Plan zachowania i odtwarzania zadrzewień liniowych gminy Kołbaskowo

Plan zachowania i odtwarzania zadrzewień liniowych gminy Kołbaskowo Bartosz Kurnicki Federacja Zielonych GAJA maj, 2016 Projekt Roads for Nature campaign promoting trees in Poland s rural landscapes, as habitats and ecological corridors wspierany jest przez program Life+ Unii Europejskiej oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Plan zachowania i odtwarzania zadrzewień liniowych gminy Kołbaskowo wykonano w ramach projektu Roads for Nature campaign promoting trees in Poland s rural landscapes, as habitats and ecological corridors wspieranego przez program Life+ Unii Europejskiej oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, przy finansowym wsparciu Urzędu Gminy Kołbaskowo. KOORDYNATOR PROGRAMU Fundacja EkoRozwoju ul. Św. Wincentego 25A, C 50-252 Wrocław tel./fax: 713430849, 713445948 biuro@eko.org.pl www.fer.org.pl PARTNER PROGRAMU Federacja Zielonych GAJA ul. 5 Lipca 45 70-374 Szczecin tel./fax: 91 489 42 32, 91 489 42 33 fzbiuro@gajanet.pl www.gajanet.pl Bartosz Kurnicki Federacja Zielonych GAJA maj, 2016 1

Spis treści 1. Projekt Drogi dla Natury... 3 2. Gmina Kołbaskowo... 5 3. Metodyka inwentaryzacji zadrzewień przydrożnych gminy Kołbaskowo... 10 4. Inwentaryzacja zadrzewień przydrożnych gminy Kołbaskowo... 12 4.1. Karty przeglądu zadrzewień przydrożnych gminy... 13 4.2. Dane statystyczne... 61 5. Wykaz miejsc potencjalnie konfliktowych... 63 6. Propozycje działań w gminie... 64 7. Charakterystyka wybranych gatunków drzew alejowych... 65 8. Podsumowanie... 79 9. Źródła... 80 2

1. Projekt Drogi dla Natury Realizacja projektu Drogi dla Natury trwa od 2012 roku. Jest to kampania promocji zadrzewień w krajobrazie rolniczym jako siedlisk przyrody i korytarzy ekologicznych. Projekt jest finansowany ze środków Komisji Europejskiej w ramach programu LIFE+ oraz NFOŚiGW, a jego głównym beneficjentem jest Fundacja EkoRozwoju z Wrocławia. Ponadto projekt realizuje Federacja Zielonych GAJA ze Szczecina, Stowarzyszenie Eko-Inicjatywa z Kwidzyna, Fundacja Ekologiczna Zielona Akcja z Legnicy, Fundacja Aeris Futuro z Krakowa, Towarzystwo Przyjaciół Słońska Unitis Viribus, Fundacja Zielone Płuca Polski z Białegostoku oraz partner niemiecki Związek na Rzecz Środowiska i Ochrony Przyrody (Bund für Umwelt und Naturschutz Deuttschland, Landesverband Mecklenburg-Vorpommern e.v.). Projekt powstał w związku z faktem, iż w ciągu ostatnich dekad zauważyć można gwałtowny rozwój infrastruktury drogowej, a wraz z nim zanikanie alej, co z kolei pociąga za sobą spadek bioróżnorodności, w tym gatunków priorytetowych Unii Europejskiej, oraz utratę wartości kulturowych. Głównym celem Dróg dla Natury jest więc odwrócenie trendu zanikania zadrzewień liniowych, czyli praca nad zachowaniem i odtwarzaniem alej jako cennych siedlisk przyrody i ozdoby tradycyjnego krajobrazu. Projekt ten jest skierowany przede wszystkim do urzędników gminnych zajmujących się środowiskiem, instytucji zajmujących się infrastrukturą (zarządców dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych), aktywnych członków społeczności lokalnej zainteresowanych ochroną przyrody, młodzieży oraz ogólnie wszelkich użytkowników dróg. Ponieważ decyzje dotyczące zadrzewień podejmowane są zwykle na stopniu gminnym, dlatego też projekt dotyczy właśnie współpracy z poszczególnymi gminami z różnych województw w całej Polsce. Współpraca taka trwa przez około rok, a wszelkie działania przeprowadza animator działający z ramienia lokalnej organizacji, która sprawuje kontrolę nad całym procesem. W ramach Dróg dla Natury organizowane są specjalistyczne dwudniowe szkolenia edukacyjne przygotowane dla urzędników, zarządców dróg gminnych, powiatowych i wojewódzkich oraz lokalnych działaczy. Podczas szkoleń Drogi w otwartym krajobrazie instrukcja obsługi wykładowcy przedstawiają role i funkcje alej, opowiadają o tym, co im zagraża i jak można je chronić. Instruują także jak wizualnie oceniać stan drzewa oraz jak projektować przyszłe nasadzenia. Oprócz szkoleń specjalistycznych odbywają się również spotkania z miejscową ludnością oraz młodzieżą szkolną. Projekt Drogi dla Natury objął przeprowadzenie inwentaryzacji istniejących zadrzewień przydrożnych w całej gminie. Obejmuje ona sprawdzenie stanu ogólnego alej, stanu ich zachowania, składu 3

gatunkowego, a także stanu zdrowotnego poszczególnych drzew. Oprócz tego przeanalizowano wiele parametrów technicznych, należą do nich: przeciętny obwód i ilość drzew, odległość drzew od jezdni, rozstaw drzew w szpalerze czy też szerokość między szpalerami. Każda aleja w gminie została dokładnie zmierzona oraz posiada swój syntetyczny opis. Efektem przeprowadzonej inwentaryzacji jest niniejszy dokument, stanowiący niejako podsumowanie działań w gminie w ramach projektu. Dzięki zawartym w nim informacjom urzędnicy czy też lokalna społeczność będzie miała szanse kontynuować działania rozpoczęte podczas trwania Dróg dla Natury. Wskazane w nim miejsca najlepsze do przyszłych nasadzeń pozwolą na powstawanie nowych alej. Natomiast wyliczenie punktów konfliktowych pozwoli zastanowić się nad satysfakcjonującym dla wszystkich stron rozwiązaniem. Dokument ten ułatwi także pracę Urzędowi Gminy. Celem projektu jest również promowanie pozytywnych wzorców i działań na terenach gmin ościennych, plan zadrzewieniowy powinien być więc pomocny i w tym zadaniu. Drogi dla Natury mają wpływać na podniesienie świadomości decydentów, społeczności lokalnych i społeczeństwa na temat znaczenia i funkcji alej, jako siedlisk i zielonej infrastruktury, jak też poprzez poprawę umiejętności planowania i utrzymania zadrzewień odpowiedzialnych władz. W ramach projektu powstały publikacje w zakresie ochrony drzew i zadrzewień oraz film Sekretne życie drzew. Efekty projektu upowszechniane są przez stronę www.aleje.org.pl, artykuły w prasie, seminaria regionalne i konferencje. 4

