BUDOWA I BADANIA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH NISKIEGO NAPIĘCIA ZAGADNIENIA WYBRANE

BUDOWA I BADANIA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH NISKIEGO NAPIĘCIA ZAGADNIENIA WYBRANE Dr. inż. Witold Jabłoński Poznań, marzec 2010 r.

Spis treści 1. Wstęp 7 2. Podstawowe dokumenty normatywne dotyczące ochrony przeciwporażeniowej w instalacjach i liniach niskiego napięcia... 7 3. Zakres i wybrane postanowienia normy PN-EN 61140... 10 3.1. Zakres tematyczny normy PN-EN 61140 10 3.2. Nowa terminologia dotycząca ochrony przeciwporażeniowej w PN-EN 61140... 10 3.3. Zasady ochrony przed porażeniem elektrycznym 12 3.4. Środki ochrony (systemy i ich elementy) 12 3.5. Koordynacja ochrony zastosowanej w urządzeniach i instalacji. 12 3.6. Prądy dotykowe, prądy przewodu ochronnego PE w instalacjach i urządzeniach niskiego napięcia w PN-EN 61140... 13 3.7. Inne wymagania normy PN-EN 61140... 14 6. Nowe zasady i wymagania stawiane ochronie przeciwporażeniowej w normie PN- HD 60364-4-41.. 14 6.1. Wstęp.. 14 6.2. Zakres tematyczny normy PN-HD. 15 6.3. Wymagania podstawowe. 15 6.4. Wymagania wspólne dla układów TN i TT stawiane środkowi (systemowi) ochrony samoczynne wyłączenie zasilania... 16 7. Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego instalacji elektrycznych niskiego napięcia w normie 60364-5-51 19 7.1. Zakres tematyczny normy... 19 7.2.Sposoby oznaczania barwami przewodów PEN i żył przewodów wielożyłowych.. 20 7.3. Schematy, tablice, wykresy... 22 8. Wymagania stawiane uziemieniom i przewodom ochronnym w PN-HD 60364-5-54.. 23 8.1. Zakres tematyczny normy... 23 8.2. Instalacje uziemiające. 24 8.3.Przewody ochronnych połączeń wyrównawczych.. 24 9. Sprawdzania instalacji wg PN-HD 60364-6.. 26 9.1. Zakres normy.. 26 9.2. Definicje.. 29 9.3. Sprawdzania odbiorcze... 29 9.4. Sprawdzania okresowe... 36 9.5. Załączniki 38 9.6. Uwagi końcowe. 38 Dokumenty przywołane.. 39 str. 2

1. Wstęp W ostatnich latach toczy się w Polsce proces przystosowywania polskich dokumentów normalizacyjnych (głównie przepisów i norm), w tym dokumentów technicznych z zakresy elektrotechniki, do odpowiednich dokumentów normalizacyjnych stosowanych w Unii Europejskiej jeszcze przed wstąpieniem do niej Polski. Proces ten nie jest łatwy z wielu względów. Liczba takich aktów jest ogromna. Wiele a nich jest wciąż nowelizowana i uzupełniana. Niestety przetłumaczenie ich na język polski wymaga czasu, odpowiednich specjalistów. odpowiedniej koordynacji prac i tłumaczonych postanowień i dużych nakładów finansowych. Niestety w zakresie elektrotechniki zbyt często w procesie tym uczestniczą osoby niekompetentne, nie znające tematyki a prace są niezbyt dobrze koordynowane. Proces ten w zakresie elektrotechniki jest obecnie bardzo intensywny. Wielokrotnie są nowelizowane przepisy prawne (ustawy i rozporządzenia). Rozpoczęła się ogromna praca nad wymianą stosowanych dotychczas w Polsce norm międzynarodowych lub krajowych na normy europejskie. Omówienie nowych wymagań dotyczących projektowania, budowy i badania instalacji (i linii) elektrycznych niskiego napięcia w przeciągu kilku godzin nie jest możliwe. Dlatego w niniejszym opracowaniu ograniczono się jedynie do informacji o podstawowych przepisach i normach dotyczących instalacji elektrycznych niskiego napięcia oraz o już dokonanych i aktualnie dokonywanych zmianach wymagań stawianych ochronie przeciwporażeniowej w tych instalacjach. 2. Podstawowe dokumenty normatywne dotyczące ochrony przeciwporażeniowej w instalacjach i liniach niskiego napięcia Od ponad 10 lat postanowienia dotyczące ochrony przeciwporażeniowej zawarte są przede wszystkim w: - Ustawa Prawo budowlane [13] - Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [12], - Wielo zeszytowej normie PN-IEC 60364 Instalacje elektryczne w obiektach budowla nych, - Wielo zeszytowej normie PN-HD 60364 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. - Normie N-SEP-E-001 Sieci elektroenergetyczne niskiego napięcia. Ochrona przeciwporażeniowa [1]. - Normie N-SEP-E-004 Elektroenergetyczne i sygnalizacyjne linie kablowe. Projektowanie i budowa [2]. Ustawa Prawo Budowlane [13] normalizuje działalność obejmującą sprawy projektowania, budowy, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych oraz określa działanie organów administracji państwowej w tych dziedzinach. Zawiera więc ona postanowienia o charakterze prawno organizacyjnym. Istotnym postanowieniem Prawa Budowlanego jest wymaganie, aby każdy obiekt budowlany był projektowany i budowany zgodnie z: przepisami, w tym techniczno budowlanymi i zasadami wiedzy technicznej. Należy przy tym zapewnić szereg wymagań ogólnych wymienionych w art. 5.1, w tym dotyczących bezpieczeństwa użytkowania. W ustawie Prawo budowlane ważne dla elektryków są zapisy dotyczące częstości wykonywania kontroli okresowych i kto je może przeprowadzać. 3

Bardziej szczegółowe wymagania dotyczące instalacji elektrycznych w budynkach zawiera Rozporządzenie MI w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [12] W rozdziale 8 działu III tego rozporządzenia znajdują się wymagania ogólne, jakim powinny odpowiadać instalacje oraz niektóre wymagania szczegółowe dotyczące budowy instalacji (w tym ochrony przeciwporażeniowej). Szczegółowe wymagania techniczne dotyczące instalacji elektrycznych niskiego napięcia, w tym środków ochrony przeciwporażeniowej, zawarte są w wielo zeszytowej normie PN-IEC 60364 mającej wspólny tytuł dla wszystkich części i arkuszy Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Przedmiotem ww. normy są postanowienia dotyczące projektowania i montażu instalacji elektrycznych zasilanych napięciem znamionowym do 1000 V włącznie prądu przemiennego (a.c.) 50, 60, i 400 Hz i do 1500 V prądu stałego (d.c.), w celu zapewnienia bezpieczeństwa (szeroko pojętego) i właściwego działania instalacji zgodnie z przeznaczeniem. Postanowienia normy PN-IEC 60364 dotyczą ochrony przed: - porażeniem prądem elektrycznym - skutkami oddziaływania cieplnego - prądami przetężeniowymi - prądami spowodowanymi uszkodzeniami, - przepięciami, - obniżeniem napięcia Wielozeszytowa norma PN-HD 60364 Instalacje elektryczne niskiego napięcia ma podobny zakres tematyczny do normy PN-IEC 60364. Jej postanowienia są oparte na postanowieniach normy IEC, które starano się znowelizować i przystosować do europejskich warunków i rozwiązań prawnych oraz technicznych Przedmiotem normy N SEP-E-001 [1] są wymagania dotyczące ochrony przeciwporażeniowej przy dotyku pośrednim w liniach napowietrznych z przewodami gołymi i izolowanymi oraz w liniach kablowych prądu przemiennego o napięciu znamionowym wyższym od 50 V lecz nie przekraczającym 1000 V. Wymagania tej normy stosuje się przy projektowaniu i budowie obwodów rozdzielczych linii TN i TT oraz obwodów odbiorczych urządzeń elektrycznych zainstalowanych na konstrukcjach wsporczych linii niskiego napięcia zasilanych z tych linii. Przedmiotem normy N SEP-E-004 [2] są wymagania dotyczące projektowania, budowy i badań pomontażowych elektroenergetycznych linii kablowych prądu stałego i przemiennego na napięcie nie przekrsczjące 110 kv oraz sygnalizacyjnych linii kablowych. Dotychczas CENELEC (wydawca norm EN i HD) nie opracował wszystkich europeldkich odpowiedników normy IEC 60364. W katalogu PKN liczba zeszytów normy PN-HD 60364 jest mniejsza o około 50% od liczby zeszytów PN-IEC 60364, przy czym większość z nich ma oznaczenia dodatkowe po tytule normy (oryg.). Oznacza to, że mają one strony tytułowe zapisane w języku polskim a wymagania normy są zapisane w języku angielskim (do stycznia 2008 r. miały one oznaczenia (U) ). Takie normy nie mogą być powoływane w przepisach prawnych. Poza tym, większość z nich nie może być stosowana dopóki nie zostaną wycofane powołania w przepisach na ich odpowiedniki IEC. W tablicy 1.1 przedstawiono spis numerów zeszytów (arkuszy lub działów) normy PN- EC 60364 oraz ich odpowiedników PN-HD 60364 (PN-HD 384), które znajdowały się w katalogu PKN w dniu 20.02.2010 r. 4

