STĘŻENIE SKŁADNIKÓW MINERALNYCH I ODCZYN WÓD GRUNTOWYCH SPOD DŁUGOLETNICH DOŚWIADCZEŃ ŁĄKOWYCH W REJONIE FALENT

WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 2003: t. 3 z. specj. (6) WATER-ENVIRONMENT-RURAL AREAS s. 59 68 www.imuz.edu.pl Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach, 2003 STĘŻENIE SKŁADNIKÓW MINERALNYCH I ODCZYN WÓD GRUNTOWYCH SPOD DŁUGOLETNICH DOŚWIADCZEŃ ŁĄKOWYCH W REJONIE FALENT Barbara SAPEK 1), Piotr NAWALANY 1), Jerzy BARSZCZEWSKI 2) 1) Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach, Zakład Chemii Gleby i Wody 2) Zakład Doświadczalny Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach Słowa kluczowe: woda gruntowa, wieloletnie doświadczenia, użytki zielone, stężenie składników mineralnych S t r e s z c z e n i e Badano wpływ oddziaływania długoletnich doświadczeń łąkowych (1993-2000) na stężenie N-NO 3, N-NH 4, P-PO 4, Cl, Na, K, Mg i Ca oraz odczyn wody gruntowej. Wykazały one swoisty wpływ tych składników na jakość wody gruntowej, zależny od właściwości gleby, warunków wilgotnościowych i nawożenia, a także od warunków pogodowych w danym roku. Poza ph i stężeniem Cl, stężenie pozostałych składników, zwłaszcza N, P i K, było bardzo zmienne. Ocena różnic jakości wody gruntowej między doświadczeniami i w poszczególnych latach badań wymaga dodatkowej analizy statystycznej. Warunki i działania na doświadczeniach nie mają bezpośredniego wpływu na jakość wody w rowie płynącym w pobliżu, którą kształtuje suma oddziaływań wszystkich pobliskich pól, łąk i pastwisk. WSTĘP Od przeszło 20 lat, w Zakładzie Chemii Gleby i Wody IMUZ, we współpracy z zespołem Zakładu Doświadczalnego w Falentach, prowadzone są trzy ścisłe doświadczenia łąkowe. Dwa z nich, w miejscowościach Janki i Laszczki, założono w 1981 r. w celu badania długoletniego oddziaływania znacznych dawek wapna Adres do korespondencji: prof. dr hab. B. Sapek, Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach, Zakład Chemii Gleby i Wody, 05-090 Raszyn; tel. +48 (22) 720-05-31 w. 220, e-mail: B.Sapek@imuz.edu.pl

60 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 3 z. specj. (6) węglanowego, zastosowanego jednorazowo na powierzchnię trwałego użytku zielonego, na dynamikę przemieszczania się wapnia oraz zmiany kwasowości gleby i właściwości kompleksu sorpcyjnego, a także na plon i skład chemiczny roślinności łąkowej oraz na pobranie składników mineralnych przez roślinność [SAPEK, BARSZCZEWSKI, 2000]. Począwszy od 1992 r., podjęto badania nad mineralizacją związków azotu w warunkach prowadzonych doświadczeń [SAPEK, 1999]. Doświadczenia wykonywano w warunkach opadowo-podsiąkowej gospodarki wodą. Trzecie doświadczenie założono w Falentach, w 1987 r., w celu badania wymywania oraz sporządzania doświadczalnego i symulowanego bilansu azotu i chlorków na użytku zielonym [SAPEK, SAPEK, 1996]. Można się spodziewać, że zarówno zróżnicowane właściwości gleby, w tym uwilgotnienie oraz nawożenie, jak i sposób użytkowania na doświadczeniach, wywierają wpływ na jakość wody gruntowej. W pracy przedstawiono i przedyskutowano wpływ oddziaływania długoletnich doświadczeń łąkowych na stężenie składników