2. Gmina Kołbaskowo Położenie Gmina Kołbaskowo (dawniej gmina Kolbaczewo) jest gminą wiejską położoną jest w województwie zachodniopomorskim, w południowej części powiatu polickiego (stanowi 15,9% jego powierzchni). Od północnego-wschodu gmina graniczy z miastem Szczecin i wraz z sąsiednimi gminami wchodzi w skład Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego. Od strony zachodniej i południowej sąsiaduje z dwoma niemieckimi landami: Brandenburgią (powiat Uckermark) oraz Meklemburgią-Pomorzem Przednim (powiat Vorpommern-Greifswald). Wschodni kraniec gminy wyznaczony jest przez malowniczą Dolinę Dolnej Odry, na terenie której założono w 1993 roku park krajobrazowy. Siedzibą gminy jest wieś Kołbaskowo. Gospodarka Gmina ma charakter przede wszystkim rolniczy (67% jej powierzchni to tereny uprawne, natomiast lasy zajmują około 7%). Jednak ze względu na bliskość Szczecina notuje się zwiększony napływ osiedlającej się tutaj ludności aktywnej zawodowo w mieście. W roku 2004 gmina została wyróżniona trzecim miejscem na liście najlepszych samorządów w Polsce w rankingu Złota Setka Samorządów organizowanym przez dziennik "Rzeczpospolita" oraz Centrum Badań Regionalnych. Podstawą oceny była suma inwestycji na jednego mieszkańca w przeciągu ostatnich trzech lat (2001-2003), przestrzeganie dyscypliny budżetowej, aktywność społeczna i przyciąganie nowych mieszkańców. W tym samym rankingu rok wcześniej gmina zajęła pierwsze miejsce (5312 zł/mieszk., co było równoważne przeznaczeniu pod inwestycje 64% budżetu gminy), zaś dwa lata wcześniej miejsce trzecie. Historia Obszar gminy zamieszkiwany był od dawna. Na krawędzi wysoczyzny, 60 m wyżej, w okolicy Siadła Górnego, pozostałości archeologiczne potwierdzają istnienie dwukulturowego grodziska: kultury łużyckiej, a później pomorskiej. Podobne ślady z wałem, umocnieniami i fosą odkryto nieopodal Kamieńca na tzw. Świętej Górce (45 m n.p.m. ). Pierwsze wzmianki o okolicznych miejscowościach pochodzą ze źródeł datowanych na koniec XII wieku (wzmianka źródłowa o Karwowie z 1191 r.). Od wczesnego średniowiecza aż do wymarcia panującej tu dynastii Gryfitów znaczny odsetek ziemi dzisiejszej gminy należał właśnie do nich. W XVI i 1 połowie XVII wieku około 30% ziem wchodziło w skład szczecińskiej domeny książęcej. 5

Rozległe posiadłości posiadał również Kościół. Największym właścicielem ziemskim był szczeciński klasztor cysterek. Znaczne uposażenia miały też inne szczeciński kościoły: Św. Jakuba, Św. Jana oraz Kościół Mariacki. Po reformacji i rozwiązaniu klasztoru cysterek, ich dobra przeszły w ręce tych kościołów i domu panującego. Wieś Kurów była miejscem wymienianym w pamiętnikach gen. Batowa, gdzie 26 kwietna 1945 r. niemiecki burmistrz Szczecina poddał miasto. W czasie ostatniej wojny, w okolicy Siadła Dolnego, miejscowości położonej przy skarpie doliny rzeki Odry, znajdował się obóz polskich, radzieckich i francuskich jeńców wojennych. Na terenie gminy występuje wiele zabytkowych, głownie XIII-wiecznych kościołów, z których aktualnie wiele niestety popadło w ruinę. Fot. 1. Ruiny kościoła w Smolęcinie 6

Fot. 2. Ruiny kościoła i cmentarz w Karwowie Przyroda i turystyka Gmina leży na Wzniesieniach Szczecińskich i w Dolinie Dolnej Odry nad Odrą. Gmina położona jest na tzw. Wale Bezleśnym, nieco zalesionym na zboczach. Najwyższym punktem Wału jest tzw. Mała Góra (88 m n.p.m.). W przeszłości cały ten teren porastały lasy, które zanikły na skutek rolniczej działalności człowieka. Tereny leśne zajmują 7% powierzchni gminy, a użytki rolne 67%. Obszar Międzyodrza zajmuje Park Krajobrazowy Dolina Dolnej Odry, w którym znajdują się 3 rezerwaty: Kurowskie Błota powołany pierwotnie w celu ochrony kolonii kormoranów (Phalacrocorax carbo), a obecnie czapli siwej (Ardea cinerea), w liczebności około 600 par, oraz miejsc lęgowych chronionych ptaków drapieżnych: bielika (Haliaeetus albicilla), kani czarnej (Milvus migrans), kani rudej (Milvus milvus). W większości obszar rezerwatu stanowią podmokłe olsy i łęgi przykorytowe, interesujące także pod względem florystycznym. W poszyciu rośnie porzeczka czarna (Ribes nigrum), a w runie, pospolite: turzyca brzegowa (Carex riparia), przytulia błotna (Galium palustre), tojeść rozesłana (Lysimachia nummularia), zachylnik błotny (Thelypteris palustris). 7

Kanał Kwiatowy utworzony na części jednego ze starorzeczy Odry, w celu ochrony rzadkich gatunków roślin wodnych i bagiennych: salwinii pływającej (Salvinia natans), grzybieńczyka wodnego (Nymphoides peltata), dzięgla litwora nadbrzeżnego (Angelica archangelica ssp. litoralis), grzybieni białych (Nymphaea alba), osoki aloesowatej (Stratiotes aloides). Ze świata zwierząt występuje tu gąbka słodkowodna. Wzgórze Widokowe nad Międzyodrzem powołany w celu ochrony wyjątkowych walorów krajobrazowych oraz przyrodniczych (geomorfologicznych i geobotanicznych). Zajmuje stożkowate wzniesienie Morenka o wysokości względnej około 35 m porośnięte roślinnością kserotermiczną. Na murawach można spotkać m.in. gatunki chronione: ostnica włosowata (Stipa capillata), sasanka łąkowa (Pulsatilla pratensis), kocanki piaskowe (Helichrysum arenarium), wilżyna ciernista (Ononis spinosa) oraz gatunki rzadkie: strzęplica polska (Koeleria polonica), pięciornik biały (Potentilla alba), przetacznik wczesny (Veronica praecox), tymotka Boehmera (Phleum phleoides), goździcznik wycięty (Petrorhagia prolifera), owsica omszona (Avenula pubescens), klon polny (Acer campestre). Fot. 3. Ostnica włosowata (Stipa capillata) w rezerwacie Wzgórze Widokowe nad Międzyodrzem 8

Punkty widokowe Morenka przy autostradzie A6, Młyńska Góra koło Siadła Dolnego Barnisławiec wzgórza przy drogach z Barnisławia i Pommellen, Gołkowo uroczysko między Będargowem, Bobolinem i Stobnem, Karwowo okolice dawnej żwirowni, Dolina Łez uroczysko między granicą, Kołbaskowem i Barnisławcem. 9

3. Metodyka inwentaryzacji zadrzewień przydrożnych gminy Kołbaskowo Podstawę opracowania planu zachowania i odtwarzania zadrzewień przydrożnych gminy Kołbaskowo stanowi inwentaryzacja alej i szpalerów rozmieszczonych na całym jej terenie, wyłączając obszary zurbanizowane. Materiałem wyjściowym do rozpoczęcia prac terenowych były mapy topograficzne gminy Kołbaskowo oraz mapy satelitarne (źródła: geoportal.gov.pl i Google Earth). Inwentaryzację alej przeprowadzono z pomocą ankiet przeglądu zadrzewień, bazę do wykonania map poszczególnych alej oraz ogólnej mapy zinwentaryzowanych zadrzewień gminy stanowił program Google Earth. Oprócz tego wykonano dokumentację fotograficzną. Inwentaryzacja zadrzewień przydrożnych gminy Kołbaskowo objęła: pomiar długości alei/szpaleru, pomiar szerokości pomiędzy szpalerami alei [m], pomiar rozstawu drzew w szpalerze [m], pomiar odległości szpalerów od krawędzi jezdni [m], udział % drzew rosnących za rowem, policzenie drzew po poszczególnych stronach drogi, określenie składu gatunkowego drzew w alei/szpalerze z uwzględnieniem % udziału poszczególnych gatunków, określenie średniego obwodu drzew na wysokości 1,3 m (obwód pierśnicowy), na podstawie pomiarów obwodów 10-50% drzew w alei/szpalerze, określenie występowania gatunków chronionych, ocenę stanu zdrowotnego drzew na podstawie pięciostopniowej skali, zaprezentowanej w poniższej tabeli: Bardzo dobry Dobry Dostateczny Zły Zróżnicowany zdrowy pień, wzorcowo ukształtowana forma pienna drzewa, w pełni prawidłowo ukształtowana i zdrowa korona nieznaczne uszkodzenia pnia, dobrze ukształtowana/ czytelna forma pienna, zdrowa, dość dobrze zachowana i lub kształtowana korona znaczne uszkodzenia pnia, zaburzona forma pienna, zredukowana korona, nadmierne i dewastacyjne cięcia korony rozległe uszkodzenia pnia lub korony, zasychające konary, tzw. szkodniki, dewastacyjne cięcia zaburzające statykę drzewa, itp. dotyczy bardzo różnego stanu zachowania drzew od dobrego do złego - w jednym przebiegu drogi. ocenę stanu zachowania alei/szpaleru w oparciu o zaprezentowaną poniżej pięciostopniową skalę 10

