TRIDUUM PASCHALNE największe święto chrześcijan Triduum Paschalne, to największe święto chrześcijańskie. Takie znaczenie, jakie ma niedziela w tygodniu, Triduum Paschalne ma w roku liturgicznym. Jest to święto ruchome, raz przypada w marcu, innym razem w kwietniu. Od czego to zaleŝy? Nasze święta Wielkanocne są związane z Ŝydowskim świętem Paschy (hebr. pesach przejście). śydzi obchodzą Paschę zawsze w pierwszą pełnię księŝyca po przesileniu wiosennym, a ona przypada w róŝnym czasie. Dlatego teŝ Wielkanoc co roku przypada w innym dniu. Centralnym wydarzeniem Ŝydowskich świąt paschalnych był uroczysty posiłek pascha. Rzeczywistość tych świąt obejmuje trzy poziomy: paschę historyczną, czyli przejście Izraelitów z niewoli egipskiej do Ziemi Obiecanej, paschę duchową przejście z niewoli grzechu do stanu łaski i paschę eschatologiczną przejście z doczesności do wieczności. śydzi obchodząc Paschę świętowali przejście z niewoli do wolności, od smutku do radości, od Ŝałoby do wesela, od ciemności do światłości i od niewolniczej pracy do odkupienia. W chrześcijaństwie, zgodnie z tradycją apostolską, która wywodzi się od samego dnia zmartwychwstania Chrystusa, misterium paschalne Kościół obchodzi co tydzień, w niedzielę, która jest nazywana dniem Pańskim. Niedziela jest cotygodniową Paschą, a Wielkanoc coroczną. Pascha Chrystusa to Jego przejście z tego świata do Ojca przez Mękę, Śmierć do chwały Zmartwychwstania. Pascha ucznia Chrystusa to przechodzenie do Ŝycia w łasce BoŜej, poniewaŝ mocą Męki i Zmartwychwstania Pana Jezusa jesteśmy wyzwoleni ze śmierci spowodowanej grzechami. Święte Triduum Paschalne w znakach liturgicznych i sakramentach przypomina i uobecnia Paschę Chrystusa, z którą Kościół jednoczy się wewnętrznie. AŜeby dobrze zrozumieć Triduum Paschalne, naleŝy poznać sposób liczenia czasu przez śydów. My liczymy dzień od północy do północy, a więc od 0:00 do 0:00. śydzi natomiast liczą dzień od zachodu Słońca do zachodu Słońca. Przykładowo dla nich niedziela zaczyna się w sobotę o zachodzie Słońca, a kończy się w niedzielę o zachodzie Słońca. Weźmy przykładowo 20. kwietnia (niedziela), dla Ŝydów dzień ten rozpoczął się w sobotę o 19:42, a zakończy się w niedzielę o godz. 17:44. To jest waŝne i naleŝy zapamiętać, Ŝe śydzi za czasów Jezusa, jak i On sam, liczyli dzień od zachodu Słońca do zachodu Słońca. Dla nich wieczór jest początkiem dnia. Zobaczmy na konkretnym przykładzie: autor opisu stworzenia z księgi Rodzaju, po kaŝdym dniu pracy Boga powtarza jak refren: I tak upłynął wieczór i poranek dzień pierwszy (Rdz 1, 5). My chrześcijanie liczenie czasu w dniu świątecznym przejęliśmy od naszych starszych braci w wierze. Dla nas katolików kaŝda niedziela, a więc dzień, w którym wspominamy zmartwychwstanie Jezusa, rozpoczyna się w sobotę o zachodzie Słońca i kończy się w niedzielę o zachodzie Słońca. Dlatego to w wielu kościołach istnieje zwyczaj, Ŝe w sobotę wieczorem są odprawiane Msze Święte według formularza niedzielnego. 1
