Wybrane aspekty analizy

Z PRA KTYKI Renata Włoda rc zyk, Grzegorz Ojcetoicz Wybrane aspekty analizy okoliczności i przyczyny śm ierci Sergiusza Jesienina Wstęp P eł ne wyjaśnienie oko l iczności i autorytatywne podanie przyczyny tragicznej ś mie rci wielkiego rosyjskiego poety Sergiusza Jesienina (1895-1925) nie n al eż y wcale do zadań ł atwych. Każdy, kto zechce rozwiązać tę w ieloas pektową zagad kę, będ z i e mu si ał zde rzyć się z zawi łą his torią Rosji porewolucyjnej, skomplikowanymi biografiami osób st eru jących pa ń stwem, a ta kże z dać sobie sprawę z p owiązań ż y c i orys ów wybitnych twórców literatury z ówcze s n ą polityką i politykami. Celem analizy nie jest przytaczani e i komentowanie ca łej dos tę pnej wiedzy na temat podłoża politycznego i kulturo wego, które doprowadz iło do n agłej ś m i erci Sergiusza Jesienina, autorzy wyeksponowali to, co s ię wydarzy ło w nocy z 27 na 28 grudnia 1925 r. w leningradzkim hotelu "Angleterre" i tajnym areszcie OGPU przy prospekcie Majorowa 8/23, by przy okazji zaakcen tować nie tylko fakt ud ręczen ia osoby samego Jes ienina, lecz ta kże świadom ego zbezczeszczenia jego zwłok. Autorzy w swojej monografii. Zab ójstwo Jesienina"! podali, ich zdaniem, najbardziej prawdopodo bną wersj ę wydarzeń, która w ca łości uwzgl ędn i a wcześ n ie j przeprowadzoną anal izę kryminalistyczną. Łańcuch kolejnych etapów zab ójstwa kombinowanego tworzyły określone ogniwa, które jedno po drugim starali s ię wyja ś niać oraz wielokierunkowo zbadać. Kilka lat trwała praca związana z ustalaniem okoliczności i przyczyny ś mie rc i Sergiusza Jesienina. To wiele i mało zarazem, jeśl i weżm ie s ię pod uwagę m ożl i wośc i dostępu do żródeł pisanych oraz przechowywanych w archiwach rosyjskich fotografii, dokumen tują cych samo miejsce zdarzenia (apartament nr 5) i u j ęc i a zwłok w prosektorium Szpitala Obuchowskiego. Nie bez znacze nia okazafa się tutaj współ praca z polskimi ekspertam i i rosyjskimi przyjaciółmi, przeprowadzone eksperymenty i liczne analizy oparte na odważn ych przemyśleniach. Wszystko to po z woliło na skonstruowanie dość obszernego a rty ku ł u "Samobójstwo czy per fidne zabójstwo? Śmierć Sergi usza Jesienina w świe tle współczesne j wiedzy kryminalistycznej i historycznoliterac kiej, który u kazał się w dwóc h kolejnych numerach kwar talnika " P rz eg l ąd Policyjny" [4(92) i 1(93)], nas tępn ie za ś w monografii przywoływanej wcześn iej. Autorzy mają nadz ieję, że ich g łos przyczyni się w pewnej mierze do ustalenia prawdy historycznej i tym samym pozwoli oczyśc ić imię Sergiusza Jesienina z pięt n a psychopatycznego samo bójcy. Chcieliby równ ież, aby ich uwagi za i ns pirowały k ręg i karnistów, którzy mogliby ocen ić, na przy kład poprawność procedur ś ledczych w sprawie o kolicz ności śm ie r ci Sergiusza Jesienina. Przedmiot badań W artykule autorzy s k u p i ą s i ę jedynie na zasygnalizowaniu najistotniej szych rozb ieżn oś ci wy n i kaj ącyc h z kilku przekazów informujących o tragicznym wydarzeniu, tj. ze zdjęć (ryc. 1-8), z rysunków Wasilija Swaroga (ryc. 9) i aktu anatomopatologicznego otwarcia zwłok Sergiusza Jesienina, sporządzon ego przez profesora Aleksandra Gilarewskiego po dokona niu o glę dzin zewnętrz nyc h i w ewnętrznych ciała poety. Ryc. 1. Rosyjski poeta Sergiusz Jesienin w wieku 30 lal źró dło (ryc. 1, 2, 9): hltp :llesen in.ru Fig. 1. Russian Poe! Sergei Yesenin at the age ot 30 66 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 272(2) 2011