Opis stanu % ubytków drzew w alei/szpalerze zwarta pełna 0-20% zwarta z lukami 21-40% przerzedzona 41-60% fragmenty 60-80% ślady 81-99% określenie zalecanych zadań ochronnych dla poszczególnej alei/szpaleru. 11

4. Inwentaryzacja zadrzewień przydrożnych gminy Kołbaskowo Plan zachowania i odtwarzania zadrzewień przydrożnych gminy Kołbaskowo zrealizowany został w maju 2016 r, a podstawą jego wykonania była przeprowadzona w terminie od czerwca do września 2015 r. inwentaryzacja zadrzewień przydrożnych gminy, która objęła ogółem 24 fragmenty dróg o łącznej długości 35,85 km. Ryc. 1. Rozmieszczenie zinwentaryzowanych zadrzewień liniowych w gminie Kołbaskowo 12

4.1. Karty przeglądu zadrzewień przydrożnych gminy DANE OGÓLNE nr 1 lokalizacja Kamieniec-Pargowo pkt początkowy N53 17,082' E14 26,190' pkt końcowy N53 17,015' E14 26,077' długość alei/szpaleru status nawierzchnia szerokość między szpalerami [m] 8,5 178 m droga gminna asfalt rozstaw drzew [m] pierwotnie ok. 6 odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 2,5-3,5 drzewa za rowem skład gatunkowy nie DANE PRZYRODNICZE gatunek udział % dąb szypułkowy 99 klon jawor 1 liczba drzew E-20 W-25 średni obwód drzew [cm] 185 stan zdrowotny drzew stan zachowania obiektu STAN OBIEKTU OPIS dobry zwarta pełna (0-20% ubytków drzew) Jedna z lepiej zachowanych alej w gminie. Dobrze widoczny regularny, harmonijny układ założenia. Drzewa generalnie w dobrym stanie zdrowotnym, jednak niepotrzebnie podcinane od dołu. ZALECENIA Aleja godna objęcia ochroną pomnikową. Należy zaniechać praktyki podcinania drzew od dołu. 13

DANE OGÓLNE nr 2 lokalizacja Kamieniec-Pargowo pkt początkowy N53 17,484' E14 26,121' pkt końcowy N53 17,091' E14 26,181' długość alei/szpaleru status nawierzchnia szerokość między szpalerami [m] - rozstaw drzew [m] 6,5 730 m droga gminna asfalt odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 10-15 drzewa za rowem skład gatunkowy nie DANE PRZYRODNICZE liczba drzew E-96 średni obwód drzew [cm] 190 stan zdrowotny drzew stan zachowania obiektu STAN OBIEKTU OPIS gatunek udział % dąb szypułkowy 100 dobry zwarta pełna (0-20% ubytków drzew) Jeden z lepiej zachowanych szpalerów w gminie. Dobrze widoczny regularny, harmonijny układ założenia. Drzewa generalnie w dobrym stanie zdrowotnym, jednak niepotrzebnie podcinane od dołu. ZALECENIA Objęcie szpaleru, łącznie z aleją nr 1 ochroną pomnikową. Luki w drzewostanie uzupełnić nasadzeniemi dębów. 15

DANE OGÓLNE nr 3 lokalizacja Rosówek-Kołbaskowo pkt początkowy N53 18,520' E14 24,589' pkt końcowy N53 20,032' E14 26,005' długość alei/szpaleru [m] 3 215 status droga krajowa (+ścieżka rowerowa) nawierzchnia asfalt szerokość między szpalerami [m] ok.15 rozstaw drzew [m] średnio ok. 8 odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] nieregularna drzewa za rowem tak DANE PRZYRODNICZE skład gatunkowy gatunek udział % lipa drobnolistna 100 liczba drzew E-154 W-148 średni obwód drzew [cm] 30 STAN OBIEKTU stan zdrowotny drzew dobry stan zachowania obiektu zwarta pełna (0-20% ubytków drzew) OPIS Zwarta, niedawno założona aleja lipowa. ZALECENIA Uzupełnianie uschniętych drzew nowymi nasadzeniami lipy drobnolistnej. 17

DANE OGÓLNE nr 4 lokalizacja Kołbaskowo-Smolęcin pkt początkowy N53 20,685' E14 26,300' pkt końcowy N53 17,015' E14 26,077' długość alei/szpaleru 950 status droga gminna nawierzchnia asfalt szerokość między szpalerami [m] średnio ok. 8 rozstaw drzew [m] nieregularny odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 0,5-2 drzewa za rowem nie DANE PRZYRODNICZE gatunek udział % skład gatunkowy klon zwyczajny, wiąz, wierzba, głóg, róża dzika, tarnina, śliwa domowa 100 liczba drzew średni obwód drzew [cm] 125 stan zdrowotny drzew stan zachowania obiektu STAN OBIEKTU OPIS Ze względu na znacznie zaburzony układ alei nie było możliwości określenia liczby drzew. zróżnicowany Pas zieleni wzdłuż drogi budowany głównie przez krzewy i młode okazy drzew. ZALECENIA zwarta z lukami (21-40% ubytków drzew) Ze względu na położenie alei wśród pól, dobrym rozwiązanie byłoby uzupełnienie luk gatunkami drzew owocowych, przy czym fragmenty zarośli, ze względu na ich znaczenie przyrodnicze, najlepiej pozostawić nienaruszone. 19

DANE OGÓLNE nr 5 lokalizacja Smolęcin-Smętowice pkt początkowy N53 17,082' E14 26,190' pkt końcowy N53 17,015' E14 26,077' długość alei/szpaleru [m] 780 status nawierzchnia szerokość między szpalerami [m] 5-7 rozstaw drzew [m] odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 1-2 drzewa za rowem liczba drzew skład gatunkowy droga gminna bruk nieregularny nie DANE PRZYRODNICZE średni obwód drzew [cm] 110 stan zdrowotny drzew stan zachowania obiektu STAN OBIEKTU OPIS gatunek udział % klon zwyczajny, wiąz, wierzba, topola, głóg, róża dzika, tarnina, śliwa domowa 100 Ze względu na znacznie zaburzony układ alei nie było możliwości określenia liczby drzew. zróżnicowany Pas zieleni wzdłuż drogi budowany głównie przez krzewy i młode okazy drzew. ZALECENIA zwarta pełna (0-20% ubytków drzew) Ze względu na położenie alei wśród pól, dobrym rozwiązanie byłoby uzupełnienie luk gatunkami drzew owocowych, przy czym fragmenty zarośli, ze względu na ich znaczenie przyrodnicze, najlepiej pozostawić nienaruszone. 21