Tablica 2.1. Spis numerów zeszytów (arkuszy lub działów) normy PN-IEC 60364 oraz zeszytów normy PN-HD 60364 (PN-HD 384), które znajdowały się na stronie internetowej PKN w dniu 20.02.2010 r. i które będą zastępowały odpowiednie zeszyty normy IEC. PN-IEC PN-HD PN-IEC PN-HD 60364-1:2000 60364-1: 2009 (oryg.) 60364-5-537:1999 60364-3:2000 60364-5-548:1999 60364-4-41:200 60364-4-41:2009 1 60364-5-551:2003 60364-4-42:1999 60364-5-559:2003 60364-5-559:2006(orgy.) 60364-4-43:1999 60364-6-61:2000 60364-6:2008 60364-4-45:1999 60364-7-701:1999 60364-7-701:2007 (orgy.) 60364-4-46:1999 60364-7-702:1999 60364-4-47:2001 364 7-703:1993 60364-7-703:2007 60364-4-442:1999 60364-7-704:1999 60364-7-704:2007(orgy.) 60364-4-443:1999 60364-4-443:2006(oryg.) 60364-7-705:1999 60364-7-705:2007(orgy.) 60364-4-444:2001 60364-7-706:2000 60364-7-706:2007(orgy.) 60364-4-473:1999 60364-7-707:2000 364-4-481:1994 603647-708:1999 384.7.708 S2:2006 (oryg.) 60364-4-482:1999 384.7.711 S2:2005 60364-5-51:2000 60364-5-51:2009(oryg.) 603647-7-712:2007 (orgy) 60364-5-52:2002 60364-7-713:2005 60364-5-53:2000 60364-7-714:2003 60364-5-54:1999 60364-5-54:2010 2 60364-7-715:2006 60364-5-56:1999 60364-7-717:2001 60364-7-717:2006(orgy.) 60364-5 523:2001 60364-7-740:2009 60364-5-534:2003 60364-5-534:2009 (oryg) 384.7.754: 2006 (oryg.) 1. Zastępuje również normy o końcowych numerach 46, 47 i 481. 2. Zastępuje również normę o końcowym numerze 548. W dalszym części opracowania przedstawiony zostanie zakres tematyczny normy PN- EN 61140 [3] i podane w niej zasady tworzenia ochrony przeciwporażeniowej oraz wybrane nowe postanowienia dotyczące ochrony przeciwporażeniowej następujących zeszytów normy PN-HD 60364: - PN-HD 60364-4-41:2009 [4], - PN-HD 60364-5-51:2009 (oryg.) [5], - PN-HD 60364-5-54:2010 [6], - PN-HD 60364-6: 2008 [7]. 3. Zakres normy PN-EN 61140 oraz zamieszczone w niej terminy i zasady dotyczące ochrony przeciwporażeniowej 3.1. Zakres tematyczny normy PN-EN 61140 Norma PN-EN 61140 [3] zawiera podstawowe zasady tworzenia ochrony przeciwporażeniowej w obiektach elektroenergetycznych niskiego i wysokiego napięcia oraz wymagania dotyczące koordynacji środków ochrony przeciwporażeniowej przewidzianej dla instalacji elektrycznej niskiego napięcia i stosowanej przez producentów w urządzeniach. Postanowienia normy są zawarte w następujących ośmiu rozdziałach i czterech załącznikach informacyjnych: 1. Powołania normatywne (normy przywołane) 2. Definicje 3. Podstawowe zasady ochrony przed porażeniem elektrycznym 5

4. Środki ochrony (elementy środków ochrony) 5. Środki ochronne 6. Koordynacja urządzeń elektrycznych i środków ochrony w instalacjach elektrycznych 7. Szczególne warunki działania i obsługi - Załącznik krajowy NB (informacyjny). Alfabetyczny wykaz terminów polskich zdefiniowanych w rozdziale 3 i ich angielskie odpowiedniki - Załącznik A (informacyjny). Zestawienie środków ochrony wprowadzonych na podstawie wymagań dotyczących ochrony - Załącznik B (informacyjny). Wartości graniczne maksymalnego prądu przemiennego dotyczące prądów w przewodach ochronnych, odnoszące się do przypadków 7.5.2.2 a) oraz 7.5.2.2 b) - Załącznik C (informacyjny). Wykaz terminów Wątpliwości budzą tytuły rozdziałów 5 i 6. Trudno od razu zauważyć, czym może różnić się treść rozdziałów zatytułowanych Środki ochrony i Środki ochronne. Wprawdzie pewnym wyjaśnieniem jest zapis podany po pierwszym tytule w nawiasie (elementy środków ochrony), ale pozostaje trudność, czy właściwe jest nazywanie tych elementów środkami ochrony. Poza tym, w dalszym tekście normy środki ochronne nazywa się środkami ochrony. W wersji angielskiej tej normy tytuły rozdziałów 5 i 6 są następujące: Protective provisions (elemets of protective measures) i Protective measures. Kłopot powstał, więc przy tłumaczeniu angielskiego tytułu rozdziału 5. 3.2. Nowa terminologia dotycząca ochrony przeciwporażeniowej w PN-EN 61140 Stosowane w normie PN-EN 61140 [3] terminy i ich definicje zostały w ogromnej większości zaczerpnięte z najnowszej wersji działu 195 dokumentu PN-IEC 60050 Międzynarodowego słownika terminologicznego elektryki zatytułowanego Uziemienia i ochrona przed porażeniem prądem elektrycznym. Kilka terminów zaczerpniętych z działu 195 ww. słownika zmodyfikowano, a kilka terminów zaczerpnięto z innych działów słownika. W omawianej normie zamieszczono 65 terminów (patrz tablica 3.1) i ich definicje. Najważniejszymi dla ochrony przeciwporażeniowej nowymi terminami stosowanymi w wprowadzanych normach PN-EN i PN-HD są: - instalacja uziemiająca uziemienie, - napięcie dotykowe (rzeczywiste), napięcie dotykowe rażeniowe- napięcie wrażeniowe, - napięcie dotykowe spodziewane napięcie dotykowe, - ochrona podstawowa ochrona przed dotykiem bezpośrednim, - ochrona przy uszkodzeniu ochrona przy dotyku pośrednim, - środek ochrony wzmocnionej równoczesna ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim. 3.3. Zasady ochrony przed porażeniem elektrycznym Norma PN-EN 61140 [3] wymaga, aby: - w warunkach normalnych (przy braku uszkodzenia) części czynne niebezpieczne były niedostępne, - w warunkach pojedynczego uszkodzenia części przewodzące dostępne nie były niebezpieczne. Wymieniona powyżej norma wyjaśnia, że: - zasady dostępności części czynnych niebezpiecznych w warunkach normalnych mogą się różnić dla osób postronnych i dla osób wykwalifikowanych lub poinstruowanych, - w obiektach wysokiego napięcia (U > 1 kv) przekroczenie strefy niebezpiecznej jest równoznaczne z dotknięciem niebezpiecznej części czynnej. 6

