Podwyższenie kapitału zakładowego może odbywać się jako podwyższenie zwykłe i podwyższenie warunkowe, z subskrypcją akcji (prywatną, zamkniętą, otwartą) i zapisami na akcje. Jedne z najpoważniejszych zmian wprowadzonych przez kodeks spółek handlowych w zakresie funkcjonowania spółek akcyjnych polegają na wprowadzeniu udogodnień w procesie podwyższania kapitału zakładowego. Zmiany te służyć mają obniżeniu kosztów podejmowanych decyzji inwestycyjnych i uproszczeniu niektórych procedur korporacyjnych. Podwyższenie kapitału zakładowego może odbywać się jako podwyższenie zwykłe i podwyższenie warunkowe, z subskrypcją akcji (prywatną, zamkniętą, otwartą) i zapisami na akcje. Przepisy o zapisach na akcje wiążą się ze zniesieniem sukcesywnego trybu zawiązywania spółki w kodeksie spółek handlowych, przy jednoczesnym utrzymaniu odpowiednich regulacji zawiązania spółki publicznej. Nowość stanowią przepisy o podwyższeniu kapitału zakładowego ze środków spółki i o kapitale docelowym. Unormowania te odnoszą się do rozwiązań prawnych wykształconych w praktyce. Podwyższenie kapitału może nastąpić w wyniku zmiany statutu. Zmiany statutu dokonuje się wyłącznie na podstawie uchwały walnego zgromadzenia i wpisu do rejestru (art. 431 1 w zw. z art. 430 1 i 2 k.s.h.). Uchwała o podwyższeniu kapitału może być podjęta jedynie kwalifikowaną większością trzech czwartych głosów oddanych na walnym zgromadzeniu (art. 415 1 k.s.h.). Uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego spółki jest podstawą skutecznego wpisu do rejestru pod warunkiem, że zostanie zgłoszona do sądu rejestrowego 1 / 8
przed upływem sześciu miesięcy od dnia jej powzięcia, a jeżeli została udzielona zgoda na wprowadzenie akcji nowej emisji do publicznego obrotu - od dnia udzielenia tej zgody, o ile wniosek o udzielenie tej zgody albo zawiadomienie o emisji zostanie złożone przed upływem czterech miesięcy od dnia powzięcia uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego (art. 431 4 k.s.h.). Podwyższenie kapitału może się dokonać przez wyemitowanie nowych akcji lub podwyższenie wartości nominalnej akcji dotychczasowych (art. 431 1k.s.h.). Podwyższenie kapitału jest dopuszczalne dopiero po całkowitym wpłaceniu co najmniej dziewięciu dziesiątych dotychczasowego kapitału zakładowego (z wyłączeniem łączenia się spółek). Akcjonariuszom przysługuje prawo pierwszeństwa objęcia nowych akcji (prawo poboru) w stosunku do liczby posiadanych akcji. Prawo to może być wyłączone lub ograniczone uchwałą walnego zgromadzenia, podjętą większością co najmniej czterech piątych głosów, w szczególnie uzasadnionych przypadkach (art. 433 1 i 2 k.s.h.). Zgodnie z art. 433 3 k.s.h., wyłączenie lub ograniczenie prawa poboru nie dotyczy sytuacji, gdy: 1. nowe akcje mają być objęte w całości przez instytucję finansową (subemitenta) z obowiązkiem oferowania ich następnie akcjonariuszom w celu umożliwienia im wykonania prawa poboru na warunkach określonych w uchwale, 2. uchwała stanowi, że nowe akcje mają być objęte przez subemitenta, jeżeli akcjonariusze, którym służy prawo poboru akcji, nie obejmą części lub wszystkich oferowanych im akcji. Objęcie nowych akcji może nastąpić w drodze: 1. subskrypcji prywatnej - zachodzi ona wówczas, kiedy spółka kieruje ofertę do oznaczonego adresata, który ją przyjmuje z zachowaniem wymaganej formy pisemnej pod rygorem nieważności, 2. subskrypcji zamkniętej - w drodze zaoferowania akcji wyłącznie akcjonariuszom, którym służy prawo poboru, 3. subskrypcji otwartej - w drodze zaoferowania akcji przez ogłoszenie, skierowane do osób, którym nie służy prawo poboru akcji. 2 / 8