DANE OGÓLNE nr 6 lokalizacja Smolęcin-Barnisław pkt początkowy N53 21,590' E14 25,470' pkt końcowy N53 21,638' E14 25,003' długość alei/szpaleru [m] 580 status nawierzchnia droga gminna asfalt szerokość między szpalerami [m] 10-12 rozstaw drzew [m] odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 2-5 nieregularny drzewa za rowem tak - 30% skład gatunkowy DANE PRZYRODNICZE gatunek udział % topola kanadyjska 90 klon zwyczajny 10 liczba drzew N-11 S-21 średni obwód drzew [cm] 225 stan zdrowotny drzew stan zachowania obiektu STAN OBIEKTU OPIS dostateczny przerzedzona (41-60% ubytków drzew) Aleja występuje na ok. 1/3 długości drogi między Smolęcinem a Barnisławem. Poza pasem topól występują tu luźne zarośla krzewów. Uzupełnienie całego odcinka drogi między Barnisławiem a Smolęcinem nasadzeniami drzew. W tym celu należałoby wybrać gatunki drzew rodzimych, odpowiednie do nasadzeń przydrożnych, jak np. lipa drobnolistna, dąb szypułkowy, klon. W przyszłości, zamierające okazy topól należałoby zastępować również drzewami rodzimymi. W 23

nr 7 lokalizacja DANE OGÓLNE granica państwa-karwowo pkt początkowy N53 21,080' E14 24,076' pkt końcowy N53 21,974' E14 26,046' długość alei/szpaleru [m] 2 785 status nawierzchnia droga gminna bruk szerokość między szpalerami [m] 4-7 rozstaw drzew [m] odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 1-3 drzewa za rowem liczba drzew skład gatunkowy nieregularny nie średni obwód drzew [cm] 175 stan zdrowotny drzew stan zachowania obiektu DANE PRZYRODNICZE gatunek udział % kasztanowiec zwyczajny 30 wiąz górski 25 wierzba biała 15 wierzba krucha 10 jesion wyniosły, głóg, bez czarny, trzmielina zwyczajna Ze względu na znacznie zaburzony układ alei nie było możliwości określenia liczby drzew. STAN OBIEKTU zróżnicowany przerzedzona (41-60% ubytków drzew) OPIS Pozostałość dawnej alei, z nielicznie już występującymi, pierwotnie budującymi ją drzewami. Liczny udział samosiewu drzew oraz zarośli krzewów. ZALECENIA Uzupełnienie alei gatunkami drzew, które w niej występują. Fragmenty zarośli, ze względu na ich znaczenie przyrodnicze, najlepiej pozostawić nienaruszone. 20 25

nr 8 lokalizacja DANE OGÓLNE S od Barnisławia pkt początkowy N53 21,552' E14 24,742' pkt końcowy N53 21,267' E14 24,992' długość alei/szpaleru [m] 605 status nawierzchnia szerokość między szpalerami [m] rozstaw drzew [m] droga gminna grunt odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 0,5-2 drzewa za rowem liczba drzew skład gatunkowy średni obwód drzew [cm] 95 stan zdrowotny drzew stan zachowania obiektu nieregularna nieregularny nie DANE PRZYRODNICZE gatunek udział % kasztanowiec zwyczajny 25 wierzba biała 20 róża dzika, głóg, klon, śliwa domowa, 55 wiąz, bez czarny Ze względu na znacznie zaburzony układ alei nie było możliwości określenia liczby drzew. STAN OBIEKTU zróżnicowany przerzedzona (41-60% ubytków drzew) OPIS Pozostałość dawnej alei, z nielicznie już występującymi, pierwotnie budującymi ją drzewami. Liczny udział samosiewu drzew oraz zarośli krzewów. ZALECENIA Uzupełnienie alei gatunkami drzew, które w niej występują. Wprowadzenie nasadzeń wzdłuż drogi, na południe od opisywanego odcinka. Fragmenty zarośli, ze względu na ich znaczenie przyrodnicze, najlepiej pozostawić nienaruszone. 27

DANE OGÓLNE nr 9 lokalizacja Barnislaw-Będargowo pkt początkowy N53 22,052' E14 24,444' pkt końcowy N53 23,210' E14 26,625' długość alei/szpaleru 3 410 status nawierzchnia szerokość między szpalerami [m] 6-8 rozstaw drzew [m] odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 1-3 drzewa za rowem liczba drzew skład gatunkowy droga gminna grunt nieregularny nie DANE PRZYRODNICZE średni obwód drzew [cm] 120 stan zdrowotny drzew stan zachowania obiektu STAN OBIEKTU gatunek udział % wierzba biała, jesion wyniosły, śliwa domowa, tarnina, róża dzika, głóg szakłak pospolity 100 Ze względu na znacznie zaburzony układ alei nie było możliwości określenia liczby drzew. zróżnicowany przerzedzona (41-60% ubytków drzew) OPIS Pozostałość dawnej alei, z nielicznie już występującymi, pierwotnie budującymi ją drzewami. Liczny udział samosiewu drzew oraz zarośli krzewów. ZALECENIA Uzupełnienie alei gatunkami drzew, które w niej występują. Fragmenty zarośli, ze względu na ich znaczenie przyrodnicze, najlepiej pozostawić nienaruszone. 29

DANE OGÓLNE nr 10 lokalizacja Barnisław-Warnik-Będargowo pkt początkowy N53 22,075' E14 24,398' pkt końcowy N53 23,462' E14 26,338' długość alei/szpaleru 4 120 status nawierzchnia droga gminna asfalt szerokość między szpalerami [m] 10-12 rozstaw drzew [m] odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 2-4 drzewa za rowem skład gatunkowy nieregularny nie DANE PRZYRODNICZE gatunek udział % topola kanadyjska 70 głóg, róża dzika, śliwa domowa, tarnina liczba drzew N-64 (topole) S-56 (topole) średni obwód drzew [cm] stan zdrowotny drzew stan zachowania obiektu Pozostałość dawnej alei topolowej. 240 (topole) STAN OBIEKTU OPIS ZALECENIA zróżnicowany fragmenty (61-80% ubytków drzew) Warte rozważenia jest odtworzenie alei wzdłuż drogi. Zaleca się wprowadzenie na nowo, oraz zastępowanie w przyszłości zamierających topól, rodzimymi gatunkami drzew odpowiednimi do nasadzeń przydrożnych, np. lipa drobnolistna, dąb szypułkowy/bezszypułkowy, klon zwyczajny/jawor, jesion wyniosły. 30 31

DANE OGÓLNE nr 11 lokalizacja SW od Warnika pkt początkowy N53 22,448' E14 22,612' pkt końcowy N53 23,705' E14 24,004' długość alei/szpaleru [m] 450 status nawierzchnia droga gminna asfalt szerokość między szpalerami [m] 10-12 rozstaw drzew [m] 8 odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 2-4 drzewa za rowem skład gatunkowy DANE PRZYRODNICZE tak/nie gatunek udział % lipa drobnolistna 100 liczba drzew N-39 E-37 średni obwód drzew [cm] 15 stan zdrowotny drzew stan zachowania obiektu STAN OBIEKTU bardzo dobry zwarta pełna (0-20% ubytków drzew) OPIS Aleja założona wiosną 2014 roku w ramach projektu polsko-niemieckiego "Aleje zamiast granic", uzupełniona jesienią 2015 roku w ramach modelowego sadzenia drzew w gminie Kołbaskowo, jako jednego z zadań w projekcie "Drogi dla Natury - kampania na rzecz zadrzewień". ZALECENIA Brak 33

