Komentarz
Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych z dnia 22 maja 2003 r. (Dz.U. Nr 124, poz. 1152) (zm.: Dz.U. 2004, Nr 26, poz. 225, Nr 96, poz. 959, Nr 141, poz. 1492, Nr 273, poz. 2703, Nr 281, poz. 2778; Dz.U. 2005, Nr 167, poz. 1396; Dz.U. 2006, Nr 157, poz. 1119; Dz.U. 2007, Nr 49, poz. 328, Nr 82, poz. 557, Nr 102, poz. 691, Nr 133, poz. 922; Dz.U. 2008, Nr 225, poz. 1486; Dz.U. 2009, Nr 91, poz. 739, Nr 97, poz. 802; Dz.U. 2010, Nr 28, poz. 145, Nr 43, poz. 246; Dz.U. 2011, Nr 80, poz. 432, Nr 113, poz. 660, Nr 205, poz. 1210) Spis treści Art. Rozdział 1. Przepisy ogólne... 1 22 Rozdział 2. Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych... 23 43a Rozdział 3. Ubezpieczenie OC rolników... 44 58 Rozdział 4. Ubezpieczenie budynków rolniczych... 59 77 Rozdział 5. Dochodzenie roszczeń z tytułu zdarzeń powstałych za granicą... 78 83d Rozdział 6. Kontrola spełnienia obowiązku zawarcia umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, OC rolników i budynków rolniczych oraz opłaty za niespełnienie tego obowiązku... 84 95 Rozdział 7. Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny... 96 119a Rozdział 8. Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.. 120 140 Rozdział 9. Zmiany w przepisach obowiązujących... 141 158 Rozdział 10. Przepisy przejściowe i końcowe... 159 163 3
Art. 1 Rozdział 1. Przepisy ogólne Komentarz 1 Art. 1. [Zakres przedmiotowy ustawy] Ustawa określa: 1) zasady zawierania i wykonywania umów obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego i obowiązkowego ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych, 2) sposób kontroli spełnienia obowiązku zawarcia umów ubezpieczeń, o których mowa w pkt 1, oraz konsekwencje niespełnienia tego obowiązku, 3) podstawowe zasady, jakim powinny odpowiadać inne, niż określone w pkt 1, umowy ubezpieczeń obowiązkowych, 4) zadania i zasady działania Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego i Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. 1. Artykuł 1 ustawy z 22.5.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. Nr 124, poz. 1152 ze zm.) wskazuje przedmiot regulacji. Jednocześnie wprowadza rozróżnienie pomiędzy ubezpieczeniami obowiązkowymi (OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, OC rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego, budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych), w odniesieniu do których ustawa określa zasady zawierania i wykonywania umów, ale także takie kwestie jak: zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, prawa i obowiązki podmiotu zobowiązanego do zawarcia umowy, czas trwania ochrony ubezpieczeniowej, roszczenia regresowe zakładu ubezpieczeń oraz inne ubezpieczenia obowiązkowe (art. 4 pkt 4 UbezpObowU), w których określa jedynie podstawowe zasady, jakie powinny realizować. Tak więc ustawa wprowadza przepisy ogólne wspólne dla wszystkich ubezpieczeń obowiązkowych oraz przepisy szczególne dla wymienionych trzech rodzajów ubezpieczeń obowiązkowych. 4
Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 1 2. Ponadto ustawa reguluje zadania i zasady działania dwóch instytucji związanych z działalnością ubezpieczeniową: Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego i Polskiego Biura Ubezpieczeń Komunikacyjnych. Dotyczy to nie tylko kompetencji tych podmiotów w zakresie ubezpieczeń obowiązkowych, ale także wykraczających poza ten zasadniczy przedmiot założeń ustrojowych, co nie zostało uregulowane w ustawie z 22.5.2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 11, poz. 66 ze zm.). 3. Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych zastąpiła wcześniejsze przepisy regulujące ubezpieczenia obowiązkowe, a posiadające rangę rozporządzenia, wydane przez Ministra Finansów na podstawie art. 5 ust. 1 nieobowiązującej już ustawy z 28.7.1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (t.j. Dz.U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62 ze zm.), a pośrednio uchylone na podstawie art. 256 DziałUbezpU: 1) rozporządzenie z 24.3.2000 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów (Dz.U. Nr 26, poz. 310 ze zm.), poprzednio obowiązującymi aktami prawnymi były: rozporządzenie z 9.12.1992 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów (Dz.U. Nr 96, poz. 475 ze zm.) oraz rozporządzenie z 18.12.1990 r. w sprawie ogólnych warunków ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów (Dz.U. Nr 89, poz. 527 ze zm.); 2) rozporządzenie z 30.12.1993 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego (Dz.U. Nr 134, poz. 653 ze zm.), poprzednio obowiązującym aktem prawnym było rozporządzenie z 18.12.1990 r. w sprawie ogólnych warunków ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego (Dz.U. Nr 89, poz. 526 ze zm.); 2 3 5
4 Art. 1 Komentarz 3) rozporządzenie z 3.4.1997 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych (Dz.U. Nr 36, poz. 220), poprzednio obowiązującym aktem prawnym było rozporządzenie z 21.12.1990 r. w sprawie ogólnych warunków ubezpieczenia obowiązkowego budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych (Dz.U. Nr 92, poz. 546 ze zm.); 4) rozporządzenie z 21.3.2001 r. w sprawie sposobu potwierdzenia spełnienia obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia (Dz.U. Nr 26, poz. 288), poprzednio obowiązującym aktem prawnym było zarządzenie z 18.12.1990 r. w sprawie sposobu potwierdzenia spełnienia obowiązku zawarcia ubezpieczenia (M.P. Nr 49, poz. 380 ze zm.). 4. Polski rynek ubezpieczeń osobowych i majątkowych jest określony w pakiecie czterech ustaw z 22.5.2003 r. (obowiązujących od dnia 1.1.2004 r.): o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych; o działalności ubezpieczeniowej; o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz.U. Nr 124, poz. 1153 ze zm.); o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz.U. Nr 124, poz. 1154 ze zm.). Celem wprowadzenia nowej kompleksowej regulacji było zwiększenie bezpieczeństwa stron stosunku ubezpieczenia oraz zapewnienie zgodności z normami wspólnotowymi. W szczególności ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych w zakresie swej regulacji dokonuje wdrożenia aktualnie obowiązujących w Unii Europejskiej: Dyrektywy Rady 92/49/EWG z 18.6.1992 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do ubezpieczeń bezpośrednich innych niż ubezpieczenia na życie oraz zmieniającej dyrektywy 73/239/EWG i 88/357/EWG (trzecia dyrektywa w sprawie ubezpieczeń innych niż ubezpieczenia na życie) (Dz.Urz. UE L 228 z 11.8.1992 r, str. 1 ze zm.) oraz Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/103/WE z 16.9.2009 r. w sprawie ubezpie- 6
Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 2 czenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczania od takiej odpowiedzialności (Dz.Urz. UE L 263 z 7.10.2009 r., str. 11). Art. 2. 1 [Słowniczek wyrażeń ustawowych] 1. 