Ryc. 2. C iało Serg iusza Jesienina umyte, po tzw. pierwszym makijażu, przeb rane w czyste i odprasowane ubranie, z zaczesanymi w miejscu postrzału i innych obrażeń włosami, utozone do zdjęcia na sofie w apartamencie nr 5 w hotelu..angleterre w Uwag ę przy kuwa nienaturalne u łoż e nie nóg (szczególnie lewej). W takim stanie 28 grudnia 1925 r. o godz. 16.00 zwłoki Jesienina przetransportowano do Szpitala Obuch owsk iego, gdzie następn eg o dnia prof. Aleksander Gilarewski przeprowa dzi ł se kcj ę. Po autopsji dokonano drugiego m a kijażu zwłok. Fig. 2. Washed, dressed in c/ean and ironed c/othes body o, Sergoi Yesenin stter the tirst monoe ry mske-uo. The hair of the poet are combed so that 'hey cover tne received injuries. For the purpose of 'he photograph, Yesenin was placed on tne sofa in the apartm ent number 5 ot tne "Angleterre" hotel. One 's enenuon is attracted by an unnatural poemon ot Yesenin's legs (especial/y tne left one). In that eonanion the body was transported to Obuchow Hospital on 28 December 1925 at 4 pro. tnere. me next dar. oto teeeor Alexander Gilarevsky perlormed an autopsf. A" er me autopsy the body was made-up once again. Ryc. 3. Prawa ręka denata nienaturalnie zg ięta i stężała w skurczu kataleptycz nym. Powyżej pokazano ranę dartą z odstającym piatem skórnym ujawn ionym na przed ramieniu prawej ręki. Obrażen i e to powstaro najprawdopodobniej po zaczepieniu o ro z gi ęte metalow e ucho u podstawy rękojeści rewolweru Nagant. Na prawe j d ło n i i stawie przegubowym widoczne są ślady po sznurze z trudem od ciągan ym przez walczącą o życi e ofi arę. źró dło: Moisiej Nappelbaum. hltp :l/www.kp.ru/daily/236d9.3/465481 Fig. 3. The righl arm ot the deceased ts unnatura/ly bent and neraenea in cataleplic spasm. Above, there is alaceralian with a protruding f!ap of skin. On the right palm and arliculated joint ot Yesenin one can see several marks left by the rope pulled away with difficulty by the victim fighting for his life. Ryc. 4. Twarz de nata po pierwszym m ak i jaż u. z dobrze widoczn ym wgnie ceniem w c zęści czol owej, utrwa loną plamą - kraterem pod prawą b rw i ą. zmianami okolic oczodolów i ś lad a mi wgnieceń na nosie. W nozdr zach, w prawym otworze tkwi najprawdopodobniej tam pon mający zahamować wyciekan ie płyn ów ustrojowych po zadanych ofierze urazach. Widać też wyciek wydzieliny z jamy ustnej. Fig. 4, Face of tne deceased body euer me firsl mortuary make-up, with clearly visible dent ot me frontal parl, an injury over the right eyobrow, tniunee to eye- sockets and me nose. II is highly probabie that In the right nostril there is a tampon, placed mere to stop the leakage of body fluids. One can also see sa/iva slobbering from Yesenin's oret cavily. Ryc. 5. Górna część tułowia zwłok Sergiusza Jesienina po obdukcji zewnętrznej i wewnętrznej wyko nanej przez prol. Aleksandra Gilarewsk iego w Szpitalu Obuchowskim w Leningradzie. Nadal dobrze widoczne są zmiany