Triduum Paschalne jest pamiątką męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Jak sama nazwa wskazuje Triduum to trzy dni, trzy wielkie wydarzenia i trzy liturgie sprawowane w tych dniach. One stanowią jedną całość, gdyŝ wspominają historię Odkupienia człowieka przez Jezusa Chrystusa. Pierwsza liturgia to Msza Wieczerzy Pańskiej, druga to Liturgia Męki Pańskiej i trzecia to Wigilia Paschalna. Jest to niejako jedna liturgia z dwoma dłuŝszymi chwilami milczenia. W czwartek po zachodzie Słońca rozpoczyna się uroczysta Msza Święta Wieczerzy Pańskiej, i jak kaŝda msza rozpoczyna się znakiem krzyŝa. Po uroczyście śpiewanym hymnie Gloria (którego się nie śpiewało przez cały okres Wielkiego Postu) milkną dzwony i organy. Po modlitwie po Komunii Świętej w kościele gasną światła i następuje przeniesienie Najświętszego Sakramentu do Ołtarza Wystawienia zauwaŝmy, Ŝe msza nie kończy się błogosławieństwem i rozesłaniem. Wierni czuwają na wzór uczniów w Ogrodzie Oliwnym. W piątek Liturgia Męki rozpoczyna się w milczeniu. Ołtarz jest tego dnia obnaŝony: bez krzyŝa, kwiatów, świeczników i obrusów. SłuŜba liturgiczna nie niesie w procesji wejścia Ŝadnych znaków, a kapłan pada na twarz. Następnie nie rozpoczyna liturgii znakiem krzyŝa i pozdrowieniem wiernych, gdyŝ kontynuuje przerwaną wczoraj liturgię od krótkiej modlitwy. PoniewaŜ liturgia odbywa się przed zachodem Słońca, w kościele jest jasno pomimo zgaszonych w dniu poprzednim świateł (palą się jedynie świece przy ołtarzu wystawienia). Centralnym punktem tego dnia jest adoracja krzyŝa, po której następuje Komunia Święta. Bezpośrednio po niej Najświętszy Sakrament przenoszony jest do symbolicznego grobu i od teraz tylko to miejsce w całym kościele jest oświetlone. Liturgia podobnie jak we czwartek nie kończy się błogosławieństwem i rozesłaniem, ale wręcz zachętą do adoracji przy Grobie. Tak kończy się pierwszy dzień Triduum dzień Jezusa UkrzyŜowanego. W sobotę nie sprawuje się Mszy Świętej, a Komunia udzielana jest tylko umierającym. MoŜna natomiast odprawiać Liturgię Godzin, NaboŜeństwo Gorzkich śali i inne modlitwy. Jest to drugi dzień Triduum dzień Jezusa Pogrzebanego. Po zachodzie Słońca wszyscy gromadzą się w kościele, w którym nadal wygaszone są wszystkie światła (zapala się je dopiero po wniesieniu Paschału do świątyni). Kapłan pozdrawia wiernych jak zwykle, ale nie rozpoczyna obrzędów znakiem krzyŝa jest to bowiem ciąg dalszy liturgii, która została niejako przerwana w piątek. Liturgia Słowa jest bardzo rozbudowana, a wszystkie czytania są przypomnieniem podstawowych prawd wiary oraz przedstawieniem BoŜego planu zbawienia. Po VII czytaniu śpiewa się uroczyście hymn Gloria przy dźwięku organów i z biciem dzwonów. Zapala się teŝ świece ołtarzowe. Na zakończenie mszy kapłan błogosławi lud, zamykając w ten sposób obchody Triduum, jednak trzeci dzień (dzień Jezusa Zmartwychwstałego) jeszcze się nie skończył. W niedzielę rano odbywa się bowiem procesja rezurekcyjna, oznajmiająca światu to, co stało się w nocy. Na zakończenie dnia natomiast powinno odprawić się Drugie Nieszpory Uroczystości Zmartwychwstania (najlepiej łącząc je z wieczorną mszą) oraz NaboŜeństwo Drogi Światła. 2