Ochrona przeciwporażeniowa w warunkach normalnych i przy pojedynczym uszkodzeniu może być zrealizowana przez zastosowanie: - dwóch niezależnych środków środka ochrony podstawowej i niezależnego środka ochrony przy uszkodzeniu, lub - jednego środka ochrony nazywanego środkiem ochrony wzmocnionej o takich właściwościach, aby efektywność ochrony była równoważna osiąganej za pomocą dwóch niezależnych środków. Możliwości realizacji ochrony przeciwporażeniowej wg PN-EN 61140 [3] przedstawiono na rysunku 3.1. OCHRONA PRZED PORAŻENIEM PRĄDEM ELEKTRYCZ- NYM (Ochrona przeciwporażeniowa) = = Ochrona realizowana przez co najmniej dwa niezależne elementy ochrony OCHRONA PODSTAWOWA + OCHRONA DODATKOWA (wymagana w określonych przypadkach) + OCHRONA WZMOCNIONA OCHRONA PRZY USZKODZENIU + OCHRONA DODATKOWA (wymagana w określonych przypadkach) Rys.3.1. Elementy ochrony przed porażeniem elektrycznym w obiektach elektroenergetycznych Jeżeli zamierzone działanie pociąga za sobą zwiększenie ryzyka, np. w miejscach o małej impedancji styku ludzi z ziemią, komitety techniczne powinny rozważyć konieczność zastosowania ochrony uzupełniającej (dodatkowej). 4. Nowe zasady i wymagania stawiane ochronie przeciwporażeniowej w normie PN-HD 60364-4-41 4.1. Wstęp Norma PN-HD 60361-4-41 [4] zawiera szczegółowe wymagania dotyczące ochrony przeciwporażeniowej w warunkach zwykłego zagrożenia, przy czym wiele z tych postanowień prowadzi do rozwiązań znacznie ostrzejszych od rozwiązań opartych na normie PN-IEC 60364-4-41 [8]. Zawiera ona również niektóre postanowienia zawarte w normach PN-IEC 60364-4-46, PN-IEC 60364-4-47 i PN-IEC 364-4-481. W omawianej normie wprost zapisano, że zastępuje ona ww. normy IEC, co może dziwić, gdyż obejmuje całego zakresu tematycznego tych norm IEC. W normie PN-HD 60364-4-41 [4] tak jak w normie PN-EN 61140 [3] stosowane są terminy środek ochrony (system), środek ochrony podstawowej (element systemu), środek ochrony przy uszkodzeniu (element systemu). Użycie terminu środek ochrony oznacza środek składający się ze środka ochrony podstawowej i środka ochrony przy uszkodzeniu lub jest środkiem spełniającym równocześnie obie funkcje. Poniżej podano: zakres tematyczny normy, postanowienia ogólne dotyczące tworzenia systemów ochrony oraz podstawowe, nowe wymagania stawiane ochronie przy uszkodzeniu przez samoczynne wyłączenie zasilania. 4.2. Zakres tematyczny normy PN-HD 60364-4-41 Zakres tematyczny normy najlepiej prześledzić zapoznając się z tytułami działów, rozdziałów i aneksów normy PN-HD 60364-4-41[4]: 410. Wprowadzenie 7

410.1. Zakres zastosowania 410.2. Powołania normatywne 410.3. Wymagania ogólne 411. Środek ochrony: samoczynne wyłączenie zasilania 411.1. Postanowienia ogólne 411.2. Wymagania dotyczące ochrony podstawowej 411.3. Wymagania dotyczace ochrony przy uszkodzeniu 411.4. Układy TN 411.5. Układy TT 411.6. Układy IT 411.7. Bardzo niskie napięcie funkcjonalne (FELV) 412. Środek ochrony: izolacja podwójna lub wzmocniona 412.1. Postanowienia ogólne 412.2. Wymagania dotyczące ochrony podstawowej i ochrony przy uszkodzeniu 413. Środek ochrony: separacja elektryczna 413.1. Postanowienia ogólne 413.2.Wymagania dotyczące ochrony podstawowej 413.3 Wymagania dotyczące ochrony przy uszkodzeniu 414. Środek ochrony: bardzo niskie napięcie w układach SELV lub PELV 414.1 Postanowienia ogólne 414.2. Wymagania dotyczące ochrony podstawowej i dla ochrony przy uszkodzeniu 414.3. Źródła układów SELV i PELV 414.4.Wymagania dotyczące układów SELV i PELV 415. Ochrona uzupełniająca 415.1. Ochrona uzupełniająca: wyłączniki różnicowoprądowe (RCDs) 415.2. Ochrona uzupełniająca: dodatkowe ochronne połączenia ekwipotencjalne Załącznik A (normatywny). Ochrona podstawowa (ochrona przed dotykiem bezpośrednim) Załącznik B (normatywny). Przeszkody i umieszczenie poza zasięgiem Załącznik C (normatywny). Środki ochrony do stosowania tylko wtedy, gdy instalacja jest sterowana lub pod nadzorem osób wykwalifikowanych lub poinstruowanych Załącznik D (informacyjny). Analogia IEC 60364-4-41:2001 z obecną normą HD 60364-4-41:2005 4.3. Wymagania podstawowe Norma PN-HD 60364-4-41[4] dopuszcza do powszechnego stosowania (z niżej wymienionymi ograniczeniami) następujące środki (systemy) ochrony: 1) samoczynne wyłączanie zasilania (411), 2) izolacje podwójną lub wzmocnioną (412), 3) separację elektryczną (ochronną) dla zasilania jednego odbiornika (413), 4) napięcie bardzo niskie SELV lub PELV (414). Środki (systemy) ochrony, w których dla ochrony podstawowej przewidziano przeszkody lub umieszczenie poza zasięgiem ręki, mogą być stosowane jedynie w instalacjach dostępnych dla: - osób wykwalifikowanych lub poinstruowanych, lub - osób znajdujących się pod nadzorem osób wykwalifikowanych lub poinstruowanych. Środki (systemy) ochrony, które mają ograniczony zakres to: 5) izolowanie stanowiska, 8

