W przypadku gdy sprawa jest rozpoznawana w postępowaniu zwyczajnym, od wyroku sądu I instancji przysługuje apelacja, a od niektórych wyroków sądu odwoławczego skarga kasacyjna. W zależności od rodzaju postępowania, w jakim sprawa jest rozpoznawana, stronie przysługują odmienne środki wzruszenia orzeczenia sądu I instancji. Są nimi zarzuty od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym bądź sprzeciw od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym. Natomiast w przypadku gdy sprawa jest rozpoznawana w postępowaniu zwyczajnym, od wyroku sądu I instancji przysługuje apelacja, a od niektórych wyroków sądu odwoławczego skarga kasacyjna. Przypomnijmy sobie firmę ABC" Spółka z o.o. z siedzibą w Gdańsku. Przedsiębiorstwo w ramach prowadzonej działalności gospodarczej sprzedało Janowi Kowalskiemu (przedsiębiorcy z Bytomia, działającemu pod firmą JK Usługi Jan Kowalski") towar o łącznej wartości 80 tys. zł. Produkt został wydany z magazynu sprzedawcy 15 marca 2007 r. W tym samym dniu wystawiono fakturę VAT, zakreślając w niej termin płatności na 30 marca 2007 r. Nabywca odebrał towar, ale mimo upływu terminu spełnienia świadczenia wzajemnego nie zapłacił uzgodnionej ceny. Prawidłowe wniesienie sprzeciwu albo zarzutów od nakazu zapłaty doprowadzi do rozpoznania sprawy podczas rozprawy. Po jej zamknięciu sąd wyda wyrok, od którego stronom będą przysługiwać środki odwoławcze. Po zamknięciu rozprawy sąd udaje się na naradę, po której ogłaszany jest wyrok. Jedynie w sprawach zawiłych sąd może odroczyć ogłoszenie wyroku (tzw. publikację) maksymalnie na dwa tygodnie. Po ogłoszeniu sentencji wyroku, przewodniczący składu sędziowskiego albo sędzia sprawozdawca przedstawia ustnie zasadnicze powody rozstrzygnięcia. Natomiast jeśli strona obecna przy ogłaszaniu wyroku nie jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, sąd udzieli jej wskazówek co do sposobu i terminów wniesienia środka zaskarżenia. Apelacja 1 / 6
Od wyroku sądu I instancji przysługuje apelacja do sądu II instancji. Apelację od wyroku sądu rejonowego rozpoznaje sąd okręgowy, a od wyroku sądu okręgowego jako I instancji - sąd apelacyjny. Apelacja powinna czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, które wyraża art. 126 k.p.c. Wnosi się ją do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w terminie dwutygodniowym od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem. W przypadku gdy strona nie zażądała uzasadnienia wyroku w ciągu tygodnia od ogłoszenia sentencji, termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia, w którym upłynął czas do żądania uzasadnienia. Strona przeciwna może w ciągu dwóch tygodni od dnia doręczenia apelacji wnieść odpowiedź na apelację wprost do sądu II instancji. Spółka ABC" chcąc wnieść apelację od wyroku sądu I instancji powinna uprzednio złożyć wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku i doręczenie wyroku wraz z uzasadnieniem. Wniosek należy złożyć w ciągu siedmiu dni od ogłoszenia wyroku. Nie podlega on opłacie. Uzasadnienie wyroku powinno być sporządzone w ciągu dwóch tygodni od złożenia wniosku - w sprawach zawiłych w terminie wyznaczonym przez prezesa sądu, jednak nie dłuższym niż 30 dni. Po otrzymaniu wyroku wraz z uzasadnieniem spółka ma 14 dni na wniesienie apelacji. Sąd II instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji - jednak w granicach zaskarżenia bierze pod uwagę nieważność postępowania. Nieważność postępowania zachodzi w przypadku gdy: - droga sądowa była niedopuszczalna, - strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany, - o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wszczęta wcześniej albo sprawa taka została już prawomocnie osądzona, - skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy, - strona została pozbawiona możności obrony swych praw, - sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na 2 / 6
