POPRAWA BEZPIECZEŃSTWA ZABYTKÓW W POWIECIE STARGARDZKIM

POPRAWA BEZPIECZEŃSTWA ZABYTKÓW W POWIECIE STARGARDZKIM

POPRAWA BEZPIECZEŃSTWA ZABYTKÓW W POWIECIE STARGARDZKIM STARGARD 2012 3

Opracowanie: Arleta Majewska Wydział Kultury i Promocji Powiatu Starostwo Powiatowe ul. Skarbowa 1 73-110 Stargard W tekście wykorzystano informacje zawarte w J.S. Pasierb Ochrona zabytków sztuki kościelnej, Warszawa 1995 oraz M. Łuczak, Policja w walce o zabytki, Szczecin 2011. Na okładce: witrażyk z przedstawieniem św. Jerzego, 1661 r., kościół p.w. MB Pocieszenia w Nowej Dąbrowie Copyright by Powiat Stargardzki, Stargard 2012 Copyright by Fot. Marek Łuczak, Mirosław Opęchowski, Stargard 2012 Copyright by Pomorskie Towarzystwo Historyczne Wydawca: POWIAT STARGARDZKI Ul. Skarbowa 1 73-110 Stargard www.powiatstargardzki.eu POWIAT STARGARDZKI Projekt współfinansowany w ramach rządowego programu ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań RAZEM BEZPIECZNIEJ Szeroko pojęta sfera bezpieczeństwa w Powiecie Stargardzkim i poczucie bezpieczeństwa wśród społeczności lokalnej należą do najistotniejszych zadań władz powiatowych. Bezpieczeństwo to stan, który daje poczucie trwałości istnienia i gwarancje jego zachowania oraz szanse na jego poprawę. Jest to jedna z podstawowych potrzeb człowieka. Odznacza się brakiem ryzyka utraty czegoś szczególnie cennego życia, zdrowia, pracy, szacunku, uczuć, dóbr materialnych i dóbr niematerialnych. Bezpieczeństwo jest naczelną potrzebą człowieka i społeczeństwa; jego brak wywołuje niepokój i poczucie zagrożenia. Obok bezpieczeństwa i porządku publicznego, bezpieczeństwa w sferze społecznej i zdrowia istnieje także potrzeba zachowania i ochrony dziedzictwa kulturowego. Projekt Poprawa bezpieczeństwa zabytków Powiatu Stargardzkiego realizowany w 2012 r. jest konsekwentną realizacją przyjętego przez Radę Powiatu Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami w Powiecie Stargardzkim w latach 2010-2014. Solidną podstawę wyjściową stanowiło opracowanie i wydanie przez Powiat Stargardzki i Muzeum w Stargardzie Katalogu Zabytków Powiatu Stargardzkiego w 2010 r. Inwentarz zabytków umożliwił pełne rozpoznanie bogatego dziedzictwa kulturowego, jego waloryzację i zabezpieczenie. Realizacja projektu umożliwiła stworzenie koalicji samorządu, służb mundurowych, instytucji konserwatorskich, organizacji pozarządowych i społeczności lokalnej. Mamy nadzieję na utrwalenie efektów tej współpracy w kolejnych latach. Cudze chwalicie, swego nie znacie, Sami nie wiecie, co posiadacie [Stanisław Jachowicz]. My wiemy co posiadamy, znamy jego wartość. Chcemy to zachować i ocalić dla nas i naszych potomnych. Waldemar Gil Starosta Stargardzki 4 5