Podwyższenie kapitału zakładowego następuje w chwili wpisania do rejestru. A. Podwyższenie zwykłe kapitału zakładowego Zwykłe podwyższenie kapitału zakładowego cechuje to, że dotychczasowi akcjonariusze obejmują akcje w zamian za wkłady pieniężne lub niepieniężne. W razie ograniczenia lub wyłączenia prawa poboru akcji przez dotychczasowych akcjonariuszy, akcje nowej emisji są obejmowane przez osoby trzecie. Typowa procedura podwyższenia kapitału zakładowego przypomina procedurę obejmowania akcji w procesie zawiązywania spółki. Kodeks spółek handlowych wyraźnie określa (art. 431 7 k.s.h.) zakres stosowania przepisów o zawiązywaniu spółki do podniesienia kapitału zakładowego przez przywołanie konkretnych przepisów (art. 308-312, art. 315 2, art. 316 2, art. 317, art. 321 2, art. 322 i art. 328 5). W dotychczasowym kodeksie handlowym kwestia ta nasuwała wiele wątpliwości. B. Podwyższenie kapitału ze środków własnych spółki 3 / 8
Szczególnym sposobem podwyższenia kapitału zakładowego jest pokrycie tego kapitału środkami pochodzącymi z kapitału zapasowego lub kapitałów rezerwowych utworzonych z zysku, jeżeli mogą być one użyte na ten cel, w tym także z kapitałów rezerwowych przeznaczonych na pokrycie strat w związku z obniżeniem kapitału zakładowego (art. 457 2) oraz kapitałów rezerwowych utworzonych z zysku, które zgodnie ze statutem nie mogą być przeznaczone do podziału między akcjonariuszy (art. 442 1 k.s.h.). Jak wcześniej zostało już podkreślone, o użyciu kapitału zapasowego lub rezerwowego rozstrzyga walne zgromadzenie, należy jednakże pozostawić taką część kapitału, która może być przeznaczona do podziału, jaka odpowiada niepokrytym stratom oraz akcjom własnym. Podwyższenie kapitału ze środków własnych nie powoduje zwiększenia majątku spółki, pozwala natomiast na poddanie przesuniętych środków majątkowych surowszym rygorom, dotyczącym dysponowania kapitałem zakładowym, takim na przykład, jak: 1. konieczność podjęcia przez walne zgromadzenie uchwały w przedmiocie dalszego istnienia spółki, jeśli bilans za dany rok wykaże stratę przewyższającą sumę kapitałów zapasowego i rezerwowych oraz jedną trzecią kapitału zakładowego (art. 397 k.s.h.), 2. nabycie dla spółki jakiegokolwiek mienia, za cenę przewyższającą jedną dziesiątą wpłaconego kapitału zakładowego, od założyciela lub akcjonariusza albo dla spółki lub spółdzielni od nich zależnej, zawarte przed upływem dwóch lat od dnia zarejestrowania spółki, wymaga podjęcia uchwały przez walne zgromadzenie większością dwóch trzecich głosów (art. 394 1 k.s.h.), 3. w razie obniżenia kapitału zakładowego muszą być zachowane wymogi zawarte w przepisach dotyczących minimalnej wysokości kapitału zakładowego (art. 455 4 k.s.h.) itd. 4 / 8
Uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego ze środków spółki może być podjęta, jeśli zatwierdzone sprawozdanie finansowe za ostatni rok obrotowy wykazuje zyski i opinia biegłego rewidenta nie zawiera istotnych zastrzeżeń odnośnie sytuacji finansowej spółki. Jeżeli ostatnie sprawozdanie finansowe zostało sporządzone na dzień bilansowy przypadający co najmniej na sześć miesięcy od dnia walnego zgromadzenia, na którym przewiduje się powzięcie takiej uchwały, biegły rewident spółki wybrany do badania sprawozdania finansowego spółki albo inny biegły rewident wybrany przez radę nadzorczą bada nowy bilans oraz rachunek zysków i strat wraz z informacją dodatkową, które powinny być przedstawione na tym zgromadzeniu (art. 442 2 k.s.h.). Nowe akcje przydziela się akcjonariuszom spółki w proporcjach do ich udziałów w kapitale zakładowym, przy czym odmienne postanowienia statutu lub uchwały są nieważne. Oznacza to m.in., że z takich akcji nie mogą korzystać osoby trzecie. Akcje, powstałe na skutek tego rodzaju podwyższenia kapitału, są przydzielone akcjonariuszom spółki bez potrzeby pokrywania wkładów ze środków własnych. Jedynie w sytuacjach, gdy akcjonariuszom miałyby przypaść części ułamkowe akcji, walne zgromadzenie może podjąć uchwałę o uzależnieniu emisji i wydawaniu nowych akcji od uiszczenia przez akcjonariuszy dopłat do pełnej ceny emisyjnej bądź też uchwałę o wypłacie im różnicy między ceną emisyjną akcji a wartością nominalną przysługujących im, lecz nieobjętych części ułamkowych akcji (art. 443 2 k.s.h.). C. Kapitał docelowy Kodeks spółek handlowych wprowadza instytucję docelowego kapitału zakładowego. Instytucji 5 / 8