okolicy czołowo-nosow ej, oczodo rów. kilka bruzd na szyi po zadzierzgnię te ] pę tli, gł ębo k ie wgniecenie i obrzm ienie lewego ramienia. Po sekcji przystąp iono do drugiego ma kijażu. ź ródło (ryc. 5, 8): http://loto.radikal.ru Fig. 5. Upper parl ot Yesenin's frunk af/er the aulopsy perlormed by professor Gilarevsky in Obuchow Hospital in Leningrad. The injuries lo frontal and nasal pens. eye-sockets and to the neck as well as Ihe injury and the swelling ot the teft arm are still clearty vtstbte. Atter the aulopsy the second mottuery make-up was put on Yesenin PROB LEMV KRYMINALISTYKI 272(2) 2011 67

Ryc. 6. Uwidoczniona glowa i szyja zwłok Sergiusz a Jesienina przyg otowanych do drugiego makijażu, po sekcji w dniu 29 grudnia 1925 r. w kostn icy Szpit ala Obuchowskiego. Zaznaczono bruzdy na szyi poety z wyraźnym odcis kiem plecionego sznura. Powyż ej prawego ucha widać tampon zatykający ot wór wloto wy po pos trzale z broni palnej, najprawdopodobniej z rewolw eru NaganI kar. 7,62, oddanym ze stosunkowo blisk;iej od l egł ośc i. Fig. 6. The head and the neek ot Yesenin 's body (eady for the second mortuary make-up after the autopsy pertormea in the mortu8iy ot the Obucho w Hospit al on 29 ot December 1925. The injuries lo Yesenin 's neek and the tmpreseion ot the rope are specially marked. Above the righ f ear one can notice a tampon blocking the inlet made by tne sho t (probably from Nagat caliber 7,62) The shot was taken from a relatively close distance. Ryc, 7. Gipsowa maska pośm iert n a Sergiusza Jesienina przechowywana w Domu Puszkinowskim w Sankt Petersburgu. Uchodzi ona za najl epszą, z pun ktu widzenia kryminalistycznego, w śród wszystkich po ś m iert nych masek poety, jakich u żyto pod czas bad a ń porównawczych. Źród ł o: Śm ierć Siergieja Jesienina : dokumenty, fakty, wersje. M ateriały komi sji ds. wyjaśn ien ia przyczyn śmie rci poety Rosyjskiego Komitetu Pisarzy im. S. Jesienina. Fig. 7. Gyps um death mask ot Yesenin held in St Petersburg. 11 is considered to be the best, trom the lorensie point ot view. ofaljthe death masks ot the ooet used in course ot compa rative examinations. Ryc. 8. Zb l iżen i e na twarz poety z dobrze widocznymi zmian am i, chocia ż ju ż po trzec im mak ijaż u, w dniu pogrzebu 31 grudnia 1925 r. w Moskw ie. C iąg le o b rzmiał e. pokryte s ińcami czoło i po liczki, nie zszedł jeszcze siniec okularowy oczu, mimo wypełn ieni a widocznego zag łęb ienia uszkodzonej kości czaszki w oko licy czołow ej. prawego oka i nosa. Fig. 8, A etose-up to the face ot Yesenin afte r the third mortu ary make-up with clearly visible injuries. It was taken on the funeral day (3 1 December 1925) in Mosco w. Yesenin 's forehead and cheeks are still swoi/en and covered with bruises. r ne brutse on Yesenin 's eye-socket is still visible. N iemałą wartość d owodową w ustalaniu okolicznoś ci i przyczyny śm ie rci Sergiusza Jesienina mają rysunki wykonane przez Wasilija Swaroga na miejscu ujawnienia zwłok poety, tj. przed p ołud n iem 28 grudnia 1925 roku, w naturalnie oś wi etlonym apartamencie nr 5 hotelu "Angleterre". Autorzy p rzyp isują im n ie małe znaczenie kryminalistyczne. Na szczegó lną uwagę zasłu guje zwłaszcza szkic przedstaw iają cy cał