Widok kościoła w Chociwlu od strony wschodniej Anioł chrzcielny, XVIII w., kościół p.w. św. Antoniego w Świętem Projekt Poprawa bezpieczeństwa zabytków w powiecie stargardzkim realizowany w ramach rządowego programu ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań Razem Bezpieczniej jest pierwszą tak szeroką inicjatywą podjętą przez Starostwo Powiatowe w Stargardzie zmierzającą do podniesienia bezpieczeństwa zabytków ruchomych w powiecie stargardzkim. Dzięki działaniom informacyjnym oraz pracom w terenie realizowany jest główny cel projektu, którym jest podniesienie bezpieczeństwa zabytków ruchomych i nieruchomych. Jego efektem będzie zmniejszenie ilości kradzieży, dewastacji dzieł sztuki oraz nielegalnego wywozu za granicę, a także niekontrolowanego przemieszczania się zabytków na terenie powiatu. Podczas akcji znakowania zabytków ruchomych w kościele p.w. Chrystusa Króla w Kicku Podczas wykonywania dokumentacji fotograficznej w kościele p.w. św. Józefa Oblubieńca w Kicku Projekt zakładał trzy główne etapy realizacji: 1) Warsztaty szkoleniowe i rozpoczęcie akcji informacyjnej mającej charakter prewencyjny, zapobiegający pospolitej przestępczości (kradzieżom, dewastacjom itp.) oraz uświadamiający lokalną społeczność na temat posiadanego dziedzictwa kulturowego. 2) znakowanie zabytków ruchomych technologią DataDotDNA, ocena stanu nieruchomych obiektów zabytkowych pod kątem zabezpieczeń na wypadek włamania i pożaru. 6 7

Sakramentarium, ok. 1500 r., kościół p.w. św. Michała Archanioła w Poczerninie Kościół p.w. św. Jana w Stargardzie Szczecińskim Podczas akcji znakowania zabytków ruchomych w kościele p.w. MB Różańcowej w Rzeplinie 3) umieszczenie dwujęzycznych polsko-niemieckich tablic informacyjnych na zabytkach nieruchomych (około 90 obiektów zabytkowych). Powołano grupę osób, która od lipca do listopada prowadziła prace terenowe. W skład zespołu weszli przedstawiciele Starostwa Powiatowego w Stargardzie, Komendy Wojewódzkiej Policji w Szczecinie, Komendy Powiatowej Policji w Stargardzie oraz Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Stargardzie. Projekt swoim zasięgiem objął cały Powiat Stargardzki. Dzięki innowacyjnemu zastosowaniu technologi DNA, stosowanej głównie dla zabezpieczeń mienia przed kradzieżą zabezpieczono ponad 300 zabytków ruchomych znajdujących się w kościołach na terenie powiatu stargardzkiego. Mikrocząstki są czytelne dopiero pod mikroskopem. Na jednej mikrocząsteczce znajduje się 21 znaków alfanumerycznych. Produkt jest bezinwazyjny i nie szkodzi zabytkom. Odznacza się także dużą trwałością, co najmniej 20 lat. Podczas realizacji projektu pracownicy Wydziału Kultury i Promocji Powiatu Starostwa Powiatowego w Stargardzie, którzy byli koordynatorami projektu otrzymywali wsparcie od wielu instytucji, takich jak: Zachodniopomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Szczecinie, Biuro Dokumentacji Zabytków w Szczecinie, Narodowy Instytut Dziedzictwa Oddział Terenowy w Szczecinie, Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Stargardzie, Komendy Powiatowej Policji w Stargardzie oraz Komendy Wojewódzkiej w Szczecinie, a także Diecezjalnego Konserwatora Zabytków Archidiecezji Szczecińsko-Kamieńskiej. Każde z ww. podmiotów dba o opiekę i ochronę zabytków w zakresach i zadaniach im przypisanych. Podczas realizacji tego projektu udało się nawiązać trwałe partnerstwa pomiędzy współpracującymi instytucjami oraz służbami mundurowymi, które już skutkują we wspólnych zamierzeniach na przyszłe lata. Na podstawie wiedzy uzyskanej podczas wyjazdów terenowych, opracowane zostały krótkie porady dla użytkowników i właścicieli co można od razu zrobić, by znacznie poprawić bezpieczeństwo zabytków: BEZPIECZNY KOŚCIÓŁ DOBRE PRAKTYKI Nie zostawiaj otwartych zabytków Zamontuj o ile to możliwe, kraty w wejściach Udostępniaj zwiedzanie kościoła tylko w obecności zaufanej osoby Zaprowadź ewidencję wyposażenia kościołów, z dokumentacją fotograficzną i opisem Zapoznaj z nią osoby opiekujące się kościołem, by zwracali szczególną uwagę na znajdujące się w świątyni wyposażenie 8 9

