Strategia rozwoju Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego

Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny BIURO KOORDYNACYJNE przy Instytucie Maszyn Przepływowych PAN 80-952 Gdańsk, ul. Fiszera 14, tel.: (058) 341 68 25, fax: (058)341 61 44 e-mail: ekoenergia@imp.gda.pl Strategia rozwoju Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego Opracowano w Centrum Badawczo Rozwojowym ENERGA Sp. z o.o. Autor: Edward Sulżycki Gdańsk, październik 2009 r. PROJEKT WSPÓLFINANSOWANY PRZEZ UNIĘ EUROPEJSKĄ Z EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU ROZWOJU REGIONALNEGO

Organy Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego Rada Programowa Zarząd Jednostka koordynująca i Lider Klastra Honorowy Przewodniczący Przewodniczący Wice-Przewodniczący Wice-Przewodniczący Prezes Wice-Prezes Wice-Prezes Prof. dr hab. inż. Jerzy Buzek Prof. dr hab. inż. Jan Kiciński Instytut Maszyn Przepływowych im. Roberta Szewalskiego Polskiej Akademii Nauk Prof. dr hab. inż. Wojciech Sadowski Politechnika Gdańska Prof. dr hab. inż. Janusz Piechocki Uniwersytet Warmińsko Mazurski w Olsztynie Prof. dr hab. inż. Janusz Gołaszewski Uniwersytet Warmińsko Mazurski w Olsztynie Tomasz Obara ZRE Gdańsk Sp. z o.o. Jerzy Hlousek - ENERGA S.A. Instytut Maszyn Przepływowych im. Roberta Szewalskiego Polskiej Akademii Nauk

Spis treści 1. Wstęp 1.1 Wprowadzenie 1.2 Cel opracowania 1.3 Podstawy opracowania 2. Podstawowe informacje o BKEE 2.1 Geneza, forma organizacyjno prawna i dokument powołujący klaster 2.2 Cele strategiczne klastra 2.3 Branżowa specjalizacja klastra 2.4 Członkowie, wielkość, struktura branżowa i zasięg terytorialny klastra 2.5 Organy i zaplecze techniczne klastra 2.6 Finansowanie działalności klastra 2.7 Dotychczasowa działalność klastra oraz jej efekty 3. Analiza SWOT 3.1 Ocena istniejącego potencjału BKEE silne i słabe strony klastra 3.2 Prognoza sytuacji w otoczeniu BKEE szanse i zagrożenia dla rozwoju klastra 3.3 Synteza analizy SWOT 4. Misja klastra, cele strategiczne BKEE i sposoby ich realizacji 4.1 Potrzeby i uwarunkowania rozwoju OZE w Polsce 4.2 Misja klastra 4.3 Cel strategiczny i specjalizacja branżowa klastra 4.4 Cele szczegółowe w układzie obszarów 4.5 Źródła finansowania działalności klastra 5. Kluczowe działania projekty klastrowe wg obszarów 30 6. Monitorowanie realizacji strategii rozwoju klastra 38 7. Organizacja, finansowanie i zarządzanie klastrem 7.1 Docelowa forma organizacyjno prawna 7.2 Organy i wewnętrzna organizacja klastra 7.3 Zasady przyjmowania członków i tworzenia podklastrów 7.4 Zasady finansowania 7.5 Zasady zarządzania tworzenie, realizacja, koordynacja i aktualizacja strategii 8. Komplementarność z innymi strategiami i programami 44 9. Efekty działalności klastra 9.1 Korzyści dla regionów 9.2 Wpływ wsparcia publicznego na rozwój klastra Załączniki 1. Umowa konsorcjum powołująca klaster 2. Lista członków BKEE i ich specjalizacja branżowa 3. Przykłady ekoenergetycznych klastrów zagranicznych i krajowych 4. Zasady współpracy pomiędzy BKEE a KPPT Kwidzyn 5. Komplementarność Strategii rozwoju BKEE z innymi strategiami i programami 6. Zestawienie przedsięwzięć / projektów na lata 2009 2013 i dalsze 2 2 2 3 4 4 4 5 6 9 10 10 14 14 15 19 21 21 22 23 24 27 39 39 39 40 42 43 48 48 49 1

1. Wstęp 1.1 Wprowadzenie Jedną z kluczowych idei poprawy konkurencyjności i rozwoju gospodarczego w regionach jest koncepcja klastrów. O tym, że są one swoistym motorem rozwoju regionalnego świadczą m.in. przykłady z Austin (USA), Szkocji, Cambridge (W. Brytania) oraz Penang (Malezja) 1. Klastry tworzone są w różnych dziedzinach, w tym także w energetyce, zwłaszcza opartej na odnawialnych źródłach energii (OZE). Ważnym klastrem działającym na terenie Polski Północnej jest Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny (BKEE), który powstał w 2007 r. z inicjatywy Instytutu Maszyn Przepływowych im. Roberta Szewalskiego Polskiej Akademii Nauk (IMP PAN) w Gdańsku, Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Politechniki Gdańskiej, Politechniki Koszalińskiej, Marszałków Województw - Pomorskiego i Warmińsko-Mazurskiego, a także kilku podmiotów gospodarczych i stowarzyszeń. BKEE jest klastrem o znaczeniu ponadregionalnym, obejmującym obszar województw pomorskiego i warmińsko mazurskiego. Jest to aktualnie największy tego typu klaster w Polsce w dziedzinie OZE, w skład którego wchodzi szereg kluczowych podmiotów, tworząc rozwiniętą triadę nauka przemysł władze samorządowe, zorientowaną na rozwój i wdrożenia najnowszych technologii, w szczególności opartych na biomasie, biometanie, ale również energii wiatru, wody i słońca. 1.2 Cel opracowania Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie strategii rozwoju BKEE na lata 2009 2013 z perspektywą do roku 2020. Zadaniem strategii jest ukierunkowanie działalności klastra, zgodnie z oczekiwaniami jego obecnych i potencjalnych członków, oraz przyczynienie się do realizacji celów rozwoju społeczno - gospodarczego województw pomorskiego i warmińsko mazurskiego, określonych w strategiach rozwoju regionalnego, strategiach energetycznych, strategiach innowacji, a poprzez to - przyczynienie się do poprawy stanu środowiska i rozwoju społeczno gospodarczego kraju. Władze BKEE podjęły decyzję o ubieganiu się o uzyskanie statusu klastra kluczowego, o znaczeniu ponadregionalnym, w ramach Regionalnego Programu Wspierania Klastrów dla woj. pomorskiego na lata 2009-2015 2. W ramach ww. programu przewidziano m.in. wspieranie rozwoju klastrów kluczowych - o największym potencjale rozwojowym, które mają być wybrane w drodze otwartego konkursu w IV kw. 2009 r. Niniejsza strategia będzie załącznikiem do wniosku w tej sprawie. 1 Voyer, R.: Knowledge based industrial clustering: international comparisons, Nordcity Group Ltd., 1997. 2 Regionalny Program Wspierania Klastrów dla woj. pomorskiego na lata 2009-2015 zatwierdzony uchwałą nr 742/223/09 z dnia 18 czerwca 2009 r. Zarządu Województwa Pomorskiego. 2

