1 ZASTOSOWANIE MODELU TOTAL COST OF OWNERSHIP [*] W LICZENIU KOSZTÓW SYSTEMÓW INFORMATYCZNYCH W BIBLIOTEKACH Andrzej Kziara Przełm wieków dwudziesteg i dwudziesteg pierwszeg t czas gwałtwneg rzwju zastswań mikrelektrniki i technik infrmacyjnych. Następuje gwałtwny pstęp w dziedzinie technlgicznej. Na rynku pjawiają się w stsunkw umiarkwanych cenach craz wydajniejsze prcesry, większe pamięci peracyjne, bardziej uniwersalne płyty główne czy craz t większe, szybsze i niezawdniejsze systemy pamięci dyskwych. Zjawiskm tym twarzyszy równie gwałtwny rzwój prgramwania. Technlgie w nim stswane nie tylk pszerzają jeg mżliwści, lecz także ptymalizują prcesy przetwarzania danych. Wyniki ciągle prwadznych testów pwdują pdwyższenie bezpieczeństwa tych systemów. Nie mżna także przeczyć jedneg ważneg zjawiska, że rzwój sprzętu stymuluje rzwój prgramwania i dwrtnie. Jak wykażą dalsze rzważania, nie należy ulegać pczuciu, że tylk t, c najnwsze, t najlepsze. Wszystk, c nwe nie kniecznie musi być lepsze, a częst mże być duż drższe. Bibliteki są jednym ze szczególnych miejsc, gdzie ciągle rzwijające się technlgie infrmatyczne mają szerkie zastswanie. Zarówn wielkie naukwe, centralne branżwe, pedaggiczne, bsługujące specjalistyczne jednstki branżwe lub firmy kmercyjne, jak i te małe publiczne. Przede wszystkim zwraca uwagę grmna różnica w ich wielkści. Różnią się ich struktury, wykształcenie zatrudninych pracwników i ptrzeby czytelników. Są t jednak różnice pzrne, b każda bibliteka pełni p prstu dwie rle. Pierwszą z nich jest udstępnianie zasbów własnych, grmadznych tak na nśnikach papierwych, jak i elektrnicznych. W płwie pierwszej dekady dwudziesteg pierwszeg wieku nśnikami elektrnicznymi są najczęściej płyty dczytywane przez urządzenia ptyczne (CD-ROM i DVD-ROM) lub inne, najczęściej magnetyczne, pzstające w klekcjach z "pprzedniej epki". Drugim rzwijającym się d niedawna zadaniem jest udstępnianie zasbów elektrnicznych, d których dstęp uzyskujemy pprzez szerk rzumianą sieć Internet. D prawidłweg spełniania tak pierwszej, jak i drugiej rli niezbędne jest zapewnienie dpwiednieg zaplecza technlgiczneg. Zaplecza, które nieprawidłw przygtwane mże rdzić wygórwane kszty inwestycyjn - eksplatacyjne. Mim, że w klasycznym wydaniu bibliteki są rganizacjami nn prfit, d analizy działalnści należy stswać m.in. narzędzia eknmetryczne. O sukcesie w prwadznych analizach decyduje nie tylk prawidłwe ich stswanie, ale również prawidłwe i kmpletne zidentyfikwanie wszystkich składników ksztów występujących w biblitece. D liczenia ksztów utrzymania budynków, czy persnelu stsujemy tradycyjne sprawdzne d lat narzędzia. Zdecydwanie bardziej skmplikwanym zagadnieniem jest ustalenie rzeczywistych ksztów infrmatyki. Jak wykazuje dświadczenie, prawidłwe wyniki trzymujemy wtedy, kiedy zastsujemy mdel party na zasadzie uwzględniania dkładnie wszystkich źródeł ksztów pwstających d mmentu rzpczęcia prjektu, aż d jeg zakńczenia. Technika ta kreślana jest mianem TCO - Ttal Cst f Ownership, najczęściej tłumacznym jak "całkwity kszt psiadania". Jest na elementem nwczesneg stylu zarządzania pprzez jakść (TQM - Ttal Quality f Management). Mim że TCO jest pjęciem czyst eknmicznym, implikuje jednak wiele skutków pza sferą związaną z finansami. Działania analityczne dtyczące sfery infrastruktury infrmatycznej parte na mdelu TCO mżemy gólnie pdzielić na następujące etapy: 1. Planwanie ptrzeb 2. Pwiązanie zadań z siłami i śrdkami 3. Decyzje budżetwe - kszty utrzymania 4. Decyzje budżetwe - inwestycje
2 Ad. 1 Etap ten, mim że z pzru łatwy, mże przysprzyć bardz duż kłptów. Dla ukazania szerkieg spektrum zagadnień, jak biekt analizy przyjmiemy, że nasza bibliteka należy d grupy dużych. Kryterium takie spełniają bibliteki naukwe wyższych uczelni, wjewódzkie bibliteki publiczne i część biblitek pedaggicznych i PAN. W biblitekach tych krzyżują się różne frmy prwadznej działalnści. Udstępnianie zasbów własnych i pzyskiwanych ze świata, działalnść dydaktyczna, a nawet naukwa. Musimy liczyć się (czywiście nie analizując w tym miejscu mżliwści finanswych) ze zdaniem rad naukwych, rganizacji samrządwych czy innych śrdwisk, psiadających znaczne wpływy na decyzje pdejmwane przez władze nadzrujące pracę bibliteki. Mżemy sptkać się ze zjawiskiem, że skuteczne w innych dziedzinach metdy badania preferencji naszych użytkwników będą nieskuteczne. Pmim psiadania uzasadnień merytrycznych staną się przyczyną braku akceptacji przez decydentów przygtwanych przez nas planów. Wydaje się, że etap ten w naszych warunkach pracy decyduje w 50%, a mże nawet 60% pwdzeniu później pdejmwanych działań. Ad. 2 Etap