Antydoping w polsce Instytut Sportu, Warszawa 2009

Antydoping w Polsce Instytut Sportu, Warszawa 2009

Redakcja Andrzej Pokrywka Autorzy Dariusz Błachnio Paweł Kaliszewski Jarosław Krzywański Dorota Kwiatkowska Rafał Piechota Andrzej Pokrywka Michał Rynkowski Korekta Maria Jaskłowska Redakcja techniczna Piotr Żmijewski Projekt okładki Jolanta Kolary Publikacja wydana ze środków Instytutu Sportu na podstawie umowy z Ministerstwem Sportu i Turystyki nr 2009/06/56/DKDZ. Wydawca: Instytut Sportu Trylogii 2/16, 01-982 Warszawa www.insp.pl Druk: Jurgraf, Warszawa Copyright by Ministerstwo Sportu i Turystyki (MSiT), Warszawa 2009 Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie w całości lub fragmentach bez zgody MSiT zabronione. ISBN 978-83-903294-0-6

Spis Treści Wstęp...5 1. Reguły Antydopingowe w Polsce...7 1.1. Ustawa o sporcie kwalifikowanym i akty wykonawcze do ustawy...8 1.2. Projekt ustawy o sporcie...13 1.3. Inne ustawy...16 1.4. Umowy międzynarodowe...17 1.4.1. Konwencja Antydopingowa Rady Europy... 17 1.4.2. Międzynarodowa Konwencja o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie... 18 1.4.3. Światowy Kodeks Antydopingowy i standardy międzynarodowe... 20 1.5. Podsumowanie...22 2. Komisja do Zwalczania Dopingu w Sporcie...25 2.1. Struktura organizacyjna...25 2.2. Kontrola antydopingowa...27 2.2.1. Planowanie badań antydopingowych... 28 2.2.2. Wybór zawodnika do kontroli antydopingowej... 29 2.2.3. Powiadamianie zawodnika o kontroli antydopingowej... 29 2.2.4. Pobieranie próbek... 29 2.2.5. Bezpieczeństwo i działania po wykonaniu kontroli... 30 2.3. Współpraca z polskimi związkami sportowymi i innymi podmiotami...31 2.3.1. Współpraca w zakresie organizacji przeprowadzania kontroli antydopingowych... 31 2.3.2. Współpraca w zakresie działalności edukacyjnej i informacyjnej... 33 2.3.3. Współpraca w zakresie wymiany informacji... 35 2.4. Orzekanie o naruszeniu przepisów antydopingowych i procedura odwoławcza...36 3. Wyłączenia dla Celów Terapetycznych...39 3.1. Kryteria uzyskania wyłączenia terapeutycznego (TUE)...39 3.2. Organy udzielające wyłączeń terapeutycznych...40 3.3. Wnioski o udzielenie wyłączenia terapeutycznego...41 3.4. Rozpatrywanie wniosków o udzielenie wyłączenia terapeutycznego Komitet Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych (TUEC)...41 3.5. Retroaktywne TUE...43 3.6. Zgłoszenie użycia substancji zabronionej...43 3.7. Wyłączenia terapeutyczne w Polsce...44 4. Zakład Badań Antydopingowych Instytutu Sportu...45 4.1. Akredytacje...45 4.2. Działalność rutynowa...50 4.3. Badania naukowe...52 4.4. Wyposażenie analityczne...53 4.5. Współpraca międzynarodowa...58 4.6. Podsumowanie...59 Aneks (Lista substancji i metod zabronionych w sporcie)...67

Wstęp W listopadzie 2009 roku minęło 5 lat od momentu, w którym Zakład Badań Antydopingowych stał się pełnoprawną częścią światowego systemu antydopingowego. Mimo że laboratorium antydopingowe przy Instytucie Sportu w Warszawie powstało już w 1987 roku, dopiero fakt przyznania mu akredytacji przez Światową Agencję Antydopingową spowodował, że wszystkie międzynarodowe federacje sportowe zaczęły uznawać rezultaty badań wykonywanych w stolicy Polski. Rok 2009 pod wieloma względami był szczególny dla Zakładu Badań Antydopingowych i to nie tylko ze względu na fakt wykonania rekordowej w jego historii liczby analiz (ponad 3300 próbek). We wrześniu laboratorium obsługiwało badania antydopingowe dwóch wielkich sportowych wydarzeń, które miały miejsce w naszym kraju, Mistrzostw Europy koszykarzy i Mistrzostw Europy siatkarek. Tym samym, po raz pierwszy w swojej historii, zespół Zakładu pracował w systemie ciągłym (zmianowym), ponieważ termin wydawania wyników był skrócony z 10-ciu dni roboczych do 48 godzin. Było to bardzo dobre przetarcie zarówno przed EURO 2012, jak i innymi ważnymi międzynarodowymi imprezami sportowymi, których organizację powierzono Polsce. Ponadto, w Zakładzie były analizowane m.in. próbki pobrane podczas kontroli antydopingowej od zawodników uczestniczących w Młodzieżowych Mistrzostwach Europy do lat 23 w podnoszeniu ciężarów, kolarskim wyścigu Tour de Pologne a także kilku imprezach, które odbywały się poza granicami naszego kraju. Rok 2010 to rok jubileuszu 100-lecia badań antydopingowych na świecie. Warto podkreślić, że za pioniera tychże badań jest uznawany warszawski farmaceuta Alfons Bukowski. W 1910 roku wykazał on obecność alkaloidów w ślinie koni. Opracowaną przez Bukowskiego procedurę wykorzystywano do badań koni wyścigowych na torach w Warszawie, Budapeszcie i Wiedniu. Tak chlubne tradycje w walce z dopingiem zobowiązują i stawiają przed pracownikami Zakładu Badań Antydopingowych nowe wyzwania. Bardzo dobry poziom i renoma w wykonywaniu rutynowych analiz próbek biologicznych sportowców stają się niewystarczające. Kolejnym celem jest zdobycie tak mocnej pozycji w dziedzinie badań antydopingowych, jaka od wieku przysługuje Alfonsowi Bukowskiemu. Można będzie to osiągnąć wyłącznie poprzez znaczne zwiększenie aktywności naukowej i przeprowadzenie projektów badawczych o kluczowym dla analityki antydopingowej znaczeniu. Zamierzeniem niniejszej publikacji była krótka prezentacja Zakładu Badań Antydopingowych. Przedstawiciele środowiska sportowego rzadko mają okazję osobiście odwiedzić to jedno z najnowocześniejszych laboratoriów analitycznych w naszym kraju. To dobrze, gdyż z reguły wizyty te są związane z uczestnictwem w procedurze odwoławczej, czyli tzw. analizą próbki B. Takiej atrakcji nie życzymy żadnemu sportowcowi, przekonani o słuszności zasady fair play i konieczności jej przestrzegania przez uczestników sportowej rywalizacji. Mając jednak świadomość, że Zakład Badań Antydopingowych jest tylko elementem systemu antydopingowego w Polsce, poprosiliśmy naszych Kolegów z innych instytucji o uzupełnienie tego wydawnictwa o informacje z ich obszaru działalności. Ponieważ autorami poszczególnych rozdziałów są praktycy, na co dzień związani z problematyką antydopingową, pozostaje mieć nadzieję, że niniejsza publikacja okaże się przydatna różnym grupom środowiska sportowego. Andrzej Pokrywka