1.3 Podstawy opracowania Niniejsza strategia stanowi jeden z produktów projektu pt. Rozwój Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego - poprzez opracowanie strategii i promocję na terenie województwa pomorskiego, realizowanego przez IMP PAN, jako jednostkę koordynującą BKEE. Projekt ten uzyskał dofinansowanie w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2007 2013, Działanie: 1.5.2 Wsparcie regionalnych procesów proinnowacyjnych (Oś priorytetowa 1: Rozwój i innowacje w MŚP ). W celu opracowania strategii rozwoju BKEE, wg wymagań konkursu na klastry kluczowe, w dniu 15 lipca 2009 r., w siedzibie IMP PAN, zostały zorganizowane warsztaty planowania strategicznego. Warsztaty te zorganizowano we współpracy z Punktem Kontaktowym ds. Klastrów, prowadzonego przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową (IBnGR) oraz Krajowym Punktem Kontaktowym Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego ds. Bioenergii, ustanowionego w ramach projektu Bioenergy Promotion (Program Regionu Morza Bałtyckiego 2007-2013). Warsztaty adresowane były do liderów i przedstawicieli przedsiębiorstw i innych instytucji członków klastra oraz innych osób zaangażowanych w koordynację, wdrażanie działań klastra oraz proces jego rozwoju. W warsztacie wzięło udział 27 osób z 17 różnych organizacji, w tym grono naukowców, przedstawiciele biznesu, samorządów terytorialnych oraz jednostki - koordynatora BKEE. Niniejsza strategia uwzględnia wyniki tego warsztatu ujęte w sporządzonym przez IBnGR raporcie pt. Podsumowanie warsztatów planowania strategicznego dla Klastra Ekoenergetycznego 3. Przy tworzeniu strategii wykorzystano również raport pt.: Wytyczne dla Strategii Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego, opracowany przez IMP PAN i IBnGR. 4 3 Joanna Teleżyńska Gajewska, Stanisław Szultka: Podsumowanie warsztatów planowania strategicznego dla Klastra Ekoenergetycznego. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową w Gdańsku, Punkt Kontaktowy ds. Klastrów, Gdańsk, 2009. 4 Jan Kiciński, Adam Cenian, Joanna Teleżyńska Gajewska, Stanisław Szultka: Wytyczne dla Strategii Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego, Gdańsk 2009. 3

2. Podstawowe informacje o BKEE 2.1 Geneza, forma organizacyjno prawna i dokument powołujący klaster Główną inspiracją inicjatywy utworzenia BKEE były podstawowe dokumenty dotyczące rozwoju OZE w regionach - pomorskim i warmińsko mazurskim, tj.: Regionalna strategia energetyki ze szczególnym uwzględnieniem źródeł odnawialnych, przyjęta uchwałą nr 1098/LII/06 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 23 października 2006 r. Program Ekoenergetyczny Województwa Warmińsko Mazurskiego na lata 2995 2010, opracowany w wyniku realizacji uchwały nr XVI/202/222/04 z dnia 2 lutego 2004 r. w sprawie przyjęcia zasad, trybu i harmonogramu opracowania tego programu. Inicjatorami utworzenia BKEE były: IMP PAN w Gdańsku, Uniwersytet Warmińsko- Mazurski w Olsztynie, Politechnika Gdańska, Politechnika Koszalińska, Marszałek Województwa Pomorskiego, Marszałek Województwa Warmińsko-Mazurskiego oraz kilka innych podmiotów gospodarczych i stowarzyszeń. Jako formę organizacyjno prawną BKEE przyjęto konsorcjum. Umowę o utworzeniu konsorcjum pod nazwą Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny podmioty założyciele 5 w liczbie 31 podpisały w dniu 11 czerwca 2007 r. w Gdańsku. Umowa ta stanowi Załącznik 1 do niniejszej strategii. 2.2 Cele strategiczne klastra Zgodnie z umową konsorcjum powołującą klaster, o której mowa w p. 2.1, podstawowym celem BKEE jest skoordynowanie realizacji Regionalnych Strategii Energetyki (RSE) w zakresie szeroko pojętej ekoenergii, głównie poprzez zwiększenie efektywności absorpcji regionalnych i centralnych funduszy UE w makroregionie oraz ułatwienie kontaktów w ramach współpracy międzyregionalnej UE. Efektem działalności BKEE, wg preambuły umowy, będzie znaczący wzrost wykorzystania OZE, w tym zwłaszcza biomasy na cele energetyczne w Polsce Północnej, rozwój technologii odzysku biomasy z odpadów komunalnych i przemysłowych, zmniejszenie obciążenia środowiska zanieczyszczeniami biologicznymi na terenach wiejskich, a także rozwój nowych wdrożeń technologicznych i wytwórczych, powodujący wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw makroregionu Polski Północnej. Wskazano również, że wzrost produkcji przyjaznej dla środowiska tzw. zielonej energii stanowić też będzie istotny element bezpieczeństwa energetycznego regionu i kraju. 5 W skład grupy członków założycieli weszły: 2 samorządy wojewódzkie, 3 uczelnie wyższe, 3 duże instytuty B+R, 3 inne jednostki B+R, 3 spółki energetyczne, 4 przedsiębiorstwa obsługi energetyki, 3 samorządy powiatowe, 1 stowarzyszenie gmin, 5 gmin wiejskich i miejskich, 2 agencje poszanowania energii i 1 spółdzielnia mieszkaniowa. 4

Zgodnie z umową, celami strategicznymi BKEE są w szczególności: 1) w sferze surowcowej: stymulowanie wzrostu wykorzystania biomasy na cele energetyczne, stymulowanie rozwoju terenów wiejskich m.in. poprzez rozwój plantacji energetycznych, rozwój technologii odzysku biomasy z odpadów komunalnych i przemysłowych, zmniejszenie zanieczyszczeń poprzez rozwój biogazowni, intensyfikacja wytwarzania naturalnych nawozów oraz stymulowanie rozwoju świadomości ekologicznej, 2) w sferze B+R: stymulowanie rozwoju nowych technologii, wzrostu konkurencyjności producentów urządzeń dla bioenergetyki oraz kształcenia specjalistów z dziedziny ekoenergetyki, 3) w sferze wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej: pobudzanie wzrostu produkcji zielonej energii, rozwój małych siłowni kogeneracyjnych na biomasę oraz wytwarzanie urządzeń wykorzystujących energię cieplną z biomasy, 4) w sferze produkcji urządzeń dla bioenergetyki: wspieranie wytwarzania modułów i montażu: kompletnych biogazowni wraz z modułem kogeneracyjnym, urządzeń do przetwarzania biomasy, projektowania i dostaw kompletnych małych (do 10 MW e ) siłowni kogeneracyjnych na biomasę oraz projektowania inteligentnych systemów zasilania osiedli w energię cieplną - z uwzględnieniem lokalnych uwarunkowań. Zgodnie z umową klaster ma być instrumentem realizacji rozwoju gospodarczego makroregionu Polski Północnej poprzez zwiększenie bezpośredniego związku podmiotów odpowiedzialnych za realizację określonych zadań i przekształcenia infrastrukturalne w energetyce z działalnością jednostek B + R i uczelni wyższych. 2.3 Branżowa specjalizacja klastra Założona branżowa specjalizacja BKEE, wynikająca z przyjętych celów strategicznych, o których mowa w p. 2.2, obejmuje kompleks problematyki związanej z rozwojem OZE, opartych głównie na biomasie, w pełnym cyklu badawczo rozwojowym, w obszarach: 1) produkcji biomasy (rozwój plantacji roślin energetycznych, odpady z hodowli zwierząt), 2) rozwoju nowych technologii przetwarzania biomasy i jej wykorzystania w siłowniach kogeneracyjnych, 3) produkcji nowych urządzeń stanowiących wyposażenie technologiczne OZE opartych na biomasie, 4) produkcji energii w OZE, poprzez budowę nowych i modernizację istniejących siłowni kogeneracyjnych oraz inteligentnych sieci elektroenergetycznych i cieplnych. Jądrem klastra są następujące jednostki: jednostki naukowe, B+R i doradcze, producenci: biomasy i biogazu, producenci urządzeń + instalacje i remonty, producenci energii, samorządy terytorialne na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Oprócz nich występuje szereg innych członków klastra, takich jak np.: deweloperzy. Strukturę BKEE z wyróżnieniem jednostek jądra klastra przedstawia Rys. 1. 5