DANE OGÓLNE nr 12 lokalizacja Warnik-Bobolin pkt początkowy N53 23,008' E14 24,179' pkt końcowy N53 23,444' E14 23,566' długość alei/szpaleru 1 155 status droga gminna nawierzchnia asfalt szerokość między szpalerami [m] 8-12 rozstaw drzew [m] nieregularny odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 1-3 drzewa za rowem nie DANE PRZYRODNICZE gatunek udział % skład gatunkowy topola kanadyjska 90 jesion wyniosły 10 liczba drzew E-33 W-43 średni obwód drzew [cm] 210 STAN OBIEKTU stan zdrowotny drzew dobry stan zachowania obiektu zwarta z lukami (21-40% ubytków drzew) OPIS Aleja topolowa ZALECENIA Luki w drzewostanie i zamierające topole kanadyjskie zastępować nasadzeniami jesionu wyniosłego. 35

DANE OGÓLNE nr 13 lokalizacja Bobolin-Stobno pkt początkowy N53 23,949' E14 23,511' pkt końcowy N53 24,543' E14 24,474' długość alei/szpaleru [m] 1 750 status nawierzchnia droga gminna asfalt szerokość między szpalerami [m] 7-9 rozstaw drzew [m] pierwotnie ok. 8 odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 1-3 drzewa za rowem skład gatunkowy nie DANE PRZYRODNICZE gatunek udział % klon jawor 30 klon zwyczajny 25 jesion wyniosły 25 modrzew, osika, głóg, topola kanadyjska liczba drzew N-6 S-57 średni obwód drzew [cm] 120 stan zdrowotny drzew stan zachowania obiektu STAN OBIEKTU OPIS Wielogatunkowa, różnowiekowa aleja. Znaczna część drzew uszkodzona. Uzupełnienie luk rodzimymi gatunkami drzew. ZALECENIA zły 10 przerzedzona (41-60% ubytków drzew) 37

DANE OGÓLNE nr 14 lokalizacja Stobno-Będargowo pkt początkowy N53 23,857' E14 26,286' pkt końcowy N53 24,697' E14 25,398' długość alei/szpaleru [m] 1 850 status nawierzchnia droga gminna asfalt szerokość między szpalerami [m] 8-10 rozstaw drzew [m] odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 1-3 nieregularny drzewa za rowem tak - 30% DANE PRZYRODNICZE gatunek udział % wierzba 30 skład gatunkowy dąb szypułkowy 10 głóg, jabłoń, róża dzika, wiąz, trzmielina, śliwa 60 domowa liczba drzew E-33 (wierzby i dęby) W-4 (wierzby i dęby) średni obwód drzew [cm] stan zdrowotny drzew stan zachowania obiektu STAN OBIEKTU 130 (wierzby i dęby) zróżnicowany przerzedzona (41-60% ubytków drzew) OPIS Pozostałość dawnej alei, obecnie budowana głównie przez zarośla krzewów i młode okazy drzew spontanicznego pochodzenia. ZALECENIA Uzupełnienie luk nasadzeniami drzew rodzimego pochodzenia. Pozostawienie zakrzewień w stanie nienaruszonym. 39

DANE OGÓLNE nr 15 lokalizacja Stobno-Szczecin pkt początkowy N53 24,841' E14 26,858' pkt końcowy N53 25,061' E14 28,122' długość alei/szpaleru [m] 1 530 status nawierzchnia szerokość między szpalerami [m] - droga gminna asfalt rozstaw drzew [m] ok. 7 odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 1-2 drzewa za rowem skład gatunkowy nie DANE PRZYRODNICZE liczba drzew N-67 średni obwód drzew [cm] 190 stan zdrowotny drzew stan zachowania obiektu STAN OBIEKTU OPIS gatunek udział % jesion wyniosły 45 topola kanadyjska 45 głóg, śliwa domowa 10 dobry Szpaler jesionowo-topolowy po północnej stronie drogi Stobno-Szczecin. ZALECENIA przerzedzona (41-60% ubytków drzew) Obsadzenie południowej strony drogi nasadzeniami jesionu wyniosłego oraz zastępowanie nim zamierających w przyszłości topól. 41

DANE OGÓLNE nr 16 lokalizacja W od Rajkowa pkt początkowy N53 24,033' E14 27,993' pkt końcowy N53 23,485' E14 27,731' długość alei/szpaleru [m] 1 700 zarządca - nawierzchnia grunt szerokość między szpalerami [m] - rozstaw drzew [m] pierwotnie ok. 4 odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] nieregularna drzewa za rowem nie DANE PRZYRODNICZE skład gatunkowy gatunek udział % topola kanadyjska 100 liczba drzew 311 średni obwód drzew [cm] 210 STAN OBIEKTU stan zdrowotny drzew dobry stan zachowania obiektu zwarta pełna (0-20% ubytków drzew) OPIS Szpaler topól kanadyjskich. ZALECENIA Brak 43

DANE OGÓLNE nr 17 lokalizacja Warzymice-Karwowo pkt początkowy N53 22,617' E14 26,801' pkt końcowy N53 22,737' E14 27,051' długość alei/szpaleru [m] 365 status nawierzchnia szerokość między szpalerami [m] - rozstaw drzew [m] droga gminna asfalt odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 1-2 drzewa za rowem skład gatunkowy nieregularny nie DANE PRZYRODNICZE liczba drzew S-44 średni obwód drzew [cm] 185 stan zdrowotny drzew stan zachowania obiektu Krótki szpaler topól kanadyjskich. STAN OBIEKTU OPIS gatunek udział % topola kanadyjska 95 lipa drobnolistna 3 wierzba biała 1 wierzba krucha 1 dobry zwarta pełna (0-20% ubytków drzew) ZALECENIA Uzupełnienie całej drogi Warzymice-Karwowo nasadzeniamia drzew rodzimego pochodzenia i zastępowanie nimi zamierających topól. 45

DANE OGÓLNE nr 18 lokalizacja Smętowice-Siadło Górne pkt początkowy N53 21,222' E14 27,711' pkt końcowy N53 21,145' E14 28,213' długość alei/szpaleru [m] 580 status nawierzchnia droga gminna asfalt szerokość między szpalerami [m] 12-16 rozstaw drzew [m] odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 2-4 drzewa za rowem skład gatunkowy nieregularny nie DANE PRZYRODNICZE gatunek udział % lipa drobnolistna 70 jesion wyniosły 10 czereśnia 10 wierzba, klon zwyczajny, głóg liczba drzew N-36 S-8 średni obwód drzew [cm] 100 stan zdrowotny drzew stan zachowania obiektu STAN OBIEKTU OPIS dobry 10 przerzedzona (21-60% ubytków drzew) Przerzedzona aleja lipowa z niewielką domieszką innych gatunków drzew. Budowana głównie stosukowo młode, kilkudziesięcioletnie okazy. Uzupełnienie alei nasadzeniami lipy drobnolistnej ZALECENIA 47

DANE OGÓLNE nr 19 lokalizacja Siadło Górne-Siadło Dolne pkt początkowy N53 20,901' E14 28,792' pkt końcowy N53 21,144' E14 29,524' długość alei/szpaleru [m] 1 040 status nawierzchnia droga gminna asfalt szerokość między szpalerami [m] 8-11 rozstaw drzew [m] odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 2-5 drzewa za rowem skład gatunkowy nieregularny nie DANE PRZYRODNICZE gatunek udział % topola balsamiczna 80 wierzba krucha, biała, czereśnia, głóg liczba drzew N-57 S-45 średni obwód drzew [cm] 140 stan zdrowotny drzew stan zachowania obiektu Aleja budowana głównie przez topole balsamiczne STAN OBIEKTU OPIS ZALECENIA zróżnicowany Uzupełnianie alei i zastępowanie topól nasadzeniami drzew rodzimych. 20 przerzedzona (41-60% ubytków drzew) 49