mineralnych i odczyn wody gruntowej ze studzienek kontrolnych usytuowanych na pasach ochronnych tych doświadczeń. MATERIAŁ I METODY BADAŃ Próbki wody gruntowej do analizy chemicznej pochodziły ze studzienek kontrolnych zainstalowanych na pasach ochronnych doświadczeń, na głębokości 200 cm dwóch na doświadczeniu w Falentach (Falenty s1, Falenty s2) oraz jednej w Jankach (Janki s1) i jednej w Laszczkach (Laszczki s1). Próbki wody gruntowej, po uprzednim odszlamowaniu studzienki, pobierano przez cały rok, co miesiąc, z wyjątkiem okresów zamarznięcia gleby. Przyjęto, że jakość wody gruntowej odzwierciedlała wpływ stosowanego nawożenia, a także wapnowania oraz warunków glebowo-wilgotnościowych na doświadczeniach. Podany niżej skrócony opis trzech doświadczeń pozwala na rozważenie i ocenę tego wpływu. Pełny opis doświadczeń zawierają wcześniejsze prace [BARSZCZEWSKI i in., 2001; SAPEK, 1993; SAPEK, BARSZCZEWSKI, 2000]. Trzy ścisłe, długoletnie doświadczenia łąkowe założono metodą bloków losowanych w czterech powtórzeniach. Doświadczenie w Jankach założono na 4-letniej łące na czarnej ziemi zdegradowanej o ph KCl 4,5, zawartości części <0,02 mm 18,4% i C org 1,9%. Doświadczenie w Laszczkach założono na 16-letniej łące, trzykośnie użytkowanej, na czarnej ziemi zdegradowanej o ph KCl 4,3, zawartości części <0,02 mm 22,4% i C org 3,8%. Stosowano nawożenie wg następującego schematu: Ca 0 N 1 PK, Ca 0 N 2 PK, Ca 1 N 1 PK, Ca 1 N 2 PK, Ca 2 N 1 PK, Ca 2 N 2 PK, gdzie Ca 0 obiekty niewapnowane. Wapnowanie wykonano jednorazowo na zadarnioną powierzchnię łąki węglanową formą nawozu. Zastosowano dwie dawki wg kryterium kwasowości hydrolitycznej

B. Sapek, P. Nawalany, J. Barszczewski: Stężenie składników mineralnych... 61 (Hh) 1Hh (Ca 1 ) i 2Hh (Ca 2 ). Dawki Ca 1 wynosiły kolejno: 2,3 t CaO ha 1 w Jankach i 3,6 t CaO ha 1 w Laszczkach. Stosowano jednolite nawożenie NPK: 120 (N 1 ) i 240 (N 2 ) kg N ha 1. Ponadto, począwszy od 1991 r., jedną połowę każdego poletka (25 m 2 ) nawożono nadal saletrą amonową (AN), drugą połowę saletrą wapniową (CN). Stosowano 80 kg P 2 O 5 ha 1 i początkowo 150 kg K 2 O ha 1, a od 1992 r. 180 kg. Trzecie doświadczenie założono w Falentach, w 1987 r., na czarnej ziemi zdegradowanej, na terenie głęboko zdrenowanym (do ok. 1,8 m) i wyposażonym w urządzenia deszczujące, utrzymujące optymalne uwilgotnienie gleby dla tego rodzaju użytkowania, a także w automatyczne urządzenie do przechwytywania i sprowadzania odcieków z gleby do studni pomiarowych. Doświadczenie przeprowadzono w dwóch etapach (1988 1990 i 1991 1998), stosując zróżnicowane nawożenie mineralne saletrą amonową, superfosfatem potrójnym i solą potasową oraz organiczno-mineralne z udziałem gnojówki bydlęcej. Stosowane w pierwszym etapie doświadczenia dawki NPK, w zależności od obiektów nawozowych, wyrażone w kg ha 1 wynosiły: 120 360 N, 80 160 P 2 O 5, 100 200 K 2 O w nawożeniu mineralnym oraz 240 N, 120 P 2 O 5 i 150 K 2 O w nawożeniu organiczno-mineralnym. W drugim etapie badań, obecnie kontynuowanym, na wszystkich pięciu obiektach zwiększono dawkę potasu o 20%. Dodatkowo na jednym z obiektów zwiększono dawkę azotu do 360 kg ha 1 i