6) nieuziemione połączenia wyrównawcze miejscowe, 7) separacja elektryczna (ochronna) dla zasilania więcej niż jednego odbiornika Przeznaczone są one do stosowania w instalacjach nadzorowanych przez osoby wykwalifikowane lub poinstruowane, w których nie mogą być wykonane nieautoryzowane zmiany. Jeżeli środki ochrony przeciwporażeniowej nie mogą być skuteczne, powinny być zastosowane odpowiednio dobrane środki uzupełniające zapewniające wraz ze środkami podstawowymi uzyskanie wymaganego stopnia bezpieczeństwa. Dopuszcza się pominięcie środków (elementów) ochrony przy uszkodzeniu przy rozpatrywaniu zagrożenia porażeniowego przy następujących przewodzących częściach: - metalowych wspornikach izolatorów linii napowietrznych, które są przymocowane do budynków i są umieszczone poza zasięgiem ręki, - słupów betonowych zbrojonych linii napowietrznych, w których stalowe zbrojenie słupów nie jest dostępne, - części przewodzących dostępnych, których wymiary są niewielkie (np. 50 mm x 50 mm), lub nie mogą być chwycone ręką, lub dotykanie ich jest mało prawdopodobne, a przyłączenie przewodu ochronnego jest trudne lub niemożliwe, - metalowych rur lub innych metalowych osłon urządzeń, chronionych izolacją podwójną lub wzmocnioną. Środki (systemy) ochrony ponumerowane wyżej od 1) do 4) i ich środki (elementy) składowe przedstawiono na rysunku 4.1 a) i b), a środki ochrony ponumerowane od 5) do 7) - na rysunku 4.2 (tych rysunków nie ma w normie). 4.4. Wymagania wspólne dla układów TN i TT stawiane środkowi (systemowi) ochrony - samoczynne wyłączenie zasilania Środek (system) ochrony - samoczynne wyłączenie zasilania powinien, wg PN-HD 60364-4-41 [4], spełniać wymagania stawiane: - ochronie podstawowej zapewnianej przez izolację podstawową części czynnych albo zastosowanie obudowy lub ogrodzenia - ochronie przy uszkodzeniu zapewnionej przez połączenia ekwipotencjalne i samoczynne wyłączenie zasilania. Jako środek uzupełniający (dodatkowy) może być stosowany wyłącznik różnicowoprądowy wysokoczuły (30 ma). Wyłącznik taki jest uzupełnieniem ochrony podstawowej oraz ochrony przy uszkodzeniu. Ochrona podstawowa wchodząca w skład ochrony przeciwporażeniowej przez samoczynne wyłączenie zasilania (system) powinna być zapewniona przez zastosowanie izolacji podstawowej stałej lub gazowej, przy czym z izolacją gazową należy zastosować obudowę lub ogrodzenie (przeszkodę). Ochrona przy uszkodzeniu (element systemu) powinna polegać na zastosowaniu: - uziemienia ochronnego spełniającego wymagania zawarte w rozdziałach 411.4 do 411.6 omawianej normy (dotyczące układów TN, TT i IT) oraz normy PN-HD 60364-5-54 [6], - połączeń wyrównawczych ochronnych spełniających wymagania p. 411.3.1.2 oraz normy PN-HD 60 364-5-54, - samoczynnego wyłączenia zasilania spełniającego wymagania podrozdziału 411.32 normy, - wysokoczułego wyłącznika różnicowoprądowego dla ochrony uzupełniającej (jeśli jest ona potrzebna). 9

a) ŚRODEK OCHRONY PRZECOWPORA- ŻENIOWEJ ELEMENTY DLA OCHRONY PODSTAWOWEJ ELEMENTY DLA OCHRONY PRZY USZKODZENIU = + + + ELEMENTYDLA OCHRONY DODATKOWEJ ELEMENTYDLA OCHRONY DODATKOWEJ SAMOCZYNNE WYŁĄCZENIE ZASILANIA = IZOLACJA PODSTAWOWA ODMIANY:- - IZOLACJA PODSTAWOWA STAŁA, - PRZEGRODA LUB OBUDOWA, - PSZESZKODA, - UMIESZCZENIE POZA ZASIĘGIEM RĘKI WYSOKOCZUŁY WYŁĄCZNIK RÓŻNICOWOPRĄ DO WY + + + SAMOCZYNNE WYŁĄCZENIA ZASILANIA (SAMOCZYNNE WYŁĄCZANIE ZASILANIA W WYMAGANYM CZASIE + POŁĄCZENIA WYRÓWNAWCZE OCHRONNE + UZIEMIE- NIA OCHRONNE) WYSOKOCZUŁY WYŁĄCZNIK RÓŻNICOWOPRĄDOWY DLA OBWODÓW ZASILAJĄCYCH : - GNIAZDA WTYCZKOWE O I n < 20 A, - URZĄDZENIA RUCHOME O I n < 32A NA ZEWNĄTRZ POMIESZCZANIA LUB UZUPEŁNIAJĄCE POŁĄCZENIA WYRÓWNAWCZE OCHRONNE DLA INSTALACJI LUB ICH CZĘŚCI WG WYMAGAŃ CZĘŚCI 7 PN IEC 60364 b) ŚRODEK OCHRONY PRZECOWPORA- ŻENIOWEJ ELEMENTY DLA OCHRONY PODSTAWOWEJ ELEMENTY DLA OCHRONY DODATKOWEJ ELEMENTY DLA OCHRONY PRZY USZKODZENIU = + + + ELEMENTYDLA OCHRONY DODATKOWEJ IZOLACJA PODWÓJNA LUB WZMOCNIONA (URZ. II KL OCHR.) = = IZOLACJA PODSTAWOWA ODMIANY:- - IZOLACJA PODSTAWOWA STAŁA, - PRZEGRODA LUB OBUDOWA, - + IZOLACJA WZMOCNIONA IZOLACJA DODATKOWA SEPARACJA ELEKTRYCZNA DLA ZASILANIA TYLKO JEDNEGO ODBIORNIKA = IZOLACJA PODSTAWOWA ODMIANY:- - IZOLACJA PODSTAWOWA STAŁA, - PRZEGRODA LUB OBUDOWA. + SEPARACJA ZWYKŁA BARDZO NISKIE NAPIĘCIE SELV LUB PELV = OGRANICZENIE NAPIĘCIA (I ZAKRES NAPIECIOWY UZYSKANY Z : - TRANSFORMATORA BEZPIECZEŃSTWA, LUB - ŹRÓDŁA NIEZALEZNEGO OD OBWO- DÓ WYŻSZEGO NAPIĘCIA,LUB - URZĄDZENIA ELEKTRONICZNEGO SPEŁNIAJĄCEGO ODPOWIEDNIE WYMAGANIA) INNE WYMAGANIA + DLA UKŁADU SELV SEPARACJE OCHRONNA OD OBWODÓW WYŻSZEGO NAPIĘCIA (SEPARACJA PRZEZ ZASTOSOWANIE : - IZOLACJI PODSTAWOWEJ I DODAT- KOWEJ, LUB - IZOLACJI WZMOCNIONEJ, LUB - IZOLACJI PODSTAWOWEJ I EKRANO- WANIA OCHRONNEGO) + SEPARACJA ZWYKŁA OD ZIEMI I INNYCH OBWODÓW PELV I SELV + DLA UKŁADU PELV DOPUSZCZALNE UZIEMIENIE FUNKCJONALNE, W NIEKTÓRYCH PRZYPADKACH IZOLACJA PODSTAWOWA LUB PRZEGRODA LUB OBUDOWA Rys.4.1.Środki ochrony do powszechnego z wyjątkiem sytuacji, w których są zastosowane środki ochrony podstawowej zapisanych na szarym tle (środki te mogą być stosowane, gdy instalację eksploatują osoby wykwalifikowane, poinstruowane lub nadzorowane przez nie osoby postronne 10