Kościół p.w. św. Franciszka z Asyżu w Karkowie Ambona barokowa, 1726-1727, Bartholomaeus Frantz, kościół p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP w Marianowie Zabytki, niewielkich rozmiarów odpowiednio zabezpiecz, umieść w miejscach trudno dostępnych O każdej zmianie przechowywania zabytków poinformuj pisemnie Kurię Biskupią oraz Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie W przypadku kradzieży, zniszczenia zabytku, czy aktów wandalizmu natychmiast zawiadom Policję, Kurię Biskupią oraz Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie. Projekt Poprawa bezpieczeństwa zabytków w powiecie stargardzkim objął swoim zasięgiem kościoły, ponieważ one ze względu na swój publiczny charakter są miejscami ogólnodostępnymi, bez szczególnych systemów zabezpieczających. Przedmioty zabytkowe znajdujące się w ich wnętrzach znajdują się przez to zarówno w zasięgu wiernych jak i ludzi pragnących je pozyskać w nielegalny sposób. W większości przypadków z kościołów nie giną większe elementy takie jak szafy ołtarzowe lub płyty nagrobne. Łupem złodziei padają zazwyczaj figury świętych będące częściami składowymi ołtarzy, ambon lub pojedyncze figury będące na ich wyposażeniu. Przedmioty te są stosunkowo łatwe w demontażu, mają niewielkie wymiary i wagę. Zabytki te nie posiadają żadnych numerów seryjnych, często nie posiadają także uaktualnionej dokumentacji konserwatorskiej, a przez to nie ma możliwości uchwycenia ich cech identyfikacyjnych. Nawet odzyskanie odnalezionego skradzionego zabytku na aukcjach bez dobrej dokumentacji przedmiotu, stwierdzającej bezsprzecznie, że przedmiot ten był w naszym posiadaniu może okazać się ze strony dowodowej niemożliwe do zrealizowania. Zabytki ruchome na terenie powiatu stargardzkiego zostały oznakowane mikrocząstkami. Takie zabezpieczenie w przypadku kradzieży umożliwi identyfikację kraju oraz powiatu z jakiego pochodzi skradziony przedmiot. A więc przedmiot zostanie zidentyfikowany i zostanie ustalony właściciel. Dodatkowo wykonana została pełna dokumentacja fotograficzna zabytków ruchomych. Przy systemie katalogowania zdjęć w komputerze przyjęto zasadę od ogółu do szczegółu. Dzięki takiemu rozwiązaniu uchwycone zostały cechy indywidualne zabytku. Uzyskano komplet doskonałych fotografii w postaci cyfrowej, które w przypadku kradzieży można błyskawicznie rozesłać do wszystkich jednostek policji pocztą elektroniczną oraz do ośrodków prowadzących katalogi skradzionych dzieł sztuki. Do podstawowych form zabezpieczeń obiektów zabytkowych przed włamaniem i kradzieżą należą różnorodne zabezpieczenia mechaniczne takie jak: kraty, zamki i kłódki. Właściciele i użytkownicy powinni właściwie zabezpieczać okna i drzwi. Usunąć z ich bezpośredniej bliskości cenne zabytki, wzmocnić okna i drzwi zamkami i zawiasami uzupełnionymi w specjalne blokady przeciwwyważeniowe. W miarę możliwości zakładać systemy antywłamaniowe, monitorowane przez firmy ochroniarskie. O ile kradzież zabytku pozostawia nadzieję na jego odzyskanie, zwłaszcza jeżeli zabytki są oznakowane i dobrze zinwentaryzowane, to pożary oznaczają zazwyczaj nieodwracalną w skutkach utratę dziedzictwa kulturowego. Na bezpieczeństwo pożarowe zabytków bezpośredni wpływ mają różnorodne urządzenia techniczne. Wśród nich szczególne znaczenie mają urządzenia i instalacje przeciwpożarowe, takie jak elektroniczne systemy powiadamiania o pożarze, gaśnice, instalacje odgromowe i grzewcze. Na pierwszym miejscu wśród zagrożeń pożarem trzeba wymienić niesprawne instalacje elektryczne. Niestety często na własna rękę są one usprawniane. Może to doprowadzić do wybuchu pożaru. Dlatego ważne jest by właściciel lub użytkownik obiektu dbał o przeglądy stanu zabezpieczeń instalacji znajdujących się w kościołach oraz na bieżąco je konserwował i oczywiście usuwał niezwłocznie wszelkie nieprawidłowości. Ważnym elementem profilaktyki 10 11