ten niewątpliwie jest najtrudniejszy nawet dla wybitnych fachwców. Nie ma w nim miejsca na radsną twórczść ptymistów czy wizjnerów. Wymaga rzetelnej ceny ptrzeb naszej instytucji i pwiązania ich z realiami rynku. Niezbędne jest pełne wyspecyfikwanie wszelkich ksztów, jakie musi pnieść nasza instytucja pdczas realizacji zadań ujętych w planach rzwjwych. Na etapie tym nie wln zapmnieć żadnym ich składniku, zaliczanym d jednej z trzech grup: inwestycji nwych, ksztów utrzymania zaplecza i sprzętu raz ksztów sbwych (zawierających nie tylk płace z narzutami!) Ad. 3 i 4 Pmim merytrycznych różnic punkty, te rzpatrywane są wspólnie, głównie z jedneg pwdu. Gremia decyzyjne niejednkrtnie zapminają kniecznści pdejmwania kmpatybilnych decyzji w różnych działach finanswania działalnści pdstawwej. Znane są przypadki przyznawania śrdków inwestycyjnych na budwę czy zakup nwych urządzeń przy pminięciu funduszy niezbędnych d ich uruchmienia i eksplatacji w bieżącym rku budżetwym (uruchmienie, bsługa bieżąca, szklenie bsługi i użytkwników). Znane są również przypadki dwrtne, gdy jednstka trzymuje fundusze na eksplatację urządzeń, a ich zakup dwleka się pza kres budżetu bieżąceg rku. Sytuacje mgą być również spwdwane prcedurami zakupów ze śrdków publicznych, prwadznymi zgdnie z przepisami ustawy zamówieniach publicznych. By prawidłw przeprwadzać cykliczne analizy ksztów wg mdelu TCO i na ich pdstawie wybierać mdel użytkwy stswany w naszej instytucji, pwinniśmy zapznać się z różnymi prpzycjami związanymi z zarządzaniem kmputeryzacją. Mdele i prpzycje pniższe, jak mżna sądzić z publikacji fachwych płwy pierwszeg dziesięcilecia dwudziesteg pierwszeg wieku, zawierają wszystkie ważniejsze zagadnienia, którymi pwinniśmy zająć się w naszej instytucji. Prwadząc szczegółwą analizę rganizacji pracy naszej instytucji stwierdzamy, że prblemem, na który należy zwrócić szczególną uwagę jest identyfikacja czynników składających się na rzeczywisty pzim ksztów rzeczwych pnsznych pdczas eksplatacji wypsażenia sprzętweg. Oczywiście nie jest t cena dtycząca tylk i wyłącznie czysteg wypsażenia w sprzęt. D głównych składników ksztów należą: Kszty zakupu przenszne na dknywane systematycznie dpisy amrtyzacyjne. Wielkść ich zależna jest d wartści pczątkwej sprzętu (cena zakupu pwiększna jeg kszty) raz stawki amrtyzacji zależnej d grupy kwalifikacyjnej (np. dla sprzętu kmputerweg jest t 30% rcznie); Kszty eksplatacji bezpśredniej (rzeczwe i sbwe) dtyczące sprzętu rzeczywiście zamntwaneg i eksplatwaneg;
3 Kszty eksplatacji pśredniej (rzeczwe i nieraz sbwe) dtyczące sprzętu rezerwweg, chwilw wycfaneg z eksplatacji, uszkdzneg i wyeksplatwaneg, czekująceg na kasację. Tak zdefiniwane cykle analityczne pwinniśmy przeprwadzać w dniesieniu d każdej grupy wypsażenia techniczneg. Pnieważ algrytmy pstępwania są bardz zbliżne, mawiane tutaj prcedury stswane w grupie infrmatycznej mżemy przenieść na inne elementy wypsażenia techniczneg. Analizy te są bardz ważne, gdyż zgdnie z przewidywaniami i tendencjami bserwwanymi w pdbnych instytucjach za granicą, bejmują ne praktycznie wszystkie grupy ksztów przez nie generwanych. Klejnym etapem w naszej analizie jest kreślenie ksztów całkwitych psiadania (TCO) systemów infrmatycznych naszej firmy. Ze względu na pdstawwe źródł pchdzenia kszty te dzielimy na następujące grupy: Kszty zakupu sprzętu wraz z jeg wdrżeniem - prócz ceny jaką płacimy za sprzęt składają się na nie: Wartść pracy zespłów ludzkich przygtwujących zakup (czas pświęcny na przygtwanie frmalne prcedur przetargwych, kreślenie specyfikacji, dpwiedzi na pytania d specyfikacji, przyjęcie fert, sprawdzenie ich pd względem frmalnym i technicznym, przeanalizwanie wartści fert wraz z decyzją wybrze, rzpatrywanie prtestów); Kszt dbiru, sprawdzenia techniczneg i wdrżenia d eksplatacji sprzętu (w części tej należy uwzględnić nwe elementy infrastruktury sieci kmputerwej, systemów zasilania, wypsażenia gólneg pmieszczeń raz drbnych nwych urządzeń, takich jak listwy przeciwzakłóceniwe czy zwykłe przedłużacze); Kszt instalacji i knfiguracji systemu peracyjneg na debranych stanwiskach kmputerwych (sprzęt dstarczany przez prducentów prawie zawsze psiada tzw. system preinstalwany, czyli sknfigurwany zgdnie z szablnem kreślnym przez jeg prducenta, firmę Micrsft). Przeprwadzenie "świeżej" instalacji jest szczególnie ważne ze względu na wymgi bezpieczeństwa, w tym bezpieczeństwa danych sbwych. Kszt zakupu prgramwania użytkweg wraz z jeg wdrżeniem - d ceny prgramwania musimy dliczyć wartść pracy związanej z jeg zakupem (pdbne składniki jak przy zakupie sprzętu) raz instalacji użytkwych wyknywanych