ŚRODEK OCHRONY PRZECOWPORA- Ż ENIOWEJ = ŚRODKI OCHRONY PODSTAWOWEJ + środki OCHRONY PRZY USZKODZENIU + + ŚRODKI OCHRONY DODATKOWEJ ŚRODKI OCHRONY DODATKOWEJ SEPARACJA ELEKTRYCZ- NA DLA ZASILANIA WIĘCEJ NIŻ JEDNEGO ODBIORNIKA = IZOLACJA PODSTAWOWA ODMIANY:- - IZOLACJA PODSTAWOWA STAŁA, - PRZEGRODA LUB OBUDOWA. + SEPARACJA ZWYKŁA OD INNYCH OBWODÓW I ZIEMI + UZUPENIAJĄCE POŁĄCZENIA WYRÓWNAWCZE OCHRONNE ŚRODOWISKO NIEPRZEWO- DZĄCE = IZOLACJA PODSTAWOWA OD M I A NY : - IZOLACJA PODSTAWOWA STA ŁA, - PRZEGRODA LUB OBUDOWA,, - PRZESZKODA,, - UMIESZCZENIE POZA ZASIĘGIEM RĘKI + ŚRODOWISKO NIEPRZEWODZĄCE NIEUZIEMIONE POŁĄCZENIA WYRÓWNA- WCZE = IZOLACJA PODSTAWOWA OD M I A NY : - IZOLACJA PODSTAWOWA STA ŁA, - PRZEGRODA LUB OBUDOWA,, - PRZESZKODA,, - UMIESZCZENIE POZA ZASIĘGIEM RĘKI + NIEUZIEMIONE POŁĄCZENIA WYRÓWNAWCZE Rys.4.2. Środki ochrony do stosowania tylko w instalacjach eksploatowanych przez osoby wykwalifikowane lub poinstruowane W każdym budynku należy wykonać główną szynę uziemiającą, z którą połączone będą przewody wyrównawcze główne, przewód ochronny PE, przewód uziemiający i ewentualnie wymagające uziemienia miejscowe i dodatkowe połączenia wyrównawcze. Wymagania dotyczące uziemień ochronnych i połączeń wyrównawczych w omawianej normie są w zasadzie takie same jak w normach IEC. Maksymalne czasy wyłączenia zasilania w przypadku wystąpienia pojedynczego uszkodzenia w układach TN, TT, wg normy, mają różne wartości dla: 1) konwencjonalnych obwodów odbiorczych typu TN i TT, w których prądy nie mogą przekraczać 32 A ), 2) obwodów rozdzielczych typu TN i obwodów odbiorczych typu TN nie wymienionych w p.1), 3) obwodów rozdzielczych TT i obwodów odbiorczych typu TT nie wymienionych w p.1). W układach TN dopuszcza się samoczynne wyłączanie zasilania w czasie nie przekraczającym 5s w obwodach rozdzielczych i obwodach odbiorczych o prądzie przekraczającym 32 A. W układach TT dopuszcza się samoczynne wyłączanie zasilania w czasie nie przekraczającym 1s w obwodach rozdzielczych i obwodach odbiorczych o prądzie przekraczającym 32 A. W układach o napięciu znamionowym wyższym od 50 V a.c. lub 120 V a.c. samoczynne wyłączenie zasilania w wyżej podanych czasach nie jest wymagane, jeżeli przy wystąpieniu uszkodzenia do przewodu ochronnego lub ziemi, napięcie zasilające jest redukowane w czasie nie większym od 5 s do 50 V a.c. lub 120 V a.c. lub mniejszego. W takich przypadkach należy sprawdzić czy odłączenie zasilania nie jest wymagane z innych powodów niż ochrona przeciwporażeniowa. 11

Tablica 4.3. Maksymalne czasy samoczynnego wyłączenia zasilania w obwodach odbiorczych typu TN i TT, w których płynąć może prąd nie przekraczający 32 A Maksymalne czasy (w sekundach) przy napięciu 50 V U 0 120 V 120 V<U 0 230 V 230 V<U 0 400 V U 0 > 400 V Układ a.c. d.c. a.c. d.c. a.c. d.c. a.c. d.c. TN 0,8 Uwaga 1 0.4 5,0 0,2 o.4 0,1 0.1 TT 0.3 Uwaga 1 0.2 0,4 0,07 0.2 0,04 0.1 W układzie TT, w którym zastosowano dla ochrony przy uszkodzeniu samoczynne wyłączenie zasilania i połączenia wyrównawcze ochronne łączące wszystkie części przewodzące dostępne może być stosowany czas wyłączania podany dla układu TN Uwaga 1: Samoczynne wyłączenie zasilania może być wymagane z innych powodów niż ochrona przeciwporażeniowa. Uwaga 2: Przy stosowaniu urządzenia ochronnego w postaci wyłącznika różnicowoprądowego należy uwzględnić uwagę do 411.4.4, uwagę 4 do 411.5.3 i uwagę do 411.6.4 Jeżeli nie można zrealizować samoczynnego wyłączania zasilania w wymaganych czasach powinny być zastosowane dodatkowe połączenia wyrównawcze spełniające wymagania rozdziału 415.2 rozpatrywanej normy (uzupełniająca ochrona przez zastosowanie wysokoczułego wyłącznika różnicowoprądowego lub dodatkowego połączenia wyrównawczego). W układach a.c. uzupełniająca ochrona w postaci wysokoczułego wyłącznika różnicowoprądowego powinna być zastosowana dla zasilania: - gniazd wtyczkowych o prądzie znamionowym nie przekraczającym 20 A przeznaczonych dla użytkowania przez osoby postronne i które są przewidziane do powszechnego użytku, - urządzeń ruchomych o prądzie znamionowym nie przekraczającym 32 A użytkowanych na zewnątrz pomieszczeń. Pozostałe postanowienia normy PN-HD 60364-4-41 [4] są zbliżone do postanowień aktualnej normy PN-IEC 60364-4-41[8]. 5. Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego instalacji elektrycznych niskiego napięcia w normie PN-HD 60364-5-51 5.1. Zakres tematyczny normy Norma PN-HD 60364-5-51[5] składa się z następujących działów i załączników: 510. Wprowadzenie 511. Zgodność z wymaganiami normy 512. Warunki pracy, wpływy zewnętrzne 513. Dostępność 514. Oznaczenia 515. Zapobieganie przed wzajemnym szkodliwym oddziaływaniem Załącznik A (informacyjny) - Skrócony wykaz wpływów zewnętrznych Załącznik B (załącznik B z IEC 60364-3) (inform.) - Współzależność temperatury powietrza, wilgotności względnej powietrza i wilgotności bezwzględnej powietrza (pusty) Załącznik C (załącznik C IEC 60364-3) (norm.) - Klasyfikacja warunków mechanicznych (pusty) Załącznik D (załącznik D IEC 60364-3) (norm.) Klasyfikacja makrośrodowisk (pusty) Załącznik E (informacyjny) (IEC 60364-Część 1 6) (pusty) Załącznik ZA (informacyjny) - Wpływy zewnętrzne Załącznik ZB (informacyjny) - Metody oznaczania przewodów PEN w różnych państwach Załącznik ZC (informacyjny) - Identyfikacja żył przewodów wielożyłowych 12

Załącznik ZD (normatywny) - Specjalne warunki krajowe. Zakres normy PN-HD [5], wynikający z tytułów jej działów, jest taki sam jak normy PN-IEC 60364-5-51 [9]. Modyfikacje wprowadzone do omawianej normy CENELEC polegają na : - wprowadzeniu zmian merytorycznych niektórych postanowień zawartych w rozdziałach i podrozdziałach, - zastąpieniu tablicy 51 A z normy PN-IEC [9] załącznikiem ZA, - zamieszczaniu w omawianej normie HD nowych załączników A, B, C, D, ZB, ZC i ZD. W rozdziale 510.3 zawarto postanowienie, aby każdy element (urządzenie) instalacji był dobrany i wykonywany zgodnie z wymaganiami kolejnych zeszytów części 5 HD 60364 oraz zgodnie z odpowiednimi wymaganiami innych części dokumentów serii HD 60364. 5.2. Warunki pracy i wpływy zewnętrzne (512) W dziale tym (512)zapisano, tak jak w normir IEC, że urządzenia należy dobierać do napięcia znamionowego, prądu obliczeniowego, częstotliwości, uwzględniając moc i kompatybilność urządzeń. Urządzenia powinny mieć stopnie ochrony dobrane do warunków zewnętrznych. Wymagania w tym ostatnim zakresie zestawiono w załączniku ZA w tablicy ZA1. 5.3. Dostępność (513) Tak jak w normie IEC, w normie HD zapisano, że urządzenia oraz oprzewodowanie powinny być tak zainstalowane, aby ułatwić ich działanie, przeglądy, konserwacje i dostęp do połączeń. 5.4. Oznaczenia (514) W dziale tym, oprócz wymagań ogólnych dotyczących oznaczeń identyfikacyjnych urządzeń podano wymagania szczegółowe dotyczące oznaczeń przewodów, oraz wymagania oznaczeń urządzeń ochronnych i wymagania dotyczące schematów elektrycznych. Poniżej podano niektóre informacjr i wymagania dotyczące oznaczeń przewodów i schematów. Sposoby oznaczania barwami przewodów PEN i żył przewodów wielożyłowych W normie PN-HD 60364-5-51 [5] istotne informacje są zawarte w tablicy podającej sposoby oznaczania w krajach europejskich przewodów PEN oraz postanowienia dotyczące oznaczeń żył przewodów wielożyłowych. Powyższe informacje i postanowienia przedstawiono poniżej w tablicach 5.1, 5.2 i 5.3. Dla przewodów wielożyłowych sztywnych i giętkich o liczbie żył większej od 5, każda żyła powinna być oznaczona barwami lub numerami podanymi w normie EN 60446 (odpowiednik polski PN-IEC 60446). Żyły oznaczone numerami wykorzystywane jak przewody ochronne lub neutralne powinny mieć odpowiednio oznaczniki zielone i żółte lub odpowiednio - niebieskie na końcach przewodów. Przewody jednożyłowe nie izolowane i izolowane powinny być wzdłuż ich długości barwione: brązową lub czarną lub szarą. Zastosowanie jednej z tych barw dla wszystkich przewodów liniowych obwodu jest dozwolone. Przewodzące obudowy przewodów jednożyłowych izolowanych nieoznaczonych zgodnie z normą oznacznikami barwami zieloną i żółtą lub barwą niebieską, tj. w przypadku dużych przekrojów, większych od 16 mm 2, mogą być zastosowane jako: - przewód ochronny, jeżeli będą miały oznaczniki zielono-żółte na każdym końcu, - przewód PEN, jeżeli oznaczniki zielono-żółte i niebieskie będą umieszczone na każdym końcu, - przewód neutralny, jeżeli zastosowane zostaną oznaczniki niebieskie na każdym końcu. 13

