraniom 12
Rola Polski we wspieraniu demokracji Czy Pana(i) zdaniem Polska powinna pomagać innym krajom w ustanowieniu i budowaniu demokracji, czy też nie? 60 50 49 40 30 20 18 18 10 6 9 0 Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedzieć 13
Rola Polski we wspieraniu demokracji Czy Pana(i) zdaniem Polska powinna pomagać innym krajom w ustanowieniu i budowaniu demokracji, czy też nie? Polska 67 24 8 Słowacja 59 31 10 Czechy 50 39 11 Węgry 37 57 6 0% 20% 40% 60% 80% 100% Zdecydowanie / raczej tak Zdecydowanie / raczej nie Trudno powiedzieć 14
Podsumowanie: Demokracja ma poparcie wśród obywateli Brak entuzjazmu, emocjonalnego przeżywania demokracji raczej chłodny sceptycyzm Niezła sytuacja Polski w porównaniu z regionem Zdecydowany lider Czechy, bardzo kiepskie wyniki Węgier 15
Wyniki badań jakościowych 16
Część jakościowa badań Grupy focusowe we wszystkich krajach objętych projektem Grupa badawcza: 11 osób w wieku 27-28 lat wyższe wykształcenie zamieszkałe w Warszawie zróżnicowana płeć, sytuacja zawodowa i rodzinna Czas i miejsce badania 14 września, siedziba ISP 17
Część jakościowa badań Główne kwestie poruszane w trakcie wywiadu: Oceny zmian ustrojowych z perspektywy 20 lat transformacji. Porównanie aktualnych warunków życia młodych ludzi (w wieku 27-28 lat) z warunkami, w których żyło pokolenie ich rodziców. Rozumienie demokracji i ocena aktualnego stanu demokracji w Polsce (w tym możliwość poprawy jakości demokracji i opinie na temat związku demokracji z faktem członkowstwa w UE). Oceny możliwości budowy demokracji w innych krajach (w tym możliwość pomocy innym krajom w przejściu do systemu demokratycznego). Przyszłości demokracji w Polsce w następnych 20 latach. 18
Część jakościowa badań najważniejsze wnioski Niejednoznaczna ocena przemian ustrojowych: Efekty pozytywne: wolność, większe możliwości rozwoju osobistego, odkłamanie rzeczywistości, wolny rynek, suwerenność państwa, poprawa relacji między obywatelami i państwem. Efekty negatywne: osłabienie poczucia wspólnoty i życia rodzinnego, odejście od kościoła, pogłębienie różnic społeczno-ekonomicznych, zmniejszenie opiekuńczej roli państwa 19
Głównie wolności, które teraz konstytucja nam zapewnia. Możemy teraz te prawa wyegzekwować, kiedy wcześniej nie mogliśmy. Nie mogliśmy np. swobodnie się poruszać czy swobodnie wypowiadać swoje poglądy. Wtedy ludzie byli bardziej zespoleni jakby ze sobą, chętniej wchodzili w jakieś znajomości, sąsiedzi bardziej się skupiali, dlatego że właśnie czuli ten sojusz przeciwko władzy. Np. na poziomie rozmowy w kolejkach czuli się bezpieczni, czuli się solidarni w tej niewygodnej sytuacji, a wrogiem było państwo. Teraz się mówi, że teraz tego nie ma, nie ma poczucia wspólnoty, każdy działa dla siebie, na własny użytek. 20
Część jakościowa badań najważniejsze wnioski Rozumienie demokracji i ocena aktualnego stanu demokracji w Polsce Wąskie rozumienie demokracji jako wolności wyboru politycznego Poczucie że demokracja wciąż jest bardzo niedoskonała mimo 20 lat przemian (związane głównie z negatywną oceną instytucji publicznych i brakiem poszanowania praw człowieka) 21
Wydaje mi się, że pozory tego, że każdy ma wpływ na politykę rządu. Wielu ludzi, mimo że oddaje swój głos, zawsze zaznacza że i tak nic z tego nie będzie. Ale jakieś takie pozory tego są, w porównaniu do poprzedniego systemu [ ] są to rządy większości, ale przy zachowaniu praw mniejszości. Moim zdaniem doszliśmy do bardzo ważnego momentu. Ja osobiście uważam, że demokracja jest dobrym ustrojem w małych społecznościach. 22
Część jakościowa badań najważniejsze wnioski Pomoc innym krajom w drodze do demokracji W Polsce transformacja dokonała się bez pomocy Zachodu. Postrzega się, że wpływ UE na budowę demokracji w Polsce jest umiarkowany. Polska może się angażować w budowę i wspieranie demokracji w innych krajach, ale musi przy tym uwzględniać przede wszystkim własny interes narodowy. 23
Sądzę, że gdyby nie zimna wojna i ta rywalizacja, która, szczególnie w latach osiemdziesiątych, została wygrana przez Reagana, i w związku z czym Gorbaczow i pierestrojka, niejako wymuszona z zewnątrz, to wtedy u nas zmian nie mogłoby być. Albo nie w tym kształcie. Więc w tym sensie nam ktoś pomagał. Zdecydowanie tak. Tak jak kolega tutaj powiedział. Jeżeli państwo pomaga politycznie, to musi widzieć w tym swój interes. Jeżeli ostatnio mieliśmy małą chryjkę o rondo Wolnego Tybetu i MSZ tego nie poparło, bo interes państwa nie pozwalał na to, to tak z kolei może interes państwa pozwala walczyć z białoruskim reżimem i popierać panią Borys ze związku Polaków na Białorusi. 24
Część jakościowa badań najważniejsze wnioski Demokracja w Polsce w perspektywie kolejnych 20 lat Nadzieja na większe zaangażowanie obywateli w życie polityczne. Nadzieja na poprawę funkcjonowania instytucji publicznych. Nadzieja na mobilizację młodszych pokoleń. 25
Sądzę, że niewiele się zmieni. Demokracja będzie, i jak jesteśmy państwem demokratycznym teraz, to będziemy państwem demokratycznym w przyszłości. Jeżeli chodzi o fluktuację frekwencji, to raz będzie lepiej, raz będzie gorzej, w zależności od tego jak poprzednia ekipa rządząca sprowokuje ludzi do tego, żeby poszli na wybory. Być może rzeczywiście niewiele się zmieni w samym ustroju demokratycznym. Natomiast nie zapominajmy o tym, że za 20 lat wyrośnie pokolenie, które tak naprawdężadnego innego ustroju, poza opowieściami swoich dziadków, czyli naszych rodziców, nie będzie pamiętało. Myślę, że wyrośnie po prostu pokolenie innych ludzi, bardziej świadomych tego, że rzeczywiście mogą głosować, więc czemu z tego nie korzystać. Świadomych tego, że mogą naprawdę wiele wnieść dla Europy i wiele z niej też zyskać dla siebie. 26
Komentarz do wyników dr Jacek Kucharczyk 27
Konferencja prasowa Powrót do Europy Opinia społeczna po 20 latach demokracji Projekt realizowany we współpracy z: Projekt finansowany przez: Partnerem strategicznym Instytutu Spraw Publicznych jest Telekomunikacja Polska SA 28