BIBLIOTEKARZ LUBELSKI ROK 2009 ROCZNIK LII

BIBLIOTEKARZ LUBELSKI ROK 2009 ROCZNIK LII 1

2

BIBLIOTEKARZ LUBELSKI ROK 2009 ROCZNIK LII Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie 3

ZESPÓŁ REDAKCYJNY Joanna Chapska (red.), Grzegorz Figiel (sekr. red.), Jerzy Gajewski, Ewa Hadrian, Elżbieta Kurpińska, Bożena Lech-Jabłońska, Anna Pachocka RECENZENCI dr hab. Robert Litwiński prof. UMCS dr Anna Dymmel PROJEKT OKŁADKI, SKŁAD I ŁAMANIE Jacek J. Wałdowski REDAKCJA STYLISTYCZNA I KOREKTA Grażyna Stępień Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie ISSN 0137-9895 Nakład 200 egz. Drukarnia TEKST spółka Jawna Emilia Zonik i wspólnicy ul. Wspólna 19, 20-344 Lublin 4

Spis treści Zdzisław Bieleń Od WiMBP do WiMBP, czyli dzieje Biblioteki im. Hieronima Łopacińskiego w latach 1955-2001. Część II. Lata 1976-2001... 7 Bożena Lech-Jabłońska Bibliografia Lubelszczyzny ogólna bibliografia regionalna okresu powojennego... 85 Jadwiga Danuta Golec Warsztat informacji o Lubelszczyźnie w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie... 93 Katarzyna Stanek Czytelnia Naukowa Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie w świetle aktualnych badań czytelnictwa... 107 Anna Oleszek Artystyczne spojrzenie na Wojewódzką Bibliotekę Publiczną im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie rzecz o ekslibrisie... 119 Tadeusz Stolz Gromadzenie zbiorów w Bibliotece Uniwersyteckiej KUL w latach 1944-2007... 139 Małgorzata Nossowska W obronie Lwowa niezwykłe dzieje pewnej książki... 147 Małgorzata Marczyk Przegląd wydawnictw o regionie za 2009 r.... 161 Jerzy Gajewski Kronika za 2009 r.... 173 5

6

Zdzisław Bieleń Od WiMBP do WiMBP, czyli dzieje Biblioteki im. Hieronima Łopacińskiego w latach 1955-2001 Część II. Lata 1976-2001 Jest to druga część historii Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego, a jednocześnie ósmy artykuł poświęcony dziejom Biblioteki. Kolejna reforma administracyjna z roku 1975 miała wpływ na jej organizację i dzieje. Zmiany strukturalne Biblioteki Wojewoda Lubelski 12 IX 1975 r. podpisał nowy statut Biblioteki im. H. Łopacińskiego. Ta decyzja to skutek reformy administracyjnej państwa, która zlikwidowała powiatowy szczebel i wszystkie powiązane z powiatem instytucje oraz zmniejszyła obszar województwa do 1/4. Tak został przesądzony los powiatowychi miejskich/powiatowych bibliotek publicznych. Aby ratować je przed likwidacją w Ministerstwie Kultury i Sztuki zdecydowano o ich przejęciu (od 1 I 1976 r.) przez biblioteki wojewódzkie, jako terenowe oddziały. Ich finansowanie wzięły na siebie urzędy wojewódzkie. W woj. lubelskim dotyczyło to bibliotek w Lubartowie, Lublinie (pow.), Opolu Lubelskim i Puławach. Włączenie wspomnianych bibliotek do struktur WiMBP na 16 lat zdeterminowało ich status, rozwój organizacyjny i położenie materialne, a szczególnie kwestie administracyjno- -gospodarcze, zatrudnienia i płacowe. Władze nadając Bibliotece statut, z uwagi na nowe i poszerzone funkcje, w tym także rozszerzenie terytorialne bezpośredniej obsługi czytelników, zmieniły jej nazwę na Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego 1. Natomiast wprowadzenie w 1989 r. nowej reformy administracyjnej, która przywracała dwustopniowy ustrój samorządowy, skutkowało w odniesieniu do bibliotek reaktywowaniem samodzielnych organizacyjnie placówek w tych miastach, które utraciły je w związku z poprzednią reformą. W rezultacie trudnych negocjacji, prowadzonych między władzami administracyjnymi wojewódzkimi a miejskimi wspomnianych miast (bez Lublina) z udziałem władz WBP, na początku 1992 r. osiągnięto porozumienie. W związku z tym w Lubartowie, Opolu Lubelskim i Puławach formalnie powołano miejskie i miejsko-gminne biblioteki publiczne na bazie dotychczasowych oddziałów terenowych 2. Nowe książnice brały na siebie obowiązek obsługi bibliotecznej mieszkańców miast, przejmowały cały majątek, w tym księgozbiory oraz wszystkich pracowników związanych z realizacją funkcji biblioteki miejskiej. A pracownicy dotychczas zatrudnieni w działach instrukcyjno-metodycznych oraz w działach gromadzenia i opracowania zbiorów pozostawali nadal pracownikami WBP w jej pomniejszonych oddziałach terenowych. Na początku 1993 r., oddziały 1 S. Jarzębowska, M. Gawarecka, Biblioteka im. Hieronima Łopacińskiego w latach 1944-1976 (szkice), w: W kręgu Hieronima Łopacińskiego, Lublin 1977, s. 21-22. 2 J. Gajewski, Kronika za 1992 rok woj. lubelskie, Bibliotekarz Lubelski, R. 38, 1993, s. 91. 7