Tablica 5.1. Sposoby oznaczania przewodów PEN w niektórych krajach europejskich, wg PN-HD 60364-5-51: 2006 Kraj Oznaczenie barwami zieloną i żółtą na całej długości przewodu z niebieskimi oznacznikami na końcach Oznaczenie barwą niebieską na całej długości przewodu z oznacznikami zielonym i żółtym na końcach Austria x a x b Belgia x c Nie stosowane Czechy x Nie stosowane Dania x x Finlandia x Nie stosowane Francja x c Nie stosowane Niemcy x Nie stosowane b Irlandia x x d Włochy x x Holandia x Nie stosowane Norwegia x Nie stosowane Polska x x Słowacja x Nie stosowane Hiszpania x Nie stosowane Szwecja x Nie stosowane Szwajcaria x Nie stosowane a oznaczniki niebieskie na końcach nie są wymagane ale dopuszczalne, b dopuszczalne tylko, gdy poprzedni przewód N wykorzystany został jako przewód PEN, c - bez oznaczników niebieskich na końcach przewodu. Tabela 5.2. Przewody z żyłą oznaczoną barwami zieloną i żółtą Liczba żył Barwa izolacji żył b) ochronnej roboczych 3 zielony i niebieski niebieski brązowy 4 zielony i niebieski - brązowy czarny szary 4 a) zielony i niebieski niebieski brązowy czarny 5 zielony i niebieski niebieski brązowy czarny szary a) tylko dla specjalnych zastosowań b) nieizolowana, koncentryczna część przewodząca, taka jak metalowy płaszcz, pancerz albo ekran, nie jest traktowana jako żyła; część koncentryczna jest identyfikowana przez jej pozycję i nie musi być oznaczana barwą Tabela 5.3. Przewody bez żyły oznaczonej barwami zieloną i żółtą Liczba żył Barwa izolacji żył b) 2 niebieski brązowy 3 - brązowy czarny szary 3 a) niebieski brązowy czarny 4 niebieski brązowy czarny szary 5 niebieski brązowy czarny szary czarny a) tylko dla specjalnych zastosowań b) nieizolowana, koncentryczna część przewodząca, taka jak metalowy płaszcz, pancerz albo ekran, nie jest traktowana jako żyła; część koncentryczna jest identyfikowana przez jej pozycję i nie musi być oznaczana barwą Zastosowanie przewodu (żyły z izolacją niebieską) jako przewodu liniowego lub do innych celów jest możliwe, jeżeli nie spowoduje to pomyłki, że jest to przewód neutralny. Nie dotyczy to przewodu ochronnego. 14

Uwaga: Oznaczenie takie można zastosować np. w części obwodu pomiędzy łącznikiem a urządzeniem pobierającym prąd. Oznaczenie barwą (lub oznacznikiem) nie jest wymagane: - dla przewodów koncentrycznych, - dla metalowych obudów lub pancerzy przewodów, gdy są użyte jako przewód ochronny, - dla przewodów gołych, gdy ich identyfikacja nie jest potrzebna ze względu na ekstremalne wpływy, np. agresywną atmosferę i działające siły, - dla przewodów gołych napowietrznych. Oznaczenie barwą nie jest wymagane dla przewodów giętkich bez osłony lub pancerza. Schematy, tablice, wykresy (514.5) W zależności od potrzeb należy sporządzać schematy, wykresy lub tablice zgodnie z normami serii EN 61346-1 i EN-61082 zawierające w szczególności: - rodzaj i układ obwodów (punkty odpływów do odbiorców, liczbę i przekroje przewodów, rodzaje oprzewodowania), - miejsce lokalizacji urządzeń oraz charakterystyki niezbędne do identyfikacji urządzeń spełniających funkcje zabezpieczającą, izolacyjną i łączeniową. W przypadku nieskomplikowanych instalacji powyższe informacje mogą być podane w formie tabelarycznej. Uwaga: Schematy i dokumenty powinny zawierać następujące szczegółowe informacje: - typ i przekrój przewodów, - długości obwodów, - przeznaczenie i typ urządzeń zabezpieczających, - prąd znamionowy i nastawienie urządzeń zabezpieczających, - przewidywany prąd zwarciowy i współczynniki uszkodzenia urządzeń ochronnych. Informacje te powinny być podane dla każdego obwodu instalacji. Zaleca się aby te informacje były korygowane po każdej modernizacji instalacji. Schematy i dokumenty powin-ny wskazywać lokalizację niewidocznych urządzeń. Zastosowane symbole powinny być zaczerpnięte z norm serii EN 60617. 6. Znowelizowane wymagania stawiane uziemieniom i przewodom ochronnym w normie PN-HD 60364-5-54:2007 6.1. Zakres tematyczny normy W stosunku do starej normy [10] zakres treści nowej normy [6] został rozszerzony i zawiera obecnie następujące rozdziały: 541. Postanowienia ogólne 541.1 Zakres zastosowania 541.2. Powołania normatywne 541.3. Terminy i definicje 542. Instalacje uziemiające 542.1. Wymagania ogólne 542.2. uziomy 542.3. Przewody uziemiające 542.4. Główny zacisk uziemiający 543. Przewody ochronne 543.1. Minimalne przekroje poprzeczne 543.2. Rodzaje przewodów ochronnych 543.3. Ciągłość elektryczna przewodów ochronnych 543.4. Przewody PEN 543.5. Wspólny uziom ochronny i funkcjonalny 15