dawkę fosforu do 160 kg ha 1. Zastosowane roczne dawki nawodnień, w zależności od roku, zawierały się w przedziale od 90 mm w 1997 r. do 275 mm w 1992 r. Średni poziom wody gruntowej na trzech doświadczeniach wynosił: 160 cm (130 190 cm) w Falentach, 115 cm (90 145 cm) w Jankach i 90 cm (45 120 cm) w Laszczkach. W celu porównania w tych samych terminach, co na trzech doświadczeniach, pobierano próbki wody z rowu doprowadzającego wodę, przy doświadczeniu w Jankach (Janki D) i Laszczkach (Laszczki D). W rejonie Laszczek punkt poboru wody z cieku był usytuowany na wysokości studzienki kontrolnej na doświadczeniu, ok. 300 m poniżej źródlisk w Laszczkach, a cała objętość wody w tym punkcie pochodziła ze źródlisk. W punkcie poboru wody w Jankach niewielką ilość wody spływającej z gruntów ornych i użytków zielonych wprowadzał do cieku jeden boczny dopływ o niewielkim zasięgu. Próbki wody do analizy przechowywano w temperaturze +(2 4) o C (w szafie chłodniczej), bez dodatku czynnika stabilizującego i oznaczano standardowymi metodami. Pomiar ph próbek wody wykonano metodą potencjometryczną. Stężenie azotu azotanowego (N-NO 3 ) i amonowego (N-NH 4 ) oraz fosforu (P-PO 4 ) w wodzie oznaczono metodą kolorymetryczną, automatyczną za pomocą autoanalizera Technicon, a stężenie sodu (Na), potasu (K), wapnia (Ca) i magnezu (Mg) metodą atomowej spektrometrii absorpcyjnej. Wykonano obliczenia statystyczne uzyskanych wyników i dokonano ich analizy.

62 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 3 z. specj. (6) WYNIKI I DYSKUSJA Odczyn wody gruntowej spod trzech doświadczeń był podobny, bliski obojętnemu. Średnie wartości ph dla lat 1993 2000 mieściły się w przedziale 6,83 6,96, a małe wartości odchylenia standardowego SD świadczą o jego znacznej stabilności. Podobny odczyn (ph 7,43 7,54) i jeszcze większą jego stabilność miała woda z cieku (tab. 1). Tabela 1. Średnie wartości ph, stężenia azotu azotanowego (N-NO 3 ), amonowego (N-NH 4 ), fosforu (P-PO 4 ) i chlorków (Cl) wodzie gruntowej spod doświadczeń łąkowych w Falentach, Jankach i Laszczkach oraz w wodzie z pobliskiego cieku doprowadzającego wodę, z lat 1993 2000 Table 1. Mean ph values, nitrate nitrogen (N-NO 3 ), ammonium (N-NH 4 ), phosphorus (P-PO 4 ) and chloride (Cl) concentrations under the Falenty, Janki and Laszczki meadow experiments and in water from nearby stream delivering water, during 1993 2000 Doświadczenie Experiment Oznaczany wskaźnik Determined factor Liczebność próby Number of samples n Wartość parametru Value of parameter x śr x max SD 1 2 3 4 5 6 Falenty s1 ph 69 6,93 8,60 0,542 N-NO 3, mg dm 3 78 6,79 33,0 5,17 N-NH 4, mg dm 3 78 0,293 2.78 0,550 P-PO 4, mg dm 3 78 0,322 3,38 0,518 Cl, mg dm 3 69 28,10 53,5 9,80 Falenty s2 ph 69 6,91 8,10 0,479 N-NO 3, mg dm 3 79 3,54 23,4 3,25 N-NH 4, mg dm 3 79 1,43 45,2 5,28 P-PO 4, mg dm 3 79 0,612 5,41 0,723 Cl, mg dm 3 69 21,4 36,8 6,75 Janki s1 ph 68 6,83 7,90 0,489 N-NO 3, mg dm 3 80 7,72 83,8 12,4 N-NH 4, mg dm 3 78 2,49 65,0 9,23 P-PO 4, mg dm 3 80 0,547 8,28 1,35 Cl, mg dm 3 68 36,3 67,6 14,5 Laszczki s1 ph 67 6,96 8,00 0,441 N-NO 3, mg dm 3 78 6,68 141,0 17,4 N-NH 4, mg dm 3 77 5,37 100,0 15,7 P-PO 4, mg dm 3 77 1,80 21,0 3,45 Cl, mg dm 3 66 61,5 171,6 24,5