włączono w skład Działu Instrukcyjno-Metodycznego, jako zamiejscowe agendy 3. Następną zmianę w tych placówkach spowodowała kolejna reforma administracyjna z 1998 r., wprowadzająca trójstopniowy ustrój samorządowy, w wyniku której utworzono powiaty. Znowelizowana ustawa o bibliotekach obligowała do powołania bibliotek powiatowych, eliminując tymczasowe rozwiązania w postaci bibliotek oddziałowych. Ustawodawca przewidywał możliwość powierzenia zadań powiatowych jednej z bibliotek niższego lub wyższego stopnia organizacyjnego, działających na terenie powiatu. Spośród czterech lubelskich oddziałów, już w 1998 r. zamknięto placówkę w Lublinie, przenosząc wszystkich pracowników do Centrali WBP. Natomiast w 1999 r. pozostałe trzy oddziały zostały zlikwidowane 4. Sytuacja prawna bibliotek w Lublinie była niejasna, bowiem istniały dwa podmioty administracyjne: Województwo Lubelskie i Gmina Lublin. Każdy z nich, w myśl przepisów prawa, powinien posiadać bibliotekę publiczną. Tymczasem do 1999 r. istniała tylko jedna Wojewódzka Biblioteka Publiczna która pełniła funkcje biblioteki wojewódzkiej i miejskiej. Wcześniej nikt nie kwestionował tego stanu prawno-administracyjnego. Dopiero po podziale władz wojewódzkich na administrację państwową i samorządową kwestia stała się trudnym do rozwiązania problemem. Formalnie od 1 I 1999 r. Biblioteka stała się wojewódzką instytucją samorządową, a jej organizatorem z mocy prawa zostało Województwo Lubelskie, organem wykonawczym stał się Urząd Marszałkowski, który w lutym 1999 r. wystąpił do władz miejskich Lublina z propozycją współprowadzenia i współfinansowania Biblioteki. Negocjacje i targi trwały długo, a nawet obfitowały w dramatyczne momenty 5. Dopiero pod koniec roku osiągnięto kompromis i podpisano stosowne porozumienie. Dokument parafowano 25 X 1999 r., a miał obowiązywać dopiero od 1 I 2000 r., bezterminowo, z możliwością jego wypowiedzenia. Na jego mocy obydwa samorządy przejmowały na siebie obowiązki organizatorów. Zmieniła się nazwa instytucji na Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. H. Łopacińskiego. W kwestii zarządzania postanowiono utworzenie stanowiska wicedyrektora do spraw sieci miejskiej, powoływanego przez Zarząd Województwa, w porozumieniu z władzami miejskimi 6. Zarządzanie Biblioteką Sprawność zarządzania niewątpliwie w znacznej mierze zależy od struktury organizacyjnej. Ta w Bibliotece w ciągu opisywanych lat ulegała kilkakrotnym zmianom, a ich myślą przewodnią było dążenie do znalezienia najlepiej odpowiadającej zadaniom instytucji. W połowie lat siedemdziesiątych w WBP był stan organizacyjny, wypracowany w latach pięćdziesiątych. Jednym z podstawowych elementów ładu organizacyjnego jest stabilność zarządzania, co w Bibliotece zapewniało kierownictwo instytucji. W opisywanym 3 Tenże, Kronika za 1993 rok woj. lubelskie, Bibliotekarz Lubelski, R. 39, 1994, s. 49. 4 Z. Bieleń, Biblioteki powiatowe dzisiaj. I co dalej?, Bibliotekarz Lubelski, R. 44, 2001, s. 30. 5 Podczas wojny nerwów dochodziło do dramatycznych propozycji, np. zgłoszono przez Zarząd Województwa na sesji Lubelskiego Sejmiku Samorządowego 30 VIII 1999 r. likwidację filii bibliotecznych w Lublinie. 6 Z. Bieleń, Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. H. Łopacińskiego reaktywowana, Dostrzegacz Biblioteczny 1999, nr 3-4, s. 2-3. 8

okresie kierowało nią trzech dyrektorów: Tadeusz Jeziorski (1962-1980) 7, Zdzisława Piotrowska (1980-2000) 8 i Zofia Henryka Ciuruś (od 2001 r.). Podobnie stabilne były funkcje zastępców dyrektora ds. merytorycznych. Pełnili je kolejno: Stefania Jarzębowska (1976-1991) 9, Waldemar Jakson (1991-1998) i Zdzisław Bieleń (od 1999 r.). W 1977 r. zostało utworzone stanowisko dyrektora ds. administracyjnych. Funkcję tę pełnili: Bronisław Pawlos (1977-1983) 10, Lucjan Meksuła (1983-1985), Anna Życzyńska (1986 r.) i Stanisław Wyrostkiewicz (od 1986 r.). Pierwsze zmiany organizacyjne nastąpiły w związku z nową sytuacją, która zaistniała od stycznia 1976 r. Konieczność prowadzenia spraw personalnych wszystkich części składowych, w tym oddziałów terenowych, spowodowała utworzenie Działu Służb Pracowniczych. Skomplikowało się także prowadzenie spraw administracyjno-gospodarczych, czemu miał zaradzić nowo powołany dyrektor ds. administracyjnych, któremu podporządkowano pracowników administracyjnych i obsługi 11. W odniesieniu do kwestii merytorycznych dokonano tylko jednej niewielkiej zmiany do Działu Gromadzenia i Opracowania włączono regionalny egzemplarz obowiązkowy i dokumenty życia społecznego (dżs) jako samodzielne stanowisko pracy 12. Objęcie obowiązków dyrektora przez Zdzisławę Piotrowską oznaczało początek okresu porządkowania i doskonalenia organizacji wewnętrznej oraz dokumentowania tego w postaci całego zestawu dokumentów organizacyjnych: regulaminów, instrukcji, wytycznych, zarządzeń. Jedną z pierwszych jej decyzji było powołanie pod koniec 1980 r. (formalnie od 1 I 1981 r.) Działu Sieci Miejskiej, który przejął odpowiedzialność za działalność filii. Natomiast w strukturze Działu Magazynów i Konserwacji Zbiorów utworzono Pracownię Konserwacji, która funkcjonowała przez 4 lata 13. Wprowadzenie nowego regulaminu organizacyjnego (1981 r.) przyczyniło się do zweryfikowania i znowelizowania zakresów czynności pracowników. Przystąpiono również do prac związanych z powołaniem archiwum zakładowego 14 oraz opracowano niektóre procedury regulujące działalność Biblioteki 15. W następnych latach również tworzono nowe stanowiska pracy, a ich powstanie 7 Biogram T. Jeziorskiego zob. Z. Bieleń, Od WiMBP do WiMBP, czyli dzieje Biblioteki im. Hieronima Łopacińskiego w latach 1955-2001. Cz. 1. Lata 1955-1975, Bibliotekarz Lubelski, R. 51, 2008, s. 75-76. 8 Biogram Z. Piotrowskiej zob. Z. Bieleń, Zdzisława Piotrowska, Poradnik Bibliotekarza 2008, nr 3, s. 37-39. 9 Biogram S. Jarzębowskiej zob. Z. Bieleń, Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Lublinie w latach 1950-1955, Bibliotekarz Lubelski, R. 45, 2002, s. 43. 10 A. Pawlos, Bronisław Pawlos (1925-2006), Bibliotekarz Lubelski, R. 49, 2006, s. 131. 11 S. Jarzębowska, W siedemdziesiątą piątą rocznicę, Bibliotekarz Lubelski, R. 27, 1982, nr 1-4, s. 33-34. 12 A. Kordybacha, Dział Gromadzenia i Opracowania Zbiorów WBP, Bibliotekarz Lubelski, R. 28, 1983, nr 1-4, s. 50. 13 M. Dalczyńska, Dział Magazynów, Dostrzegacz Biblioteczny 2000, nr 5, s. 4. 14 AWBP, sygn. 00/41, s. 28-29, 40, 93, 175. Pierwsze propozycje na ten temat zostały zgłoszone już w czerwcu 1981 r. Zdecydowano, że będzie mieścić się w KM PZPR. Potem wielokrotnie do tego powracano. Jeszcze w 1990 r. zajmowano się (na zebraniu kierowników) sprawą jego uporządkowania. 15 AWBP, Sprawozdanie za 1981 r., s. 1, 11; Sprawozdanie za 1984 r., s. 6; sygn. 00/41, s.77, 122, 123. Między innymi w 1981 r. powstał regulamin kontroli wewnętrznej, powołano komisję przyjęć do pracy; w 1983 r. powołano zespół do opracowania regulaminu świadczeń socjalnych, komisje: do opracowania regulaminu premii oraz pojednawczą. 9