na serwerach i stacjach rbczych. Ddatkw, w zależnści d jeg jakści, należy przewidzieć czas na ddatkwe interwencje służb infrmatycznych niezbędne dla przywrócenia funkcjnalnści systemów kmputerwych p awariach zainstalwaneg wcześniej prgramwania. Kszty administrwania systemami centralnymi i stacjami rbczymi - wartść pracy cyklicznie i planw wyknywanej w celu utrzymania systemów kmputerwych firmy. Jest ściśle pwiązana z dświadczeniem i umiejętnściami peratrów krzystających ze stacji rbczych raz jest również zależna d dświadczenia i umiejętnści kadry infrmatyków administratrów. Wpływ na pracchłnnść czynnści niezbędnych d wyknania mają również rdzaj i jakść wykrzystywaneg sprzętu i prgramwania. Jak niejednkrtnie zauważamy pzrne szczędnści pczynine na etapie zakupu p stsunkw krótkim kresie użytkwania skutkują częstymi awariami systemów i znacznie pdnszą kszty ich eksplatacji. Pwduje t ddatkwe nakłady pracy administratrów przy interwencjach, częst związanych nawet z dtwarzaniem systemów d zera. Kszty szklenia peratrów i administratrów - czynnik ksztów, którym niejednkrtnie zapminamy lub g lekceważymy, mim że psiada bardz duży wpływ na prawidłwe, sprawne i bezpieczne działanie naszej firmy. Zaliczamy d nich płaty za szklenia
4 prwadzne przez instytucje zewnętrzne, wartść czasu pracy sób delegwanych na te szklenia raz wszystkie składniki ksztów szkleń prwadznych wewnątrz naszej instytucji. D tych statnich zaliczamy kszt przygtwania i prwadzenia zajęć dydaktycznych przez naszą kadrę kształcącą raz wartść czasu sób szklnych. Kszty interwencji awaryjnych - czynnik ksztów wynikający ze zdarzeń lswych, jak również wszystkich niedpatrzeń ppełninych w czasie wybru i zakupu wszystkich składników systemów kmputerwych, w czasie ich eksplatacji, uwzględniając w szczególnści błędy wynikające z winy jeg peratrów raz kszty ddatkwe przestjów w pracy. Kszty inne: Kszty techniczn - technlgiczne związane m.in. z utrzymaniem użytkwanych pmieszczeń (czynsze, remnty itp.), kszty mediów energetycznych raz utrzymania infrastruktury gólnej; Kszty sbwe persnelu kierwniczeg (dyrekcja i kierwnicy działów) raz pmcniczeg (knserwatrzy, sekretarki, sprzątaczki czy prtierzy). P wyknaniu analizy glbalnej należy przystąpić d szczegółwej, indywidualnej analizy ksztów eksplatacji pszczególnych stanwisk kmputerwych raz innych urządzeń przez nas wykrzystywanych. Analizę taką mżemy prwadzić, tak w stsunku d grup funkcjnalnych sprzętu, jak i pjedynczych, wydzielnych specjalistycznych stanwisk kmputerwych. Elementami składającymi się na kszty indywidualne są: Kszty wypsażenia stanwiska w dpwiednie, zgdne z nrmami meble (stlik kmputerwy, krzesł, pdnóżek itp.), zapewnienie dpwiednieg świetlenia (rdzaj i natężenie zgdne z nrmami przeznacznymi d knkretneg rdzaju pracy) raz inne zmiany techniczne niezbędne d ustawienia mebli i sprzętu (np. rzbudwa lgicznej sieci kmputerwej czy zasilającej). Kszty zakupu i eksplatacji sprzętu kmputerweg - najczęściej jest t jednkrtny wydatek, gdyż w chwili becnej na plskim rynku kmputerwym ferwane są zestawy kresie gwarancji d 36 d 42 miesięcy. Jest t czas równważny kreswi techniczneg, technlgiczneg (nazywany również ptcznie "mralnym") i frmalneg zużycia sprzętu, gdyż nawet czas pdstawwej amrtyzacji zestawów kmputerwych ustalny zstał na 40 miesięcy. Natmiast urządzenia eksplatwane intensywnie (np. serwery) pwinny być amrtyzwane wg współczynnika pdwyższneg, czyli w krańcwym przypadku nawet w ciągu 20 miesięcy. Kszty prgramwania: Kszty zakupu wersji aktualnych i kszty sukcesywnie wyknywanych aktualizacji (w zależnści d sytuacji zalecanych lub nawet bwiązkwych, jak np. w przypadku prgramwania antywirusweg); Kszty instalacji i reinstalacji planwych serwerów i stacji rbczych; Kszty bsługi sytuacji awaryjnych - kszt wyłączenia stanwiska z eksplatacji, kszt bsługi czynnści serwiswych raz przygtwania i wdrżenia stanwiska p wyknaniu czynnści naprawczych. Zwracam tutaj szczególną uwagę na fakt strżneg traktwania fert dstawy równważnych stanwisk na czas naprawy na krzyść zbwiązań