Producenci biomasy i biopaliw Producenci energii Producenci urządzeń + instalacje i remonty Jednostki naukowe, B+R i doradcze Samorządy Rys. 1 Specjalizacja branżowa BKEE jądro klastra Na podstawie powyższych założeń można przyjąć, że, zgodnie z obowiązującą Polską Klasyfikacją Działalności (PKD), specjalizacja branżowa klastra obejmuje wybrane grupy, klasy i podklasy z następujących działów: Dział 01. Uprawy rolne, chów i hodowla zwierząt Dział 28. Produkcja maszyn i urządzeń Dział 35. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych. Dział 72. Badania naukowe i prace rozwojowe. Dział 84. Administracja publiczna. 2.4 Członkowie, wielkość, struktura branżowa i zasięg terytorialny klastra Wg stanu na dzień 11.06.2007 r., tj. w momencie utworzenia, BKEE liczył 31 podmiotów. W 2007 r. przyjęto do klastra 5, w 2008 r. - 5 i w 2009 r. kolejnych 33 nowych członków. Wg stanu na dzień 29 października 2009 r. liczba członków klastra wyniosła 74. Rozwój organizacyjny BKEE na przestrzeni od momentu utworzenia do dnia 29 października 2009 r. przedstawia Rys. 2. W strukturze branżowej klastra można wyróżnić następujące sektory działalności: 1) przemysł, 2) naukę, edukację i B+R, 3) instytucje pozarządowe i wspierania biznesu, oraz 4) władze publiczne. Wg stanu na dzień 29.10.2009 r. struktura branżowa BKEE wg liczby członków, w układzie ww. sektorów, przedstawia się jak niżej: 1) do sektora przemysłu można zaliczyć takie podmioty jak: ENERGA SA spółkę zarządzającą Grupą Kapitałową ENERGA, ZRE Gdańsk, Pomorską Spółka Gazownictwa, Vattenfal Poland, Windvest Żarnowiec, Zakład Energetyki Cieplnej KOSPEC w Kościerzy- 6

nie, Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Lęborku, ELTA Zakład Automatyki Przemysłowej w Rumii, KLIMAWENT - Centrum Techniki Wentylacyjnej Gdynia, itd. Liczba członków 80 70 60 50 40 30 20 10 0 06.2007 12.2007 12.2008 10.2009 Rys. 2. Rozwój organizacyjny BKEE w latach 2007-2009 2) do sektora nauki i B+R można zaliczyć takie podmioty, jak: Politechniki Gdańską i Koszalińską, Uniwersytet Warmińsko Mazurski, Instytuty Maszyn Przepływowych PAN, Energetyki, Elektrotechniki, Morski, jednostki B+R takie jak np. Centrum Badawczo Rozwojowe ENERGA, itp., 3) do sektora instytucji pozarządowych i wspierania biznesu można zaliczyć: Bałtycką Agencję Poszanowania Energii, Fundację Poszanowania Energii, itp., 4) do sektora władz publicznych można zaliczyć: województwa pomorskie i warmińsko mazurskie), powiaty (Kwidzyn, Nowe Miasto i Lidzbark Warmiński), Pomorskie Stowarzyszenie Gmin Wiejskich i szereg gmin. Listę wszystkich członków BKEE wg stanu na dzień 29.10.2009 r. zawiera Załącznik 2 do niniejszej strategii. Rys. 3. Zasięg terytorialny Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego 7

BKEE jest klastrem o zasięgu ponadregionalnym i obejmuje tereny Polski Północnej - głównie województwa pomorskie i warmińsko mazurskie. Zasięg terytorialny BKEE ze wskazaniem ważniejszych projektów realizowanych w ramach Klastra przedstawiono na Rys. 3. Aktualnie BKEE jest największym klastrem ekoenergetycznym w Polsce, zorientowanym na rozwój najnowszych technologii w dziedzinie OZE. Strukturę branżową BKEE wg stanu na dzień 29.10.2009 r., w podziale na regiony województwa: pomorskie i warmińsko mazurskie, przedstawiono w Tabeli 1 oraz na Rys. 4 i Rys. 5. Tabela 1. Struktura branżowa BKEE w układzie regionów- województw Lp. Wyszczególnienie Liczba podmiotów członków Klastra wg lokalizacji Woj. Pomorskie Woj. Warmińsko - Mazurskie Inne Razem 1. Liczba podmiotów ogółem 50 13 11 74 w tym: 1.1 jednostki przemysłu 32 3 8 45 1.2 jednostki naukowe, edukacyjne i B+R w tym jednostki naukowe jednostki edukacyjne 6 5 1 1-1 1-1 8 5 3 1.3 jednostki pozarządowe i wspierania biznesu w tym jednostki wspierania biznesu 2 2 - - - - 2 2 1.4 jednostki administracji samorządowej 6 7-13 1.5 inne 5 1-6 Samorząd terytorialny 12% Pozarządowe 4% Edukacja 2% Nauka 10% Pozostałe 8% Przemysł 64% Rys. 4. Struktura branżowa BKEE wg w województwie pomorskim 8

(stan na dzień 29.10.2009 r.) Pozostałe 15% Przemysł 23% Nauka 0% Edukacja 8% Pozarządowe 0% Samorząd terytorialny 54% Rys. 5. Struktura branżowa BKEE w województwie warmińsko mazurskim (stan na dzień 29.10.2009 r.) Jak wynika z powyższych danych, w BKEE obszarowo dominuje województwo pomorskie, tam też mają swoje lokalizacje władze klastra oraz jednostka koordynująca tj. IMP PAN. 2.5 Organy i zaplecze techniczne klastra Zgodnie z umową konsorcjum powołującą BKEE, organami Klastra są: Rada Programowa, Zarząd oraz jednostka koordynująca. Rada Programowa BKEE jest najwyższym organem klastra. Wytycza on główne kierunki działania klastra, powołuje i odwołuje członków Zarządu klastra oraz zatwierdza plany pracy Zarządu. W skład Rady wchodzą: po jednym przedstawicielu każdego z członków - sygnatariuszy umowy, Dyrektor Jednostki Koordynującej, Prezes Zarządu klastra i jego zastępcy. Jednostki naukowe, Województwo Pomorskie, Województwo Warmińsko-Mazurskie oraz duże przedsiębiorstwa typują do Rady dodatkowo po jednym ekspercie. Zarząd BKEE jest organem zarządzającym klastra. Do zadań Zarządu należą: bieżące kierowanie działalnością klastra, kreowanie tematyki projektów i pomoc w ich przygotowaniu oraz koordynacja realizacji zatwierdzonych projektów. Liczbę członków i skład Zarządu ustala Rada Programowa. Jednostką Koordynującą BKEE jest IMP PAN. Jest ona reprezentantem Konsorcjum BKEE w kontaktach zewnętrznych, posiada osobowość prawną i pełni funkcję lidera konsorcjum. 9