wynikało z różnych przyczyn, m.in. nowych regulacji prawnych 16. Uważając istniejącą strukturę organizacyjną za nieadekwatną do realizowanych, a zwłaszcza przyszłych zadań Biblioteki, dyrekcja rozpoczęła prace (8 V 1981 r.) nad przebudową struktury organizacyjnej, a zatem nowymi, podstawowymi dokumentami organizacyjnymi, tj. statutem i regulaminem organizacyjnym 17. W grudniu 1986 r. Wojewoda nadał Bibliotece nowy statut, a zatem został zmieniony również regulamin organizacyjny. Znacząco zmieniła się struktura organizacyjna, nie tyle przez nowe działy, ile przez oddziały, pracownie i stanowiska pracy 18. W 1989 r. zaczęto wprowadzać w Bibliotece Głównej elementy macierzowego systemu organizacji pracy, polegające na powołaniu zespołów roboczych, składających się z bibliotekarzy różnych działów, mających za zadanie wykonanie określonych prac. Ich utworzenie miało na celu przyśpieszenie likwidacji wszelkich zaległości i mankamentów. Powierzono im m.in. porządkowanie ewidencji zbiorów, reorganizację katalogu rzeczowego i uporządkowanie dubletów 19. Były to jednak czasowe rozwiązania. Znacznych zmian organizacyjnych w Bibliotece Głównej dokonano dopiero w 1991 r. Dział Gromadzenia i Opracowania Zbiorów podzielono na trzy odrębne komórki organizacyjne: Dział Gromadzenia, Dział Opracowania Zbiorów 20 oraz Sekcję Gromadzenia i Opracowania Wydawnictw Ciągłych i Czasopism. Do Działu Gromadzenia włączono Dział Dystrybucji Książek oraz Oddział Zbiorów Rezerwowych, który dotychczas funkcjonował jako Oddział Zasobu Filialnego w strukturze Działu Sieci Miejskiej. Odtąd Dział Gromadzenia składał się z trzech Oddziałów: Gromadzenia, Dystrybucji i Zbiorów Rezerwowych 21. Z działu Informacji i Udostępniania wyodrębniono Dział Udostępniania Zbiorów. W jego skład, od 1992 r., wchodził też Oddział Wypożyczalnia Lektur. Dział Informacji przyjął nazwę Działu Informacyjno-Bibliograficznego. W jego strukturze funkcjonowała Pracownia Bibliografii Regionalnej (utworzona w 1987 r.). Pięć lat później dokonano następnej zmiany; 1 I 1996 r. powołano dwie nowe komórki organizacyjne: Dział Komputeryzacji i Dział Wypożyczalnia Lektur (dotychczas Oddział Wypożyczalni). Wewnętrznym przeobrażeniom poddano kilka już istniejących działów. I tak, dotychczasowy Dział Opracowania połączono z Oddziałem Gromadzenia (wyłączając go z Działu Gromadzenia), tworząc Dział Gromadzenia i Opracowania, likwidowany Dział Udostępniania (Czytelnia Naukowa i Wypożyczalnia Międzybiblioteczna) połączono z Działem Informacyjno-Bibliograficznym tworząc Dział Informacji, Bibliografii i Udostępniania. Czytelnię Czasopism włączono do Działu Wydawnictw Ciągłych (utworzono dwa oddziały: Wydawnictw Ciągłych i Czytelnię Czasopism). Dział Gromadzenia przekształcono w Dział Zakupu i Dystrybucji. Niedługo potem (w kwietniu) powołano bądź reak- 16 AWBP, sygn. 00/41, s. 104, 106; Sprawozdanie za rok 1984, s. 1. W 1985 r. Biblioteka zatrudniła radcę prawnego oraz w związku z rozpoczęciem prac związanych z obronnością cywilną zakładu specjalistę Franciszka Pudełko. W 1984 r. zatrudniono pracownika ds. kontroli zbiorów. 17 AWBP, sygn. 00/41, s. 21, 39, 42, 45-47, 53-56. 18 AWBP, sygn. 00/41, s. 127, 129, 131-133, 135; Sprawozdanie za 1984 r., s. 6. 19 AWBP, Sprawozdanie... za rok 1989, s. 2. 20 A. Sułek, Historia Działu Opracowania Zbiorów, Bibliotekarz Lubelski, R. 50, 2007, s. 25. Autorka pisze, że Dział Gromadzenia i Opracowania funkcjonował do 15 VII 1991 r. 21 J. Gajewski, Kronika za 1991 rok woj. lubelskie, Bibliotekarz Lubelski, R. 37, 1992, s. 95. 10