wartość przedmiotu sporu. Oznacza to, iż nieważność postępowania zostanie uwzględniona przez sąd odwoławczy, nawet gdy skarżący nie podniósł w apelacji żadnego z ww. zarzutów. Sąd II instancji może odrzucić, oddalić bądź uwzględnić apelację. Sąd odrzuci na posiedzeniu niejawnym apelację wniesioną po upływie przepisanego terminu, nieopłaconą lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jak również apelację, której braków strona nie uzupełniła w wyznaczonym terminie. Apelacja ulega oddaleniu, gdy jest bezzasadna. W razie uwzględnienia apelacji sąd II instancji zmienia zaskarżony wyrok i orzeka co do istoty sprawy. Natomiast stwierdzenie nieważności postępowania będzie skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku, zniesieniem postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazaniem sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. W przypadku gdy pozew uległ odrzuceniu albo zachodzi podstawa do umorzenia postępowania, sąd II instancji uchyla wyrok oraz odrzuca pozew lub umarza postępowanie. Ponadto może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania, tylko w razie braku rozpoznania przez sąd I instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Wyrok sądu II instancji jest prawomocny, czyli nie przysługuje co do niego kolejny środek odwoławczy. Zatem stanowi tytuł egzekucyjny, który po nadaniu klauzuli wykonalności staje się tytułem wykonawczym będącym z kolei podstawą egzekucji. Skarga kasacyjna Skarga kasacyjna jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia, który przysługuje jedynie od prawomocnego wyroku lub postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania kończącego postępowanie w sprawie. Można ją wnieść tylko w określonych sprawach, a powinna być oparta na jednej ze wskazanych w ustawie podstaw. Z punktu widzenia najczęstszej kategorii spraw pomiędzy przedsiębiorcami (spraw o zapłatę) zasadnicze znaczenie ma niedopuszczalność skargi kasacyjnej w sprawach, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż 50 tys. zł, a w sprawach gospodarczych - niższa niż 75 tys. zł. Skarga kasacyjna jest niedopuszczalna, jeśli sprawa była rozpoznana w postępowaniu uproszczonym, co z uwagi na ograniczoną kwotowo wartość przedmiotu sporów jest w pełni zrozumiałe. 3 / 6
Spór o zapłatę pomiędzy ABC" Spółka z o.o. a Janem Kowalskim dotyczył kwoty 80 tys. zł, dlatego złożenie skargi kasacyjnej byłoby możliwe. Skarga kasacyjna rozpatrywana jest przez SN, stąd też obowiązkowe jest zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych. Skargę kasacyjną może także wnieść Prokurator Generalny oraz Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO). Wnosi się ją do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie, w terminie dwóch miesięcy od dnia doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem stronie skarżącej. Termin do wniesienia skargi kasacyjnej przez Prokuratora Generalnego i RPO wynosi sześć miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, a jeśli strona zażądała doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem - od chwili doręczenia orzeczenia stronie. Stąd też, jeśli jedna ze stron uchybi dwumiesięcznemu terminowi może przedstawić sprawę Prokuratorowi Generalnemu lub RPO. Jeżeli któryś z nich stwierdzi, iż zachodzą podstawy do wniesienia skargi, może skorzystać z uprawnienia do jej wniesienia. Koszty postępowania przed SN znoszą się wzajemnie. Skargę kasacyjną strona może oprzeć na następujących podstawach: - naruszeniu prawa materialnego przez błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, - naruszeniu przepisów postępowania, jeśli uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Prokurator Generalny może oprzeć skargę kasacyjną na podstawach określonych powyżej, jeśli przez wydanie orzeczenia doszło do naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego, a RPO - gdy przez wydanie orzeczenia doszło do naruszenia konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela. Podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Wykazanie