Rozdział 1 Reguły Antydopingowe w Polsce Rafał Piechota Departament Współpracy Międzynarodowej, Ministerstwo Sportu i Turystyki System reguł antydopingowych, czyli norm prawa, których ratio legis jest zapobieganie oraz zwalczanie zjawiska dopingu w sporcie, tworzą w Polsce reguły zawarte w aktach normatywnych rangi ustawowej i w wydanych na ich podstawie aktach wykonawczych, a także w wiążących Polskę ratyfikowanych umowach międzynarodowych. Katalog ten uzupełnić należy o reguły tworzone przez Światową Agencję Antydopingową, stosowane przez organizacje lub międzynarodowe federacje sportowe. Pierwsza z grup reguł antydopingowych to normy prawa powszechnie obowiązującego, stanowiące część polskiego porządku prawnego. Druga to prawo wewnątrzorganizacyjne (korporacyjne) ruchu sportowego. Choć nie stanowią one prawa powszechnie obowiązującego, to ze względu na wyspecjalizowany charakter, efektywnie wpływają na kształt ustawodawstw krajowych. Z uwagi na piramidalną strukturę ruchu sportowego, w przypadku konfliktu tych reguł z normami prawa powszechnie obowiązującego, stosowane bywają też przed tymi ostatnimi. Reguły antydopingowe, stanowiące prawo powszechnie obowiązujące, pomieszczono w polskim porządku prawnym przede wszystkim w ustawie z dnia 29 lipca 2005r. o sporcie kwalifikowanym 1 oraz w wydanych na jej podstawie aktach wykonawczych, a także pośrednio w ustawie z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne 2, czy ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii 3. Istotne zmiany w zakresie przedmiotu regulacji pierwszej z nich wprowadzi ustawa o sporcie 4, której projekt, przygotowany w Ministerstwie Sportu i Turystyki, trafił do Sejmu w sierpniu 2009 r. Prawo powszechnie obowiązujące to także ratyfikowane umowy międzynarodowe. W ich ramach reguły antydopingowe funkcjonują w Konwencji Antydopingowej Rady Europy z dnia 16 listopada 1989 r. 5 oraz w Międzynarodowej Konwencji sporządzonej w Paryżu w dniu 19 października 2005 r. o zwalczaniu dopingu w sporcie 6, przyjętej w ramach UNESCO. Pośród aktów prawa wewnątrzorganizacyjnego ruchu sportowego, zawierających reguły antydopin- 1 Dz.U. Nr 155, poz. 1298 z późn. zm. 2 Dz.U. Nr 126, poz. 1381 z późn. zm. 3 Dz.U. Nr 179, poz. 1485 z późn. zm. 4 Tekst projektu ustawy o sporcie wraz z uzasadnieniem, dostępny na stronie internetowej Ministerstwa Sportu i Turystyki: http://www.msport.gov.pl 5 Dz.U. z 2001 r. Nr 15, poz. 149 6 Dz.U. z 2007 r. Nr 142, poz. 999

8 Reguły antydopingowe w Polsce gowe, wymienić należy przede wszystkim Światowy Kodeks Antydopingowy 7 Światowej Agencji Antydopingowej (WADA), wraz z międzynarodowymi standardami tej organizacji oraz regulaminy antydopingowe poszczególnych międzynarodowych federacji sportowych, opracowane w pełnej zgodności z Kodeksem. Ustawa o sporcie kwalifikowanym, a w jeszcze większym stopniu ustawa o sporcie, której wejścia w życie należy się spodziewać niebawem, uwzględnia standardy międzynarodowe, wyznaczone tak w obu wspomnianych umowach międzynarodowych, jak i w Kodeksie Antydopingowym WADA. Stąd też mówić można o pośrednim obowiązywaniu w Polsce standardów określonych w niewiążącym Polskę Kodeksie. Z drugiej strony, Międzynarodowa Konwencja o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie, do której załącznikami są dwa standardy międzynarodowe WADA (Lista substancji i metod zabronionych oraz wyciąg z Międzynarodowego Standardu Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych) i do której Kodeks stanowi dodatek (dokument załączony w celach informacyjnych, niewiążący), jako źródło prawa powszechnie obowiązującego, wprowadza standardy te do prawa polskiego. 1.1. Ustawa o sporcie kwalifikowanym i akty wykonawcze do ustawy Ustawa o sporcie kwalifikowanym to w chwili obecnej, tj. do momentu wejścia w życie ustawy o sporcie, kluczowy akt prawa krajowego rangi ustawowej, zawierający przepisy dotyczące zapobiegania oraz zwalczania dopingu w sporcie. Przepisy te pomieszczono w rozdziale szóstym ustawy, zatytułowanym Zwalczanie dopingu w sporcie. Liczy on sobie sześć artykułów, w ramach których ustawodawca podjął próbę zdefiniowania dopingu w sporcie, a także określenia statusu oraz kompetencji Komisji do Zwalczania Dopingu w Sporcie, a ponadto wprowadził ustawowy obowiązek poddawania się przez zawodników badaniom antydopingowym. Warto bliżej przyjrzeć się przepisom tego rozdziału. Definicja dopingu w sporcie zawarta w przedmiotowej ustawie ma charakter mieszany. Składa się na nią człon abstrakcyjny (ogólny) definicji, zawarty w art. 50 ustawy, uzupełniony o człon pragmatyczny w postaci wykazu środków farmakologicznych i metod uznanych za dopingowe, których stosowanie jest zabronione. Wykaz ustala się w formie rozporządzenia, do wydania którego upoważnienie zawarto w art. 52 ustawy. Model definicji mieszanej dopingu w sporcie jest powszechny w praktyce tworzenia aktów prawa, tak krajowego, jak i międzynarodowego, poświęconych zapobieganiu i zwalczaniu dopingu w sporcie (por. Konwencja Antydopingowa Rady Europy oraz Międzynarodowa Konwencja o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie). Pierwszy człon takiej definicji, mający charakter abstrakcyjny, określa w sposób opisowy działania, jakie uznać należy za doping w sporcie. Każdorazowo operuje on jednak terminem substancje i metody zabronione lub innym bliskoznacznym wyrażeniem. Wyjaśnienie tego terminu zawiera człon pragmatyczny definicji w postaci listy (wykazu) substancji i metod zabronionych, określającej z nazwy substancje i metody, których stosowanie będzie uznane za doping w sporcie. W przypadku ustawy o sporcie kwalifikowanym człon abstrakcyjny definicji jako doping w sporcie 7 Tekst Światowego Kodeksu Antydopingowego, dostępny na stronie internetowej Światowej Agencji Antydopingowej (WADA): http://www.wada-ama.org