tywowano komisje: zakupu, selekcji i promocji 22. Była to ostatnia znacząca zmiana wewnętrznej struktury Biblioteki. W 2000 r. Sejmik Samorządowy zatwierdził nowy statut Biblioteki, wprowadzony w związku ze zmianą statusu instytucji i nazwy na Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego. Nie wprowadzał on żadnych zmian organizacyjnych, ale dostosowywał go do zaistniałego stanu prawnego. W związku z tą nowelizacją w marcu następnego roku powstał nowy regulamin organizacyjny 23. Znaczącym rozszerzeniem dotychczasowych funkcji Książnicy było utworzenie i uroczyste otwarcie 24 IX 1992 r. księgarni i Wypożyczalni Lektur. Ta ostatnia została pomyślana jako placówka edukacyjna dla studentów i uczniów ostatnich klas szkoły średniej. Jej księgozbiór miał być sprofilowany i zawierać odpowiednie podręczniki oraz lektury. Zasadą była wieloegzemplarzowość, zwłaszcza najbardziej poszukiwanych publikacji 24. Wcześniej, bo w 1986 r. uruchomiono Składnicę Zbiorów Rezerwowych w Bronicach 25. Organem doradczo-opiniodawczym dyrekcji, podobnie jak w poprzednim okresie, były zebrania kierowników działów. Służyły one też do komunikowania się z zespołem pracowniczym. Nie miały wyznaczonych terminów spotkań, a decyzje o ich zwołaniu i przeprowadzeniu oraz tematyce zapadały często ad hoc, w zależności od zaistniałej sytuacji. Dlatego ich liczba była bardzo zmienna. W latach osiemdziesiątych rocznie organizowano od 2 do 13 zebrań, średnio 5-6, na których najwięcej czasu poświęcono sprawom remontu Biblioteki (plany przemieszczeń, organizacja prac, informacje o przebiegu), płacowym, organizacyjnym, a także działalności kulturalno-oświatowej. Zebrania organizowane przy końcu roku pełniły funkcję komunikacyjno-informacyjną w odniesieniu do zadań przewidywanych do realizacji w najbliższym roku 26. W styczniu 1981 r. powołano dodatkowo nowy organ opiniodawczo-doradczy dyrektora Kolegium Dyrekcyjne, zwane też Kolegium Biblioteki. W jego skład weszli: dyrektorzy, trzech kierowników działów, sekretarz Podstawowej Organizacji Partyjnej i od 1983 r. przewodnicząca Związku Zawodowego Pracowników Biblioteki. Kolegium działało tylko do 1989 r. Jak się wydaje, dublowało zakres działania zebrań kierowników działów, ale umożliwiało szybsze wyrażenie opinii, a tym samym podjęcie decyzji 27. Rzadko, najczęściej z okazji zakończenia lub początku roku, odbywały się zebrania wszystkich pracowników, które służyły dyrekcji do kontaktu z załogą. Dostępne dokumenty wskazują, że było ich najwyżej dwa w roku. Prezentowano na nich dokonania Biblioteki, podsumowano wyniki pracy i informowano o ważniej- 22 Z. Bieleń, Nowa struktura organizacyjna Biblioteki, Dostrzegacz Biblioteczny 1996, nr 1, s. 2-3 nlb. 23 Statut był wprowadzony Uchwałą Sejmiku Samorządowego nr XXII/269/2000 z dn. 28 VIII 2000 r, a Regulamin Organizacyjny został wprowadzony Zarządzeniem nr 5 Dyrektora WiMBP z dn. 15 III 2001 r. 24 J. Gajewski, Kronika za 1992 rok woj. lubelskie, Bibliotekarz Lubelski, R. 38, 1993, s. 92; Niedoceniana Łopata, Gazeta w Lublinie 1993, nr 263, s. 3. 25 AWBP, Sprawozdanie za rok 1986, s. 43. 26 AWBP, sygn. 00/41, s. 1 i nn.; Sprawozdanie za rok 1986, s. 40. 27 AWBP, sygn. 00/41, s. 57, 77-78, 116; Sprawozdanie za rok 1986, s. 40; AMBP. Teczka Zarządzania porządkowe. Uchwała Kolegium Biblioteki z dn. 15 I 1982 r., dotycząca zapobiegania stratom i szkodom w mieniu i zbiorach bibliotecznych. 11

szych sprawach dotyczących jej działalności 28. Podstawą działania Biblioteki był zawsze plan pracy merytorycznej i plan finansowo-rzeczowy. W połowie lat dziewięćdziesiątych, w związku z nowymi trendami w zarządzaniu i kierowaniu instytucjami, postanowiono zmienić dotychczasową koncepcję, także w odniesieniu do planów merytorycznych, czego efektem był Marketingowy plan WBP im. H. Łopacińskiego w Lublinie 1995-1997, przedyskutowany z wszystkimi zespołami pracowniczymi 29. Na sprawność działania Biblioteki, zarządzanie, wyniki w działalności merytorycznej, w tej ostatniej kwestii szczególnie w odniesieniu do Książnicy ogromny wpływ miały remont i modernizacja budynku przy ul. Narutowicza, przeprowadzone w latach 1980-1988. Konkludując, należy wskazać, że poszukiwania i próby optymalizacji organizacji wewnętrznej, uwieńczone wprowadzeniem w 1996 r. nowej struktury wewnętrznej Biblioteki, zakończyły się sukcesem. Świadczy o tym fakt, że przetrwała w niewiele zmienionym kształcie przez następne dziesięciolecie, a umożliwiła instytucji osiąganie lepszych wyników pracy. Zarządzanie siecią miejską w Lublinie oraz w Lubartowie, Opolu Lubelskim i Puławach Zadanie obsługi wielotysięcznej rzeszy czytelników i zaspokojenia ich różnych potrzeb czytelniczych pierwotnie zostało powierzone Działowi Udostępniania, z którego w 1980 r. wydzielono Dział Sieci Miejskiej. Do zakresu ich obowiązków należały: nadzór nad działalnością placówek filialnych na terenie Lublina, programowanie ich działalności, organizowanie i kierowanie pracami oraz udzielanie pomocy instrukcyjno-metodycznej i organizacyjnej, prowadzenie doskonalenia zawodowego i organizowanie działalności kulturalno-oświatowej na terenie Lublina. Realizacja podstawowych zadań, tj. obsługa księgozbiorowa społeczności lokalnej na terenie całego miasta oraz zaspokajanie potrzeb czytelniczych i informacyjnych było możliwe przy dobrze rozwiniętej sieci placówek bibliotecznych i realizowania przez nie wielokierunkowej działalności. Rozbudowa sieci bibliotecznej zależała od różnych decydentów. Podstawą zgłaszanych postulatów i podejmowanych działań Biblioteki odnośnie powiększania sieci był rozwój przestrzenny i demograficzny miasta. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych nadal powstawały i rozwijały się dzielnice i osiedla związane ze spółdzielczością mieszkaniową i budownictwem indywidualnym. Nowe, duże, rozbudowujące się osiedla otaczały Śródmieście. Były wśród nich: LSM, Czuby, Czechów, Tatary, Kalinowszczyzna, Ponikwoda, Konstantynów, Węglin, Nałkowskich, Kruczkowskiego. Ponadto powstawały duże osiedla budownictwa indywidualnego, przybywało mieszkańców. We wszystkich osiedlach rozwijała się infrastruktura społeczna, gospodarcza, oświatowa i kulturalna. Ta ostatnia miała swoje źródło w polityce społeczno- 28 AWBP, Sprawozdanie za 1981 r., s. 1-2; sygn. 00/41, s. 96, 101. Na zebraniu w styczniu 1985 r. podano informację, że kończy się inwentaryzacja sprzętu. 29 AWBP, Sprawozdanie za rok 1995, s. 2; Sprawozdanie z działalności Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. H. Łopacińskiego w Lublinie w roku 1998, Dostrzegacz Biblioteczny 1999, nr 1, s. 1. 12