2 Określenia użyte w ustawie oznaczają: 1) biuro narodowe organizację zakładów ubezpieczeń na terytorium danego państwa, które prowadzą działalność ubezpieczeniową w zakresie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych; 2) budynek wchodzący w skład gospodarstwa rolnego obiekt budowlany o powierzchni powyżej 20 m 2 określony w art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. z 2000 r. Nr 106, poz. 1126, z późn. zm.), będący w posiadaniu rolnika; 3) centralna ewidencja pojazdów centralną ewidencję pojazdów określoną w art. 80a 80e ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. z 2003 r. Nr 58, poz. 515); 4) gospodarstwo rolne obszar użytków rolnych, gruntów pod stawami oraz sklasyfikowanych jako użytki rolne gruntów pod zabudowaniami, przekraczający łącznie powierzchnię 1,0 ha, jeżeli podlega on w całości lub części opodatkowaniu podatkiem rolnym, a także obszar takich użytków i gruntów, niezależnie od jego powierzchni, jeżeli jest prowadzona na nim produkcja rolna, stanowiąca dział specjalny w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych; 5) komisja do rozpatrywania roszczeń komisję do rozpatrywania roszczeń z tytułu szkód wyrządzonych przez wojska 1 Art. 2 oznaczenie ust. 1 i ust. 2 dodane ustawą z dnia 20.04.2004 r. (Dz.U. Nr 96, poz. 959), która wchodzi w życie 1.05.2004 r. 2 Art. 2 ust. 1 pkt 14 w brzmieniu ustawy z dnia 20.04.2004 r. (Dz.U. Nr 96, poz. 959), która wchodzi w życie 1.05.2004 r.; pkt 14a dodany ustawą z dnia 8.07.2005 r. (Dz.U. Nr 167, poz. 1396), która wchodzi w życie 1.01.2006 r.; pkt 6 w brzmieniu ustawy z dnia 21.07.2006 r. (Dz.U. Nr 157, poz. 1119), która wchodzi w życie 19.09.2006 r.; ust. 1 zmieniony ustawą z dnia 19.08.2011 r. (Dz.U. Nr 205, poz. 1210), która wchodzi w życie 11.02.2012 r. 7
Art. 2 Komentarz obce, powołaną przez Ministra Obrony Narodowej na podstawie ustawy z dnia 23 września 1999 r. o zasadach pobytu wojsk obcych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz zasadach ich przemieszczania się przez to terytorium (Dz.U. Nr 93, poz. 1063 oraz z 2003 r. Nr 60, poz. 536); 6) organ nadzoru Komisję Nadzoru Finansowego, o której mowa w ustawie z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dz.U. Nr 157, poz. 1119); 7) organ odszkodowawczy organ odpowiedzialny za zaspokajanie roszczeń poszkodowanych z tytułu umów ubezpieczenia obowiązkowego, o którym mowa w art. 4 pkt 1, wynikających ze zdarzeń, które zaistniały na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej innego niż miejsce zamieszkania poszkodowanego oraz na terytorium państw trzecich, i powstałych w związku z ruchem pojazdów mechanicznych ubezpieczonych i zarejestrowanych w państwie członkowskim Unii Europejskiej; 8) ośrodek informacji ośrodek gromadzący informacje o umowach obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych oraz informacje o reprezentantach do spraw roszczeń ustanowionych przez zakłady ubezpieczeń; 9) państwo trzecie państwo niebędące państwem członkowskim Unii Europejskiej, którego biuro narodowe jest Członkiem Systemu Zielonej Karty; 10) pojazd mechaniczny: a) pojazd samochodowy, ciągnik rolniczy, motorower i przyczepę określone w przepisach ustawy Prawo o ruchu drogowym, b) pojazd wolnobieżny w rozumieniu przepisów ustawy Prawo o ruchu drogowym, z wyłączeniem pojazdów wolnobieżnych będących w posiadaniu rolników posiadających gospodarstwo rolne i użytkowanych w związku z posiadaniem tego gospodarstwa; 11) pojazd historyczny pojazd mechaniczny, o którym mowa w pkt 10, będący: a) pojazdem zabytkowym w rozumieniu przepisów ustawy Prawo o ruchu drogowym, 8
Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 2 b) pojazdem mającym co najmniej 40 lat, c) pojazdem mającym co najmniej 25 lat i który został uznany przez rzeczoznawcę samochodowego za pojazd unikatowy lub mający szczególne znaczenie dla udokumentowania historii motoryzacji; 11a) reprezentant do spraw roszczeń reprezentant do spraw roszczeń w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. z 2010 r. Nr 11, poz. 66, z późn. zm.), ustanowiony w Rzeczypospolitej Polskiej przez zagraniczny zakład ubezpieczeń z państwa członkowskiego Unii Europejskiej; 12) rolnik osobę fizyczną, w której