Rafał Piechota 9 określa stosowanie przez zawodników zakazanych środków farmakologicznych lub metod uznanych za dopingowe. Zdaniem autora komentarza do ustawy o sporcie kwalifikowanym: definicja <<dopingu>> jest zgodna z definicją terminu <<doping w sporcie>>, zamieszczoną w treści art. 2 ust. 1 pkt a Konwencji Antydopingowej sporządzonej w Strasburgu 16.11.1989 r., którym jest podawanie sportowcom lub używanie przez nich farmakologicznych klas środków dopingujących oraz stosowanie metod dopingowych 8. Nie jest to jednak opinia do końca prawdziwa. Już bowiem Konwencja Antydopingowa, którą cytuje autor komentarza, pod pojęciem dopingu rozumie nie tylko stosowanie przez zawodników zakazanych środków farmakologicznych, ale i ich podawanie zawodnikom, podczas gdy w ustawie o sporcie kwalifikowanym mowa jest tylko o tym pierwszym. Dziwić też powinien fakt, że ustawodawca, podejmując prace nad projektem przedmiotowej ustawy, nie wziął pod uwagę przepisów Światowego Kodeksu Antydopingowego WADA, dokumentu co prawda niewiążącego, ale jednak o istotnym znaczeniu faktycznym. Kodeks ten znacznie rozszerza katalog zachowań, określonych jako doping w sporcie 9, ujmując w nim chociażby podżeganie do użycia substancji zabronionej lub zastosowania metody zabronionej, unikanie kontroli dopingowej, czy usiłowanie użycia substancji zabronionej lub zastosowania metody zabronionej, a także handel nimi. Ustawa o sporcie kwalifikowanym nie uwzględnia zatem w tym zakresie obowiązujących standardów międzynarodowych, ograniczając zakres podmiotowy i przedmiotowy pojęcia doping w sporcie. Człon pragmatyczny definicji dopingu w sporcie, zawartej w ustawie o sporcie kwalifikowanym, tworzy wykaz środków farmakologicznych i metod uznanych za dopingowe, których stosowanie jest zabronione, określany w formie rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw kultury fizycznej i sportu w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia. Na podstawie upoważnienia zawartego w art. 52 nie został jednak jak dotąd wydany akt wykonawczy. Prowadzone w tym zakresie w 2006 r. prace legislacyjne nie zostały zwieńczone sukcesem. W związku z tym, na podstawie art. 80 ustawy o sporcie kwalifikowanym, nadal obowiązuje w tym zakresie rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 13 sierpnia 2004 r. w sprawie określenia środków farmakologicznych i metod uznanych za dopingowe, których stosowanie jest zabronione 10, wydane na podstawie art. 48 ust. 3 ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej 11. Pozostając w mocy, stoi ono w sprzeczności z odpowiednimi przepisami Międzynarodowej Konwencji o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie, tj. załączoną do niej Listą substancji i metod zabronionych. Przytoczony przykład ilustruje kuriozalny charakter przyjętego w ustawie o sporcie kwalifikowanym rozwiązania legislacyjnego, polegającego na wprowadzeniu obowiązku wydawania aktu wykonawczego w przedmiocie ustalenia wykazu środków farmakologicznych i metod uznanych za dopingowe, których stosowanie jest zabronione. Wszak odpowiedzialność dyscyplinarna, związana np. ze stwierdzeniem takiej substancji w organizmie zawodnika lub zastosowaniem przez niego metody zabronionej, będzie realizowana przez polskie związki sportowe w oparciu o obowiązujące w tym zakresie przepisy wewnętrzne (najczęściej autorstwa międzynarodowych federacji sportowych, opracowane w pełnej zgodności z Kodeksem i międzynarodowymi standardami WADA, 8 Cajsel W. Ustawa o sporcie kwalifikowanym. Komentarz. Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2006, s. 251. 9 Por. art. 1 w związku z art. 2.1-2.8 Kodeksu WADA oraz Wach A. Światowy Kodeks Antydopingowy aspekty prawne. Sport Wyczyn. 2003, Nr 7-8, s. 40. 10 Dz.U. Nr 195, poz. 2005 11 Dz.U. Nr 25, poz. 113 z późn. zm.

10 Reguły antydopingowe w Polsce w tym Listą substancji i metod zabronionych), nie zaś w oparciu o przepisy ustawowe, w tym o wydane na podstawie upoważnienia ustawowego przedmiotowe rozporządzenie. Utrzymanie ponadto takiego rozwiązania oznacza prowokowanie sytuacji kolizji przepisów rozporządzenia z treścią wiążącego Polskę załącznika do Międzynarodowej Konwencji o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie, tj. wspomnianej Listy substancji i metod zabronionych. Nawet bowiem przy zachowaniu należytej dyscypliny legislacyjnej i systematyczności w wydawaniu co roku aktu wykonawczego, określającego wykaz środków farmakologicznych i metod uznanych za dopingowe, których stosowanie jest zabronione, nie można wykluczyć sytuacji takiego właśnie konfliktu norm prawnych. Kontynuując analizę przepisów ustawy o sporcie kwalifikowanym, w art. 51 określa ona status, a także tryb działania i kompetencje Komisji do Zwalczania Dopingu w Sporcie. Członków komisji, w liczbie od 10 do 15, powołuje na okres 4-letniej kadencji minister właściwy do spraw kultury fizycznej i sportu w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia. Ustawa przewiduje też warunki dla obligatoryjnego i fakultatywnego odwołania członka Komisji. Pośród przykładowych zadań organu właściwego w sprawach dopingu, jak określa Komisję ustawa, wymienia się opracowywanie propozycji rozwiązań prawnych i programów walki z dopingiem w sporcie, przeprowadzanie kontrolnych badań antydopingowych, a także prowadzenie edukacji profilaktycznej oraz upowszechnianie listy środków farmakologicznych i metod uznanych za dopingowe. Ustawa przewiduje ponadto finansowanie działalności Komisji oraz kontrolnych badań antydopingowych ze środków budżetu państwa. Warto też, poza nawiasem regulacji ustawowej, przypomnieć, iż Komisja pełni w Polsce funkcję narodowej agencji antydopingowej (NADO) w rozumieniu przepisów Światowego Kodeksu Antydopingowego WADA. Ustawa o sporcie kwalifikowanym wprowadza ponadto, w ramach rozdziału o zwalczaniu dopingu w sporcie (art. 53), obowiązek poddania się przez zawodników kontrolnym badaniom antydopingowym, tak w czasie zawodów sportowych, jak i poza nimi w czasie treningów, zgrupowań, konsultacji i innych zajęć sportowych. Dodatkowo ustawa przewiduje karę pozbawienia licencji zawodnika na okres od 6 miesięcy do 2 lat w przypadku niewywiązania się z tego obowiązku. Rozwiązanie to należy ocenić jako kontrowersyjne. Trudno bowiem orzec, jakie jest ratio legis wprowadzenia tak określonego ustawowego obowiązku. Dla zawodników bardziej efektywnym jego źródłem pozostają nadal przepisy wewnętrzne organizacji sportowych, tj. międzynarodowych federacji sportowych i WADA. Konieczność poddania się temu obowiązkowi wynika z charakteru uczestnictwa zawodników we współzawodnictwie sportowym. Również sankcje za niewywiązanie się z tego obowiązku są nakładane bez względu na obowiązujące w tym zakresie przepisy ustawy o sporcie kwalifikowanym. Co więcej, Światowy Kodeks Antydopingowy WADA konstytuuje dwa odrębne przewinienia dopingowe, związane z szeroko rozumianym unikaniem kontroli antydopingowej. Art.2.4 Kodeksu przewiduje, iż niestawiennictwo w wyznaczonym miejscu w okresie tzw. 60-minutowe go okienka 12 poza zawodami lub nieprzedstawienie wymaganych informacji 12 Zawodnik należący do tzw. RTP (ang. Registered Testing Pool), zobowiązany do przedstawienia informacji o miejscu swojego pobytu, musi ponadto określić dla każdego dnia jedno 60-minutowe okienko między godziną 6 rano a 23 wieczorem, podczas którego deklaruje on dostępność dla kontroli dopingowej w wybranym i ustalonym przez siebie miejscu. Zob. Piechota R. Międzynarodowe standardy WADA 2009 analiza stanu prawnego. Sport Wyczyn. 2009, Nr 2, s. 188.