kulturalnej, prowadzonej przez spółdzielczość mieszkaniową 30. Grzegorz Kornacki, kierownik Działu Sieci Miejskiej WBP, podsumowując kilkunastoletni dorobek Biblioteki w zakresie rozrostu sieci filii, oceniał, że spółdzielnie mieszkaniowe miały największe zrozumienie dla potrzeb bibliotek i czytelnictwa 31. Jednym z przejawów tej otwartości było planowanie i tworzenie warunków lokalowych do organizowania w większych i dużych osiedlach co najmniej jednej placówki bibliotecznej o charakterze publicznym. Kwestia rozwoju sieci bibliotecznej należała do obowiązków władz administracyjnych wojewódzkich i miejskich. Te niewiele w tym zakresie uczyniły, pozostawiając przedmiotowe starania władzom Biblioteki. Dyrekcja, aby sprostać potrzebom i oczekiwaniom, musiała działać aktywnie: zgłaszała swoje potrzeby decydentom, współpracowała z zarządami spółdzielni mieszkaniowych i powiązanymi z nimi biurami projektowymi, występowała z odpowiednimi propozycjami i wnioskami do różnych gremiów, próbowała wykorzystać instrumentalnie media i społeczny ruch kulturalny 32. Pierwszymi bibliotekami, zorganizowanymi po 1975 r., były: Filia dla Dzieci nr 8 i Filia nr 22 dla Dorosłych (po połączeniu stanowią Filię ogólnodostępną nr 22) powstałe na nowym osiedlu im. L. Kruczkowskiego Spółdzielni Mieszkaniowej Kolejarz. Ich usytuowanie wskazywało, że będą mogły obsługiwać także osiedle domów jednorodzinnych Abramowice. Niedaleko tych placówek, także w południowej części miasta, na następnym dużym osiedlu im. Z. i W. Nałkowskich Spółdzielni Mieszkaniowej Kolejarz, w 1981 r. powstała Filia dla Dzieci nr 10 33, którą w 1991 r. przekształcono w ogólną Filię nr 32 (obecnie Filia nr 31) 34. Najlepiej sieć biblioteczna rozwijała się na LSM-ie. Do 2001 r. powstało i rozbudowało się tu 8 osiedli, zasiedlonych przez przeszło 40 tysięcy mieszkańców. Pierwsze osiedla obsługiwały trzy filie, w tym jedna dla dzieci, zlokalizowane w osiedlu im. A. Mickiewicza. Od 1977 r. w nowych osiedlach organizowano następne filie i do 1985 r. przybyło ich pięć, w tym jedna dla dzieci i jedna z tzw. książką mówioną. Nowe filie wyróżniały się wielkością pomieszczeń, co stwarzało im możliwości różnorodnych rozwiązań organizacyjnych, w tym prowadzenie bogatej działalności kulturalno-oświatowej. Spośród tych placówek należy wymienić Filię nr 28, w której obok podstawowych usług zorganizowano Oddział dla Dzieci w wieku od 3 do 10 lat 35. W tej placówce, oprócz tradycyjnych książeczek dla najmłodszych, były też książki-zabawki, zabawki i gry dla najmłodszych. 30 G. Kornacki twierdzi, że spółdzielczość mieszkaniowa kierowała się wytycznymi Centralnego Zarządu Spółdzielczości Mieszkaniowej o zakładaniu bibliotek w dużych osiedlach. Wypowiedź z 10 V 2010 r. 31 G. Kornacki, Filie Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej, Bibliotekarz Lubelski, R. 38, 1993, s. 11. 32 Kornacki, dz. cyt., s. 14; Przewodniczącym Koła Przyjaciół Biblioteki w latach 1971-1997 był Wacław Rzeszutko, przewodniczący Rady Miejskiej w Lublinie. G. Kornacki, Wacław Rzeszutko 1919-2002, Bibliotekarz Lubelski, R. 45, 2002, s. 79-80. Por. AWBP, sygn. 00/41, s. 34; Kornacki, dz. cyt. s. 11. Na przykład w czerwcu 1981 r. odbyło się spotkanie dyrekcji WBP z Zarządem Koła Przyjaciół Biblioteki w sprawie rozwoju filii w Lublinie. 33 AWBP, Sprawozdanie za rok 1981, s. 3. 34 AWBP, sygn. 02-115, s. 130. Roczne sprawozdania opisowe. Sprawozdanie Działu Sieci Miejskiej za 1991 r. 35 Nowa filia biblioteczna [nr 24], Kurier Lubelski 1977, nr 291, s. 4; M. Poręba, Praca z czytelnikami niepełnosprawnymi i starszymi w Filii Nr 28 Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie, Bibliotekarz Lubelski, R. 40, 1995, s. 24-25. 13