posiadaniu lub współposiadaniu jest gospodarstwo rolne; 13) trzęsienie ziemi naturalny, krótki i gwałtowny wstrząs (lub ich serię) gruntu, powstały pod powierzchnią ziemi i rozchodzący się w postaci fal sejsmicznych od ośrodka (epicentrum), znajdującego się na powierzchni, gdzie drgania są najsilniejsze; przy określaniu siły trzęsienia ziemi używa się skali magnitud (skala Richtera); 14) ubezpieczenie graniczne ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, którego umowa jest zawierana w przypadku braku ważnej Zielonej Karty przez posiadacza pojazdu mechanicznego zarejestrowanego za granicą, z wyłączeniem posiadaczy pojazdów mechanicznych zarejestrowanych w państwach, których biura narodowe są sygnatariuszami Porozumienia Wielostronnego; 14a) wprowadzenie pojazdu do ruchu wprowadzenie pojazdu na drogę rozumianą zgodnie z art. 2 pkt 1 ustawy Prawo o ruchu drogowym; 15) Porozumienie Wielostronne umowa zawarta między biurami narodowymi z państw członkowskich Unii Europejskiej, państw Europejskiego Porozumienia o Wolnym Hand lu (EFTA) oraz państw stowarzyszonych, określająca wzajemne stosunki między biurami narodowymi; 16) sygnatariusz Porozumienia Wielostronnego biuro narodowe, które zawarło umowę dotyczącą zaspokajania roszczeń wynikających z międzynarodowego ruchu pojazdów 9
1 2 3 Art. 2 10 Komentarz mechanicznych, zgodnie z postanowieniami Porozumienia Wielostronnego; 17) Zielona Karta międzynarodowy certyfikat ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, wystawiony w imieniu biura narodowego. 2. Ilekroć w ustawie jest mowa o państwach członkowskich Unii Europejskiej należy przez to rozumieć także państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym. 1. Artykuł 2 zawiera ustawowy słowniczek najważniejszych pojęć i instytucji dotyczących ubezpieczeń obowiązkowych, w większości odnoszących się do ubezpieczeń szczegółowo uregulowanych w ustawie. W poprzednio obowiązującym stanie prawnym pojęcia te bądź w ogóle nie były zdefiniowane, bądź miało to miejsce w aktach normatywnych niższego rzędu (głównie rozporządzeniach wykonawczych). Zakres słowniczka związany jest z potrzebą ustalenia jednolitej interpretacji zastosowanych w ustawie sformułowań i możliwości ich legalnego zdefiniowania. Założeniem takiego rozwiązania jest, zamierzone przez ustawodawcę, jednolite rozumienie użytych zwrotów, mające na celu nadanie danemu pojęciu lub instytucji identycznego znaczenia, niezależnie od odmienności różnych kontekstów językowych. 2. Biurem narodowym jest organizacja wszystkich zakładów ubezpieczeń działających na terytorium danego państwa, prowadzących działalność ubezpieczeniową w zakresie ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. W Polsce jest nim Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Biura narodowe działające w państwach będących członkami UE (Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu) związane są porozumieniem wielostronnym o wzajemnym przestrzeganiu reguł Regulaminu Wewnętrznego. Z kolei biura narodowe państw niewchodzących w skład UE do przestrzegania tych reguł powinny się zobowiązać umowami dwustronnymi. 3. Budynkiem wchodzącym w skład gospodarstwa rolnego jest obiekt budowlany o powierzchni powyżej 20 m 2, będący w po-
Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 2 siadaniu rolnika, trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz posiadający fundamenty i dach (art. 3 pkt 2 ustawy z 7.7.1994 r. Prawo budowlane, t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 ze zm.). 4. Centralna ewidencja pojazdów jest prowadzona w systemie teleinformatycznym przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, który jest administratorem zgromadzonych w niej danych i informacji (art. 80a 80e ustawy z 20.6.1997 r. Prawo o ruchu drogowym, t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 ze zm.). W ewidencji gromadzi się dane i informacje o: 1) pojeździe (marka; typ; model; wariant; wersja; rodzaj; numer rejestracyjny; numer identyfikacyjny VIN lub numer nadwozia czy podwozia; rok produkcji; data pierwszej rejestracji; termin badania technicznego; zastrzeżenia uzależniające używanie pojazdu od szczególnych warunków; informacja o dodatkowym badaniu technicznym); 2) serii i numerze dowodu rejestracyjnego albo pozwolenia czasowego oraz daty ich wydania; 3) serii i numerze karty pojazdu, jeżeli została wydana; 4) nazwie organu, który dokonał rejestracji pojazdu; danych o właścicielu pojazdu oraz o posiadaczu (imię i nazwisko czy nazwa lub firma; adres zamieszkania czy siedziby; numer ewidencyjny PESEL; numer identyfikacyjny REGON); 5) o nadaniu i wybiciu numeru nadwozia (podwozia); kradzieży pojazdu oraz jego odnalezieniu; utracie dowodu rejestracyjnego i tablic rejestracyjnych, pozwolenia czasowego i tablic tymczasowych oraz karty pojazdu, a także ich odnalezieniu; zatrzymaniu dowodu rejestracyjnego albo pozwolenia czasowego; 6) o zawartej umowie obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadacza pojazdu określającej: imię i nazwisko (nazwę lub firmę) ubezpieczonego i jego adres zamieszkania (siedziby); nazwę zakładu ubezpieczeń, który zawarł umowę; nazwę, serię i numer dokumentu potwierdzającego zawarcie umowy; datę zawarcia umowy; okres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń; datę rozwiązania umowy; 4 11
Art. 2 12 Komentarz 7) pojeździe podlegającym rejestracji [przeznaczenie; pojemność i moc silnika; dopuszczalna masa całkowita; dopuszczalna ładowność; liczba osi; największy dopuszczalny nacisk osi; dopuszczalna masa całkowita ciągniętej przyczepy; liczba miejsc; data pierwszej rejestracji za granicą; poprzedni numer rejestracyjny i nazwa organu, który dokonał rejestracji; podrodzaj, rodzaje paliwa; średnie zużycie paliwa; maksymalna masa całkowita; masa własna; wartości uśrednione emisji CO 2 dla każdego wymienionego rodzaju paliwa; rodzaj zawieszenia; wyposażenie i rodzaj urządzenia radarowego bliskiego zasięgu; nazwa producenta; rozstaw osi; rozstaw kół (wartość maksymalna, średnia i minimalna)]; 8) dowodzie rejestracyjnym (seria, numer oraz data wydania wtórnika); pozwoleniu czasowym (data ważności, data przedłużenia ważności, cel wydania, seria, numer oraz data wydania wtórnika); karcie pojazdu (seria, numer oraz data wydania wtórnika); nalepce kontrolnej (data wydania wtórnika), znakach legalizacyjnych (seria, numer oraz data wydania wtórnika); nalepce na tablice tymczasowe (data wydania wtórnika); wyrejestrowaniu pojazdu (data i przyczyna wyrejestrowania); zbyciu pojazdu (dane nowego właściciela pojazdu); czasowym wycofaniu pojazdu z ruchu i jego ponownym dopuszczeniu do ruchu po tym wycofaniu; wydanym zaświadczeniu o demontażu pojazdu (data wydania i dane przedsiębiorcy prowadzącego stację demontażu); 9) podstawie treści adnotacji urzędowych zamieszczanych w dokumentach pojazdu; 10) identyfikatorze osoby dokonującej w bazie danych zamieszczenia lub zmiany danych i informacji. Dane i informacje zgromadzone w ewidencji udostępniane są, o ile są one niezbędne do realizacji ich ustawowych zadań, odpowiednim organom (Policji; Inspekcji Transportu Drogowego; Żandarmerii Wojskowej; Straży Granicznej; Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu; Centralnemu Biuru Antykorupcyjnemu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego; sądom; prokuraturze; organom kontroli skarbowej, organom celnym i wywiadowi skarbowe-