Rafał Piechota 11 na temat miejsca pobytu 13, jeśli ma miejsce trzykrotnie w czasie 18 miesięcy, stanowi przewinienie dopingowe. Podobnie w przypadku odmowy lub niestawienia się bez uzasadnienia w punkcie pobrania próbki fizjologicznej po należytym powiadomieniu lub w wypadku unikania pobrania próbki w inny sposób, o czym mowa w art. 2.3 Kodeksu WADA. Zróżnicowanie stanów faktycznych, dających się zakwalifikować jako unikanie kontroli antydopingowej, a co za tym idzie, niejednorodna ich ocena w zakresie zagrożenia sankcją, zwłaszcza gdy w rachubę wchodzi możliwość popełnienia tego przewinienia jako kolejnego 14 za co grozi kara zakazu udziału we współzawodnictwie sportowym w wymiarze przekraczającym dwa lata, wpływa na negatywną ocenę rozwiązania legislacyjnego przyjętego w art. 53 ustawy (szczególnie w zakresie wymiaru przewidzianej w nim kary). Biorąc powyższe pod uwagę, wydaje się, że ustawodawca powinien zrezygnować z wprowadzania ustawowego obowiązku poddawania się kontrolnym badaniom antydopingowym, a samo działanie, polegające na unikaniu kontroli antydopingowej, zakwalifikować winien jako doping w sporcie i pomieścić w ramach członu abstrakcyjnego definicji dopingu, obok takich zachowań jak używanie substancji zabronionej, czy stosowanie metody zabronionej. Rozwiązanie takie zgodne byłoby z obowiązującymi standardami międzynarodowymi. Art. 54 ustawy o sporcie kwalifikowanym zawiera kolejne już w omawianym rozdziale upoważnienie do wydania aktu wykonawczego. Zobowiązuje się w nim ministra właściwego do spraw kultury fizycznej i sportu, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia, do określenia, w drodze rozporządzenia, podmiotów przeprowadzających analizy antydopingowe, w sposób uwzględniający konieczność zapewnienia prawidłowości przeprowadzania tych analiz. Na podstawie tak sformułowanego upoważnienia ustawowego wydane zostało rozporządzenie Ministra Sportu z dnia 4 września 2006 r. w sprawie podmiotów przeprowadzających analizy antydopingowe 15. Określa ono kryteria konieczne do spełnienia przez podmioty przeprowadzające w rozumieniu przepisów ustawy analizy antydopingowe. Pośród nich wymieniono obowiązek posiadania ważnej akredytacji Światowej Agencji Antydopingowej (WADA) oraz zawarcie umowy na przeprowadzanie analiz antydopingowych z Komisją do Zwalczania Dopingu w Sporcie. Jedynym podmiotem posiadającym akredytację WADA w Polsce jest Instytut Sportu. Jednak fakt ten nie zobowiązuje Komisji do zawarcia umowy właśnie z Instytutem. Komisja może zdecydować o wyborze podmiotu spoza terytorium naszego kraju, co, wziąwszy pod uwagę przepisy o zamówieniach publicznych, nie jest wcale tak nieprawdopodobne. Pozbawienie z kolei Instytutu Sportu głównego zleceniodawcy usługi wykonania analiz antydopingowych mogłoby, z uwagi na wymagania WADA co do minimalnej liczby przeprowadzonych analiz, doprowadzić do utraty akredytacji przez laboratorium działające w ramach Instytutu. Z tego punktu widzenia, nie jest to rozwiązanie korzystne, 13 Międzynarodowy Standard Badań WADA przewiduje tworzenie przez organizacje antydopingowe tzw. RTP, czyli puli zawodników (grup docelowych) rejestrowanych na potrzeby badań antydopingowych. Zawodnicy zakwalifikowani do takiej puli, poddani są specjalnemu reżimowi informowania o miejscu pobytu. Są zobowiązani przed rozpoczęciem każdego kwartału do przekazania odpowiedniej organizacji informacji o miejscu swojego pobytu, obejmującej szczegółowe dane na temat harmonogramu swojej aktywności w ciągu następnych trzech miesięcy. Zob. Piechota R. Międzynarodowe standardy WADA 2009 analiza stanu prawnego. Sport Wyczyn. 2009, Nr 2, s. 188. 14 Ponowne naruszenie reguł antydopingowych powoduje, zgodnie z postanowieniami Kodeksu WADA, zastosowanie surowszej sankcji niż w przypadku pierwszego przewinienia dopingowego. W art. 10.7 Kodeksu pomieszczono szczegółową tabelę, która obrazuje, jakie są granice zagrożenia karą, w przypadku różnych konfiguracji kolejnych przewinień dopingowych. Zob. Piechota R. Nowy Kodeks Antydopingowy WADA 2007. Sport Wyczyn. 2008, Nr 1-3, s. 133. 15 Dz.U. Nr 169, poz. 1212

12 Reguły antydopingowe w Polsce tym bardziej że Minister Sportu i Turystyki, zgodnie z zapisami Kodeksu WADA 16, raz na trzy lata przesyła do Światowej Agencji Antydopingowej list poparcia, w którym zobowiązuje się do stałego wspierania finansowego laboratorium antydopingowego i prowadzonych w nim badań naukowych oraz pokrycia kosztów analiz przynajmniej minimalnej (wymaganej do utrzymania akredytacji) liczby próbek w ciągu roku. Stąd też znacznie lepszym rozwiązaniem wydaje się to, przyjęte w projekcie ustawy o sporcie, o którym będzie jeszcze mowa. Ostatnim artykułem w rozdziale ustawy o sporcie kwalifikowanym, poświęconym zwalczaniu dopingu w sporcie, jest art. 55. Przewiduje on poddanie odpowiedzialności dyscyplinarnej zawodników, trenerów oraz innych osób za naruszenie przepisów antydopingowych określonych przez międzynarodowe organizacje sportowe. Przyjęcie takiego rozwiązania może dziwić, jako że rozszerza krąg podmiotów, których zachowanie podlega odpowiedzialności z tytułu naruszenia reguł antydopingowych o trenerów oraz inne osoby, podczas gdy w definicji dopingu mowa jest tylko o pewnych zachowaniach samych zawodników. Można zatem wnioskować, że trenerzy i wspomniane w art. 54 ustawy inne osoby ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną za naruszenie przepisów antydopingowych, określonych przez międzynarodowe organizacje sportowe, mimo że ich działanie, ze względu na ograniczony zakres podmiotowy regulacji art. 50 ustawy, nie stanowi dopingu w sporcie. Wątpliwości budzi również celowość zamieszczania w ustawie przepisu tej treści, co art. 54. Przepis ten pełni bowiem jedynie funkcję informacyjną, nie konstytuując żadnego obowiązku realizacji odpowiedzialności dyscyplinarnej w sprawach o naruszenie reguł antydopingowych. Wrażenie to potęguje fakt, że w ustawie nie określono podmiotów uprawnionych do realizacji tej odpowiedzialności. 16 World Anti-Doping Code, the International Standard for Laboratories (January 2009).