takiej nie znały przepisy dawnego kodeksu handlowego. Polega ona na udzieleniu zarządowi na okres nie dłuższy niż trzy lata upoważnienia do podwyższenia kapitału zakładowego (art. 444-447 k.s.h.). Upoważnienie takie może wynikać wprost ze statutu bądź z uchwały walnego zgromadzenia, podjętej większością trzech czwartych głosów w obecności akcjonariuszy, reprezentujących co najmniej połowę kapitału zakładowego (w przypadku spółki publicznej - co najmniej jedną trzecią kapitału zakładowego). Upoważnienie zarządu do podwyższania kapitału zakładowego może przewidywać także emitowanie warrantów subskrypcyjnych (art. 444 7 k.s.h.). Uchwała zarządu podjęta w formie aktu notarialnego, w granicach statutowych lub wynikających ze stosownej uchwały zawierającej upoważnienie, zastępuje uchwałę walnego zgromadzenia o podwyższeniu kapitału zakładowego. Wysokość kapitału docelowego nie może przekraczać trzech czwartych kapitału zakładowego na dzień udzielenia upoważnienia zarządowi. Zarząd może wykonać przyznane mu uprawnienie w drodze jednokrotnej lub kilkakrotnych emisji. Co do zasady, decydentem we wszystkich sprawach związanych z podwyższeniem kapitału zakładowego, jeżeli przepisy lub upoważnienie nie stanowią inaczej, jest zarząd. W sprawach ustalenia ceny emisyjnej akcji oraz wydania akcji w zamian za wkłady niepieniężne wymagana jest zgoda rady nadzorczej, chyba że statut stanowi inaczej. Pozbawienie prawa poboru w całości lub w części wymaga uchwały walnego zgromadzenia. Statut może upoważnić zarząd do pozbawienia prawa poboru w całości lub w części za zgodą rady nadzorczej (art. 447 1 k.s.h.). Upoważnienie dla zarządu do podwyższenia kapitału zakładowego do docelowej wysokości może być przedłużone na dalsze okresy, nie dłuższe jednak niż trzy lata (art. 444 2 k.s.h.). Instytucja ta pozwala na szybkie korzystanie z ww. rozwiązania w najbardziej korzystnych warunkach rynkowych; nie zachodzi przy tym konieczność podejmowania przez walne zgromadzenie uchwały i nie ma ryzyka jej zaskarżenia przez akcjonariuszy. 6 / 8
D. Warunkowe podwyższenie kapitału zakładowego Kodeks handlowy nie pozwala na warunkowe podwyższenie kapitału podstawowego spółki akcyjnej. Rozwiązanie takie wprowadziły art. 448-454 k.s.h., umożliwiając emisję akcji przeznaczonych dla: 1. obligatariuszy obligacji zamiennych i obligacji z prawem pierwszeństwa, 2. pracowników spółki, członków zarządu lub rady nadzorczej w zamian za wkłady niepieniężne stanowiące wierzytelności, jakie przysługują im z tytułu nabytych uprawnień do udziału w zysku spółki lub spółki zależnej, 3. przyznania prawa do objęcia akcji przez posiadaczy warrantów subskrypcyjnych. Rozwiązanie to usuwa przeszkody dla funkcjonowania obligacji zamiennych oraz obligacji z prawem pierwszeństwa, które są dogodnym instrumentem finansowania spółki. Wartość nominalna warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego nie może przekraczać dwukrotności kapitału zakładowego z chwili podejmowania uchwały w zakresie tego rodzaju podwyższenia kapitału. Warunkowe podwyższenie kapitału zarząd zgłasza do sądu rejestrowego. Przyjmuje się, że podwyższenie kapitału nie następuje w chwili rejestracji objęcia akcji, lecz w chwili wydania akcji przez zarząd, co może nastąpić dopiero po wniesieniu wkładów, już po rejestracji uchwały. 7 / 8
Uwaga: niniejszy artykuł stanowi podrozdział 1.4 z rozdziału 3 książki prof. dr. hab. Janusza Ostaszewskiego, dr. Tomasz Cicirko, dr Katarzyny Kreczmańskiej-Gigol, dr. Piotra a Finanse spółki akcyjnej. Wydanie 3 rozszerzone" wydanej przez Difin, 2009 r. Więcej informacji o tej książce podajemy w dziale Literatura biznesu". 8 / 8