B. Sapek, P. Nawalany, J. Barszczewski: Stężenie składników mineralnych... 63 cd. tab. 1 1 2 3 4 5 6 Janki D ph 67 7,43 8,50 0,343 N-NO 3, mg dm 3 78 9,92 26,8 3,80 N-NH 4, mg dm 3 77 0,433 8,09 1,11 P-PO 4, mg dm 3 78 0,162 1,53 0,221 Cl, mg dm 3 67 18,6 71,7 9,20 Laszczki D ph 68 7,54 8,10 0,287 N-NO 3, mg dm 3 78 9,93 28,1 4,46 N-NH 4, mg dm 3 78 0,394 4,14 0,769 P-PO 4, mg dm 3 79 0,242 3,91 0,458 Cl, mg dm 3 68 18,2 72,1 6,89 Oznaczenia: x śr wartość średnia, x max wartość maksymalna, SD odchylenie standardowe, s woda gruntowa ze studzienek kontrolnych na pasach ochronnych doświadczeń, D woda z cieku doprowadzającego wodę. Explanations: x śr mean value, x max maximal value, SD standard deviation, s ground water from control wells situated on protective belts of experiments, D water from the stream delivering water. Stężenie N-NO 3 w wodzie gruntowej spod doświadczeń (wynoszące 3,54 7,72 mg dm 3 ) nie przekraczało granicznej wartości dla wody do picia i celów gospodarczych (tab. 1). Zgodnie ze znowelizowanym Rozporządzeniem Ministra Zdrowia [2000] ta wartość, podana w dokumencie wynosi 50 mg NO 3 w 1 dm 3 wody, co odpowiada stężeniu 11,3 mg N-NO 3 dm 3. Na zwrócenie uwagi zasługuje znaczna zmienność stężenia (SD) tego składnika, również na tym samym doświadczeniu w Falentach. Odpowiada ona współczynnikowi zmienności w przedziale od 74% w wodzie ze studzienki 1 w Falentach do 260% w wodzie ze studzienki w Laszczkach. Ze względu na dość stabilne w ośmiu latach badań stężenie N-NO 3 w wodzie z cieku zalicza się ją do III klasy czystości [Rozporządzenie..., 1991]. Stężenie N-NH 4 w wodzie gruntowej z doświadczeń w Jankach, a zwłaszcza w Laszczkach było znacznie większe od granicznej wartości, równej 1,5 mg dm 3, i podobnie jak w przypadku azotanów wykazywało dużą zmienność (tab. 1). Jest to zrozumiałe z uwagi na labilny stan stężeń obydwóch jonów, zależny od panujących warunków redukcyjno-oksydacyjnych w układzie gleba woda gruntowa i związanej z tym wydajności procesu nitryfikacji i denitryfikacji (NH 4 + N-NO 3 ) [SA- PEK, 1999]. Średnie stężenie N-NH 4 w wodzie z cieku, mimo znacznej zmienności w latach badań było nieznaczne i odpowiadało I klasie czystości śródlądowych wód powierzchniowych [Rozporządzenie..., 1991]. Monitorowane wody gruntowe nie były nadmiernie wzbogacone w labilną formę mineralnego fosforu (P-PO 4 ), lecz stężenie tego składnika również znacznie zmieniało się w latach badań. Jedynie w Laszczkach to stężenie, równe 1,8 mg dm 3, zbliżało się do wartości granicznej 2,2 mg dm 3, która odpowiada 5,0 mg dm 3 w odniesieniu do P 2 O 5 [Rozporządzenie..., 2000] (tab. 1). Stężenie P-PO 4