Rafał Piechota 13 1.2. Projekt ustawy o sporcie 17 Projekt ustawy o sporcie, który w sierpniu 2009 r. trafił do Sejmu, również zawiera rozdział poświęcony zwalczaniu dopingu w sporcie. Jest on mniej obszerny niż analogiczny rozdział ustawy o sporcie kwalifikowanym. Składa się bowiem z trzech artykułów. Dotyczą one przede wszystkim definicji dopingu w sporcie, statusu i kompetencji Komisji do Zwalczania Dopingu w Sporcie oraz sposobu finansowania badań antydopingowych oraz innych działań Instytutu Sportu, niezbędnych dla utrzymania akredytacji WADA. Dodatkowo projekt ustawy o sporcie w art. 66 wprowadza zmiany w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny 18, kryminalizując również niektóre zachowania, polegające na naruszeniu reguł antydopingowych. Projekt ustawy o sporcie w art. 50 zawiera mieszaną definicję dopingu. Jej człon abstrakcyjny znajduje się w ust. 1 tego artykułu. Warto podkreślić, iż enumeratywne wyliczenie zachowań, uznanych za doping w sporcie, jak to uczyniono w treści art. 50 ust. 1 projektu ustawy, zgodne jest z przyjętymi standardami międzynarodowymi w tym zakresie, tj. zarówno z wiążącą Polskę Międzynarodową Konwencją o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie, jak i niewiążącym instrumentem, jakim jest Kodeks WADA. Przy uwzględnieniu powyższego, projekt ustawy jako doping w sporcie określa obecność substancji zabronionej lub jej metabolitów, lub markerów w próbce fizjologicznej osoby uczestniczącej lub przygotowującej się do uczestnictwa we współzawodnictwie sportowym, a także użycie, usiłowanie użycia, pomocnictwo lub podżeganie do użycia przez osobę uczestniczącą lub przygotowującą się do uczestnictwa we współzawodnictwie sportowym substancji zabronionej, lub metody zabronionej oraz posiadanie w związku z uczestnictwem lub przygotowaniem do uczestnictwa we współzawodnictwie sportowym substancji zabronionej, lub przyrządów umożliwiających stosowa- 17 Autor zdaje sobie w pełni sprawę z faktu przedstawienia Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej w tym samym czasie dwóch projektów ustawy o sporcie, a mianowicie projektu rządowego (druk nr 2313 z dnia 28 sierpnia 2009 r.) oraz poselskiego (druk nr 2374 z dnia 14 maja 2009 r.). Tym niemniej, przedmiotem analizy i omówienia autor zdecydował się uczynić jedynie projekt rządowy. Projekt poselski, w opinii autora, nie wnosi nowej jakości legislacyjnej do przepisów o zwalczaniu dopingu w sporcie, albo powielając tylko rozwiązania przyjęte w obowiązującej ustawie o sporcie kwalifikowanym, albo kopiując te, na których oparty jest (lub był wcześniej) projekt rządowy, a z których zrezygnowano w toku prac, uznając je za nieefektywne. I tak, zbliżony kształt jak w rządowym projekcie ustawy o sporcie ma proponowana w projekcie poselskim regulacja w zakresie definicji dopingu w sporcie (jednak w przeciwieństwie do projektu rządowego nie ma ona tu charakteru wyczerpującego, poprzez odwołanie do przepisów organizacji sportowych), funkcjonowania i kompetencji Komisji do Zwalczania Dopingu w Sporcie (różnica sprowadza się do formy aktu prawnego, regulującego szczegółowo zasady działania Komisji) oraz udzielenia dotacji Instytutowi Sportu w celu utrzymania akredytacji WADA. Różnica między przepisami o zwalczaniu dopingu w sporcie, zawartymi w obu projektach ustawy, uwidacznia się natomiast w sposobie formułowania przepisów karnych. Projekt poselski nie wprowadza do Kodeksu karnego nowego rozdziału dedykowanego przestępstwom przeciwko zasadom rywalizacji sportowej, w tym tzw. przestępstwom dopingowym. Zmienia jedynie brzmienie przepisów o korupcji w sporcie (obecnie art. 296b Kodeksu karnego), a w zakresie zwalczania dopingu w sporcie penalizuje, jednak w ramach postanowień projektu ustawy (art. 61), a nie Kodeksu karnego, obrót substancjami zabronionymi i przyrządami służącymi do przeprowadzenia metody zabronionej. Idea penalizacji tego rodzaju przewinienia dopingowego towarzyszyła także pracom nad rządowym projektem ustawy. Porzucono ją jednak ze względu na ostatecznie pozytywną ocenę obowiązywania w tym zakresie przepisów innych ustaw, w tym Prawa farmaceutycznego i Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Trudno oprzeć się wrażeniu, iż także kilka innych rozwiązań przyjętych z pewnymi modyfikacjami w projekcie poselskim zaczerpnięto z projektu rządowego. Świadczyć o tym może chociażby obecność substancji zabronionych wśród przedmiotów ulegających przepadkowi na podstawie projektowanego art. 296d Kodeksu karnego, o czym mowa w art. 83 projektu poselskiego ustawy o sporcie, wprowadzającego zmiany do Kodeksu karnego. Może to dziwić, ponieważ projekt poselski nie wprowadza do Kodeksu karnego żadnych przepisów odnoszących się do zwalczania dopingu w sporcie. Czyni to natomiast projekt rządowy, z którego prawdopodobnie skopiowano to rozwiązanie. 18 Dz.U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.

14 Reguły antydopingowe w Polsce nie metody zabronionej. Katalog ten obejmuje także podanie lub usiłowanie podania substancji zabronionej oraz udział w przygotowaniu lub zastosowaniu metody zabronionej w związku z uczestnictwem lub przygotowaniem do uczestnictwa we współzawodnictwie sportowym, jak również utrudnianie lub udaremnianie kontroli dopingowej lub manipulowanie jej przebiegiem oraz wprowadzanie do obrotu substancji zabronionych lub przyrządów umożliwiających stosowanie metody zabronionej lub uczestniczenie w takim obrocie. Poza rozszerzeniem w projekcie ustawy katalogu zachowań, stanowiących doping w sporcie, autor projektu zdecydował także o rozszerzeniu zakresu podmiotowego tej definicji, jako że przepisy art. 50 ust. 1 dotyczą zachowań nie tylko samych zawodników. Ponadto, w związku z użyciem przez autora projektu terminu uczestnictwo lub przygotowanie do uczestnictwa we współzawodnictwie sportowym, rozumieć należy, iż doping w sporcie stanowią zarówno zachowania, które miały miejsce w czasie zawodów sportowych, jak i poza nimi. Ostatnie rozwiązanie jest analogiczne do przyjętego w obowiązującej ustawie o sporcie kwalifikowanym. Projekt ustawy o sporcie przewiduje istnienie okoliczności, uzasadniających traktowanie pewnych zachowań na zasadzie wyjątku od zdefiniowanego w art. 50 ust. 1 dopingu w sporcie. Wyjątek ten dotyczy zachowań, które spełniają przesłanki określone w definicji dopingu, ale jednak z określonych powodów nie mogą być traktowane jako takie. Dotyczy to, na podstawie art. 50 ust. 2, wszystkich zachowań związanych z przyjmowaniem przez zawodnika substancji zabronionej lub metody zabronionej, jeśli jest to uzasadnione celem leczniczym, a zawodnik otrzymał zgodę Komisji do Zwalczania Dopingu w Sporcie na stosowanie określonej substancji zabronionej lub metody zabronionej. Wyjątek ten związany jest z wprowadzeniem przez WADA Międzynarodowego Standardu Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych (TUE), którego wyciąg stanowi również załącznik do Międzynarodowej Konwencji o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie. Drugi wyjątek, o którym mowa w art. 50 ust. 2, dotyczy wprowadzania do obrotu substancji zabronionych lub przyrządów umożliwiających stosowanie metody zabronionej, lub uczestniczenia w takim obrocie, w odniesieniu do produktów leczniczych dopuszczonych do obrotu na zasadach przewidzianych w ustawie Prawo farmaceutyczne. Na potrzeby definicji dopingu w sporcie przepisy art. 50 ust. 2 uznać należy za element negatywny jej członu abstrakcyjnego. Definicję dopingu w sporcie uzupełniają w projekcie ustawy o sporcie przepisy art. 50 ust. 3-5, tworzące jej człon pragmatyczny. Przepisy te posługują się terminami substancja zabroniona oraz metoda zabroniona. Autor projektu podjął próbę ich zdefiniowania w sposób ogólny, ze względu na wymogi legislacyjne. Ostatecznie jednak w zakresie wyczerpującego ich określenia odsyła do załącznika nr 1 (Lista substancji i metod zabronionych WADA) do Międzynarodowej Konwencji o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie oraz jego zmian, dokonywanych w trybie przewidzianym w art. 34 tej konwencji. Rozwiązanie takie jest niezwykle istotne z punktu widzenia praktyki stosowania prawa, a także w kontekście zasady pewności prawa. Wejście w życie ustawy, a co za tym idzie, przyjęcie takiego rozwiązania, zniesie, wprowadzony przez ustawę o sporcie kwalifikowanym, obowiązek określania w drodze rozporządzenia wykazu środków farmakologicznych i metod uznanych za dopingowe, których stosowanie jest zabronione.