Zaplecze techniczne Zarządu BKEE tworzą biura koordynacyjne: CZT Pomorze", CZT RIMAMI", Sieci Naukowej EKO - ENERGIA", Centrum Badań Energii Odnawialnej przy Uniwersytecie Warmińsko Mazurskim oraz administracja IMP PAN. 2.6 Finansowanie działalności klastra Umowa konsorcjum powołująca BKEE nie przewiduje żadnych składek członkowskich dla uczestników klastra. Mówi się jedynie, że realizacja i finansowanie zadań stojących przed klastrem odbywać się ma poprzez: wykorzystanie centralnych funduszy UE w ramach Programów Operacyjnych, wykorzystanie środków finansowych Regionalnych Programów Operacyjnych, wykorzystanie innych środków celowych, w tym środków własnych firm i innych podmiotów zaangażowanych w realizację projektów lub współfinansowanie projektów. Jedynie członkowie-sygnatariusze, których przedstawiciele są członkami Zarządu BKEE pokrywają koszty uczestnictwa swoich przedstawicieli w pracach tego organu. W umowie konsorcjum przyjęto, że Zarząd BKEE w drodze negocjacji z członkami - sygnatariuszami, ustali zasady pokrywania pozostałych kosztów administracyjnych funkcjonowania klastra. 2.7 Dotychczasowa działalność klastra oraz jej efekty Od momentu swojego powstania BKEE podjął i zrealizował szereg działań mających na celu przygotowanie projektów dotyczących rozwoju OZE oraz efektywności energetycznej, zwłaszcza na terenie województwa pomorskiego. Aktualną strukturę i model działalności BKEE z przykładowymi projektami przedstawia Rys. 6. BAŁTYCKI KLASTER EKOENERGETYCZNY KONSORCJUM NAUKOWO-TECHNOLOGICZNE RADA PROGRAMOWA ORGAN INICJUJĄCO KONTROLNY (REKTORZY, DYREKTORZY, MARSZAŁKOWIE, PREZESI FIRM POMORSKI ZESPÓŁ ZARZĄDZANIA ENERGIĄ ZARZĄD KLASTRA ORGAN KOORDYNUJĄCY I PRZYGOTOWUJĄCY PROJEKTY (BIURA KOORDYNACYJNE: CZT POMORZE, CZT RIMAMI, SIECI EKO-ENERGIA CENTRUM ENERGII ODNAWIALNYCH) WAR-MAZURSKI ZESPÓŁ. REGIONALNE PROGRAMY OPERACYJNE WDROŻENIA - KOMPLEKSY AGROENERGETYCZNE Beneficjenci: powiaty, gminy, inne podmioty Wkład własny Środki własne beneficjenta CENTALNE PROGRAMY OPERACYJNE BADANIA, INFRASTRUKTURA - LABORATORIA BADAWCZE I OŚRODKI SZKOLENIOWO - DEMONSTRACYJNE Np.: kampus Trzy Lipy, Laboratoria uczelniane I instytutowe, ośrodek Rusocin, inne Udział lokalnego przemysłu Rys. 6. Struktura i model działalności BKEE 10

Wśród dotychczasowych działań BKEE można wymienić poniższe ważniejsze projekty: 1) Przygotowanie i realizacja kluczowego projektu badawczego pt.: Modelowe kompleksy agroenergetyczne jako przykład kogeneracji rozproszonej opartej na lokalnych i odnawialnych źródłach energii. Projekt finansowany w ramach PO Innowacyjna Gospodarka. Koordynator i lider konsorcjum - IMP PAN, znaczny udział Uniwersytetu Warmińsko Mazurskiego. 2) Przygotowanie projektu badawczego pt.: Ekosiłownie poligeneracyjne. Projekt obejmuje: opracowanie i przebadanie innowacyjnych technologii produkcji energii elektrycznej, cieplnej i paliw wykorzystujących lokalne OZE, budowę przedprototypowych urządzeń gotowych do wdrożenia biopaliw, inicjatywę Gminnego Centrum Energetycznego, model biznesowy. Wniosek do POIG. 3) Przygotowanie projektu badawczego pt.: Nowoczesne technologie rozproszonego i kogeneracyjnego wytwarzania energii cieplnej i elektrycznej bazujące na odnawialnych źródłach energii. Finansowanie: Krajowy Program Ramowy. 4) Przygotowanie oferty na realizację zadania badawczego nr 4 pt.: Opracowanie zintegrowanych technologii wytwarzania paliwa z biomasy, odpadów rolniczych i innych, w ramach Programu Strategicznego Narodowego Centrum Badań i Rozwoju pt.: Zaawansowane Technologie Pozyskiwania Energii. 5) Przygotowanie projektu badawczego pt.: Nowoczesne technologie rozproszonego i kogeneracyjnego wytwarzania energii cieplnej i elektrycznej bazujące na odnawialnych źródłach energii. Finansowanie: Krajowy Program Ramowy. 6) Realizacja projektu pt.: Rozwój Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego - poprzez opracowanie strategii i promocję na terenie województwa pomorskiego. Wykonawca: IMP PAN, jako jednostka koordynująca BKEE. Projekt ten uzyskał dofinansowanie w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2007 2013, Działanie: 1.5.2 Wsparcie regionalnych procesów proinnowacyjnych (Oś priorytetowa 1: Rozwój i innowacje w MŚP ). Z innych zrealizowanych działań BKEE na terenach województwa pomorskiego i warmińsko mazurskiego można wymienić: Czynne uczestnictwo w pracach związanych z aktualizacją Regionalnej strategii energetycznej województwa pomorskiego, przy współpracy Urzędu Marszałkowskiego, jako organizatora i prowadzącego spotkania środowiskowe, warsztaty i konsultacje. Klaster współpracuje również z organami monitorującymi realizację regionalnych strategii energetycznych (Rys. 7). 11

STRUKTURA ORGANIZACYJNA - MAKROREGION POLSKI PÓŁNOCNEJ POMORSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE KOMITET MONITORUJĄCY ds. Regionalnej Strategii Energetyki POMORSKI ZESPÓŁ ZARZĄDZANIA ENERGIĄ KOMITET ZESPÓŁ. BAŁTYCKI KLASTER EKOENERGETYCZNY UMOWA KONSORCJUM JEDNOSTKA KOORDYNUJĄCA SZKOŁY WYŻSZE INSTYTUTY BADAWCZE PRZEMYSŁ, FIRMY PRYWATNE, FUNDACJE, AGENCJE JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO: URZĘDY, GMINY, POWIATY Rys. 7. Współpraca z organami monitorującymi realizację regionalnych strategii energetycznych Aktywna działalność w zakresie promocji OZE w regionach pomorskim i warmińsko - mazurskim. Był współorganizatorem konferencji,,bałtyckie Forum Ekoenergetyczne, listopad 2007 r. oraz partnerem międzynarodowej konferencji,,szanse i możliwości rozwoju przybrzeżnej energetyki wiatrowej na Bałtyku", kwiecień 2008 r. Klaster przyjął również patronat nad: Spotkaniami z energią odnawialną (Mini - Targi Odnawialnych Źródeł Energii inicjatywa Politechniki Gdańskiej, czerwiec 2008 r.), seminarium Ekologiczny i ekonomiczny wymiar efektywności energetycznej, listopad 2008 r.) i innych. BKEE prowadzi również aktywną współpracę międzynarodową, m.in. poprzez: Udział w pracach CWG-SCAR grupy doradczej Komisji Europejskiej w zakresie wypracowania prognoz dla priorytetów badawczych kolejnych programów w temacie Agriculture & Energy w krajach UE. (Bruksela dyskusja nad strukturą grupy; Berlin pierwsze bilanse krajów i dyskusja o kierunkach działalności. Wydzieloną sesję dla problematyki badawczej CBEO i BKEE w ramach międzynarodowej konferencji AUZO-2008 dot. biopaliw (współorganizacja); organizator: Politechnika Gdańska. Udział w 11 konferencjach, warsztatach i panelach dyskusyjnych międzynarodowych w 2007 r. w Turku (Finlandia), w Brukseli, Berlinie, Warszawie (2008) w Sztokholmie, Kołobrzegu, Brukseli, Omskolsdvik (Szwecja), Berlinie (2009); w spotkaniu bilateralnym klastrów ekoenergetycznych Norwegii i Polski w Urzędzie Marszałkowskim w Gdańsku; Warsztaty Energy Cogeneration, które odbyły się 2 kwietnia 2009 w IMP PAN w Gdańsku, w ramach międzynarodowego programu Common Pilot Project finansowanego przez agendy rządowe 5 krajów nadbałtyckich; w spotkaniu uczestniczyły klastry bio- 12