DANE OGÓLNE nr 20 lokalizacja Siadło Dolne-Kurów pkt początkowy N53 21,317' E14 29,746' pkt końcowy N53 21,755' E14 30,239' długość alei/szpaleru [m] 980 status nawierzchnia droga gminna asfalt szerokość między szpalerami [m] 8-10 rozstaw drzew [m] odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 0,5-3 drzewa za rowem skład gatunkowy nieregularny nie DANE PRZYRODNICZE gatunek udział % kasztanowiec biały 50 jesion wyniosły 20 dąb szypułkowy 5 wierzba, kasztanowiec czerwony, róża dzika, głóg, śliwa domowa, klon jawor liczba drzew E-36 W-27 średni obwód drzew [cm] 170 stan zdrowotny drzew stan zachowania obiektu STAN OBIEKTU OPIS zróżnicowany 25 przerzedzona (41-60% ubytków drzew) Pozostałość alei kasztanowcowej. Liczne okazy tych drzew o obwodach pni powyżej 250 cm. ZALECENIA Ekpertyzy i pielęgnacje najstarszych kasztanowców. Uzupełnienie alei nasadzeniami tego gatunku. 51

DANE OGÓLNE Nr 21 lokalizacja Kurów-Przecław pkt początkowy N53 21,875' E14 30,190' pkt końcowy N53 22,091' E14 29,364' długość alei/szpaleru [m] 1 040 status nawierzchnia szerokość między szpalerami [m] 6-8 rozstaw drzew [m] odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 0-1 drzewa za rowem skład gatunkowy droga gminna gruntowa, aktualnie utwardzana nieregularny nie DANE PRZYRODNICZE gatunek udział % dąb szypułkowy i bezszypułkowy 60 jesion wyniosły 35 klon jawor 5 liczba drzew S-32 N-34 średni obwód drzew [cm] 190 stan zdrowotny drzew stan zachowania obiektu STAN OBIEKTU OPIS zróżnicowany fragmenty (61-80% ubytków drzew) Dawna aleja dębowa, z nielicznymi aczkolwiek okazałymi drzewami. Niektóre z nich zasługują na objęcie ochroną pomnikową Uzupełnienie nasadzeniami dębów. ZALECENIA 53

DANE OGÓLNE nr 22 lokalizacja Ustowo-Kurów pkt początkowy N53 22,584' E14 30,773' pkt końcowy N53 21,960' E14 30,365' długość alei/szpaleru [m] 1 155 status nawierzchnia droga gminna asfalt szerokość między szpalerami [m] 7-9 rozstaw drzew [m] pierwotnie ok. 8 odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 0,5-1,5 drzewa za rowem skład gatunkowy nie DANE PRZYRODNICZE gatunek udział % dąb szypułkowy i bezszypułkowy 60 jesion wyniosły 30 lipa drobnolistna 10 liczba drzew E-20 W-25 średni obwód drzew [cm] 185 stan zdrowotny drzew stan zachowania obiektu STAN OBIEKTU OPIS zły zwarta pełna (0-20% ubytków drzew) Aleja budowana przez okazałe egzemplarze dębów i jesionów. Niestety część z nich jest w złym sanie zdrowotnym. Niektóre okazy prawie w całości uschnięte, na innych znaczny posusz koron. ZALECENIA Zasychające drzewa powinny być poddane ekspertyzom dendrologicznym, które wskazałby kierunek koniecznych do przeprowadzenia działań ochronnych. 55

DANE OGÓLNE Nr 23 Lokalizacja Przecław-Kołbaskowo pkt początkowy N53 22,275' E14 28,362' pkt końcowy N53 20,456' E14 26,657' długość alei/szpaleru [m] 4 020 status nawierzchnia droga krajowa asfalt szerokość między szpalerami [m] 25-40 rozstaw drzew [m] odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 5-15 drzewa za rowem skład gatunkowy nieregularny tak/nie DANE PRZYRODNICZE gatunek udział % jarząb szwedzki 20 lipa drobnolistna 15 jesion wyniosły 15 klon zwyczajny 15 topola kanadyjska 15 klon jawor 10 wierzba, dąb szypułkowy, kasztanowiec zwyczajny, brzoza liczba drzew E-158 W-220 średni obwód drzew [cm] 160 stan zdrowotny drzew stan zachowania obiektu STAN OBIEKTU OPIS zróżnicowany 10 zwarta z lukami (21-40% ubytków drzew) Długa, niejednolita aleja wzdłuż drogi krajowej. Najliczniej występującymi okazami drzew są młode okaz jarzębu szwedzkiego. Natomiast najokazalszymi drzewami są tu topole kanadyjskie. ZALECENIA Uzupełnianie luk okazami drzew rodzimych występujących już w alei. 57

DANE OGÓLNE nr 24 lokalizacja N od Bobolina pkt początkowy N53 24,185' E14 23,480' pkt końcowy N53 24,112' E14 22,703' długość alei/szpaleru 880 status nawierzchnia droga gminna asfalt szerokość między szpalerami [m] 8-10 rozstaw drzew [m] odległość szpalerów od krawędzi jezdni [m] 1-3 drzewa za rowem liczba drzew skład gatunkowy nieregularny nie DANE PRZYRODNICZE średni obwód drzew [cm] 70 stan zdrowotny drzew stan zachowania obiektu STAN OBIEKTU OPIS gatunek udział % klon zwyczajny 25 klon jawor 25 jesion wyniosły 25 bez czarny, głóg, róża dzika, trzmielina. 25 Ze względu na znacznie zaburzony układ alei nie było możliwości określenia liczby drzew. zróżnicowany przerzedzona (41-60% ubytków drzew) Pas zieleni wzdłuż drogi budowany głównie przez młode okazy drzew spontanicznego pochodzenia oraz zarośla krzewów. ZALECENIA Uzupełnienie luk okazami rodzimych gatunków występujących w alei. 59

długość alei/szpaleru [km] 4.2. Dane statystyczne Zaprezentowany poniżej wykres obrazujący stosunek długości pasów zadrzewień do poszczególnych kategorii określających stan ich zachowania wskazuje na to, że najwięcej, bo 15,99 km pasów zadrzewień (blisko połowa spośród zinwentaryzowanych obiektów) określono jako przerzedzone. Aleje zwarte pełne zajmują 8,57 km, zwarte z lukami 6,16 km, natomiast fragmentaryczne 5,16 km. Nie inwentaryzowano dróg, przy których drzewa rosły sporadycznie, a które można by było określić jako śladowe. Drogi pozbawione drzew w zupełności lub z występującymi wzdłuż nich tylko wyjątkowo, spotykane są na terenie gminy dosyć często. 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Stan zachowania zadrzewień liniowych gminy Kołbaskowo zwarta pełna zwarta z lukami przerzedzona fragmenty ślady stan zachowania alei/szpaleru Stan zdrowotny drzew alejowych najdokładniej można było określić w przypadku założeń jednogatunkowych, budowanych przez drzewa w zbliżonym wieku. W przypadku alej zaburzonych, wielogatunkowych, tworzonych przez drzewa w różnym wieku, często spontanicznego pochodzenia najczęściej ich stan zdrowotny określano jako zróżnicowany. Spektrum kondycji drzew w takich układach było zazwyczaj bardzo duże od drzew zamierających, w złym stanie zdrowia (zdecydowana mniejszość) do okazów dorodnych, bardzo dobrze rokujących na przyszłość i właściwie rozwijających się (głównie młode drzewa). W ogólnym rozrachunku, w około 2/3 zinwentaryzowanych alej drzewa je budujące wykazywały dobrą kondycję zdrowotną. 61