Rafał Piechota 15 Art. 50 projektu ustawy o sporcie określa ponadto w ust. 6 zasady realizacji odpowiedzialności dyscyplinarnej za stosowanie dopingu w sporcie. Podmiotami zobowiązanymi do wykonywania zadań w tym zakresie czyni projekt ustawy podmioty prowadzące działalność sportową, w tym w szczególności polskie związki sportowe. Przepis ten pozwala zatem w praktyce na realizację odpowiedzialności dyscyplinarnej tak przez organizacje międzynarodowe, jak i przez polskie związki sportowe, w zależności od tego, kto jest organizatorem współzawodnictwa sportowego lub kto odpowiada za przeprowadzone badanie antydopingowe. Podstawą realizacji tak rozumianej odpowiedzialności dyscyplinarnej są regulaminy podmiotów wskazanych w art. 50 ust. 6. Przyjęta w ten sposób reguła jest wyrazem poszanowania przez autora projektu autonomii organizacji sportowych. Projekt ustawy o sporcie dużo miejsca poświęca też Komisji do Zwalczania Dopingu w Sporcie, nie wprowadzając jednak wielu istotnych zmian w zakresie jej funkcjonowania, w stosunku do obowiązującej ustawy o sporcie kwalifikowanym. Różnice w stanie prawnym dotyczyć będą jedynie ograniczenia liczby członków Komisji, modyfikacji przykładowego zakresu zadań, a także uregulowania pozycji Komisji w systematyce sektora finansów publicznych. Dotąd przepisy ustawy o sporcie kwalifikowanym mówiły jedynie o finansowaniu działalności Komisji ze środków budżetu państwa. Projekt ustawy o sporcie określa natomiast formę działania biura Komisji, zapewniającego jej obsługę. Otrzymuje ono status jednostki budżetowej ze wszystkimi tego konsekwencjami. Zmiana dotyczy także statutu Komisji. Na podstawie art. 51 ust. 6 ustawy o sporcie kwalifikowanym organizację Komisji, tryb i sposób jej działania określa regulamin uchwalony przez Komisję i zatwierdzony przez ministra właściwego do spraw kultury fizycznej i sportu. Projekt ustawy o sporcie przewiduje, że regulamin ten będzie nadawany przez tegoż ministra w drodze zarządzenia. Projekt ustawy o sporcie zmienia również model finansowania badań antydopingowych oraz wszelkich innych wydatków związanych z utrzymaniem akredytacji WADA przez laboratorium, działające w ramach organizacyjnych Instytutu Sportu. W związku ze zmianą przez WADA wymogów akredytacyjnych 19 oraz w celu wyeliminowania krytykowanego w niniejszym opracowaniu modelu finansowania badań antydopingowych za pośrednictwem Komisji do Zwalczania Dopingu w Sporcie, autor projektu ustawy zdecydował o zmianie kierunku przepływu środków na ten cel, a także o zmianie ich charakteru. Na podstawie art. 52 projektu ustawy, minister właściwy do spraw kultury fizycznej 20 może udzielić dotacji celowej Instytutowi Sportu w Warszawie, w wysokości określonej w ustawie budżetowej, na zadania związane z utrzymaniem akredytacji WADA oraz zakup sprzętu służącego do przeprowadzania badań antydopingowych. Jak czytamy w uzasadnieniu projektu ustawy o sporcie, rozwiązanie takie ma dodatkowo pozwolić na realizację zobowiązań wynikających z Międzynarodowej Konwencji o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie: Zgodnie z konwencją, w celu realizacji jej postanowień, państwa-strony zobowiązały się do podjęcia odpowiednich działań ustawodawczych, regulacyjnych oraz obejmujących wdrażanie odpowiednich polityk w tym 19 Nowy Międzynarodowy Standard dla Laboratoriów WADA, przyjęty przez Komitet Wykonawczy tej organizacji 20 września 2008 r., stanowi o podniesieniu minimalnego progu wykonywanych przez laboratorium badań, jako warunku koniecznego podtrzymania akredytacji WADA. Próg ten wynosił poprzednio 1500 badań (analiz próbek biologicznych) wykonanych w ciągu roku. Standard podniósł go do 3000 próbek rocznie. Zob. Piechota R. Międzynarodowe standardy WADA 2009 analiza stanu prawnego. Sport Wyczyn. 2009, Nr 2, s. 192. 20 Na podstawie art. 65 projektu ustawy o sporcie, w ustawie z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz.U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437 z późn. zm.) dział administracji kultura fizyczna i sport zmienia się na dział kultura fizyczna.

16 Reguły antydopingowe w Polsce zakresie. Ponadto, postanowienia konwencji przyjmują, że państwa-strony zapewnią fundusze na wspieranie krajowego programu badań lub wesprą organizacje antydopingowe w finansowaniu kontroli antydopingowej przez bezpośrednie subwencje lub dotacje. Rozwiązanie przyjęte w art. 52 projektu ustawy pozwoli skutecznie i efektywnie zrealizować nałożone na Polskę zobowiązania, wynikające z konwencji. 21 Projekt ustawy o sporcie dokonuje też szeregu zmian w przepisach obowiązujących, w tym, na podstawie art. 66, wprowadza odrębny rozdział do ustawy Kodeks karny, dedykując go przestępstwom przeciwko zasadom rywalizacji sportowej. Rozdział ten penalizuje też pewne zachowania, polegające na stosowaniu dopingu w sporcie. Dotyczy to odpowiednio podania małoletniemu uczestniczącemu lub przygotowującemu się do uczestnictwa we współzawodnictwie sportowym substancji zabronionej lub zastosowania wobec niego metody zabronionej oraz podania substancji zabronionej, lub stosowania metody zabronionej wobec osoby uczestniczącej lub przygotowującej się do uczestnictwa we współzawodnictwie sportowym bez jej wiedzy. Przestępstwa te, określone w projektowanym art. 264f 1 i 2 Kodeksu karnego, będą zagrożone grzywną, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności do lat 2. Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu ustawy, w projektowanym art. 264f 1 Kodeksu karnego będą objęci szczególną ochroną małoletni w związku z potrzebą silniejszej ochrony ich zdrowia ( ). Dodatkowym argumentem przemawiającym za wprowadzeniem ochrony małoletnich przed stosowaniem wobec nich dopingu jest obniżanie się wieku inicjacji w sporcie oraz potrzeba krzewienia wśród młodzieży uczestniczącej we współzawodnictwie sportowym uczciwych i prawidłowych postaw, przeciwdziałania takim nieuczciwym zachowaniom, które mogą nie tylko wpłynąć na rezultat rywalizacji, ale również wywierać na jej uczestników demoralizujący wpływ (s. 28). Wątpliwości budzić może jedynie zakwalifikowanie jako przestępstwa podania wszelkich substancji zabronionych lub zastosowania wszelkich metod zabronionych w przypadku zachowań, określonych w projektowanym art. 264f 1 i 2. Praktyka innych państw (np. Słowacji) wskazuje bowiem na celowość penalizacji zachowań, polegających na podaniu jedynie najniebezpieczniejszych dla zdrowia klas substancji zabronionych (np. steroidów anabolicznych, hormonów i pokrewnych substancji). 1.3. Inne ustawy Komplementarny charakter w stosunku do przepisów projektowanej ustawy o sporcie, a także (a może przede wszystkim...) do standardów międzynarodowych, wysłowionych w Międzynarodowej Konwencji o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie, czy w nieposiadającym mocy obowiązującej w polskim porządku prawnym Kodeksie WADA, mają przepisy niektórych ustaw, w tym przede wszystkim ustawy z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne, ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, a także ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych 22 oraz ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi 23. 21 Z uzasadnienia do projektu ustawy o sporcie, s. 25. 22 Dz.U. Nr 11, poz. 84 z późn. zm. 23 Dz.U. Nr 35, poz. 230 z późn. zm.