Podsumowując: Triduum Paschalne rozpoczyna się w czwartek o zachodzie Słońca i kończy się w niedzielę o zachodzie Słońca. Są to trzy dni: piątek, sobota i niedziela tylko liczone inaczej, tak jak to czynili śydzi. W tym czasie wspominamy ustanowienie Eucharystii, mękę i śmierć Jezusa na krzyŝu, zło- Ŝenie w grobie (zstąpienie Jezusa do Otchłani) oraz Zmartwychwstanie. Msza Wieczerzy Pańskiej przypomina nam moment, gdy Jezus ustanowił dwa sakramenty: Eucharystię i Kapłaństwo. Dlaczego Msza Wieczerzy Pańskiej powinna być sprawowana w czwartek po zachodzie Słońca? GdyŜ właśnie wtedy Jezus spoŝywał Ostatnią Wieczerzę z uczniami. WaŜne jest, aby sprawować dokładną pamiątkę tych wydarzeń, a więc przestrzegać właściwego czasu. Inaczej mówiąc: trzeba być wiernym chronologii wydarzeń zbawczych, gdyŝ jak pisze św. Paweł: Ja bowiem otrzymałem od Pana to co wam przekazałem, Ŝe Pan Jezus tej nocy, kiedy został wydany, wziął chleb i dzięki uczyniwszy połamał i rzekł (l Kor 11, 23-24). Noc, o której pisze św. Paweł, to noc kiedy Jezus został więziony, ale jest to takŝe ta noc, kiedy po raz pierwszy była, sprawowana Eucharystia. W tym roku zachód Słońca w Wielki Czwartek (17. kwietnia) był o godz. 19:39, dlatego Msza Wieczerzy Pańskiej powinna być sprawowana najwcześniej o godzinie 20:00, kiedy jest juŝ ciemno. Trochę dziwnie to zabrzmi, ale według sposobu liczenia czasu, którym posługują się autorzy Pisma Świętego, Ostatnia Wieczerza Jezusa z Apostołami była nie w czwartek, lecz w piątek. W piątek w nocy juŝ po wieczerzy nasz Zbawiciel modlił się w Ogrodzie Oliwnym, tam został pojmany i zaprowadzony przed Sanchedryn, który go osądził i skazał na śmierć. W piątek rano śydzi zaprowadzi Jezusa do namiestnika rzymskiego Piłata, który kazał więźnia ubiczować, a następnie skazał Go na śmierć przez ukrzyŝowanie. Wszystko to wydarzyło się w piątek przed południem. Jezus został przybity do krzyŝa około godziny 12:00, umarł po trzech godzinach około godziny 15:00. Było juŝ około godziny szóstej i mrok ogarnął całą ziemię aŝ do godziny dziewiątej. Słońce się zaćmiło (...) Wtedy Jezus zawołał donośnym głosem. Po tych słowach wyzionął ducha (Łk 23, 44-46). Jezus umarł w piątek i tego samego dnia Jego ciało zostało złoŝone w grobie. Uczyniono to przed zachodem, poniewaŝ od zachodu Słońca rozpoczynał się Szabat. Dzień, który był dniem spoczynku, kiedy Izraelici oddawali cześć Bogu i w ogóle, nie pracowali. 3
W piątek po południu jest Liturgia Męki Pańskiej, w czasie której czytana jest Męka Jezusa według Ewangelii św. Jana, oraz ma miejsce adoracja KrzyŜa. Na zakończenie tej liturgii Najświętszy Sakrament jest przenoszony do symbolicznego Grobu. Liturgia Męki Pańskiej, aby była wierna chronologii wydarzeń zbawczych, powinna rozpocząć się popołudniu (około godz. 15:00) i zakończyć się przed piątkowym zachodem Słońca (w tym roku zachód Słońca w Wielki Piątek 18. kwietnia był o 19:41). Jezus zapowiadając swoją mękę, śmierć i zmartwychwstanie mówił: Syn Człowieczy musi wiele wycierpieć; (...) będzie zabity, a trzeciego dnia zmartwychwstanie (Łk 9, 23). Rodzi się pytanie, gdzie są te trzy dni, kiedy to Jezus spoczywał w grobie? NaleŜy wiedzieć, Ŝe te trzy dni są, ale nie są pełne. Jest to część piątku (czas przed zachodem Słońca), cała sobota, oraz część niedzieli (która jak juŝ wiemy rozpoczyna się w sobotę o zachodzie Słońca). To są te trzy dni, kiedy ciało Jezusa spoczywało w grobie. Według badań przeprowadzonych nad Całunem Turyńskim, ciało człowieka złoŝonego w tym płótnie, spoczywało w nim nie dłuŝej niŝ 36 godzin. Nie wiemy dokładnie kiedy Jezus zmartwychwstał. Wiemy jednak na pewno to, Ŝe o świcie w niedzielę ciała Jezusa w grobie juŝ nie było. NajwaŜniejszą liturgią Triduum Paschalnego jest Wigilia Paschalna, w czasie której oczekujemy a następnie świętujemy Zmartwychwstanie Jezusa. Celebracji, w czasie której świętujemy zmartwychwstanie Pana nie moŝna wiązać z sobotą, bo zmartwychwstanie nie nastąpiło w sobotę. Zmartwychwstanie miało miejsce w nocy i wtedy teŝ powinna odbywać się Liturgia Wigilii Paschalnej. Sama Wigilia Paschalna naleŝy juŝ do Niedzieli Zmartwychwstania. Zgodnie z dokumentami Kościoła czytamy Wszystkie obrzędy Wigilii Paschalnej odbywają się w nocy: nie wolno ich rozpocząć, zanim nie zapadnie noc; a naleŝy je zakończyć przed świtem niedzieli. 4
Liturgia Wigilii Paschalnej jest niezwykle bogata w symbole. Wynikają one ze znaczenia tego dnia i te znaczenia wyraŝają. Poszczególne z nich zwracają uwagę na coraz to inne aspekty, ale wszystkie odnoszą się do jednego nowego Ŝycia w Chrystusie. śycie to jest darem Boga w Jezusie Chrystusie, który nas przeprowadza ze śmierci do Ŝycia, z ciemności do światła widzimy to wyraźnie w Liturgii Światła. RównieŜ Słowo BoŜe pozostaje w słuŝbie Ŝycia. Jego mocą Bóg stwarza świat, dzięki niemu ratuje naród wybrany, umacnia, karmi i zapoczątkowuje zbawienie. RównieŜ woda w oczywisty sposób łączy się z Ŝyciem. TakŜe jako woda Chrztu Świętego, który jest naszym osobistym zawarciem przymierza z Bogiem, moc Sakramentu Chrztu wykupuje nas od śmierci wiecznej. A cała liturgia zmierza ku Eucharystii pokarmowi, bez którego Nowe śycie jest niemoŝliwe. W Polsce Liturgia Wigilii Paschalnej kończy się uroczystym ogłoszeniem zmartwychwstania Chrystusa i wezwaniem, całego stworzenia do udziału w tryumfie Zmartwychwstałego przez procesję rezurekcyjną. Mszał podaje tu dwa warianty: moŝe się ona odbyć zaraz po Wigilii Paschalnej lub w niedzielę rano (co jest najczęściej spotykane). Poranna Msza Święta w Niedzielę Wielkanocną nazywana Rezurekcją jest znana tylko w Polsce. Dlaczego tak jest? W czasie zaborów władze rosyjskie, chcąc dokuczyć Polakom zawsze mocno związanym z chrześcijaństwem, zakazały uŝywania dzwonów w czasie ciszy nocnej. Dlatego ta radosna procesja rezurekcyjna została przeniesiona z godzin nocnych na godzinę 6:00 rano. Aktualnie obserwuje się coraz częściej występujące w polskich parafiach procesje rezurekcyjne niekiedy w środku nocy, które wieńczą Liturgię Wigilii Paschalnej. 5