5 dstawców d wyknania naprawy w bardz krótkim czasu (brak kniecznści tymczasweg instalwania prgramwania). Wyknane wcześniej analizy pzwalają wniskwać, że jednym z największych składników budujących wyskie kszty systemów infrmatycznych są użytkwane w biblitece prgramy. Prwadzi t d czywistych (jednak nie dla wszystkich) wnisków, że grmną rlę w ich ptymalizacji dgrywa prawidłwy mdel zarządzania prgramwaniem. Dświadczenie z wielu sfer zastswania infrmatyki raz dświadczenia własne prwadzą d wykrzystania pniższeg algrytmu przy wybrze prgramwania dla naszej firmy: 1. Określenie ptrzeb instytucji pprzez zdefiniwanie: zakresu zadań d wyknania, kreślenie harmngramu planwaneg wdrżenia raz analizę psiadaneg już zaplecza sprzętweg i prgramweg. 2. Rzpznanie rynku w zakresie ferty prgramwania gtweg raz mżliwści zlecenia przygtwania aplikacji pd klucz. Dla aplikacji zlecanych należy uwzględnić m.in. dświadczenie i pzim merytryczny firmy w zakresie wdrżeń analgicznych systemów, a nie np. pzim jej brtów czy wdrżenia systemów bejmujące aplikacje spza naszych ptrzeb. 3. Dbór i testwanie aplikacji gtwych lub próbek mdułów przygtwanych na indywidualne zamówienie. Przy analizie należy m.in. uwzględnić pzim i dstępnść pprawek, dstswujących je d aktualnej sytuacji rynkwej lub nwych przepisów prawnych. P wybraniu aplikacji należy przeprwadzić renegcjacje ceny i warunków zakupu. W przypadku zakupu aplikacji nietypwych, przygtwywanych na nasze zamówienie, a ze względu na ich cenę bjętych kniecznścią głszenia przetargu niegraniczneg (w przypadku braku zgdy z Urzędu Zamówień Publicznych na ich zakup z wlnej ręki) w przygtwywanej specyfikacji warunków dstawy należy bezwzględnie ująć wszystkie warunki merytryczne działania systemu raz terminarz jeg wdrżenia, kreślając je jak wymagania pdstawwe (a nie bjęte punktacją). Pdczas ceny fert należy bezwzględnie eliminwać wszystkich ferentów niespełniających kreślnych przez nas warunków minimalnych. 4. Przygtwanie wdrżenia dstarcznych systemów. Jest t klejny kluczwy etap, warunkujący szybkie i sprawne wypsażenie naszej instytucji w dpwiednie narzędzia prgramwe. Obejmuje analizę stanu psiadaneg sprzętu i prgramwania, planwanie zakupów nwych kmputerów (uwaga - dstawa ze względu na bwiązujące prcedury zamówień publicznych mże siągnąć nawet d 20-24 tygdni), analizę niezbędnych działań szkleniwych raz planwanie etapów wdrażania systemu z załżeniem niezbędneg czasu na instalacje, testy i knfiguracje stateczne. 5. Szklenia. Pwinny ne bjąć zarówn użytkwników, jak i administratrów (systemy peracyjne i knfigurwanie aplikacji użytkwych), c zapewni dpwiedni szybki i bezprblemwy przebieg wdrżenia. Pieniądze inwestwane w szklenie administratrów zwracają się p kł 3-6 miesiącach, a w szklenie użytkwników p 0,2-1 rku. Równcześnie ceny te nie uwzględniają sytuacji awaryjnych związanych z błędami sób pracujących w systemie. Te statnie prócz start finanswych, nieptrzebneg bałaganu rganizacyjneg i negatywnej ceny działań prwadznych przez nasz persnel, mgą znacznie bniżyć cenę naszej instytucji w śrdwisku. 6. Instalacja systemów lkalizwanych na serwerach raz współpracujących z nimi stacji rbczych. Zestaw czynnści zdefiniwanych w tym blku stanwi wstępną, ale bardz isttną część instalacji aplikacji. Należą d nich: Instalacja aplikacji na serwerze (jeżeli taka jest wymagana) wraz ze wstępną jej knfiguracją;
6 Instalacja prgramwania klienta na stacjach rbczych, bądź aplikacji na stacjach rbczych; Testwanie działania prgramwania ze stacji rbczych (badanie zależnści d czynników sprzętwych (knfiguracje kmputerów - współpraca zastswanych elementów takich jak płyty główne, prcesry, pamięci, karty graficzne i sieciwe z zainstalwanym prgramwaniem użytkwym). 7. Przygtwanie wzrcwych prcedur instalacji systemów peracyjnych i prgramwania użytkweg. P przeprwadzeniu testów niezbędne jest wypracwanie systemu tzw. knfiguracji instalacji standardwych. Przygtwujemy je w grupach, dstswując ddzielnie d wszystkich typów użytkwaneg w naszej jednstce sprzętu kmputerweg. Wyspecyfikwane tam prcedury mgą znacznie dbiegać d siebie. Działanie ich plega na stwrzeniu wzrców umżliwiających nam szybkie przywracanie d pracy stanwisk p awariach. System ten mżemy znacznie spłaszczyć przydzielając d daneg typu zadania sprzęt kmputerwy identycznych knfiguracjach. 8. Przygtwanie schematów instalacyjnych i deinstalacyjnych prgramwania użytkweg. Etap ważny umżliwiający wyknywanie jednlitych w skali całej instytucji knfiguracji stanwisk kmputerwych. Prace te w jednakwym stpniu muszą być wyknywane przez wszystkich pracwników - administratrów systemów kmputerwych w jednstce centralnej, jak i sby pełniące te funkcje w jednstkach satelitarnych (w Uniwersytecie Śląskim - Bibliteka Uniwersytetu Śląskieg i bibliteki specjalistyczne). Wytyczne takie mgą być również użyteczne dla innych użytkwników kmputerów, którzy z nami współpracują lub krzystają z naszych zasbów. Umżliwia t ddatkw pisanie i sknfigurwanie standardweg śrdwiska prgramweg, które jest wykrzystywane w czytelniach i pracwniach szkleniwych. 