liczba pasów zadrzewień 14 Stan zdrowotny drzew alejowych w gminie Kołbaskowo 12 10 8 6 4 2 0 bardzo dobry dobry dostateczny zły zróżnicowany kategoria Zadrzewienia liniowe gminy budowane są przez 20 gatunków drzew, które bardzo często porośnięte są dodatkowo zwartymi zaroślami krzewów. Taksonem dominującym w ponad 1/4 obiektów są topole kanadyjskie. Duży jest również udział dębu szypułkowego, który dominuje w 4 alejach spośród wszystkich zinwentaryzowanych. Dość często występują także: lipa drobnolistna oraz kasztanowiec zwyczajny. Spośród gatunków krzewiastych (nie uwzględniono ich w poniższym zestawieniu) zdecydowaną przewagę pod względem częstości występowania w pasach zadrzewień mają głogi, natomiast zarośla śliwy domowej, występujące w wielu alejach przynajmniej domieszkowo świadczą o dawnej obecności w takich miejscach alej owocowych. Zestawienie gatunków drzew dominujących w zadrzewieniach liniowych gminy Kołbaskowo topola kanadyjska dąb szypułkowy lipa drobnolistna kasztanowiec zwyczajny jesion wyniosły klon jawor wierzba biała topola balsamiczna 62

5. Wykaz miejsc potencjalnie konfliktowych Miejscami potencjalnie konfliktowymi na terenie gminy Kołbaskowo są ruchliwe drogi, gdzie główny problem stanowią: wąski pas drogowy, drzewa w skrajni oraz ograniczona widoczność przy wjazdach na drogi. W celu poprawy bezpieczeństwa i komfortu ruchu drogowego należałoby wprowadzić ograniczenia prędkości, znaki ostrzegawcze oraz oznakowania drzew (przede wszystkim na zakrętach) folią odblaskową z poziomymi pasami białymi i czerwonymi. Powinno się rozważyć utworzenie ścieżek pieszo-rowerowych poprowadzonych poza pasami drogowymi. Problemem w gminie są dość licznie występujące w zadrzewieniach przydrożnych topole kanadyjskie, zwłaszcza na terenach osiedli ludzkich i wzdłuż dróg. Do momentu gdy drzewa nie stwarzają zagrożenia należałoby ograniczyć się do przeprowadzenia cięć pielęgnacyjnych w celu zminimalizowania ryzyka odłamywania się gałęzi. Stare, zamierające okazy topól należy zastępować gatunkami rodzimymi, najlepiej takimi, które już występują w danym obiekcie. Szpalery topolowe położone w miejscach mało uczęszczanych, o wysokim poziomie wód gruntowych należałoby pozostawić do naturalnej śmierci drzew. W takich miejscach najlepszym sposobem odtwarzania zadrzewień jest sadzenie żywokołów wierzbowych, przy czym uzyskane w ten sposób drzewa powinny być regularnie ogławiane. Głowiaste wierzby wpisane są od wieków w kulturowy krajobraz Polski, stanowią dogodne siedlisko dla wielu gatunków zwierząt, a ponadto bardzo tanio i łatwo można pozyskiwać ich sadzonki. 63

6. Propozycje działań w gminie systematyczne uzupełnianie luk w alejach gatunkami je budującymi (z wyjątkiem alej budowanych przez obce geograficznie gatunki drzew, głównie topole kanadyjskie i balsamiczne) oraz wprowadzenie nowych nasadzeń wzdłuż ciągów komunikacyjnych, przy uwzględnieniu lokalnych warunków przestrzennych i środowiskowych. stopniowe zastępowanie drzew obcego pochodzenia (przede wszystkim topól kanadyjskich i balsamicznych, klonu jesionolistnego i robinii akacjowej) gatunkami rodzimymi lub owocowymi, wielkością i tempem wzrostu dopasowanymi do lokalnych warunków; odtwarzanie szczątkowych alej owocowych położonych wśród terenów uprawnych w celu kontynuowania dawnej tradycji sadzenia jabłoni, grusz czy czereśni wzdłuż polnych dróg, preferowane do nasadzeń są stare odmiany drzew; bardziej odporne na choroby i szkodniki oraz wymagające mniej zabiegów pielęgnacyjnych; planując tego typu nasadzenia należy uwzględnić opinię właścicieli pobliskich gruntów oraz zapewnić wjazdy na pola maszynom rolniczym; objęcie ochroną pomnikową lub zabytkową alej o szczególnych walorach estetycznych i przyrodniczych oraz poszczególnych okazów drzew alejowych pretendujących do ustanowienia ich pomnikami przyrody. prowadzenie prawidłowych zabiegów pielęgnacyjnych drzew alejowych w celu poprawienia bezpieczeństwa ruchu drogowego, polepszenia stanu zdrowotnego samych drzew i ich statyki; odstąpienie od wcześniejszej praktyki nadmiernej redukcji koron, zaburzającej kształtowaną przez lata statykę drzew; obcinanie dolnych konarów drzewa powoduje podwyższenie środka ciężkości, tym samym wzrost ryzyka jego upadku; w przypadku drzew rosnących blisko krawędzi jezdni osłanianie pni w porze zimowej przed aerozolem solnym, oznakowanie ich (przynajmniej na zakrętach) folią odblaskową w celu poprawy widoczności. zachowanie pasów krzewiastych zarośli, jako bazy pokarmowej, miejsc rozrodu i schronienia licznych drobnych ssaków i ptaków; kontynuowanie praktyki wykonywania nasadzeń zastępczych w miejscach lub w bliskim sąsiedztwie miejsc po wyciętych drzewach; stosowanie dobrej jakości materiału szkółkarskiego przeznaczonego do obsadzania dróg w celu zagwarantowania przyjęcia się przynajmniej większości sadzonek; promowanie przez Urząd Gminy sadzenia i potrzeby ochrony drzew przy drogach oraz na miedzach; pozyskiwanie funduszy z zewnątrz na pielęgnacje i sadzenie alej; 64

7. Charakterystyka wybranych gatunków drzew alejowych Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Status gatunku. Gatunek rodzimy. Opis. Drzewo o grubym, zazwyczaj regularnie walcowatym pniu, u okazów rosnących samotnie przeważnie nisko rozwidlonym na potężne konary, w zwartych drzewostanach natomiast długim i do znacznej wysokości oczyszczonym z gałęzi. Korona jest gęsto ugałęziona, u młodych drzew posiada regularnie sercowaty kształt Wymagania. Preferuje gleby żyzne i świeże, piaszczysto-ilaste. Jest drzewem cienioznośnym i najbardziej mrozoodpornym ze wszystkich lip, ale też jak większość z nich często atakowanym przez liczne szkodniki i mało odpornym na zanieczyszczenia powietrza. Zastosowanie. Gatunek leśny i polny, również ważne drzewo ozdobno-użytkowe. Lipa ta jest często sadzona w parkach, wzdłuż dróg, na osiedlach, przy kościołach itp. Drzewa te są też jednymi z najważniejszych drzew pszczelarskich z ich kwiatów powstaje bardzo dobry gatunkowo miód. Kwiaty lip są szeroko stosowane w ziołolecznictwie, a jasne i plastyczne drewno jest cenione w rzeźbiarstwie i modelarstwie. Długość życia i tempo wzrostu. Lipy są drugimi po dębach najdłużej żyjącymi europejskimi drzewami liściastymi, osiągają wiek 300-500 (700) lat i wysokość 25-30 (35) m przy średnicy pnia 1,5-2 (2,5) m. Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos) Status gatunku. Gatunek rodzimy. Opis. Okazałe, wysokie drzewo liściaste z grubym pniem i szeroką, kopulasto wysklepioną koroną. Pień bardzo gruby (u starych drzew czasami o imponujących rozmiarach), prosty i regularny. Korona gęsto ugałęziona, u młodych okazów regularnie sercowata z wyraźnie zaznaczonym wierzchołkiem. Z czasem staje się szeroka (zwykle pozostaje bardziej wyciągnięta w górę niż rozłożysta) i wysoko, kopulasto wysklepiona. Konary bardzo grube, dolne łukowato zwieszające się (czasami aż do samej ziemi), górne prosto wzniesione. Wymagania. Drzewo bardziej wymagające od poprzedniego, porastające gleby lekkie, żyzne i wilgotne. Gatunek ciepło- i cieniolubny, mrozoodporny, ale wrażliwy na wiosenne przymrozki, atakowany przez liczne szkodniki, niezbyt odporny na zanieczyszczenia powietrza. Zastosowanie. Jak lipy drobnolistnej. Długość życia i tempo wzrostu. Drzewo długowieczne, szybciej rosnące niż lipa drobnolistna, osiąga wiek 300-600 (1000) lat. Dorasta do 30-35 (40) m wysokości, przy średnicy pnia 1,5-2 (2,5) m. 65