istnienia jednej ze wskazanych podstaw skargi nie jest wystarczające do przyjęcia jej do rozpoznania. Pierwsze ze wskazanych naruszeń ma miejsce wówczas, gdy sąd rozpoznający sprawę dopuści się błędnej wykładni lub niewłaściwie zastosuje przepis prawa materialnego. Przepisami prawnomaterialnymi są przepisy regulujące bezpośrednio stosunki cywilnoprawne między poszczególnymi podmiotami prawnymi (określają zachowanie tych podmiotów) oraz roszczenia wynikające z tych stosunków (nakładają obowiązki i przyznają prawa lub uprawnienia), łącznie z przepisami o zaskarżalności, wymagalności, terminach przedawnienia i terminach do sądowego dochodzenia tych roszczeń. Przykładem naruszenia tego rodzajów 4 / 6
przepisów będzie zatem błędne przyjęcie przez sąd, iż roszczenie dochodzone pozwem uległo przedawnieniu - mimo iż faktycznie okres przedawnienia jeszcze nie upłynął. Powołanie się na drugą podstawę kasacyjną wymaga spełnienia dwóch przesłanek - wykazania naruszenia przepisów postępowania cywilnego oraz wykazania, iż naruszenie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Do istotnego naruszenia przepisów postępowania dochodzi wówczas, gdy naruszenie prowadzi do nieważności postępowania. Inną przyczynę może stanowić naruszenie przepisów o postępowaniu dowodowym. Na przykład oddalenie wniosku dowodowego o przesłuchanie strony umowy w celu ustalenia treści czynności prawnej, po uprzednim dopuszczeniu dowodu z zeznań kontrahenta na tę okoliczność, stanowi uchybienie art. 299 k.p.c., które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Skarga kasacyjna powinna zawierać: - oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona - ze wskazaniem czy jest ono zaskarżone w całości czy w części, - przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie, - wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i jego uzasadnienie, - wniosek o uchylenie lub uchylenie i zmianę orzeczenia z oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia i zmiany. Skarga kasacyjna powinna czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, a w sprawach o prawa majątkowe powinna zawierać również oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia. Do skargi kasacyjnej dołącza się także dwa jej odpisy przeznaczone do akt SN oraz dla Prokuratora Generalnego (chyba że sam wniósł skargę). Strona przeciwna może wnieść do sądu II instancji odpowiedź na skargę kasacyjną w ciągu dwóch tygodni od doręczenia jej pisma. W razie wniesienia skargi kasacyjnej przez Prokuratora Generalnego lub RPO odpowiedź na skargę mogą wnieść obydwie strony. 5 / 6
Po rozpoznaniu skargi kasacyjnej SN może oddalić skargę, jeśli nie ma uzasadnionych podstaw albo zaskarżone orzeczenie mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu, bądź odrzucić skargę, bądź uchylić zaskarżony wyrok. W ostatnim przypadku SN: - uchyla zaskarżone orzeczenie w całości lub części i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania sądowi, który wydał orzeczenie lub innemu sądowi równorzędnemu; SN może uchylić także w całości lub części orzeczenie sądu I instancji i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania temu samemu sądowi lub równorzędnemu, albo - uchyla zaskarżony wyrok i orzeka co do istoty sprawy, jeśli podstawa naruszenia prawa materialnego jest uzasadniona, a skargi kasacyjnej nie oparto na podstawie naruszenia przepisów postępowania lub podstawa ta okazała się nieuzasadniona oraz jeśli wniosek w tym przedmiocie złożył skarżący, albo - uchyla wydane w sprawie wyroki oraz odrzuca pozew lub umarza postępowanie, jeśli pozew ulegał odrzuceniu albo istniała podstawa do umorzenia postępowania. Sąd, któremu sprawa została przekazana jest związany wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez SN. Nie można oprzeć skargi kasacyjnej od orzeczenia wydanego po ponownym rozpoznaniu sprawy na podstawach sprzecznych z wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez SN. 6 / 6