Na Czechowie pod koniec lat osiemdziesiątych utworzono dwie nowe filie. Obydwie powstały w dobrych punktach, w pawilonach handlowo-usługowych, co umożliwiło im pozyskanie dużych powierzchni. Większy lokal (na dwóch kondygnacjach) otrzymała Filia nr 29, która zagospodarowała tylko jeden poziom, odstępując pozostałą część na inne agendy Biblioteki. Odmienne zamierzenia towarzyszyły organizacji Filii nr 31 (obecnie nr 30). Miała stać się filią sprofilowaną, ukierunkowaną na sztuki piękne. Gromadziła książki, czasopisma, nuty, nagrania foniczne, wideokasety. Prowadziła galerię sztuki, wypożyczalnię wideokaset i punkt sprzedaży książek 36. Tylko jedną filią mogły poszczycić się Czuby, gdzie na osiedlu Skarpa zorganizowano Filię nr 25, która miała również oddział dziecięcy. W szpitalu PSK nr 1, dzięki życzliwości ówczesnego dyrektora, utworzono Filię nr 23. Zakładano, tak jak przy organizowaniu poprzedniej filii szpitalnej, że będzie obsługiwać chorych i personel szpitala. Tworzenie nowych filii przedstawia poniższa tabela. Tab. 1. Filie biblioteczne utworzone w latach 1976-2001 37 Lp. Oznaczenie filii Dzielnica/osiedle Siedziba 1 Filia nr 22 Os. ul. Kruczkowskiego Kruczkowskiego 14 2 Filia dla Dzieci nr 8 Os. Kruczkowskiego ul. Kruczkowskiego 14 Data otwarcia 3 V 1976 3 Filia nr 23 Śródmieście ul. Staszica 16 25V 1976 4 Filia nr 24 LSM, os. Sienkiewicza ul. Juranda 7 Uwagi 3 V 1976 Przemianowana na oddz. dziec. 12 XII 1977 Od 9 XI 1999 r. w Dziec. Szpit. Klinicznym 36 [J. Świąder] (św.), Sztuka w bibliotece, Dziennik Lubelski 1990, nr 213, s. 6; [S. Jarzębowska] S. J., Piękno jest po to, żeby zachwycało, Bibliotekarz Lubelski, R. 36, 1991, s. 35-39; J. Gajewski, Kronika za 1992 rok woj. lubelskie, Bibliotekarz Lubelski, R. 38, 1993, s. 92. W 1992 r. Filia nr 31 wpisana do ogólnopolskiego katalogu galerii sztuki. 37 M. Poręba, Praca z czytelnikami niepełnosprawnymi i starszymi w Filii Nr 28 Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie, Bibliotekarz Lubelski, R. 40, 1995, s. 24-25; Nowa filia biblioteki w szpitalu klinicznym nr 1, Kurier Lubelski 1976, nr 118, s. 4; (fuga), Windą do świata marzeń. Czuby mają bibliotekę, Kurier Lubelski 1984, nr 89, s. 1, 6; (fi), Pobawić się lalką lub posłuchać Wisłockiej..., Kurier Lubelski 1985, nr 208, s. 4; (ed), Biblioteka osiedlowa już otwarta czytelnia klub komputerowy, Sztandar Ludu 1985, nr 250, s. 1, 2; [S. Jarzębowska] S. J., Piękno jest po to, żeby zachwycało, s. 35-39; Kornacki, dz. cyt., s. 11-13; Z. Ciuruś, Rozwój filii dla dzieci w WBP im. H. Łopacińskiego w Lublinie 1950-1980, Lublin 1982, s. 19, mps w posiadaniu autorki; (Sok), Inauguracja Dni Kultury, Oświaty, Książki i Prasy, Kurier Lubelski 1980, nr 100, s. 4; (bs), Z książką do szpitala, Sztandar Ludu 1977, nr 118, s. 4; M. Galińska. Działalność kulturalno-oświatowa i czytelnictwo dzieci i młodzieży w Filii [nr] 29 Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie, Lublin 2009, s. 5, mps w posiadaniu MBP Lublin. 14

5 Filia dla Dzieci nr 9 LSM, os. Sienkiewicza 6 Filia nr 25 Czuby, os. Skarpa 7 Filia nr 26 8 Filia nr 27 LSM, os. Krasińskiego LSM, os. Krasińskiego 9 Filia nr 28 LSM, os. Prusa 10 Filia nr 29 11 Filia nr 31 Czechów, os. Moniuszki Czechów, os. Wieniawskiego ul. Juranda 7 ul. Fantastyczna 16 ul. Leonarda 18 ul. Leonarda 18 ul. Nadbystrzycka 85 ul. Kiepury 5 ul. Braci Wieniawskich 5 12 XII 1977 7 V 1984 29 III 1980 29 III 1980 17 X 1985 5 XI 1987 4 IX 1990 Przemianowana na oddz. dziec. w 1982 r. 10 II 1992 r. przeniesiona na ul. Sympatyczną Od 5 XI 1987 r., przy ul. Kiepury, od 1 IV 1998 r. przy ul. Braci Wieniawskich Obecnie nr 30 12 Filia dla Dzieci nr 10/Filia nr 32 Os. Nałkowskich ul. Nałkowskich 102 1981 Pierwotnie Filia dla Dzieci nr 10, do 1990 r., od stycznia 1991 Filia nr 32. Od stycznia 1993 r. przy ul. Nałkowskich 102. Jak wynika z powyższego zestawienia, w latach 1976-1990 zorganizowano 12 filii, w tym 3 dla dzieci i 9 ogólnodostępnych. W czasach samorządowych w Lublinie nie powstała żadna filia. Do 1980 r. wszystkie istniejące i organizowane filie opierały swoją egzystencję na tym samym nośniku, tj. na książkach i, w o wiele mniejszym stopniu, na czasopismach. Pierwszym wyłomem w tym modelu było utworzenie Filii nr 27, której podstawą działania stały się nagrania książek na kasetach magnetofonowych. Skromne warunki lokalowe spowodowały jej exodus na Czechów i tam jej nieprzerwaną działalność do dzisiaj. W starym miejscu jednak nie zrezygnowano z gromadzenia i wypożyczalni kaset, co rozwiązano przez zorganizowanie odpowiedniego oddziału Filii nr 26. Placówka szybko odbudowywała swe zbiory i odzyskała czytelników. Podobnie uczyniono w Filii nr 28. W teoretycznych założeniach filie audio tworzono z myślą o osobach z dysfunkcjami wzroku i starszych wiekiem. Inną zmianą, głównie o charakterze formalno-prawnym, była rezygnacja z tworzenia oddzielnych filii dla dzieci, jeśli znajdowały się w tym samym lokalu co placówka dla dorosłych. Powszechnie stosowano to do 1980 r., po czym w nowo organizowanych filiach powoływano wyłącznie oddziały dziecięce 38. To rozwiązanie szybko zastosowano także w odniesieniu do starych filii. Jako pierwsze połą- 38 AWBP, sygn. 00/41, s. 44. 15