Dąb szypułkowy (Quercus robur) Status gatunku. Gatunek rodzimy. Opis. Potężne, monumentalnie zbudowane drzewo. Pień bardzo gruby najgrubszy ze wszystkich rodzimych drzew, zwykle nieregularny i stosunkowo krótki, rozgałęziający się na niewielkiej wysokości na kilka potężnych konarów (tylko u drzew rosnących w zwartych drzewostanach regularny i wysoki), prawie zawsze pojedynczy. Korona silnie ugałęziona, stosunkowo nieregularna (różnica w stosunku do dębu bezszypułkowego), u drzew rosnących na wolnej przestrzeni szeroka i rozłożysta, zaczynająca się nisko, natomiast u rosnących w zwarciu osadzona wysoko, stosunkowo wąska i strzelista. Konary bardzo grube i silne, u starszych drzew często o imponujących rozmiarach, w przypadku wolno stojących osobników zwykle ustawione bardzo rozłożyście, czasami wręcz poziomo. Zarówno konary jak i mniejsze gałęzie mocno i nieregularnie, kanciasto powyginane. Gałązki niezbyt grube, nie zwieszają się, nieregularnie, kanciasto powyginane. Wymagania: Gatunek o dużych wymaganiach glebowych najbardziej imponujące rozmiary osiąga na glebach świeżych, głębokich, żyznych i wilgotnych (najlepiej wapiennych), na gorszych rośnie słabo, a czasami przyjmuje powykrzywianą lub krzaczastą postać. W młodości dobrze znosi zacienienie, potem wymaga intensywnego światła z góry (bez niego może zamierać), w pełni natomiast toleruje zacienienie boczne. Dęby wykazują stosunkowo dużą wrażliwość na infekcje grzybowe oraz na mszyce, z tego powodu generalnie nie powinny być przycinane (poza chorymi i uszkodzonymi gałęziami). Ze względu na głęboki i silnie rozbudowany system korzeniowy, powinno się bezwzględnie unikać przesadzania dębów. Zastosowanie: Ważne drzewo leśne, m.in. dostarczające zwierzętom cennego pożywienia (żołędzie). Poza tym często sadzony jako drzewo ozdobne w parkach, przy drogach czy w miastach. Drzewo użytkowe przede wszystkim dostarczające jednego z najcenniejszych rodzajów drewna. Kora dębu była niegdyś powszechnie używana w garbarstwie. Ze względu na duże rozmiary oraz monumentalny pokrój, dąb szypułkowy stanowi ważny czynnik kształtujący krajobrazy otwartych przestrzeni. Długość życia i tempo wzrostu: osiągający wiek 500-800(1000) lat dąb szypułkowy jest najbardziej długowiecznym drzewem liściastym w Europie (choć żyjącym zdecydowanie krócej niż cis). Z wyjątkiem początkowego okresu, jego tempo wzrostu jest stosunkowo nieduże. Wzrost na wysokość ma miejsce przez pierwsze 100-200 lat, potem występuje już tylko przyrost grubości. W miejscowości Stelmuze na Litwie rośnie dąb szypułkowy, którego wiek jest szacowany na ok. 1500 lat. Jest to prawdopodobnie najstarsze drzewo liściaste w Europie. Szacowany na wiek ok. 810 lat, rosnący w Kołobrzeskim Lesie na terenie miejscowości Bagicz, dąb szypułkowy Bolesław jest oficjalnie uznawany za najstarsze drzewo liściaste w Polsce. 66

Dąb bezszypułkowy (Quercus petraea, syn. Q. sessilis) Status gatunku. Gatunek rodzimy Opis. Wysokie i okazałe drzewo liściaste o grubym i prostym, widocznym często do samego wierzchołka pniu. Korona szerokojajowata, rozłożysta i silnie ugałęziona, zwykle dość regularna, co wynika z braku podziału pnia na konary. Konary podobne jak u poprzedniego gatunku, lecz nieco cieńsze. Wymagania. Drzewo mniej wymagające od dębu szypułkowego i bardziej od niego odpowiednie do sadzenia na słabszych glebach, preferuje gleby piaszczysto-gliniaste i lekko kwaśne. Jest gatunkiem światłolubnym, choć znosi lekkie zacienienie (szczególnie w młodości), występuje zwykle w cieplejszych rejonach. Zastosowanie Ważne drzewo leśne i polne. Sadzony w celu pozyskiwania cennego drewna. Częste drzewo parkowe, czasami też używane do obsadzania dróg. Długość życia i tempo wzrostu. Jest jednym z najbardziej długowiecznych drzew liściastych w Europie. Żyje nieco krócej niż dąb szypułkowy, potrafi osiągnąć wiek 400-600 (800) lat. Tempo wzrostu niezbyt duże (z wyjątkiem początkowego okresu). Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) Status gatunku. Gatunek rodzimy. Opis. Monumentalny, dorastający nawet do 40(-50) m wysokości jesion wyniosły jest uważany za najwyższe rodzime drzewo liściaste w Europie. Gruby, prosty i wysoki pień jest zwykle regularnie walcowaty, zaś wysoko wysklepiona, wsparta na mocnych i długich konarach korona - luźna i wyraźnie prześwitująca. Konary proste i regularne, dolne łagodnie, górne stromo wzniesione, u drzew rosnących w zwarciu zaczynają się wysoko, u odosobnionych nisko. Bardzo dobrą cechą, odróżniającą jesion wyniosły od podobnych gatunków są matowoczarne pąki. Wymagania. Jesion ma duże wymagania co do gleby i nasłonecznienia, za to wykazuje dużą tolerancję na temperaturę. Rośnie na glebach głębokich, żyznych i bogatych w składniki pokarmowe. Wymaga stanowisk wilgotnych lub mokrych (nie znosi jednak stagnujących wód). Siewki i bardzo młode drzewa są wybitnie cieniolubne, potem jednak zupełnie zmieniają preferencje i jako duże drzewa stają się zdecydowanie światłożądne. Jest mrozoodporny, ale równocześnie ze wszystkich rodzimych drzew najbardziej wrażliwy na późne wiosenne przymrozki. Roślina odporna na zanieczyszczenia powietrza. Zastosowanie. Gatunek sadzony głównie przy drogach i w parkach. Ze względu na duże tempo wzrostu często wykorzystywane do szybkiego uzyskiwania zadrzewień na terenach zurbanizowanych. Długość życia i tempo wzrostu. Bardzo wysokie drzewo, dorastające do 30-40 (45) m, przy średnicy pnia 1-1,5 (2) m, szybko rosnące 50-150 cm/rok i stosunkowo długowieczne osiąga wiek 200-300 (400) lat. 67