energetyczne z Norwegii, Szwecji, Finlandii, Islandii i Polski a także przedstawiciele przemysłu. udział w wielu projektach, takich jak: BSR InnoNet projekt pilotażowy systemów innowacyjnych i klastrów (prowadzenie CBEO-UWM) INTERREG IVC RUBIRES - Rural Biological Resources, (CBEO-UWM) INTERREG IVC Coach BioEnergy, (CBEO-UWM) INTERREG IVC Bioenergy Promotion, (IMP PAN) INTERREG IVC PEA - Alternatywna Energia dla Sektora Publicznego (IMP PAN) włączenie BKEE do pilotażowego programu InnoNet koordynowanego przez szwedzką agencję rządową VINNOVA. Efektem tych działań są prace badawcze, projektowe i wdrożeniowe z dziedziny OZE i efektywności energetycznej, które przyczyniają się do realizacji regionalnych strategii energetycznych i innowacyjnych oraz promują BKEE w regionach, w kraju i za granicą. BKEE rozwija się również pod względem organizacyjnym. Aktualnie prowadzone są rozmowy z drugim działającym na terenie Polski Północnej klastrem pod nazwą Nadwiślański Klaster Energii Odnawialnej, funkcjonującym w ramach Kwidzyńskiego Parku Naukowo Technologicznego, w kierunku włączenia go do BKEE jako podklastra. 13

3. Analiza SWOT 3.1 Ocena istniejącego potencjału BKEE silne i słabe strony klastra Istniejący potencjał BKEE można scharakteryzować poprzez następujące składniki: zakres branżowy działalności klastra i jego znaczenie w gospodarce, liczba podmiotów i zasięg geograficzny klastra, potencjał i konkurencyjność klastra w gospodarce regionu, partnerstwo w stosunkach pomiędzy członkami klastra. Poniżej przedstawiono ocenę istniejącego potencjału BKEE, ze wskazaniem silnych i słabych stron, dokonaną metodą ekspercką. 1) Zakres branżowy działalności klastra i jego znaczenie w gospodarce a) Aktualna branżowa specjalizacja BKEE, wg umowy konsorcjum, o której mowa w p. 2.2, obejmuje kompleks problematyki rozwoju OZE, opartych głównie na biomasie, w pełnym cyklu B + R, w obszarach: produkcja i przetwarzanie biomasy, technologii siłowni kogeneracyjnych, produkcji urządzeń do tych celów, produkcji energii w tych siłowniach oraz inteligentnych sieci elektroenergetycznych i cieplnych. b) Nie ulega wątpliwości szczególne znaczenie tych branż dla gospodarki, ponieważ mają one istotny wpływ na bezpieczeństwo energetyczne regionów i kraju, stanowią o innowacyjności gospodarki oraz mają wpływ na sytuację ważnego obszaru gospodarki jakim jest rolnictwo. 2) Liczba podmiotów i zasięg geograficzny klastra BKEE obejmuje swoim zasięgiem głównie dwa województwa: pomorskie i warmińsko mazurskie ma zatem zasięg ponadregionalny. Wg stanu na dzień 29.10.2009 r. struktura członkostwa klastra wg regionów przedstawia się jak niżej: województwo pomorskie - 50 podmiotów, tj. 68 % ogólnej liczby członków; województwo warmińsko mazurskie 13 podmiotów tj. 18 %. 3) Potencjał i konkurencyjność klastra w gospodarce regionów Struktura członkostwa BKEE wg rodzaju działalności przedstawia się następująco: województwo pomorskie: grupa przemysł 32 podmioty (64 % liczby członków ogółem w tym regionie), grupa nauka 5 podmiotów (10 %), grupa edukacja 1 podmiot (2 %), grupa samorząd 6 podmiotów (12 %). województwo warmińsko - mazurskie: grupa przemysł 3 podmioty (23 % liczby członków ogółem w tym regionie), grupa nauka 0 podmiotów, grupa edukacja 1 podmiot (8 %), grupa samorząd 7 podmiotów (54 %). 14

4) Partnerstwo w stosunkach pomiędzy członkami klastra a) BKEE jest otwarty na nowych członków i nie stosuje żadnych ograniczeń w ich przyjmowaniu, z wyjątkiem zgodności przedmiotu działania z szeroko rozumianą specjalizacją branżową klastra. b) Zasady przyjmowania członków są wystarczająco przejrzyste, nie ma polityki preferowania wybranych branż przez jądro klastra. c) Reprezentatywność, tak w zakresie pojedynczych jednostek klastra, jak i reprezentatywności całego BKEE klastra na rynku lokalnym, krajowym jak i międzynarodowym, ustalona w umowie konsorcjum, o której mowa w p. 2.1. jest w miarę jednoznaczna. d) Nie wprowadzono w BKEE składek za członkostwo wiążących się np. ze zróżnicowanym dostępem do usług oferowanych w ramach klastra. BKEE nie posiada w zasadzie przychodów, z wyjątkiem pokrywania przez członków kosztów funkcjonowania organów klastra. e) W klastrze nie ma wyodrębnionego organu nadzorczego, który nadzorowałby działalność klastra. Funkcje te w części pełni Rada Programowa, szczególnie w zakresie zatwierdzania nowych projektów / działań inicjowanych przez klaster i poszczególnych jego członków. Podsumowując ww. ocenę można przyjąć, że p. 1a, 1c, 2, 3, 4a i 4c można uznać za silne strony klastra, zaś 1b, 4b, 4d i 4e za słabe strony klastra. 3.2 Prognoza zmian w otoczeniu BKEE szanse i zagrożenia Otoczenie BKEE obejmuje następujące składniki: politykę klimatyczno energetyczną i innowacyjną UE, politykę energetyczną oraz rozwiązania prawne w zakresie energetyki w Polsce, fundusze UE i programy operacyjne centralne, strategie i programy regionalne: rozwoju, innowacji, energetyczne i ochrony środowiska, sytuacja społeczno gospodarcza w regionach i w całym kraju, działalność innych podmiotów ekoenergetycznych sieci i klastrów. Poniżej przedstawiono przegląd najważniejszych uwarunkowań zewnętrznych z powyższej listy ze wskazaniem szans i zagrożeń dla rozwoju BKEE. 1) Polityka klimatyczno energetyczna i innowacyjna UE a) Tzw. Pakiet klimatyczno-energetyczny, a w nim nowa Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych. Określa ona m.in. krajowe cele dot. udziału energii z OZE w 2020 r. Dla Polski wynoszą one 15% (w 2005 r. było 7,2%). b) Dyrektywa 2004/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie wspierania kogeneracji ; celem jest oszczędzanie energii pierwotnej, unikanie strat sieciowych oraz ograniczania emisji szkodliwych substancji, w tym gazów cieplarnianych i poprawa bezpieczeństwa energetycznego. 15