czyły się Filia nr 8 i Filia dla Dzieci nr 4 (1981), a także Filia dla Dzieci nr 9 z Filią nr 24 (1982) 39. Ostatnią zlikwidowaną filią dziecięcą (w 1994 r.) była placówka nr 5 40. Co do oddziałów dziecięcych, to w 1986 r. było ich już 10, a pięć lat później 12 41. Z czasem ich liczba rosła; ostatni powołano w Filii nr 18 w 1996 r. Było ich 17 i ta liczba utrzymała się do 2001 r. 42 Oprócz oddziałów dziecięcych w latach osiemdziesiątych utworzono tzw. oddziały ogólne, organizacyjnie powiązane z najbliższymi filiami. Pierwszy, pierwotnie zorganizowany pod koniec lat siedemdziesiątych jako Filia nr 25, na terenie Szpitala Onkologicznego. Jednak w tej roli placówka nie sprawdziła się i dlatego w 1981 r. została połączona z Filią nr 14 jako jej oddział, prowadzony przez tamtejszą bibliotekarkę. I tak jest do dzisiaj. Drugi oddział, związany z Filią nr 24, utworzono w 1985 r. w osiedlu Świt na Węglinie. Początkowo funkcjonowała jako wypożyczalnia dla dzieci, rozszerzona potem o wypożyczalnię dla dorosłych. Oddział został zlikwidowany w połowie 1996 r. 43 Jedyną stratą, zakończoną całkowitą likwidacją placówki, była Filii nr 7 w Miasteczku Uniwersyteckim (w 1992 r.). W wyniku wspomnianych zmian organizacyjnych i tworzeniu nowych filii, Lublin na początku XXI w. dysponował 30 filiami, w tym 27 ogólnymi, 2 szpitalnymi i 1 książki mówionej. Siedemnaście z nich miało oddziały dziecięce, a jedna, w szpitalu oddział ogólny. Dla czytelników ważną kwestią była topografia placówek bibliotecznych w Lublinie. Wpłynęły na nią nie tylko usytuowanie nowo utworzonych filii, ale także przemieszczenia wcześniej zorganizowanych bibliotek. Najkorzystniejsza dla czytelników była okoliczność, jeśli zmiana lokalizacji filii następowała w ramach tej samej dzielnicy czy osiedla, a nowa była niedaleko poprzedniej. Takie rozwiązanie znaleziono dla Filii nr: 3, 5, 9, 17, 25, 32. W ich przypadku nowe pomieszczenia były nie tylko większe, ale także bardziej funkcjonalne. Wyjątek, jeśli chodzi o wielkość, stanowiła Filia nr 25, którą przeniesiono do mniejszego pomieszczenia. Najlepsze rozwiązania funkcjonalno-przestrzenne uzyskały Filie: nr 9 i nr 3, które poza wypożyczalniami dla dorosłych i oddziałami dziecięcymi, zorganizowały oddzielne czytelnie, miały też zaplecze porządkowo-sanitarne i socjalne. Całkowitą zmianą obsługiwanych środowisk zakończyły się przeniesienia siedzib Filii nr: 1, 4, 16 i 23, 27. Filia nr 1, po 15 latach zastąpiła Filię nr 4 w jej dawnym siedlisku, ale na wiele lat zmniejszyła możliwości korzystania z biblioteki czytelnikom z Dziesiątej. Zlikwidowana 4 odrodziła się na osiedlu Niepodległości, między Kalinowszczyzną a Ponikwodą, by po kilkunastu latach, znaleźć swoją 39 AWBP, Sprawozdanie za 1981 r., s. 3; Wykaz filii Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. H. Łopacińskiego w Lublinie, Bibliotekarz Lubelski, R. 27, 1982, nr 1-4, s. 35-37. AMBP, Teczka: Sieć biblioteczna. Zestawienie Rozwój (stan) sieci filii WBP w Lublinie od 1980 r.. 40 AWBP, Sprawozdanie za rok 1994, s. 3. 41 AWBP, Sprawozdanie z działalności za rok 1986, s. 43 i wszystkie inne późniejsze sprawozdania i informacje wymieniają liczbę 16. 42 Sprawozdanie za 1996 r., Dostrzegacz Biblioteczny 1997, nr 1, s. 1; sygn. 02-323, Sprawozdania roczne z pracy działów. R. 2000, s. 69. 43 AMBP, Teczka: Analizy, informacje, sprawozdania. Podstawowe dane o działalności filii w 1991 r.; Teczka: Sieć biblioteczna. Pismo WBP do Wydziału Kultury Urzędu Miejskiego z 7 VII 1992 r.; Zestawienie Rozwój (stan) sieci filii WBP w Lublinie od 1980 r. oraz pismo G. Kornackiego do Dyrekcji WBP z 2 IV 1996 r. 16