64 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 3 z. specj. (6) w wodzie z cieku w obydwóch punktach, znacznie zmieniające się w latach badań, odpowiadało II klasie czystości. Stężenie chlorków zarówno w wodzie gruntowej spod doświadczeń, jak i w wodzie z cieku, było dość stabilne i niewielkie (współczynnik zmienności ok. 40%) w porównaniu z graniczną wartością równą w obydwóch przypadkach 250 mg dm 3 (tab. 1). Poza omówioną amonową formą azotu, na szczególną uwagę wśród składników kationowych zasługuje potas stosowany w corocznym nawożeniu doświadczeń, okolicznych pól, łąk i pastwisk. W znowelizowanym Rozporządzeniu... [2000] nie podano wartości granicznej dla potasu. Według dokumentów UE [Prawo..., 1996], wartość ta wynosi 12 mg K dm 3. Jedynie na doświadczeniu w Laszczkach stężenie potasu przekraczało tę wartość, a na doświadczeniu w Jankach wykazywało dużą zmienność. Stężenie potasu w wodzie z cieku było w latach badań stabilne i odpowiadało I klasie czystości (tab. 2). Zarówno stężenie sodu, jak i magnezu, w badanych wodach gruntowych było znacznie mniejsze od wartości granicznych, wynoszących odpowiednio 100 mg Na dm 3 i 50 mg Mg dm 3. Stężenie wapnia, większe w wodzie gruntowej spod doświadczenia w Laszczkach, nie przekraczało wartości 100 mg Ca dm 3. Stężenie Na, Mg i Ca w wodzie i jego zmienność z obydwóch punktów cieku były małe i bardzo podobne (tab. 2). Przykładowo podano dynamikę stężenia w 2001 r. dwóch składników nawozowych, ważnych ze względu na zdolność do eutrofizacji ekosystemów wodnych i lądowych fosforu i azotu w wodzie gruntowej z doświadczeń w Falentach i Jankach, a także w wodzie z cieku doprowadzającego wodę w tym punkcie pomiarowym (rys. 1). Wykazano swoistość zachowania się tych składników w dwóch różnych ośrodkach wodzie gruntowej i powierzchniowej z cieku oraz w warunkach dwóch różnych doświadczeń. Stężenie P-PO 4 w wodzie gruntowej spod doświadczenia w Jankach i z cieku oraz jego zmiany były prawie jednakowe w ciągu roku (rys. 1a). Stężenie P-PO 4 w wodzie gruntowej spod doświadczenia w Falentach, deszczowanego, gdzie stosowano również nawożenie w postaci organicznej, było znacznie większe. Natomiast dynamika tych stężeń była podobna. Pierwsze minimum notowano w okresie ruszenia wegetacji, tj. marcu kwietniu i drugie, pod koniec wegetacji, we wrześniu październiku, po czym zwiększało się stężenie tego składnika. Największe stężenie przypadało na okres od maja do lipca, kiedy jak wykazano wcześniej [SAPEK, 1999; SAPEK i in., 2002] proces mineralizacji materii organicznej i związków azotu w glebie jest najintensywniejszy. Dość stabilna, z zaznaczonym maksimum stężenia w maju i czerwcu, była również dynamika N-NO 3 w wodzie z cieku (rys. 1b). Stężenie tego składnika było jednak większe niż w wodzie gruntowej, zwłaszcza spod doświadczenia w Jankach, o mniejszym uwilgotnieniu gleby, nawożonego tylko formą mineralną. Maksimum stężenia N-NO 3 przypada w kwietniu w Jankach i w maju w Falentach, a następnie stężenie gwałtownie zmniejsza się w czasie najintensywniejszego wzrostu roślin, do września, by następnie znów stopniowo się zwiększać. Przypadające w czerwcu maksimum stężenia N-NO 3 w wodzie z cieku może wskazywać na około 2 3-miesięczne