c) 7 Program Ramowy największy program finansowania badań naukowych i rozwoju technologicznego w Europie. Obejmuje on wspieranie ponadnarodowej współpracy naukowo badawczej, m.in. w zakresie energetyki. Jednym z ważnych priorytetów programu jest rozwój OZE. d) Program Ramowy Konkurencyjności i Innowacyjności. Jest to nowy program mający na celu poprawę innowacyjności, poprzez wsparcie dla innowacyjnych MSP, sieci innowacyjnych, rozprzestrzeniania wyników, transferu technologii i funduszy na technologię z kapitału wysokiego ryzyka. e) Poszczególne inicjatywy UE dot. energetyki, zwłaszcza rozwoju OZE oraz innowacji, których przykładem jest program Concerto, mający na celu zwiększenie wykorzystania OZE i poprawę efektywności energetycznej w miastach. f) Możliwość współpracy z organizacjami i programami, takimi jak np.: ENIRDGnet (European Network for Integration of Renewables and Distributed Generation). PRO INNO Europe Initiative (DG Enterprise and Industry) oraz PRO INNO Europe Cluster Alliance. BSR INNONet The Baltic Sea Region Innovation Network (Sieć Innowacji Regionu Morza Bałtyckiego). Pilot Programmes on Innovation Systems and Clusters (PIC) biotechnologia z aspektami ochrony środowiska. INNET Innovation Express. Wsparcie na rozwój międzynarodowej współpracy polskich klastrów, mającej na celu nawiązanie kontaktów oraz rozwój współpracy z partnerami zagranicznymi w zakresie RDI (udział klastrów z 9 - ciu państw UE). Baltic Sea Region Programme 2007-2013 Priority 1 Fostering Innovation Priority 4 Regions (np. Bioenergy Promotion) http://eu.baltic.net/new_publication_1st_call_project_brochure.5910.html Intelligent Energy Europe (http://ec.europa.eu/energy/intelligent/index_en.html) wsparcie dla inicjatyw mających na celu efektywność energetyczną i wykorzystanie OZE. 2) Polityka energetyczna Polski i rozwiązania prawne w zakresie energetyki a) Dokument rządowy Polityka energetyczna Polski do 2025 roku; m.in. z preferencjami dla OZE. Priorytety w kolejności: biomasa, energia wiatrowa, energia wodna oraz geotermalna. Projekt polityki energetycznej polityki do 2030 roku utrzymuje te kierunki. Zakłada się dla roku 2030 udział energii z OZE wynoszący 20%. b) Ustawa - Prawo energetyczne, jako podstawowy dokument dot. energetyki, w tym także dotyczący OZE, oraz przepisy wykonawcze, regulujące m.in. wymagane udziały energii z tych źródeł oraz z kogeneracji w kolejnych latach ( zielone i czerwone certyfikaty). c) Ustawa o efektywności energetycznej, mająca na celu wsparcie przedsięwzięć oszczędzających energię (zmniejszenie zużycia, podwyższenie sprawności wytwarzania, ograniczenie strat w przesyle i dystrybucji - białe certyfikaty). d) Program Innowacyjna energetyka. Rolnictwo energetyczne, Ministerstwa Gospodarki, którego celem jest rozwój energetyki rozproszonej (odnawialnej), m.in. poprzez budowę do 2020 r. biogazowni ze źródłami kogeneracyjnymi o łącznej mocy 5 tys. MW e 16

e) Program rozwoju biogazowi rolniczych, który zakłada, że do 2020 roku w każdej gminie ma funkcjonować jedna biogazownia. Jest to główny mechanizm wsparcia rozwoju energii z OZE, umożliwiający utylizację odpadów rolniczych i komunalnych. f) Dokument strategiczny Kierunki zwiększenia innowacyjności gospodarki na lata 2007 2013. Celem jest szybki rozwój gospodarki i tworzenie nowych, lepszych miejsc pracy, poprzez innowacje oparte na badaniach i rozwoju, wiedzy oraz edukacji. M.in. kierunek Infrastruktura dla innowacji przewiduje wspieranie klastrów. g) Program obszarów prac naukowo badawczych i rozwojowych o znaczeniu strategicznym dla rozwoju kraju, ogłoszony przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, w tym w zakresie zaawansowanych technologii dla energetyki: Zintegrowane technologie wytwarzania paliw i energii z biomasy i odpadów rolnych i innych. h) Polskie Platformy Technologiczne, jako forma współpracy w definiowaniu i udziału w dużych programach badawczych, m.in. w dziedzinie rozwoju OZE oraz wykorzystania środków z funduszy UE (np. Platforma Technologiczna Biopaliw i Biokomponentów). i) Programy rządowe typu: Inicjatywa Technologiczna, wspierające przedsięwzięcia innowacyjne, w tym w zakresie rozwoju technologii OZE, na bazie osiągnięć polskiego potencjału intelektualnego, zakładanie firm typu spin-off, itp. 3) Fundusze UE i programy operacyjne centralne na lata 2007-2013 a) Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, w tym w szczególności osi priorytetowe: 1. Badania i rozwój nowoczesnych technologii, 2. Infrastruktura sfery B+R, 4. Inwestycje w innowacyjne przedsięwzięcia, oraz 5. Dyfuzja innowacji. b) Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, w tym w szczególności priorytety: IV. Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska, IX. Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna oraz X. Bezpieczeństwo energetyczne, w tym efektywność energetyczna. c) Program Operacyjny Kapitał Ludzki, w tym zwłaszcza priorytety: 2. Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw, 7. Regionalne kadry gospodarki oraz 9. Aktywizacja obszarów wiejskich. d) Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej, np. w zakresie Działania 1.4 - Promocja i współpraca, na współfinansowanie projektów dot. budowania sieci współpracy, w tym związanych i identyfikacją i rozwojem klastrów e) Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, przewidujący m.in. wsparcie projektów związanych z biomasą (np. przetwarzanie produktów leśnych na cele energetyczne oraz budowę instalacje OZE na potrzeby zakładów przetwórstwa rolnego). f) Program wsparcia NFOŚ i GW w zakresie OZE dla firm zainteresowanych inwestycjami w zieloną energię (farmy wiatrowe, spalarnie biomasy) na pożyczki na realizację projektów. 4) Strategie i programy regionalne województwa pomorskiego a) Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego. Dokument przewiduje m.in. tworzenie warunków organizacyjnych, administracyjnych, prawnych i finansowych dla powstawania skupisk przedsiębiorstw, w tym grup branżowych i klastrów. 17