Rafał Piechota 17 Przedmiot regulacji wymienionych aktów prawnych dotyczy substancji, spośród których pewne zakwalifikować można również jako substancje zabronione, w rozumieniu przepisów o zwalczaniu dopingu w sporcie. Ustawy te, określając warunki wykonywania nadzoru nad wytwarzaniem tych substancji, ich przetwarzaniem, przerabianiem, obrotem nimi, czy ich posiadaniem, służą także realizacji zadań państwa w zakresie zwalczania dopingu w sporcie, a w szczególności tych, wymierzonych przeciwko udziałowi w obrocie substancjami zabronionymi, czy ich posiadaniu. Przepisy wspomnianych ustaw, w związku z zakwalifikowaniem pewnych substancji, objętych zakresem ich regulacji, jako substancji zabronionych, służą także wzmocnieniu profilaktyki antydopingowej, dzięki realizacji na ich podstawie działalności wychowawczej, edukacyjnej, czy informacyjnej. 1.4. Umowy międzynarodowe Konwencja Antydopingowa Rady Europy i Międzynarodowa Konwencja o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie UNESCO zawierają reguły antydopingowe o charakterze ogólnym, które nie dają się co do zasady bezpośrednio zastosować, a które dla takiego zastosowania wymagają przyjęcia określonych rozwiązań w aktach prawa krajowego. Obie konwencje tworzą szereg obowiązków pozytywnych i negatywnych dla państw-stron, których realizacja wymaga przyjęcia takich właśnie rozwiązań. Nie zmienia to jednak faktu, że obie konwencje stanowią źródła prawa powszechnie obowiązującego w Polsce, a tym samym zawarte w ich treści reguły antydopingowe stanowią część polskiego porządku prawnego. Dlatego warto bliżej przyjrzeć się przedmiotowi regulacji obu konwencji. 1.4.1. Konwencja Antydopingowa Rady Europy Konwencja Antydopingowa Rady Europy, sporządzona 16 listopada 1989 roku w Strasburgu, to pierwszy o takim znaczeniu instrument prawa międzynarodowego w dziedzinie zwalczania dopingu w sporcie. Konwencja ta, podpisana przez Polskę w dniu jej sporządzenia, a ratyfikowana dnia 7 września 1990 r., w życie weszła 1 listopada 1990 r. Konwencja, stanowiąca rodzaj zobowiązania dla organów rządowych jej sygnatariuszy, jest instrumentem harmonizującym międzynarodową w tym zakresie kooperację. Nie jest więc dokumentem, którego zadaniem jest rozwiązanie skomplikowanych problemów technicznych towarzyszących walce z dopingiem - jej celem jest redukowanie i eliminacja zjawiska dopingu ze sportu poprzez jak najdalej zintegrowane działania prawne i uporządkowaną na tym gruncie współpracę międzynarodową. Odnosi się to zarówno do ustanawiania przepisów i regulaminów walki z dopingiem, jak i procesu finansowania i kontrolowania realizacji programów antydopingowych, a także zawierania porozumień międzynarodowych o współpracy w zakresie kontroli zawodników i zespołów przebywających na terenie danego kraju oraz organizowania i subsydiowania laboratoriów 24. 24 Zaczerpnięto w 2005 r. ze strony internetowej: www.men.waw.pl (aktualnie nieaktywnej).

18 Reguły antydopingowe w Polsce Konwencja zobowiązuje państwa-strony do podjęcia wspólnych działań na rzecz ograniczenia, a w przyszłości wyeliminowania zjawiska dopingu w sporcie. Realizacja tak określonego celu odbywa się zarówno poprzez działania na płaszczyźnie koordynacji wewnątrzpaństwowej, jak i współpracy międzynarodowej. Dlatego też, obok kontroli przedsięwzięć i akcji własnych organów rządowych oraz instytucji (art. 3 Konwencji), państwa-strony zobowiązują się również do podjęcia wzajemnej współpracy w zakresie działalności antydopingowej, a także do popierania podobnej współpracy pomiędzy właściwymi organizacjami sportowymi (art. 8). W płaszczyźnie koordynacji wewnątrzpaństwowej wysiłki państw-stron powinny, zgodnie z postanowieniami Konwencji, zmierzać przede wszystkim w kierunku ograniczenia na własnym obszarze dostępności substancji zabronionych 25. Konwencja Antydopingowa zobowiązuje też państwa-strony do zorganizowania lub pomocy w zorganizowaniu na ich terytorium laboratoriów antydopingowych, odpowiadających kryteriom przyjętym przez właściwe międzynarodowe organizacje sportowe, jak również do udzielania pomocy, mającym siedzibę na ich terytorium organizacjom sportowym, w uzyskaniu dostępu do laboratoriów na terytorium innego państwa-strony (art. 5). Stosownie do postanowień Konwencji, państwa-strony zobowiązane są również do opracowania i realizacji, w razie potrzeby we współpracy z zainteresowanymi organizacjami sportowymi i środkami masowego przekazu, programów edukacyjnych i kampanii informacyjnych, podkreślających niebezpieczeństwo, jakie dla zdrowia niesie doping i szkodę, jaką wyrządza sportowym wartościom etycznym (art. 6). Istotne znaczenie dla interpretacji założeń Konwencji ma jej Protokół Dodatkowy, przyjęty 3 lipca 2002 r. przez Komitet Ministrów Rady Europy. Zawiera on postanowienia dostosowujące treść Konwencji do nowej sytuacji międzynarodowej w dziedzinie walki z dopingiem w sporcie. Po pierwsze, Protokół zakłada wzajemne uznawanie przez jego strony kontroli dopingowych (w celu zgodności z normami uznawanymi w skali międzynarodowej - organizacje antydopingowe zobowiązuje się do posiadania certyfikatu ISO). Po drugie zaś, na mocy przepisów Dodatkowego Protokołu, uznane zostają kompetencje Światowej Agencji Antydopingowej i innych organizacji kontrolujących stosowanie dopingu, działających w jej imieniu i prowadzących kontrole sportowców poza zawodami 26. 1.4.2. Międzynarodowa Konwencja o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie Międzynarodowa Konwencja o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie to akt prawny przygotowany w ramach UNESCO. Projekt końcowy Konwencji został zaprezentowany i przyjęty 25 Stąd też państwa-strony zobowiązane są do przyjmowania odpowiednich regulacji prawnych lub środków administracyjnych (włącznie z postanowieniami o kontroli obrotu, posiadania, przywozu, rozprowadzania i sprzedaży) w tym zakresie (art. 4 ust. 1 Konwencji). Strony lub w razie potrzeby odpowiednie organizacje pozarządowe przyjmują jako kryterium subsydiowania organizacji sportowych przestrzeganie przez nie przepisów antydopingowych (art. 4 ust. 2 Konwencji), a także pomagają swym organizacjom sportowym w finansowaniu kontroli i analiz dopingowych, bezpośrednio poprzez subsydia i dotacje lub poprzez uwzględnianie kosztów tych kontroli i analiz przy ustalaniu całościowych subsydiów lub dotacji przyznawanych tym organizacjom; podejmują kroki wstrzymujące dotowanie z funduszy publicznych treningu sportowców, którzy zostali zawieszeni w wyniku dokonania wykroczenia dopingowego w sporcie, na okres ich zawieszenia; popierają i w razie potrzeby ułatwiają przeprowadzanie przez ich organizacje sportowe kontroli dopingowych wymaganych przez kompetentne międzynarodowe organizacje sportowe podczas zawodów (art. 4 ust. 3 lit a-c Konwencji). 26 Zaczerpnięto w 2005 r. ze strony internetowej: www.men.waw.pl (aktualnie nieaktywnej).