ą sy lwetę martwego c iała poety. Swarog jako jedyny zarejestrował widok denata bezp ośredn io po uwolnieniu go z pętli i ułożeniu na podłodze. Artysta w swoim przekazie zawarł wiele cennych informacji, dając w ten sposób możliwość przyb l iżenia s ię do rozwikła n ia trudnej zagadki z odleg łej przesz/ości. Na rysunku wyrażnie widać, że prawa rę ka jest nienaturalnie wygięta i stężała w ło k c i u ; zaznaczono m.in. ślady ob raże ń na dłoni, odcinku między dłonią a ło kc i e m, aż do ramienia. Swarog narysowa ł rozwichrzone, w ni eład z i e i posklejane włosy. Na twarzy, zwła s zcz a w okolicy prawej skroni, zakreślił też strza ł i zasinienia jako skutek pobicia (na 68 PRO BLEMY KRYMINALISTYKI 272(2) 2011

wszystkich szkicach Swaroga jest to uwiecznione). Na szyi dostrzec moż na odwzorowania bruzd po pęt l i wisielczej. Koszula podcią gnięta, z obnażoną oko l icą pępka. Na torsie leży wyrwana szelka, a spodnie zagadkowo rozchylone, rozpię te i lekko spuszczone. Widać kalesony zap i ęte tylko na jeden guzik, które w kroczu ods ła n iają oko li cę wzgórka łonowego. Nogi nienaturalnie ułożone i w takiej pozycji stęż ał e, przy czym prawa stopa jest silnie skręcona w prawo pod kątem ne ciemnoczerwone wybroczyny krwawe."; "Ciemnofioletowy kolor kończy n dolnych wybroczyny krwawe na nich wskazu ją na to, że denat w stanie powieszenia znajdował się przez d ługi czas"; "Rany na górnych ko ń czynach m ogły być zadane przez samego denata i jako powierzchniowe, wpływu na śm ierć nie m iały. " ; "W krtani i tchawicy - pienisty ś l uz, błona ś l uzowa jasnoró żowa. Pł u ca leż ą w klatce piersiowej swobodnie. Serce wi elkości pięści denata, w jego jamach płynna krew. W żołądk u o ko ł o 300 cm 3 półpłyn ne j tre ś c i " ;.Po Ryc. 9. Szkic Wasilija Swaroga Fig. 9. $ketch o/ Vasili Swarog dz iew ięćdz iesięciu stopni, a prawdopodobn ie wykręcona lewa noga wyrażnie wspiera się na prawej. Autorzy uważają, że Swarog świadom ie nie nakreśl ił linii konturowej lewego boku denata (okolicy biodrowej), która w normalnych warunkach powinna biec od korpusu do lewej nogi. N iewą tp liw ie wskazuje on na obecność ob rażeń (wyk rę cen i a, zlamania), których artysta nie m ógł naszkicować i pokazać odbiorcy. Ciekawie ułożona jest takż e głowa Jesienina, która wskutek z ła man ia rdzenia kręgowego przechyla się nieco w prawo i prawdopodobnie wcale nie s t ę ż a ła. Gdyby odcinek szyjny kręgo słu pa nie był naruszony, zo st ałaby zachowana jego ciąg łość, więc głowa denata miałaby pozycj ę znacznego odchylenia bardziej w lewo, a nie przyjęła usytuowania prosto. Przyglądając się udostępn ionym zdjęciom martwego c iała Sergiusza Jesienina i anal izu jąc akt pośmiertny spo rządzo ny przez prof. Aleksandra Gilarewskiego po dokonanej przez niego sekcji zwło k poety, nasuwa s ię wiele wątpliwośc i natury kryminalistycznej, medyczno -sądowej, psychologicznej, moralnej itp. Niewą t pliwie pytania ekspertów rodzą s ię pod wpływe m zamieszczonych tam ok reś leń, na p rzykład : "Otwory nosowe czyste"; "Usta zaciśnięte " ; "Asfiksja wywo ła na uciskiem na drogi oddechowe"; " Ko ńcz y ny dolne ciemnofioletowego koloru, na goleniach w skórze za uważa l - środku cz o ł a, nad nasadą nosa - wgnieciona bruzda