543.6. Rozmieszczenie przewodów ochronnych 543.7. Wzmocnione przewody ochronne dla prądów w przewodach ochronnych przekraczających wartość 10 ma 544. Przewody ochronnych wyrównawcze 544.1. Przewody ochronne wyrównawcze do połączenia z głównym zaciskiem uziemiającym 544.2. Przewody ochronnych wyrównawcze do połączeń dodatkowych Załącznik A (normatywny) Metoda wyznaczania współczynnika k w 543.1.2 (patrz także IEC 60724 i IEC 60949) Załącznik B (informacyjny) Ilustracja układu uziomu, przewodów ochronnych i ochronnych przewodów wyrównawczych Załącznik ZA (informacyjny) Wskazówki dotyczące metod obliczamia rezystancji uziemienia Załącznik ZB (informacyjny) Budowa uziomów Uziomy fundamentowe Załącznik ZC (normatywny) Sszczególne warunki krajowe Załącznik ZD (informacyjny) Odchylenia krajowe A Zakres normy został rozbudowany w stosunku do normy dotychczasowej [10]. Zmieniono i rozszerzono treść prawie wszystkich punktów normy. Istotną zmianą jest dodanie do normy szeregu załączników. Do najważniejszych z nich należą: Załącznik normatywny A podający rozszerzone w stosunku do normy [10], szczegółowe zasady obliczania współczynnika k i jego stabelaryzowane wartości. Załącznik informacyjny B ilustrujący zasady układania (budowy) uziomów, przewodów ochronnych i przewodów ochronnych połączeń wyrównawczych. Załącznik informacyjny ZA podający metody obliczeń rezystancji uziomów. Załącznik informacyjny ZB podający informacje dotyczące uziomów fundamentowych. Załącznik normatywny ZC podający szczegóły specjalnych wymagań krajowych. Załącznik informacyjny ZD przedstawiający odstępstwa krajowe. 6.2. Instalacje uziemiające (542) W nowej normie nie zawarto informacji o możliwości wykorzystywania do celów uziemień elektroenergetycznych metalowych rur wodociągowych. Zwrócono natomiast uwagę na stosowanie uziomów fundamentowych. W nowych budynkach mocno zalecane jest wykonanie sztucznego uziomu fundamentowego. Uziom ten zdefiniowany został jako część (element) przewodząca umieszczona w betonowym fundamencie budynku w formie zamkniętej pętli. Jeżeli element (elektroda) uziemiający umieszczony został w fundamencie, to dla zapewnienia ochrony przed korozją powinien być oddzielony od gruntu warstwą betonu o grubości co najmniej 5 cm. Uziomom fundamentowym poświęcony został specjalny załącznik informacyjny (ZB) umieszczony w normie. Przewody uziemiające (p.542.3) powinny spełniać wymagania uzupełnione w stosunku do podanych w poprzednim wydaniu normy IEC, i przedstawione w tablicy 6.1. Podobnie jak dotychczas uzależniono ich wymiary nie tylko od ochrony przed korozja, lecz również od ochrony przed uszkodzeniami mechanicznymi. Tablica 6.1. Minimalne przekroje umieszczonych w ziemi przewodów uziemiających Przewód uziemiający Minimalny przekrój przewodów chronionych przed uszkodzeniami mechanicznymi Minimalny przekrój przewodów nie chronionych przed uszkodzeniami mechanicznymi Miedź Stal Miedź Stal Chroniony przed korozją 2,5 10 16 16 Nie chroniony przed korozją 25 50 25 50 16

Na rysunku 6.1. przedstawiono zawarty w aneksie B do normy (rys. B 54.1) przykład wykonania uziemienia, przewodów ochronnych i wyrównawczych). Rys. 6.1. Przykład wykonania uziemienia, przewodów ochronnych i wyrównawczych M części przewodzące dostępne, C części przewodzące obce, C1 metalowa, zewnętrzna rura wodociągowa, C2 metalowa, zewnętrzna rura kanalizacyjna, C3 metalowa, zewnętrzna rura gazowa ze wstawką izolacyjną, C4 metalowe ciągi klimatyzacyjne, C5 metalowa rury ogrzewcze, C6 metalowe rury w łazience, C7 metalowe części przewodzące obce znajdujące się w zasięgu równoczesnego dotyku do części przewodzących dostępnych, B łówny zacisk uziemiający (główna szyna wyrównawcza), T uziom (elektroda uziemiająca), T1 uziom fundamentowy, T2 uziom instalacji odgromowej (jeżeli jest niezbędny), LPS instalacja odgromowa, 1 przewód ochronny PE, 2 przewód głównego połączenia wyrównawczego, 3 przewód uzupełniającego połączenia wyrównawczego, 4 przewód odprowadzający instalacji odgromowej, 5 przewód uziemiający. Główny zacisk (szyna) uziemiający (p.542.4) powinien spełniać wymagania podobne do zawartych w obecnej normie. Nowością jest zwrócenie uwagi na konieczność podłączania każdego z przyłączanych przewodów do oddzielnego zacisku głównej szyny uziemiającej. 17

6.3. Przewody ochronnych połączeń wyrównawczych (544) Przewody wyrównawcze przyłączone do głównego zacisku uziemiającego (544.1) W nowej normie nie ma wymagania, aby przekrój przewodu wyrównawczego przyłączonego do głównego zacisku uziemiającego (do głównej szyny wyrównawczej) był nie mniejszy niż połowa największego przekroju przewodu ochronnego zastosowanego w danej instalacji. Nie ma też zatem złagodzenia wymagań pozwalającego na stosowanie przewodów wyrównawczych wykonanych z miedzi o przekroju nie większym niż 25 mm 2. Zgodnie z nową normą przekrój ochronnych przewodów wyrównawczych (głównych) nie powinien być mniejszy niż : 6 mm 2 Cu, lub 16 mm 2 Al, lub 50 mm 2 Fe. Przewody ochronnych połączeń wyrównawczych (dodatkowych)uzupełniających (544.2) Przewód ochronny łączący dwie części przewodzące dostępne powinien mieć przekrój nie mniejszy niż przewód o przekroju mniejszym przyłączony do części przewodzącej dostępnej. Przewód ochronny wyrównawczy niebędący częścią przewodu wielożyłowego powinien być chroniony przed uszkodzeniami mechanicznymi przez ułożenie w obudowie, korytku lub w inny równoważny sposób. Wymagania stawiane przekrojowi przewodu wyrównawczemu uzupełniającemu przedstawiono na rysunkach 6.2 i 6.3. Gdy: S PE1 S PE2, to S b S PE1 Oznaczenia na rysunku: M 1, M 2 części przewodzące dostępne S PE1, S PE2 powierzchnie przekroju przewodów ochronnych S b powierzchnia przekroju przewodu wyrównawczego połączenia ochronnego uzupełniającego Rys. 6.2. Przewód połączenia wyrównawczego ochronnego między częściami przewodzącymi dostępnymi dwóch odbiorników I klasy ochronności *) S b 0,5 S PE Oznaczenia na rysunku: M część przewodząca dostępna S PE powierzchnia przekroju przewodu ochronnego S b powierzchnia przekroju przewodu wyrównawczego połączenia ochronnego uzupełniającego * ) Minimalny przekrój przewodu ochronnego nie może być mniejszy niż: 2,5 mm 2 Cu gdy przewód jest chroniony przed uszkodzeniami mechanicznymi, lub 4,0 mm 2 Cu gdy przewód nie jest chroniony przed uszkodzeniami mechanicznymi. Rys. 6.3. Przewód połączenia ochronnego między częścią przewodzącą dostępną odbiornika I klasy ochronności i częścią przewodzącą obcą 18

7. Sprawdzania instalacji wg normy PN-HD 60364-6 7.1. Zakres normy Nowa norma [7] ma rozszerzony, w stosunku do obecnie obowiązującej normy, zakres tematyczny i wiele nowych, bardziej szczegółowych informacji zawartych w załącznikach. Zmiany tematyczne nowej i zastępowanej normy można ocenić porównując spisy treści obu norm. Spisy treści rozdziałów 61 obu norm i rozdziału 62 nowej normy zestawiono w tablicy 7.1, a tytuły załączników obu norm w tablicy 7.2. Tablica 7.1. Porównanie zakresu tematycznego postanowień normy PN-IEC 60364-6-61:2000 [11] i normy PN-HD 60364-6:2008 [7] PN-IEC 60364-6-61:2000 PN-HD 60364-6:2008 61.1 Postanowienia ogólne 6.1 Zakres normy 61.2 Normy powołane 6.2 Powołania normatywne 6.3 Definicje 61 Sprwdzanie odbiorcze 61.1 Postanowienia ogólne 611 Oględziny 61.2 Oględziny 612 Próby 61.3 Próby 612.1 Postanowienia ogólne 61.3.1 Postanowienia ogólne 612.2 Ciągłość przewodów ochronnych, w tym 61.3.2 Ciągłość przewodów przewodów wyrównawczych głównych i dodatkowych 612.3 Rezystancja izolacji instalacji elektrycznych 61.3.3 Rezystancja izolacji instalacji elektrycznych 612.4 Ochrona za pomocą separacji obwodów 61.3.4 Ochrona za pomocą SELV, PELV lub separacjo elektrycznej 612.5 Rezystancja podłóg i ścian 61.3.5 Rezystancja /impedancja izolacji podłóg i ścian 612.6 Sprawdzenie stanu ochrony za pomocą samoczynnego wyłączenia zasilania 612.6.1 Postanowienia ogólne 612.6.2 Pomiar rezystancji uziomu 612.6.3 Pomiar impedancji pętli zwarciowej 612.6.4 Pomiar rezystancji przewodów ochron nych 61.3.6 Ochrona za pomocą samoczynnego wyłączenia zasilania 61.3.7 Ochrona uzupełniająca 612.7 Sprawdzenie biegunowości 61.3.8 Sprawdzenie biegunowości 61.3.9 Sprawdzenia kolejności faz 612.8 Próba wytrzymałości elektrycznej 612.8.1Wymagania ogólne 612.8.2 wartości napięcia probierczego 612.6.9 Próba działania 61.3.10 Próby funkcjonalności 612.6.10 Sprawdzenie spadku napięcia 61.3.11. Spadek napięcia 61.4 Protokołowanie sprawdzenia odbiorczego ( patrz Załącznik F) 62.Sprawdzanie okresowe 62.1 Postanowienia ogólne 62.2 Częstość sprawdzania okresowego 62.3 Protokołowanie sprawdzania okresowego 19