b) Regionalna strategia energetyki ze szczególnym uwzględnieniem źródeł odnawialnych. Strategia (do 2025 r.) przewiduje m.in. zdecydowane działania termomodernizacyjne i prooszczędnościowe oraz max wykorzystywanie potencjału województwa w zakresie OZE. Aktualizacja przygotowywana obecnie utrzymuje główne cele. c) Program ochrony środowiska województwa pomorskiego na lata 2007 10 z perspektywą 2011 14. Program zakłada takie cele jak: dalszą poprawę jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego, m.in. poprzez modernizację infrastruktury cieplnej, zwiększenia roli ekoinnowacyjności, wzrost efektywności wykorzystania surowców energetycznych, promocje i wspieranie OZE. d) Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego 2007 2013. Program przewiduje m.in. finansowanie przedsięwzięć dotyczących środowiska i energetyki, w tym zwiększających udział OZE (budowa, rozbudowa i przebudowa infrastruktury energetycznej, zakup urządzeń, budowa i rozbudowa infrastruktury przyłączeniowej). e) Regionalna strategia innowacji dla Województwa Pomorskiego. Dokument przewiduje m.in. w Priorytecie 1 wspieranie stowarzyszeń przemysłowych w obszarze innowacji i skupisk firm innowacyjnych, tworzenie innowacyjnych produktów, a w Priorytecie 2 - wspólne inwestycje w rozwój regionalnej bazy laboratoryjnej i aparaturowej. f) Regionalny Program Wspierania Klastrów dla woj. pomorskiego na lata 2009-2015. Celem programu jest wzmocnienie konkurencyjności gospodarki regionu poprzez stymulowanie rozwoju klastrów regionalnych i lokalnych. Przewiduje się m.in. wspieranie rozwoju klastrów kluczowych - o największym potencjalne rozwojowym. 5) Strategie i programy regionalne województwa warmińsko - mazurskiego a) Strategia rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego. Jednym z celów strategicznych jest wzrost liczby i jakości powiązań sieciowych, m.in. poprzez dostosowania do potrzeb sieć nośników energii, co wpłynie korzystnie na stan środowiska naturalnego. b) Regionalna strategia innowacyjności województwa warmińsko - mazurskiego. Strategia ta obejmuje lata 2004 2006 z perspektywą na lata 2007 2013 i przewiduje cztery cele strategiczne: wzrost kwalifikacji siły roboczej, promowanie wysokiej jakości, promowanie współpracy oraz budowanie potencjału innowacyjnego regionu. c) Program ochrony środowiska województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010, przyjęty uchwałą Nr Xl/128/03 z dnia 30 czerwca 2003 roku zmieniony uchwałą Województwa Warmińsko-Mazurskiego Nr XIV/190/03 z dnia 13 listopada 2003 roku. d) Program Ekoenergetyczny Województwa Warmińsko Mazurskiego na lata 1995 2010. Program określił m.in. następujące cele strategiczne: 1. Racjonalizację użytkowania energii, 2. Osiągnięcie udziału energii odnawialnej co najmniej 9 % w 2010 r., 3. Czyste powietrze (m.in. likwidacja niskiej emisji). e) Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2007 2013. Program określił m.in. następujące cele strategiczne i operacyjne: 1) Wzrost konkurencyjności gospodarki (w tym wzrost konkurencyjności firm i wzrost potencjału instytucji otoczenia biznesu, 2) poprawę jakości i ochronę środowiska, oraz 3) dostosowaną do potrzeb sieć nośników energii. 18

6) Sytuacja społeczno gospodarcza w regionach i w całym kraju, W chwili obecnej w regionach pomorskim i warmińsko - mazurskim tak jak i w całym kraju dominują zjawiska kryzysowe, objawiające się spadkiem produkcji i wzrostem bezrobocia. Należy liczyć się z utrzymywaniem tych zjawisk jeszcze przez kilka lat. Zmniejszy to możliwość inwestowania, w tym również w B+R i w OZE. Można jednak przewidywać w ciągu najbliższych kilku lat szybkie wychodzenie z kryzysu i zwiększenie inwestowania w tych dziedzinach. 7) Działalność innych podmiotów ekoenergetycznych sieci i klastrów a) Sieć Naukowa Eko Energia. Specjalność: Czyste i bezpieczne technologie w wytwarzaniu i konwersji energii. Głównym celem sieci jest prowadzenie nowoczesnych i priorytetowych dla kraju prac badawczych w kompleksie ekologiczno energetycznym. Koordynatorem sieci jest IMP PAN. b) Klastry ekoenergetyczne: Nadwiślański Klaster Energii Odnawialnej, przy Kwidzyńskim Parku Przemysłowo - Technologicznym. Klaster 3 x 20 (Klaster ukierunkowany na koordynację rynkową podmiotów na rzecz realizacji unijnego pakietu energetycznego 3x20, poprzez promocję, wdrażanie i upowszechnianie w Polsce celów nowej polityki energetycznej UE. Dolnośląski Klaster Ekoenergetyczny EEI (Energia, Ekologia, Innowacje), którego celem jest tworzenie trwałego pomostu pomiędzy sferą nauki, a biznesem w zakresie odnawialnych źródeł energii i efektywności energetycznej. Gdański Klaster Budowlany - promujący m.in. budownictwo ekologiczne. Inne. Podsumowując ww. ocenę można przyjąć, że wszystkie czynniki wymienione w p. 1 5 i 7 można uznać za szanse dla rozwoju BKEE. Czynnik opisany w p. 6 jest aktualnie zagrożeniem dla rozwoju BKEE (kryzys). Wyjście z kryzysu i powrót dobrej koniunktury gospodarczej zamieni się w szansę rozwoju BKEE. 3.3 Synteza analizy SWOT Syntetyczne zestawienie silnych i słabych stron BKEE oraz szans i zagrożeń dla rozwoju klastra przedstawiono w Tabeli 2. Tabela 2. Syntetyczne zestawienie silnych i słabych stron BKEE oraz szans i zagrożeń dla rozwoju klastra przedstawiono w Silne strony Duża liczba członków w triadzie nauka przemysł samorządy + otoczenie biznesu Silna reprezentacja jednostek nauki, edukacji i B+R (2 politechniki, uniwersytet, instytuty, etc) oraz przedsiębiorstw energetycznych Wysoki potencjał naukowy Rady Programowej Słabe strony Umowa konsorcjum niewystarczająco uwzględnia inne OZE poza biomasą, takie jak: wiatr, słońce, woda, technologie wodorowe, geotermia. Słaba reprezentacja w klastrze producentów biomasy i biogazu Konsorcjum, jako forma organizacyjno prawna 19