długo śc i ok. 4 cm i szerokoś c i 1 ' / 2 cm";. Pod lewym okiem - niewielkie powierzchniowe otarcie naskórka"; "Kości czaszki całe, pod płatem skórnym w miejscu wgniecionej bruzdy w części cz o łowej znajduje s ię niewielkie pod biegn ięcie krwawe."; "Na szyi nad krtan ią czerwona bruzda, b iegn ąca od lewej do góry i zanikaj ąc a oko ło m ał ż owi n y usznej z przodu; "z prawej bruzda biegnie nieznacznie w g ó rę ku częśc i potylicznej, gdzie zanika; sze ro koś ć bruzdy równa jest g ęsi e m u pióru..."2. W opisie obducenta zwraca uwagę nietypowe określe nie przez niego gr u bości bruzdy wisielczej, odpowiadającej szerokośc i "g ęs iego pióra". Z ca łą pewnośc ią ok reś le nie to nie odpowiada standardom medycznym i nie używano go nawet w ub iegłym stuleciu. A zatem można domn iemywać, ż e prof. Gilarewski przemyc ił w tekście swojego aktu cenną i n fo rmację 3. Ponadto w analizowanej treśc i "Aktu anatomopatologicznego otwarcia zwłok " brak jest ustosunkowania s ię obducenta do otworu widocznego przy prawej ma ł o żowi nie usznej z włożonym weń tamponem. Na zdjęciu wykonany m po ujawnieniu zwłok w hotelu, o dcięci u pętli i ułożeni u cia ła w pozycji leżącej, otwór ten zakryto wło sami, natomiast na fotografii wykonanej podczas autopsji wi dać wygolony odcinek skóry przy prawym PROBLEMY KRYMINAUSTYKl 272(2) 2011 69

uchu z zatkanym otworem wlotowym po postrzale. Bieg ły nie odniósł się równ ież do tylnych okolic potylicy, gdzie m u s i ały wystą pić p rzecież rany z otworami wylotowymi po strzałach oddanych z bliskiej odleg łości w p rawą okolicę oka i skroń nad prawym uchem. Wnioski 1. Na podstawie wieloaspek1owej analizy okoliczności i przyczyny na głej ś mi e rc i Sergiusza Jesienina autorzy twi erd zą, że poeta padł oti arą okrutnego zabójstwa. Jego zgon poprzedz iło brutalne przesł u c h a ni e w tajnym areszcie OGPU, połącz one z przemocą f i zyczną i torturami. 2. Autorz y u znają, że bezpośrednią przyczyną śm ie rci poety sta ło się zadz ierzgn ięcie, które mogło skutkować nawet przerwaniem ci ąg łośc i rdzenia kręg owego. 3. Dwa s t rza ły oddane z broni palnej trafiły już najprawdopodobniej w martwe c iało poety. 4. Znaczną kryminalistyczną wartość dowod o wą w ustalaniu rzeczywistych okoliczności i przyczyny śmierci Sergiusza Jesienina mają rysunki Wasilija Swaroga. 5. Dokumenty procesowe, które wiążą się ze sprawą Jesienina, powsta wały pod pre sją czasów i g rz eszą wieloma n iedos konałościam i merytoryczno-tormalnymi. 6. Wiele przemawia za tezą, że akt obducenta zosta ł świadom ie przez niego skonstruowany tak, aby stać s ię świadki em ewidentnego zabójstwa Sergiusza Jesienina. PRZYPISY 1 Chodzi o studium kryminalistyczno-historycznoliterackie pod tym samym tytulem, które zostało wydane w 2009 r. nakładem Wydziału Wydawnictw i Poligrafii WSPol. w Szczytnie. 2 Są to fragmenty aktu anatomopatologicznego otwarcia zwł ok Sergiusza Jesienina w tłumacz eniu Grzegorza Ojce wicza. Zob. A KT HaMOJlOrOaHaMOM&.1 4eC KOro B CKpb rnhł r en a ECe H&.1Ha ; wersja elektroniczna http ://ru.wikisource.org/wiki. 3 R o zwinięci e tej hipotezy można odnal eźć zarówno w artykule "Samobójstwo czy perfidne zabójstwo? Ś mi e rć Sergiusza Jesienina w świe tl e ws półcz e s nej wie dzy kryminalistycznej i historycznoliterackiej", jak i monografii autorów. BIBLIOGRAFIA 1. Ojcewicz G., Włodarczyk R.: Samobójstwo czy perfidne zabójstwo? Śm i e rć Sergiusza Jesienina w św i e t le wsp ół - czesnej wiedzy kryminalistycznej i historycznoliterackiej, cz. 1, " P rz eg l ąd Policyjny" 2008, nr 4(92), s. 5-39. 