Rafał Piechota 19 w dniu 19 października 2005 r., podczas Konferencji Generalnej UNESCO, w czasie trwania jej 33. sesji. Konwencja weszła w życie, zgodnie z jej art. 37 ust. 1, 1 lutego 2007 r., a więc pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie pełnego miesiąca od dnia złożenia trzydziestego dokumentu ratyfikacyjnego (dokument taki w dniu 11 grudnia 2006 r. przekazał Luksemburg). Polska Konwencję ratyfikowała w dniu 28 grudnia 2006 r., kiedy to Prezydent RP podpisał dokument ratyfikacyjny w tej sprawie. Dnia 17 stycznia 2007 r. Sekretariat UNESCO w Paryżu potwierdził jego otrzymanie. Zgodnie z art. 37 konwencji, weszła ona w życie w stosunku do Polski 1 marca 2007 r. Konwencja miała stanowić panaceum na wszelkie problemy, zwłaszcza natury prawnej, związane z funkcjonowaniem dotychczas obowiązujących przepisów antydopingowych. Miał to być dokument, który wprowadzając bezpośrednio zharmonizowane i zunifikowane standardy Światowego Kodeksu Antydopingowego WADA, pozbawiony będzie wad tego ostatniego 27. Konwencja bowiem, jako umowa międzynarodowa, posiada w przeciwieństwie do Kodeksu walor prawa powszechnie obowiązującego. Jednak idea, by Kodeks stanowił załącznik do Konwencji, będąc jej integralną częścią, czy nawet został wprost inkorporowany do treści Konwencji, nie została zrealizowana 28. Tym niemiej, Konwencja bezpośrednio i pośrednio wspiera założenia Kodeksu, wyznaczając państwom zadania w obszarze jego obowiązywania. Międzynarodowa Konwencja o Zwalczaniu Dopingu w Sporcie zobowiązuje państwa-strony do podjęcia określonych działań na szczeblu krajowym (część II Konwencji) oraz w zakresie współpracy międzynarodowej (część III). Na polu działań krajowych państwa odpowiadają między innymi za ograniczenie dostępności i stosowania w sporcie substancji i metod zabronionych oraz usprawnienie kontroli dopingowych. W tym celu będą one podejmować starania w zakresie zwalczania nielegalnego handlu substancjami i metodami zabronionymi oraz kontroli ich produkcji, importu, dystrybucji i sprzedaży. Państwa zobowiązują się także do podjęcia określonych kroków w stosunku do personelu pomocniczego zawodników, w przypadku naruszenia przez nich reguł antydopingowych. Zobowiązania te polski ustawodawca realizuje w sposób opisany we wcześniejszej części niniejszego opracowania (por. ustawa o sporcie kwalifikowanym, projekt ustawy o sporcie). Konwencja w zakresie współpracy międzynarodowej nakłada na państwa obowiązek wspierania misji walki z dopingiem, realizowanej przez Światową Agencję Antydopingową (WADA). Ponadto, ustanawia tzw. Fundusz dobrowolny, czyli Fundusz przeznaczony na wyeliminowanie dopingu. Środki Funduszu obejmują między innymi wkłady wnoszone przez państwa-strony, darowizny lub zapisy dokonywane przez określone podmioty. Konwencja nie traci z pola widzenia także istotnej kwestii zapobiegania praktykom dopingowym. Nakłada na państwa liczne obowiązki w zakresie edukacji i szkolenia (część IV), które mają służyć realizacji funkcji prewencyjnej. Konwencja zawiera także odpowiednie zapisy dotyczące badań naukowych (część V). 27 Wach A. Światowa Konwencja Antydopingowa. Sport Wyczyn. 2007, Nr 1-3, s. 138-139. 28 Do Konwencji w formie załączników dołączono jedynie Listę substancji i metod zabronionych oraz wyciąg z Międzynarodowego Standardu Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych. Kodeks został do Konwencji dołączony jedynie w formie dodatku, który na mocy postanowień samej Konwencji ma jedynie charakter informacyjny i nie stanowi jej integralnej części (art. 4 ust. 2), a przez to nie tworzy dla państw żadnych zobowiązań w sferze prawa międzynarodowego.

20 Reguły antydopingowe w Polsce 1.4.3. Światowy Kodeks Antydopingowy i standardy międzynarodowe Światowy Kodeks Antydopingowy został opracowany pod auspicjami Światowej Agencji Antydopingowej (WADA), zastępując Kodeks Antydopingowy Ruchu Olimpijskiego, obowiązujący jeszcze formalnie do Igrzysk Olimpijskich w Atenach. Kodeks WADA został przyjęty przez uprawniony organ statutowy organizacji dnia 5 marca 2003 r. 29 Kodeks to tzw. living document, co oznacza, że jest on poddawany okresowym rewizjom, w zależności od zmieniających się warunków prawno-faktycznych oraz od charakteru i tempa tych zmian. Ostatniej rewizji Kodeksu dokonano 17 listopada 2007 r., na mocy decyzji Rady Założycielskiej WADA. Zrewidowany Kodeks wszedł w życie z dniem 1 stycznia 2009 r. Kodeks, uzupełniony o standardy międzynarodowe 30 oraz tzw. modele najlepszych praktyk 31, stanowi zasadniczy element realizowanego przez WADA Światowego Programu Zwalczania Dopingu w Sporcie. Celem tego przedsięwzięcia jest z jednej strony ochrona fundamentalnego prawa sportowca do uczestnictwa w uczciwym i wolnym od dopingu współzawodnictwie oraz promowanie zdrowia, z drugiej zaś zapewnienie harmonizacji, koordynacji i poprawa skuteczności działań, zmierzających do wykrywania, zniechęcania i zapobiegania dopingowi w sporcie międzynarodowym oraz krajowym 32. Skuteczność tego procesu gwarantować ma wypracowany przez WADA mechanizm harmonizujący, oparty na dokumentach różnego szczebla, wyznaczających wspólne cele programu i techniki ich realizacji. Należą do nich Kodeks (poziom 1), a także wspomniane międzynarodowe standardy (poziom 2) oraz modele najlepszych praktyk (poziom 3). Kodeks WADA jest dokumentem, który ze względu na swój status prawny, wzbudza wiele kontrowersji. Jako że został opracowany i przyjęty w ramach Światowej Agencji Antydopingowej to nie może on mieć dla państw, w tym również dla Polski, charakteru wiążącego. Agencja jest bowiem fundacją podmiotem powstałym w oparciu o przepisy prywatnego prawa szwajcar- 29 Sygnatariuszami Światowego Kodeksu Antydopingowego są Światowa Agencja Antydopingowa, Międzynarodowy Komitet Olimpijski, międzynarodowe federacje sportowe, Międzynarodowy Komitet Paraolimpijski, narodowe komitety olimpijskie, narodowe komitety paraolimpijskie, a także organizatorzy najważniejszych imprez sportowych oraz narodowe organizacje antydopingowe. 30 Międzynarodowe standardy WADA dotyczą różnych obszarów technicznych i operacyjnych Światowego Programu Zwalczania Dopingu i są opracowywane w porozumieniu z ruchem sportowym i władzami publicznymi. Celem standardów pozostaje harmonizacja działań prowadzonych przez podmioty krajowe, odpowiedzialne za te właśnie techniczne i operacyjne obszary programu. Standardy międzynarodowe traktować należy jako integralną część Kodeksu, jako że są one niezbędne dla procesu jego właściwego wdrożenia. Zostały one ujęte w ramach odrębnych dokumentów, ze względu na swój techniczny charakter. Ma to sprzyjać uelastycznieniu trybu ich zmiany, jako że jest on niezależny od rewizji samego Kodeksu. Decyzję o zmianie treści standardów międzynarodowych podejmuje Komitet Wykonawczy WADA, nie zaś Rada Założycielska tej organizacji, jak to ma miejsce w przypadku Kodeksu. Aktualnie obowiązuje pięć standardów międzynarodowych WADA. Cztery z nich pozostawały w mocy także przed 1 stycznia 2009 r., w tym Lista substancji i metod zabronionych, a także Międzynarodowy Standard Badań, Międzynarodowy Standard dla Laboratoriów oraz Międzynarodowy Standard Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych. Z dniem 1 stycznia 2009 r. mocy obowiązującej nabrał też zupełnie nowy standard, tj. Międzynarodowy Standard Ochrony Prywatności i Danych Osobowych. Zob. szerzej: Piechota R. Międzynarodowe standardy WADA 2009 analiza stanu prawnego. Sport Wyczyn. 2009, 2: 185-197. 31 Modele najlepszej praktyki konstruowane w oparciu o postanowienia Kodeksu zostały opracowane jako najnowsze rozwiązania w różnych dziedzinach zwalczania dopingu. Modele zostały również zarekomendowane przez WADA i są obecnie udostępniane Sygnatariuszom na żądanie, ale nie mają charakteru obowiązującego. Modele udostępniane są w postaci dokumentacji antydopingowej, zawierającej m.in. reguły i przepisy antydopingowe, dostosowane do potrzeb każdej z ważniejszych grup Sygnatariuszy (np. międzynarodowych federacji sportów drużynowych). Oprócz modeli dokumentacji antydopingowej Agencja udziela także Sygnatariuszom pewnej pomocy szkoleniowej. (Zaczerpnięto w 2005 r. ze strony internetowej: http://www.menis.gov.pl). 32 Wach A. Światowy Kodeks Antydopingowy aspekty prawne. Sport Wyczyn. 2003, 7-8: 37-43.