Wysoki potencjał naukowy IMP PAN jako koordynatora Klastra (kogeneracja, energetyka wodna, wiatrowa, turbiny dużej mocy, etc.) Wysoki udział energetyki (np. Grupa Kapitałowa ENERGA) Zasięg ponadregionalny - obejmujący dwa województwa pomorskie i warmińsko - mazurskie Przewaga lokalizacyjna branż reprezentowanych przez klaster w stosunku do innych regionów kraju Szereg przykładów dotychczasowej udanej współpracy pomiędzy firmami i jednostkami B+R w ramach klastra Otwartość na przyjmowanie nowych członków klastra Realizowany projekt promocji klastra na terenie województwa pomorskiego Projektowane włączenie Nadwiślańskiego Klastra Energii Odnawialnej w Kwidzynie Szanse Pakiet klimatyczny 3 x 20 UE i wysokie wymagania udziału OZE w produkcji energii Duże znaczenie OZE dla gospodarki, energetyki, rolnictwa i ochrony środowiska Priorytety dla rozwoju OZE w Polityce energetycznej Polski, w Ustawie - Prawo energetyczne i w programach rządowych takich jak np.: Innowacyjna energetyka. Rolnictwo energetyczne i Program rozwoju biogazowni rolniczych. Wsparcie B+R, innowacji i inwestycji w OZE w programach operacyjnych 2007-2013: Innowacyjna Gospodarka, Infrastruktura i Środowisko, Rozwój Zasobów Ludzkich, Rozwój Polski Wschodniej, Rozwój Obszarów Wiejskich Preferencje dla rozwoju OZE oraz innowacji w strategiach i programach regionalnych województw: pomorskiego i warmińsko mazurskiego Możliwość uzyskania statusu klastra kluczowego w województwie pomorskim Udział w programach międzynarodowych takich jak: Intelligent Energy Europe. Baltic Sea Region Programme 2007 2013. Priority 1 Fostering Innovation. Priority 4 Regions (np. Bioenergy Promotion) Współpraca z innymi klastrami polskimi: Nadwiślańskim Klastrem Energii Odnawialnej i Poszanowania Energii, Klastrem 3 x 20, Pomorskim Klastrem Budowlanym, itp. Współpraca z innymi organizacjami i klastrami zagranicznymi, takimi jak np.: ENRIDGNet, PRO INNO Europe Cluster Alliance, BSR INNONet, INNET Innovation Express klastra brak osobowości prawnej W organach klastra brak wyodrębnionego organu nadzorczego Brak składek za członkostwo powiązanych z pakietami usług na rzecz członków Brak wyodrębnionego biura klastra dla realizacji usług na rzecz członków klastra i obsługi jego organów Zagrożenia Zjawiska kryzysowe w gospodarce spadek produkcji, wzrost bezrobocia, zmniejszenia nakładów na B+R i inwestycje, w tym w obszarze OZE Brak w firmach środków na B+R i innowacje i niewystarczająca chłonność innowacyjna Niewystarczająca świadomość społeczna potrzeby ochrony środowiska, rozwoju OZE i innowacji Brak tradycji zrzeszania się przedsiębiorców oraz niechęć do finansowania działań wspólnych; nieznajomość znaczenia i roli klastrów Konkurencja innych klastrów ekoenergetycznych 20

4. Misja klastra, cele strategiczne BKEE i sposoby ich realizacji 4.1 Potrzeby i uwarunkowania rozwoju OZE w Polsce Nie ulega wątpliwości konieczność rozwoju odnawialnych źródeł energii w Polsce. Wynika to ze zobowiązań unijnych (m.in. tzw. Pakiet 3x20 ), przewidują to również wszystkie strategie i programy centralne i regionalne dotyczące energetyki i ochrony środowiska. Strategiczne rozwiązania techniczne OZE zakładają m.in. budowę lokalnych źródeł energii wykorzystujących spalanie biomasy oraz produkujących biogaz (substraty rolnicze, oczyszczalnie, składowiska odpadów). W tej sytuacji radykalnie wzrasta znaczenia kogeneracji rozproszonej, opartej na nowych technologiach, wykorzystujących w małej i średniej skali różne rodzaje paliw, w tym zwłaszcza biomasę. Atrakcyjne stają się również wielocelowe procesy skojarzone takie jak: trigeneracja i poligeneracja. Najbardziej efektywną formą wykorzystania OZE, w tym głównie biomasy, są tzw. kompleksy agroenergetyczne bazujące na lokalnych zasobach energii. Integrują one w jedną spójną całość technologie pozyskiwania nośników bioenergii z technologiami ich przetwarzania na miejscu w użyteczną energię cieplną i elektryczną. Biomasa będzie pozyskiwana w znacznym stopniu z upraw energetycznych, co w istotnym stopniu będzie wpływało na poprawę gospodarki rolnej oraz leśnej i stanowić powinno ważny element polityki rolnej. Przewiduje się również rozwój siłowni poligeneracyjnych, wykorzystujących poza biomasą także inne źródła energii odnawialnej, jak np. wiatr, słońce, wodę, a nawet energię geotermalną. Farmy wiatrowe budowane będą na lądzie i na morzu. Rozwijać się będą różne technologie związane z OZE, takie jak: fotowoltaika, eter dimetylowy, wodór, surowce lignocelulozowe, przemiany chemiczne węgla. Przyszłością jest ekologiczna energetyka rozproszona w mikrosieciach (microgrids) uwzględniająca specyfikę danego makroregionu i wykorzystująca lokalne źródła energii. Na wsparcie rozwoju OZE, przeznaczone są znaczne środki z funduszy UE, głównie w ramach Programów Operacyjnych - Innowacyjna Gospodarka, Infrastruktura i Środowisko oraz w programach regionalnych. Sięgnięcie po te środki wymaga skoordynowanych działań i współpracy nauki, przemysłu i samorządów, m.in. z wykorzystaniem formy klastrów, z uwzględnieniem interesów odbiorców energii i całego społeczeństwa. 21

4.2 Misja klastra Jako misję BKEE przyjmuje się wdrażanie idei szeroko rozumianej kogeneracji rozproszonej, tj. jednoczesnego wytwarzania energii cieplnej i elektrycznej w małej i średniej skali, oraz rozwój odnawialnych źródeł energii, opartych zwłaszcza o biomasę, biogaz, a także wykorzystanie energii wiatru, słońca, wody, energię hydrotermalną oraz technologie wodorowe. Wizję lokalnej energetyki rozproszonej opartej na OZE i mikrosieci przedstawia Rys. 8. Rys. 8. Wizja lokalnej energetyki rozproszonej opartej na OZE i mikrosieci Szczególną misją BKEE jest również transfer wiedzy i technologii w oparciu o bezpośrednie kontakty firm, jednostek edukacyjnych i naukowych oraz jednostki sektora publicznego. Działania BKEE mają na celu: zmniejszenie udziału paliw kopalnych, jako źródeł energii pierwotnej, przy znaczącym wzroście wykorzystania biopaliw oraz innych źródeł energii odnawialnej, stymulowanie rozwoju nowych technologii w obszarze zielonej energii i kształcenie specjalistów, wspieranie podejmowania produkcji urządzeń dla bioenergetyki, rozwój świadomości społecznej i ekologicznej oraz aktywizacja zawodowa ludności z terenów wiejskich. Poprzez te działania w sektorze OZE BKEE będzie instrument realizacji rozwoju społeczno - gospodarczego makroregionu Polski Północnej. 22

4.3 Cel strategiczny i specjalizacja branżowa klastra Jako cel strategiczny BKEE w perspektywie do 2020 r. przyjmuje się: promowanie rozwoju odnawialnych źródeł energii (OZE) oraz poprawy efektywności energetycznej w regionach Polski Północnej dla przyczynienia się do realizacji regionalnych strategii energetycznych i programów ochrony środowiska w celu spełnienia wymagań pakietu klimatycznego 3 x 20 i rozwoju społeczno gospodarczego regionów Zakłada się, że docelowa specjalizacja branżowa BKEE obejmować będzie pełny kompleks problematyki bezpośrednio i pośrednio związanej z rozwojem wszystkich rodzajów OZE i szeroko rozumianej efektywności energetycznej. Specjalizacja ta obejmować będzie następujące sfery: produkcja surowców energetycznych (dotyczy głównie biomasy i biometanu), wytwarzanie energii w źródłach (biomasa, wiatr, słońce, woda i hydrotermia), wytwarzanie paliw stałych, płynnych (biodiesel, etc) i gazowych (biometan, technologie wodorowe), przesył wytworzonej energii elektrycznej i cieplnej w OZE, oraz wykorzystanie energii w budynkach, instalacjach i urządzeniach. BKEE będzie się angażował w podejmowanie wszystkich istotnych działań związanych z OZE i efektywnością energetyczną, we wszystkich powyższych sferach w pełnym cyklu, obejmującym: prace B+R w zakresie nowych technologii i urządzeń, projektowanie i produkcję urządzeń i instalacji dla potrzeb OZE, inwestycje w OZE i w sieci, eksploatację urządzeń i instalacji, użytkowanie energii. 23