9. Przygtwanie prcedur kntrlnych pracy prgramwania systemweg i użytkweg. Niezwykle ważna czynnść, zwłaszcza dla biblitek rzprsznej strukturze raz tych, w których administratrzy zatrudnieni są w niepełnym wymiarze czasu. Prcedury te umżliwiają zwykłym peratrm stacji rbczej zidentyfikwanie źródeł części prblemów. Z reguły pisują prblemy występujące najczęściej. Najważniejsze jest zlkalizwanie ich źródła i kreślenie mżliwści usunięcia. Jak przykład, w kńcwej części wystąpienia zstaną pisane prcedury lkalizujące źródła kłptów przy pracy z wykrzystaniem aplikacji zdalnych, tj. instalwanych na dległych serwerach sieciwych. Prwadzne dtąd rzważania wskazują, że duża część ksztów utrzymania systemów infrmatycznych jest generwana przez czynnści związane z bsługą prgramwania. Jak wykazują prwadzne na całym świecie analizy, kszty te mgą zstać bniżne przez zastswanie technlgii Server Base Cmputing. Systemy takie znacznie upraszczają bsługę prgramów użytkwych, pnieważ: Aplikacja jest instalwana jednkrtnie na serwerze aplikacyjnym; Aplikacje, z chwilą ich uruchmienia przez użytkwnika pracują we własnych, całkwicie ddzielnych d siebie sesjach na serwerze aplikacyjnym; Sterwanie twartą aplikacją (klawiatura i mysz) dbywa się ze stacji klienckiej za pmcą klienta RDP lub klienta ICA - generwany ruch jest stsunkw mały i w praktyce niezależny d szybkści łącz; D stacji klienta przy pmcy klienta RDP lub klienta ICA systemu CITRIX jest przekazywany wygląd ekranu aplikacji uruchminej na serwerze. Stpień kmpresji pliku wynsi d 60% d 90%, c umżliwia pracę nawet pprzez bardz wlny mdem.
7 Kncepcja ta stała się pdstawą d merytryczneg pracwania mdelu pracy, części prgramwania użytkwaneg w Biblitece Uniwersytetu Śląskieg. W BUŚ używamy serwerów aplikacyjnych w kilku knfiguracjach: W systemie sieciweg rzpwszechniania baz danych InfWare CD/HD wykrzystujemy prgramwanie Windws NT 4.0 Terminal Server Editins z prgramwaniem Citrix Metaframe 1.8 - tryb terminalwy autmatycznie uruchamiający aplikację d przeszukiwania wskazanej bazy danych; W system publikacji aplikacji klientów graficznych dla Zintegrwaneg Systemu Bibliteczneg PROLIB, Bibligraficzneg PROMAX, klienta Virtua dla systemu NUKAT raz innych aplikacji użytkwych wykrzystuje Windws 2000 Advanced Server z aktywwaną usługą terminalwą raz prgramwaniem Citrix Metaframe 1.8 - tryb terminalwy; W system publikacji "pulpitów" Windws - tryb terminalwy emulujący klasyczny pulpit systemu peracyjneg Windws. Zdecydwaną zaletą pisaneg pwyżej mdelu jest jednkrtna instalacja i knfiguracja instalwaneg prgramwania na serwerze aplikacyjnym. Następną czynnścią, wyknywaną przez administratra jest publikwanie jej w sieci. Każdy użytkwnik z sieci pprzez kilka prstych czynnści mże zainstalwać sbie prgramwanie klienta i sknfigurwać dstęp d udstępninych tą drgą aplikacji. Uniwersalnść teg systemu jest tak duża, pnieważ d serwerów wykrzystujących prtkół RDP mżemy pdłączyć się ze wszystkich systemów Windws (Windws 3.11, Windws 95, Windws 98, Windws Milenium, Windws NT 4.0, Windws 2000, Windws XP). Natmiast firma CITRIX dstarcza prgramwanie klienta bsługujące ddatkw: MS-DOS, Linux, SCO Unix. Pdstawwymi zaletami tak przygtwanych systemów są: Stała gtwść systemu d pracy u każdeg klienta (reinstalacja klienta RDP lub ICA półautmatyczna) bez prblemu d wyknania przez sby psiadające pdstawwą wiedzę kmputerwą; Czas reinstalacji nwej wersji prgramwania dla wszystkich klientów jest czasem instalacji pjedynczeg stanwiska rbczeg; Szybkść pracy niezależna d mcy kmputera klienta - mżliwść wykrzystywania stacji rbczej d jej "śmierci" technicznej; Mżliwść stswania terminali sprzętwych (małe, ciche skrzyneczki, psiadające wgrane na stałe prgramwanie klienta) c zapbiega kłptm knfiguracyjnym standardwej stacji rbczej; Jedn miejsce tzn. serwer aplikacyjny, gdzie musimy inwestwać, jeżeli chcemy udstępniać klejne prgramy lub pwiększyć ilść równczesnych użytkwników z nieg krzystających. Dla usprawnienia pracy zespłów infrmatycznych prcedura instalacji klienta RDP lub klienta ICA (czynnści te mże samdzielnie wyknać biblitekarz) pwinna zstać pisana na serwerze infrmacyjnym dstępnym w sieci wewnętrznej. Równcześnie przynajmniej raz w rku winna zstać mówina na szkleniu pracwników. Drugim prgramwaniem, które pwinn znaleźć się w tym miejscu mówine jest VNC, niezbędne d zdalnej administracji stacjami rbczymi. P dknaniu wybru mdelu rganizacyjneg zarządzania prgramwaniem, należy jeszcze mówić zarządzanie stacjami rbczymi pracwników. Jest t prblem wielu biblitek. Najczęściej mamy d czynienia z sytuacją, gdy raz przekazany sprzęt jest zlkalizwany w jednym miejscu aż d jeg "naturalnej śmierci". Jest t zjawisk bardz niekrzystne i świadczące braku wiedzy i kncepcji prawidłweg wykrzystania urządzeń technicznych.