Już po pobieżnym porównanie tytułów i spisów treści normy PN-IEC 60364-6-61 [11] oraz PN-HD 60264-6 [7] przedstawionych w tablicy 7.1, można zauważyć, że w nowej normie: - zmieniony został jej numer i tytuł ze względu na rozszerzenie jej postanowień o rozdział 62 dotyczący sprawdzeń okresowych (norma PN-IEC zawierała informacje o badaniach okresowych, ale znajdowały się one w załączniku F informacyjnym); - zamieszczono terminy i ich definicje (6.3 Definicje), których nie było w normie PN-IEC, - dodano podrozdział poświęcony sprawdzaniu (badaniu) ochrony uzupełniającej oraz sprawdzaniu kolejności faz, - zrezygnowano z prób wytrzymałości elektrycznej, Tablica 7.2. Porównanie zakresu tematycznego załączników mormy PN-IEC 60364-6- 61:2000 [11] i normy PN-EN 60364-6:2008 [7] PN-IEC 60364-6-61:2000 PN-HD 60364-6:2008 Załącznik A Metoda pomiaru rezystancji podłóg i ścian Załącznik B Sprawdzanie działania urządzeń ochronnych różnicowoprądowych Załącznik C Pomiar rezystancji uziomu Załącznik D Pomiar impedancji pętli zwarciowej Załącznik E (infor.) Wskazówki stosowania przepisów arkusza 61: Sprawdzanie odbiorcze Załącznik F (infor.) Sprawdzanie odbiorcze F.1 Postanowienia ogólne F.2 Okresy między okresowymi sprawdzaniami i próbami F.3 Zakres okresowego sprawdzania i prób F.4 Protokół Załącznik krajowy NA Normy powołane i ich krajowe odpowiedniki Załącznik A (informacyjny) Metody pomiaru rezystancji/impedancji izolacji podłóg i ścian w stosunku do ziemi lub przewodu ochronnego A.1 Postanowienia ogólne A.2 Metoda probiercza pomiaru impedancji podłóg i ścian przy napięciu a.c. A.3 Elektroda probiercza 1 A.4 Elektroda probiercza 2 Załącznik B (informacyjny) Metody B1, B2 i B3 B.1 Metoda B1 Pomiar rezystancji uziomu B.2 Metoda B2 Pomiar impedancji pętli zwarciowej B.3 Metoda B3 Pomiar rezystancji pętli uziemienia z użyciem zacisków prądowych Załącznik C (informacyjny) Wskazówki stosowania postanowień Rozdziału 61: Sprawdzanie odbiorcze Załącznik D (infor.) Przykład diagramu odpowiedniego do wyznaczania wartości spadku napięcia Załącznik E (informacyjny) Zalecenia dotyczące wyposażenia elektrycznego, które ponownie zastosowano w instalacjach elektrycznych Załącznik F (infor.) Opis instalacji przeznaczonej do sprawdzenia Załącznik G (infor.) Formularz oględzin instalacji elektrycznych (patrz przykłady w Rozdziale G.2) Załącznik H (informacyjny) Protokół sprawdzenia Załącznik ZA (normatywny) Szczególne warunki krajowe Załącznik ZB (normatywny) Odchylenia typu A 20

Porównanie tytułów załączników omawianych norm, zestawionych w tablicy 7.2 pozwala stwierdzić, że: - załączniki do normy PN-HD [7] są w stosunku do załączników do normy obowiązującej są bardziej obszerne zmienione i szczegółowe; - w normie PN-HD [7] zrezygnowano z załącznika B normy PN-IEC [11] zatytułowanego Sprawdzanie działania urządzeń ochronnych różnicowoprądowych (o konieczności wykonania takich sprawdzeń jest mowa w postanowieniach nowej normy dotyczących sprawdzania samoczynnego wyłączenia i ochrony uzupełniającej); - w załączniku B normy PN-HD [7] oprócz informacji o pomiarach rezystancji uziomu (powinno być - rezystancji uziemienia) i pomiaru impedancji pętli zwarciowej opisano metodę pomiaru rezystancji pętli uziemienia (tego opisu nie ma w normie PN-IEC); - w normie PN-HD [7] zamieszczono szereg załączników nowych, które zawierają: diagram do wyznaczania spadku napięcia (zał. D), spis dokumentów, które należy sprawdzić w ramach badań (zał. E), formularz opisu oględzin instalacji elektrycznej (zał. F), formularz protokółu sprawdzenia (badania)) (zał. H), szczególne warunki krajowe dla niektórych państw europejskich (nie dotyczą Polski) (zał. ZA) i odchylenia typu A dla niektórych państw europejskich (nie dotyczą Polski) (zał. ZB). 7.2. Definicje W normie podano i zdefiniowano 5 terminów. Poniżej terminy te i ich definicje przytoczono, bo można mieć do nich wiele zastrzeżeń (zaznaczono je znakami zapytania). A oto te terminy i definicje: - sprawdzanie (verification ) wszystkie czynności, za pomocą których kontroluje się zgodność instalacji elektrycznej z odpowiednimi wymaganiami HD 60364 (uwaga: obejmuje ono oględziny, próby i protokołowani; - oględziny (inspection) kontrola instalacji elektrycznej za pomocą zmysłów (?) w celu upewnienia się czy wyposażenie elektryczne zostało prawidłowo dobrane i zainstalowane; - próba (?) (testing) użycie w instalacji elektrycznej, za pomocą których sprawdzana jest ich skuteczność; (uwaga: obejmuje ona ustalania wartości za pomocą odpowiednich przyrządów pomiarowych, innymi słowy wartości (?) niewykrywalnych za pomocą oględzin); - protokołowanie (reporting) zapisywanie wyników oględzin i prób (?); - konserwacja (maintenance) powiązanie wszystkich technicznych i administracyjnych czynności, łacznie z czynnościami nadzoru, przeznaczonych do utrzymania instalacji, w których można spełniać wymagane funkcje, lub do przywrócenia tego stanu. Podane wyżej terminy i definicje nie tylko budzą zastrzeżenia, ale są w tekście normy nie zawsze konsekwentnie stosowane. Słowo sprawdzenie to w języku polskim to prawie to samo co kontrola lub badanie. Nie wszyscy są o tym przekonani. Dlatego należałoby w normach i przepisach stosować jeden termin. Tymczasem tak nie jest. Słowo oględziny to zdolność organizmu do odbierania wrażeń za pomocą wzroku a w definicji podanej w normie to zdolność do odbierania wrażeń zmysłami (liczba mnoga?). Słowo próba nie ma takiego samego znaczenia jak słowo pomiar tymczasem w normie słowa te są używane jako jednoznaczne i wymienne. W definicji terminu protokółowanie brak jest wyjaśnienia, że wyniki prób obejmują również ich ocenę. 7.3. Sprawdzania odbiorcze (61) Postanowienia ogólne (61.1) Podstawowe postanowienia ogólne zamieszczone w normie są następujące: 21