2. Ojcewicz G., Włodarczyk R.: Samobójstwo czy perfidne zabójstwo? Śm ierć Sergiusza Jesienina w świetle współczesnej wiedzy kryminalistycznej i historyczno literackiej, cz. 2, " P rz e g ląd Policyjny" 2009, nr 1(93), s. 5-22. 3. Ojcewicz G., Włodarczyk R.. Zajdel O.: Zabójstwo Sergiusza Jes ienina. Studium kryminalistyczno-hi storyczne, WWiP WSPol., Szczytno 2009. Streszczenie G łównym celem a rtyku łu jest przcdstmoienic wybrallych aspektów dotyczą cych mlajizy oko licz n ośc i i pr:yc:yily śmierci rosyjskiego poety Sergiuszu jt'sit'liilla (1895-1 925). Ta kontrowersyjlla postać by ła ikoll ą swoich CZllSÓW i zaxndką dla ioictu ludzi tllmtej i obco /ej epoki. PrzyczYlly śm ierci /excildy lat dwlfdziestuch o liiezwykle skomplikowllllej oso bowośc i, którq by ł Sergiusz jasienin, blldzą do dzisiaj wieli' cmocii, Na podstawie wieloletnich ba da ń autorzy doszli do tuniosku, że poeto by ł katowany, a następnie zamordowany. Przeprowadzone eksperymenty (opisane w ksią żce pt. Zabójstwo Sergiusza Jesienina. 5111 diuni krylll illtllistyczno-lzistorycz/le) oraz zw iąz fli /I/ z tym anttliza mają za zadanie oczyścić IW/lOr Jesicnina i zdjąć z liil':';o pięt 110 samobójcy. Niniejsze ro z wf/ ŻillJil1 oparto JIIl wielll arcltiumlliych dokumentach i fotografiach zw iąza nych ze śm iercią Scrgil/ s:n [csieninn, a takie lia dokojlallycll cksl'crylllelltacll, pozwalająlyc11 s two rzyć okrl'ślollą wersję krylllijla lis t.1lczllą. S łowa kluczo we: analiza krymilll1listyczna, wersja krymi Ilt1listyczl1a, eksperyment, zabójstwo kolllbinowil lu', s ntierć poety Sergiusza [csienina. Summary Thc essentin t aim of tltis artide is to prcscnt some aspects concerning the lliwłysis of circumstoncce and Cfl Il::.t'S of dea th of thc Russinn pod Sergei Yescnin (1895-1925). This controtersi»t figure UIflS mi icon and a secrct of his timcs. / 11 farl, he retnains 50 alsufor lilally CO/ltemporary pevple. Thc n 'I1SOIlS bchind the dent11 of Sergd Ycsenin - tlle h'xc/id 0/ 19205 WiUI mi extremcly eomplicated persona/ity - collstallt/y C(lvkes t'ery strolig cmotione. LOllg years oj studics attouvd tiu' resca rcnee to statc that ttu: poet UIflS tortured end fi nal/y murderni, Ttsc cond nctcd expcruncnts (describedin the hauk Cli lit/cd TI/(' MlIrder of Sergd Ycscllill. Forellsic and Historical Stlldy ) and the literatl/re col/llected witli it, ainted at clealli/lg thc hen aur oj Ycsenin and removiug the stigl1la of the suicidc. Thc present ctcbonuions art' based 0/1 1tl/llIerol/S architml doclililcllts al/d pllotog raplis concerning Yescnin's denth, as uvt! ils 011 thc perf orllled experintents that altogether ailotocd to reconsi ruct thc past evcnts. Keyw ords: [orensic analysis, forel/sic reccn siru ction of eients, experi tncnt, combined lunnicide. dcattt of thc Russion pcct Scrgci vesenin. 70 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 272(2) 2011