8 Pdczas pdejmwania decyzji musimy być knsekwentni i kierwać się wcześniej przyjętymi zasadami gólnymi. Nie wln nam jednak zstawić teg zagadnienia bez knkretnych decyzji. Prawidłwa gspdarka sprzętem kmputerwym mże pierać się na jednym z dwóch mdeli: 1. Mdel dynamiczny - wg ptrzeb bibliteki. Dla jeg wprwadzenia niezbędne jest przeprwadzenie serii badań ptrzeb użytkwników, analizy mżliwści lkalwych i finanswych raz czekiwań ze strny władz zwierzchnich. Następnie przygtwujemy plany rzwju uwzględniające harmngramy szkleń persnelu. P ich zrealizwaniu dknujemy zakupów sprzętu i prgramwania raz przystępujemy d jeg wdrżenia. 2. Mdel statyczny - wg mżliwści pracwników. Metda prstsza, lecz umżliwiający tylk i wyłącznie przetrwanie. Pracwnicy są kierwani d zadań w miarę ich pwstawania, a pdstawwym kryterium są ich bieżące umiejętnści. Kierwanie w tym stylu uniemżliwia racjnalne wykrzystanie ptencjału kadrweg, a zarazem sprzętweg. Mdele te rzadk występują w czystych frmach, lecz prprcja ich wykrzystania decyduje sile i ekspansywnści bibliteki. Wg mich cen, p uwzględnieniu spraw persnalnych, bibliteki pwinny stswać metdę dynamiczną przynajmniej w 80-90%. W nwczesnej biblitece należy zapewnić prawidłwe zarządzanie zasbami ludzkimi, jak i zgrmadznym majątkiem trwałym. I tak niezbędne jest prwadzenie następujących działań: Rtacyjne przekazywanie sprzętu - dstswujące technlgię d aktualnych ptrzeb merytrycznych. W BUŚ pjawienie się nweg kmputera pwduje przemieszczanie sprzętu na 2-4 stanwiskach, umżliwiając przystswanie większej ilści stacji rbczych d przydzielnych zadań; Rtacja licencji prgramwania - sytuacja analgiczna d pwyższej w sferze wartści niematerialnych i prawnych. Prwadzimy również pzyskiwanie licencji na prgramwanie w ramach zakupów zbirwych uczelni raz pzyskujemy je w ramach przejęcia z innych jednstek rganizacyjnych uczelni. W przypadku niewykrzystywania pełneg ich zakresu w biblitece, ferujemy je innym jednstkm rganizacyjnym uczelni, zaintereswanym ich wykrzystaniem. Licencje na prgramwanie zbędne mgą być również ferwane w pstaci udstępniania prgramów na serwerach aplikacyjnych; Planwane rzbudwy i kasacje - należy pamiętać, że sprzęt pwinien być utrzymywany na takim pzimie technlgicznym by zapewniać racjnalne wykrzystanie całści jeg ptencjału. Właściwa plityka finanswa pwinna wymuszać kaswanie sprzętu zużyteg technicznie, bądź technlgicznie (ze względów księgwych najlepiej p jeg zamrtyzwaniu) raz planwanie i wyknywanie niezbędnych jeg uzupełnień knfiguracyjnych. Należy tutaj pamiętać, że dynamiczny rzwój technlgiczny mikrelektrniki i związanych z nią standardów pwduje, że uzupełnienia mają sens w kresie kł 12-18 miesięcy d zakupu sprzętu. Później należy myśleć tylk i wyłącznie zakupie nwych kmputerów i przesuwaniu starszych w słabszych knfiguracjach d innych zadań. Klejnym zagadnieniem techniczn-rganizacyjnym jest sprawne zarządzanie siecią kmputerwą. W chwili becnej sieci te są jednym z głównych pni nerwwych nwczesnych biblitek. Rzwój technlgii aktywnych urządzeń sieciwych warunkuje systemy prjektwania i budwania sieci kmputerwych. Zagadnienie budwy sieci kmputerwych należy pdzielić na dwa elementy. Pierwszy z nich t wewnętrzna sieć naszej instytucji. Najważniejszym warunkiem technicznym dnia dzisiejszeg jest kniecznść zapewnienia sbneg gniazda dla każdeg urządzenia pdłączaneg d sieci. Rdzi t prblem planwania stpnia "nadmiarwści" (ddatkwych gniazdek) płączeń dla pmieszczeń różnych kategrii. Przyjęcie nieprawidłwych algrytmów prjektwania determinuje kniecznść wyknywania ksztwnych uzupełnień lub występwanie równie ksztwnych inwestycji, które