B. Sapek, P. Nawalany, J. Barszczewski: Stężenie składników mineralnych... 65 opóźnienie w przemieszczaniu się azotanów z wody gruntowej do pobliskiego cieku. Tabela 2. Średnie wartości stężenia sodu (Na), potasu (K), magnezu (Mg ) i wapnia (Ca) wodzie gruntowej spod doświadczeń łąkowych w Falentach, Jankach i Laszczkach oraz w wodzie z pobliskiego cieku doprowadzającego wodę, z lat 1993 2000 Table 2. Mean sodium (Na), potassium (K), magnesium (Mg ) and calcium (Ca) concentrations in ground water under the Falenty, Janki and Laszczki meadow experiments and in water from the nearby stream delivering water, during 1993 2000 Doświadczenie Experiment Oznaczany wskaźnik Determined factor Liczebność próby Number of samples n Wartość parametru, mg dm 3 Value of parameter, mg dm 3 x śr x max SD Falenty s1 Na 68 11,0 22,1 4,32 K 68 4,86 16,3 3,21 Mg 68 10,5 16,5 3,05 Ca 68 79,8 120,3 24,4 Falenty s2 Na 68 8,39 14,5 2,23 K 68 3,91 12,8 2,56 Mg 68 9,97 16,0 2,60 Ca 68 60,9 96,4 14,8 Janki s1 Na 67 7,66 16,7 2,23 K 67 3,84 24,5 5,08 Mg 67 6,20 17,5 2,92 Ca 67 58,2 112,3 18,5 Laszczki s1 Na 66 18,8 140,5 17,1 K 66 14,2 413,2 51,3 Mg 66 13,8 25,7 4,37 Ca 66 91,8 189,9 36,6 Janki D Na 65 7,98 13,9 1,88 K 65 1,62 3,43 0,46 Mg 65 9,48 14,5 1,73 Ca 65 58,4 80,0 11,2 Laszczki D Na 66 7,70 13,3 1,74 K 66 1,40 2,28 0,27 Mg 66 9,40 13,5 1,62 Ca 66 59,8 86,5 9,69 Uwagi jak pod tabelą 1. Explanations as in Table 1.

66 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 3 z. specj. (6) a) 0,5 P-PO 4, mg.dm -3 0,45 0,4 0,35 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0 Falenty s1 Janki s1 Janki-D I/01 II/01 III/01 IV/01 V/01 VI/01 VIII/01 IX/01 X/01 XI/01 XII/01 Termin pobrania próbki Sampling date b) 14 12 Falenty s1 Janki s1 Janki-D 10 N-NO 3, mg.dm -3 8 6 4 2 0 I/01 II/01 III/01 IV/01 V/01 VI/01 VIII/01 IX/01 X/01 XI/01 XII/01 Termin pobrania próbki Sampling date Rys. 1. Zmiany stężenia w wodzie gruntowej spod doświadczeń w Falentach (s1) i Jankach (s1) oraz w wodzie z cieku doprowadzającego wodę, przy doświadczeniu w Jankach D, w 2001 r.; a) fosfor (P-PO 4 ), b) azot azotanowy (N-NO 3 ) Fig. 1. Changes of concentration in ground water under Falenty (s1) and Janki (s1) experiments and in water from the stream delivering water, near the Janki experiment D in 2001; a) phosphorus (P-PO 4 ), b) nitrate nitrogen (N-NO 3 )

B. Sapek, P. Nawalany, J. Barszczewski: Stężenie składników mineralnych... 67 WNIOSKI 1. Długoletnie doświadczenia łąkowe wywierają swoisty wpływ na jakość wody gruntowej, zależny od właściwości gleby, warunków wilgotnościowych i nawożenia, a także od warunków pogodowych w danym roku. 2. Deszczowanie i wynikające z niego utrzymanie optymalnych dla wzrostu roślin warunków wilgotnościowych sprawia, ze stężenie N-NO 3, N-NH 4, P-PO 4 i Cl w wodzie gruntowej spod doświadczenia w Falentach było na ogół mniejsze niż na pozostałych dwóch doświadczeniach. 3. Woda gruntowa spod doświadczenia w Laszczkach, o większym, w porównaniu z doświadczeniem w Jankach, uwilgotnieniu gleby i większej zasobności w próchnicę oraz gdzie zastosowano większą dawkę wapna, okazała się najbardziej wzbogacona w wymienione składniki, a także w pozostałe, zwłaszcza Ca. 4. Największe wzbogacenie wody gruntowej w Jankach w azotany wynika z intensywnej mineralizacji organicznych związków azotu. 5. Poza ph, bliskim obojętnemu i chlorkami, stężenia pozostałych składników, zwłaszcza N, P, K, wykazały bardzo dużą zmienność i różnice między doświadczeniami. Wymaga to dodatkowej analizy statystycznej. 