Dekoracja rzeźbiarska ambony, Hans Peisser, 1550-1561, kościół p.w. Św. Marii Magdaleny w Sownie Dekoracja rzeźbiarska ambony, Hans Peisser, 1550-1561, kościół p.w. Św. Marii Magdaleny w Sownie jest dbałość o pomieszczenia strychowe w kościołach, które często są traktowane jak małe składy ozdób i dekoracji okolicznościowych przygotowywanych z łatwopalnych materiałów. Wiele kościołów w powiecie stargardzkim ma bardzo cenne konstrukcje dachowe, warto więc pomyśleć o zamontowaniu zapór ogniowych w postaci dodatkowych niepalnych ścianek, umieszczanych w tych częściach obiektu, które są najbardziej narażone na rozprzestrzenianie się ognia, czyli na strychach. Idealnym rozwiązaniem jest montaż systemów sygnalizacji alarmowej pożaru, który pozwoli na bardzo szybką reakcję odpowiednich służb, które ugaszą ogień. Trzeba pamiętać także o drożności dróg dojazdowych do obiektów zabytkowych. Poczynione powyżej uwagi dotyczące znaczenia znakowania i dobrej dokumentacji fotograficznej zabytków ruchomych nie potrzebują większej rekomendacji, bowiem ich wykonanie było niezbędne by podnieść bezpieczeństwo zabytków. Realizacja opisanych zabezpieczeń przeciwpożarowych oraz antywłamaniowych nie wymaga dużych nakładów finansowych, w większości wynika z dbałości o powierzone dziedzictwo kulturowe. Dzięki uświadomieniu opiekunów zabytków podniesie bezpieczeństwo zabytków w powiecie stargardzkim. Witraż z przedstawieniem Chrystusa wśród dzieci, 1888 r., R. Plautz Stargard, kościół p.w. św. Józefa Oblubieńca w Małkocinie 12 13

WAŻNE ADRESY I TELEFONY Komenda Powiatowa Policji w Stargardzie ul. S. Staszica 27 73-110 Stargard tel. alarmowy 997 lub 112 Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Stargardzie ul. Bogusława IV 21 73-110 Stargard tel. alarmowy 998 lub 112 Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Szczecinie ul. Kuśnierska 14 A 70-536 Szczecin tel. 91 433 70 66, 433 70 82 Kuria Metropolitalna Szczecińsko-Kamieńska Diecezjalny Konserwator Zabytków ul. Papieża Pawła VI nr 4 71-459 Szczecin tel. 91 454 22 92 Zespół dw. z Przestępczością Przeciwko Zabytkom Komendy Wojewódzkiej Policji w Szczecinie ul. Małopolska 47 70-515 Szczecin tel. 91 82 11 780, 91 82 11 725 14

STARGARD 2012