9 niestety przez bardz długie kresy czasu nie akumulują się. Drugim prblemem d rzwiązania jest kniecznść ciągłej mdernizacji urządzeń aktywnych, niezbędnych dla zapewnienia dpwiedniej szybkści kanałów transmitujących dane. W celu zagwarantwania ptymalnych warunków eksplatacyjnych, prjekt i wyknawstw sieci szkieletwej musi być prwadzne tak by umżliwić, jak w przypadku kmputerów, rtację urządzeń aktywnych. Zastswanie takieg mdelu prjektwania sieci znacznie granicza kszty inwestycyjne. Klejnym elementem jest zapewnienie dpwiednieg łącza d sieci szkieletwej (dla niektórych p prstu łącza d Internetu). Prawidłwe wyknanie łącza wymaga d nas przeprwadzenia dkładnej analizy jeg zadań. Z reguły spełnia n jedną z trzech ról: Łącze umżliwiające bierne (pbieranie danych) krzystanie z zasbów Internetu; Łącze umżliwiające czynne (udstępnianie swich danych np. pprzez serwis WWW) raz bierne krzystanie z zasbów Internetu; Łącze umżliwiające czynne i bierne krzystanie z zasbów Internetu wraz z zapewnieniem sprawnej, szybkiej i bezawaryjnej łącznści z wszystkimi jednstkami, z którymi współpracujemy, np. filie, jednstki większe, jednstki współpracujące lub firmy dstarczające usługi zdalne. P pdjęciu decyzji, który typ dstępu d sieci szkieletwej jest nam niezbędny, przygtwujemy szczegółwe, minimalne warunki techniczne niezbędne d głszenia dpwiednieg pstępwania przetargweg. W punktacji przetargu uwzględniamy również: Pwiększenie szybkści dstępu d sieci szkieletwej (nie ptencjalnej, ale gwarantwanej); Szybkść reakcji peratra w przypadku awarii; Zgdnść zastswanej technlgii sieciwej z urządzeniami stswanymi przy knstrukcji własnej sieci; Mżliwść wyknywania lgicznych wirtualnych pdsieci z wykrzystaniem własnych numerów IP; Inne usługi ddatkwe np. mżliwść wykrzystywania wirtualnych serwerów WWW na kmputerach administrwanych przez peratra sieci i przyłącznych bezpśredni d sieci szkieletwej; Szybkść na złączach peratra naszej sieci szkieletwej z innych takimi peratrami (POL34, NASK, TELENERGO, POLPAK itp.); Ddatkwe systemy chrnne ferwane przez peratra sieci szkieletwej (np. systemy firewall). Równcześnie mżna przyjąć, że zaprezentwana pwyżej filzfia inwentaryzwania ksztów całkwitych psiadania mże być, p dpwiednich implementacjach przenszna na wszystkie składniki majątku trwałeg naszych biblitek. Oczywiście będzie t wymagał przygtwania dpwiednich kryteriów dla wszystkich grup wypsażenia. Nie mżemy również zapminać tym, że gwałtwny rzwój technlgii elektrnicznych będzie miał wpływ na wszystkie prcedury pisane w tym wystąpieniu i będzie wymuszał cykliczne ich przeglądy. [*] TCO - Ttal Cst f Ownershpt - metdyka liczenia ksztów całkwitych psiadania i użytkwania wypsażenia techniczneg
10 Aneks Opis systemu: PRZYKŁADOWA PROCEDURA TESTOWA Pracy klienta Pirtua dla katalgu nardweg NUKAT Klient systemu Virtua zstała zainstalwany na serwerze aplikacyjnym partym na Micrsft Windws 2000 Advanced Sever z zainstalwanym prgramwaniem wspmagającym Citrix Metaframe 1.8. Na tymże serwerze publikwan (udstępnin) pprzez Citrix Metaframe 1.8 aplikacje klienta Virtua raz dstęp d aplikacji PING VIRTUA (testująca płączenie pmiędzy kmputerami przygtwana d testwania łącznści z serwerem katalgu nardweg NUKAT). Klient Virtua dla swjej prawidłwej pracy wymaga łącznści z kmputerem, na którym pracuje serwer katalgu nardweg NUKAT. Warunkiem przeprwadzenia testu jest znajmść przez użytkwnika własnych numerów sieciwych (numer IP kmputera, numer IP bramki sieci). Czynnści wstępne d wyknania w celu identyfikacji parametrów sieciwych Dla stacji rbczych wypsażnych w systemy Windws 95, Windws 98, Windws Me: Wybierz "Start - Uruchm" Wpisz "WINIPCFG" i ptwierdź "OK." Odczytaj i zapisz "Numer IP" kmputera raz numer IP "Bramka" - parametry te są niezbędne d przeprwadzania kntrli i identyfikacji miejsca występwania prblemów przy krzystaniu z aplikacji Dla stacji rbczych wypsażnych w systemy Windws 2000 Prffesinal, Windws XP: Wybierz "Start - Uruchm" Wpisz "CMD" i ptwierdź "OK." Wpisz "IPCONFIG" i ptwierdź klawiszem "Enter" Odczytaj i zapisz "Numer IP" kmputera raz numer IP "Bramka" - parametry te są niezbędne d przeprwadzania kntrli i identyfikacji miejsca występwania