6. Podobne stężenia badanych składników w wodzie z cieku płynącego w pobliżu doświadczeń w Laszczkach i Jankach wskazuje, że warunki i działania na doświadczeniach nie mają bezpośredniego wpływu na jej jakość, którą kształtuje suma oddziaływań wszystkich pobliskich pól, łąk i pastwisk. LITERATURA BARSZCZEWSKI J., BURZYŃSKA I. KALIŃSKA D., 2001. Dynamika potasu w mineralnej glebie łąkowej w zależności od zróżnicowanych form oraz dawek azotu, potasu i odczynu gleby. Woda Środ. Obsz. Wiej. t. 1 z. 1 (1) s. 137 145. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 września 2000 r. w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w kąpieliskach oraz zasad sprawowania kontroli jakości wody przez organy Inspekcji Sanitarnej. Dz. U. nr 82 poz. 937. Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 5.11.1991 r. w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi. Dz.U. nr 116 poz. 503. SAPEK A., SAPEK B., BARSZCZEWSKI J., 2001. Mineralizacja azotu w glebie łąki trwałej deszczowanej. Nawozy i Nawożenie 1 (10) s. 238 246. SAPEK B., 1999. Ocena dynamiki mineralizacji związków azotu metodą inkubacji in situ i jego bilans w mineralnej glebie łąkowej. Wiad. IMUZ t. 20 z. 1 s. 39 57. SAPEK B., BARSZCZEWSKI J., 2000. Characteristic of the long-term meadow experiments in Janki and Laszczki; a description of the sites, soils, treatment and some results. W: Effects of liming and nitrogen fertilizer application on soil acidity and gaseous nitrogen oxide emissions in grassland systems. Red. O. Oenema, A. Sapek. Falenty: Wydaw. IMUZ s. 14 24. SAPEK B., SAPEK A., 1993. The application of Creams model to forecasting the nitrate and chloride leaching from grassland. Water Sci. Technol. 28 3 5 s. 649 658.

68 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 3 z. specj. (6) Woda. Prawo ochrony środowiska Wspólnoty Europejskiej, 1996. Warszawa: MOŚZNiL 7 s. 217 230. Barbara SAPEK, Piotr NAWALANY, Jerzy BARSZCZEWSKI CONCENTRATION OF MINERAL COMPONENTS AND ph IN GROUNDWATER UNDER THE LONG-TERM GRASSLAND EXPERIMENTS AT FALENTY REGION Key words: groundwater, concentration of mineral components, long-term experiments, grassland S u m m a r y The effect of long-term grassland experiments on ph and the concentration of N-NO 3, N-NH 4, P-PO 4, Cl, Na, K, Mg and Ca in groundwater was studied. Mean concentrations from the years 1993 2000 demonstrated a specific impact of experiments on groundwater quality, depending on soil properties, soil moisture, fertilization and meteorological conditions in a given year. Apart from ph and Cl, the concentration of remaining nutrients displayed great variability. Evaluation of differences in groundwater quality between experimental variants and years would needs further statistical analysis. Local conditions and experimental treatments did not have direct effect on water quality in a stream flowing near the experiments. This quality is a reflection of combined effect of all nearby fields, meadows and pastures, through which this streams flows. Recenzenci: prof. dr hab. Aleksandra Macioszczyk prof. dr hab. Henryk Pawłat Praca wpłynęła do Redakcji 1.10.2002 r.