prblemów przy krzystania z aplikacji Czynnści testwe Jak przykład psłuży mi kmputer następujących parametrach; numer IP 155.158.36.75 i bramce 155.158.36.65. Opis prblemu - Jeżeli p wybraniu dpwiednieg skrótu d uruchmienia klienta Virtua stacja rbcza nie łączy się z serwerm i klient nie uruchamia się, należy wyknać klejn następujące czynnści: 1. Sprawdzić prawidłwść działania knfiguracji kmputera: Uruchm kn trybu pleceń - MS-DOS tj. alternatywnie: dla systemów peracyjnych Windws 95, Windws 98, Windws ME w "Start - Uruchm" wpisz "Cmmand" i ptwierdź OK.; dla systemów peracyjnych Windws 2000 Prffesinal, Windws XP w "Start - Uruchm" wpisz "Cmd" i ptwierdź OK. W trzymanym knie wpisać kmendę składni "ping numer_ip" tj. dla naszeg przykładu "ping 155.158.36.75" i ptwierdź ją klawiszem "Enter"
11 Jeżeli trzymasz kmunikat "Hst dcelwy niesiągalny" ppraw pdłączenie kabla sieciweg. Jeżeli ta czynnści nie pmże, czyli kmunikat nie zmieni się, zawiadm administratra lkalneg, że twój system peracyjny uległ uszkdzeniu; Jeżeli trzymasz kmunikat ptwierdzającą prawidłwą pracę, czyli w pstaci "Odpwiedź z 155.158.36.75: bajtów=32 czas=...itd." ms sprawdź, czy klient Virtua już się nie uruchamia. Jeśli nie przystąp d punktu drugieg. 2. Sprawdzić prawidłwść działania łącznści z "bramką" Uruchm kn trybu pleceń - MS-DOS tj. alternatywnie: dla systemów peracyjnych Windws 95, Windws 98, Windws ME w "Start - Uruchm" wpisz "Cmmand" i ptwierdź OK.; dla systemów peracyjnych Windws 2000 Prffesinal, Windws XP w "Start - Uruchm" wpisz "Cmd" i ptwierdź OK. W trzymanym knie wpisać kmendę składni "ping numer_ip" tj. dla naszeg przykładu "ping 155.158.36.65" i ptwierdź ją klawiszem "Enter" Jeżeli trzymasz kmunikat "Hst dcelwy niesiągalny" ppraw pdłączenie kabla sieciweg. Jeżeli czynnść ta nie pmże, czyli kmunikat nie zmieni się, zawiadm administratra lkalneg, że nie masz łącznści z bramką; Jeżeli trzymasz kmunikat ptwierdzającą prawidłwą pracę, czyli pstaci "Odpwiedź z 155.158.36.65: bajtów=32 czas=...itd." ms sprawdź, czy klient Virtua już się nie uruchamia. Jeśli nie przystąp d punktu trzecieg. 3. Sprawdzić prawidłwść działania z serwerem aplikacyjnym Uruchm kn trybu pleceń - MS-DOS tj. alternatywnie: dla systemów peracyjnych Windws 95, Windws 98, Windws ME w "Start - Uruchm" wpisz "Cmmand" i ptwierdź OK dla systemów peracyjnych Windws 2000 Prffesinal, Windws XP w "Start - Uruchm" wpisz "Cmd" i ptwierdź OK. W trzymanym knie wpisać kmendę składni "ping numer_ip" tj. dla naszeg przykładu "ping 155.158.32.99" i ptwierdź ją klawiszem "Enter" Jeżeli trzymasz kmunikat "Hst dcelwy niesiągalny", przystąp d testów z punktu czwarteg Jeżeli trzymasz kmunikat ptwierdzającą prawidłwą pracę, czyli pstaci "Odpwiedź z 155.158.32.99: bajtów=32 czas=...itd." ms zawiadmić telefnicznie Oddział Obsługi Infrmatycznej Biblitek zaistniałym prblemie. 4. Sprawdzić miejsce uszkdzenia Uruchm kn trybu pleceń - MS-DOS tj. alternatywnie: dla systemów peracyjnych Windws 95, Windws 98, Windws ME w "Start - Uruchm" wpisz "Cmmand" i ptwierdź OK dla systemów peracyjnych Windws 2000 Prffesinal, Windws XP w "Start - Uruchm" wpisz "Cmd" i ptwierdź OK. W trzymanym knie wpisać kmendę składni "tracert numer_ip" tj. dla naszeg przykładu "tracert 155.158.32.99" i ptwierdź ją klawiszem "Enter". Zapisać statni numer, z któreg trzymujesz dpwiedź. Zawiadmić telefnicznie Oddział Obsługi Infrmatycznej Biblitek zaistniałym prblemie pdając wcześniej zapisany numer.
12 Opis prblemu - P wybraniu klienta Virtua prgram uruchamia się. Próba płączenia się d katalgu Nukat kńczy się błędem numer 10007 2. Uruchm aplikację PING VIRTUA Jeżeli trzymasz kmunikat "Hst dcelwy niesiągalny" pczekaj cierpliwie d przywrócenia łącznści Jeżeli trzymasz kmunikat ptwierdzającą prawidłwą pracę, czyli pstaci "Odpwiedź z...: bajtów=32 czas=...itd." ms zawiadm telefnicznie Oddział Obsługi Infrmatycznej Biblitek zaistniałym prblemie.