ostateczną siedzibę w szpitalu wojewódzkim przy ul. Kraśnickiej 44. Natomiast w szpitalu dziecięcym ulokowano Filię nr 23, której wymówiono pomieszczenia w szpitalu PSK nr 1 (w 1999 r.). W odległej dzielnicy, na Ponikwodzie, znalazło się miejsce dla Filii nr 16 przy ul. Kasztanowej. Filia nr 27, foniczna, o której wspomniano wcześniej, po kilku latach funkcjonowania w jednym lokalu z Filią nr 26 została przeniesiona na Czechów, do dużego lokalu Filii nr 29,a następnie do Filii nr 31. Dobrym i właściwym działaniem było przeniesienie Filii nr 12 z ul. Leśmiana na ul. Żelazowej Woli w osiedlu Chopina (w 1986 r.). W nowym miejscu mogła służyć nie tylko macierzystemu osiedlu, ale również dużemu, sąsiedniemu Paderewskiego. Tworzenie nowych filii w dużych pomieszczeniach i przenoszenie niektórych dawniej istniejących do nowych powiększonych lokali stwarzało szansę na rozszerzenie udostępniania prezencyjnego. Istniało ono od dawna, ale przeważnie odbywało się w kąciku czytelniczym, usytuowanym w wypożyczalniach albo w filiach dziecięcych. Z dokumentacji i informacji źródłowych wynika, że takowy wykazywano nawet z dwoma miejscami. Przed 1975 r. działała tylko jedna samodzielna czytelnia, wchodząca w skład Filii dla Dzieci nr 1, przy czym w sprawozdaniu GUS za 1977 r. wykazano ich 17 45. Nie było ich tyle, a wspomniana liczba wynikała z faktu, że statystyka biblioteczna ujmowała w jednej grupie czytelnie i kąciki czytelnicze. Następną, samodzielną czytelnię zorganizowano w Filii nr 3, po zagospodarowaniu lokalu przy ul. Hutniczej (w 1978 r.), ale po kilkunastu latach została zlikwidowana, m.in. z powodów kadrowo-finansowych 46. Samodzielnymi czytelniami w 2001 r. dysponowały i mogą pochwalić się do dnia dzisiejszego Filie: nr 9, po przenosinach do nowego lokalu oraz Filie nr: 22, 28 i 29 od początku swej działalności. Odnośnie do czytelni, kącików czytelniczych, to począwszy od 1980 r. było już regułą, że w skład organizowanej placówki wchodziła czytelnia będąca funkcjonalną częścią oddziału dziecięcego. W 1993 r. wykazywano ich 27, stan ten utrzymał się do 2001 r. Dysponowały 445 miejscami 47. Częścią infrastruktury filii stał się utworzony w 1984 r. Oddział Zbiorów Rezerwowych 48. Jego zadaniem było gromadzenie, opracowanie, przechowanie i przygotowanie do przekazania organizowanym filiom gotowego księgozbioru początkowego. Formalnie, poza siecią biblioteczną, pozostawały punkty biblioteczne. W dużych miastach, przy rozbudowanych innych sieciach bibliotecznych, było ich niewiele. W Lublinie w 1977 r. miały je tylko dwie filie, a dwa dalsze uznano za nieczynne. W późniejszych latach w różnych materiałach pojawiały się informacje o tworzeniu nowych punktów, nie informując o równoczesnej likwidacji wcześniej działających 49. Na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych prawie 44 AWBP, Sprawozdanie za 1981 r., s. 3; Kornacki, dz. cyt., s. 12; J. Gajewski, Kronika za 1994 rok woj. lubelskie, Bibliotekarz Lubelski, R. 40, 1995, s. 48. 45 AWBP, Sprawozdanie za rok 1977, s. 30. 46 Ciuruś, dz. cyt., s. 14; Akta WBP. Sprawozdanie opisowe Filii nr 3 za rok 1978; opracowano na podstawie informacji od kierowniczek Filii: E. Kurpińskiej i J. Niedzińskiej. 47 AWBP, Sprawozdanie GUS za 2000 r. 48 AWBP, Sprawozdanie z działalności za rok 1984, s. 1. 49 AWBP, Sprawozdanie z działalności za rok 1977, s. 31; Sprawozdanie za rok 1981, s. 3; Sprawozdanie za rok 1983, s 1; Sprawozdanie za rok 1984, s. 1; Sprawozdanie za rok 1986, s 43; (m), Bliżej po książkę, Sztandar Ludu 1980, nr 46, s. 6; (fuga), Stara filia nowy punkt. Biblioteka na Czechowie, Kurier Lubelski 1982, nr 149, s. 4. 17

wszystkie punkty upadły, z wyjątkiem założonych i prowadzonych przez Filię nr 23 na terenie szpitala PSK nr 1 oraz punktów działających w bibliotece głównej. Kiedy wspomnianą Filię przeniesiono do innego szpitala, wtedy wszystkie jej punkty zlikwidowano, pozostały tylko istniejące w Książnicy. Filie biblioteczne z punktu widzenia zarządzania i administrowania były placówkami niesamodzielnymi. Posiadały jednak pewną autonomię w zakresie działalności merytorycznej. Na ich czele stali kierownicy, którzy byli mianowani przez dyrekcję Biblioteki i odpowiadali za pracę, wyniki i majątek filii. Do uprawnień kierowników należało zwierzchnictwo nad podległym personelem. Jednym z ważniejszych ich obowiązków było kierowanie i zarządzanie placówką, gromadzenie zbiorów i ich doskonalenie, rozwijanie czytelnictwa i prowadzenie działalności kulturalno-oświatowej. Mogli również współpracować z innymi podmiotami w zakresie tej ostatniej. Formalnie w skład WBP jak wskazano wchodziły oddziały terenowe w Lubartowie, Lublinie, Opolu Lubelskim i Puławach. W ich skład wchodziły biblioteki wraz z filiami w miastach. W porównaniu z poprzednim okresem nic się nie zmieniło, trzy z nich, tj. w Lubartowie, Opolu Lubelskim i Puławach realizowały wszystkie podstawowe funkcje biblioteczne, natomiast placówka w Lublinie (dawna PBP) pełniła je nadal bez udostępniania. Sytuacja lokalowa oddziałów terenowych była zróżnicowana. Przed włączeniem w struktury WBP, własnym lokalem dysponowała tylko PiMBP w Puławach, pozostałe biblioteki mieściły się w lokalach komunalnych. Po wejściu w skład WBP Oddział lubelski otrzymał trzypokojowe pomieszczenie w budynku komunalnym, po zlikwidowanym PDK, w którym była już Filia WBP nr 12. Oddział w Opolu Lubelskim w 1977 r. otrzymał nowo wybudowany budynek w centrum miasta o powierzchni 578 m 2 50. Dla Oddziału w Lubartowie zakupiono i oddano do użytku dawny prywatny budynek w centrum miasta o powierzchni 370 m 2 51. Z tych miast najbardziej rozwiniętą sieć biblioteczną miały Puławy, w skład której do końca 1975 r. wchodziły 4 filie. Rozwój sieci bibliotecznej w oddziałach prezentuje poniższa tabela. Tab. 2. Sieć placówek bibliotek oddziałowych w latach 1976-1991 52 Biblioteki Filie Oddz. dla dzieci Czytelnie 1976 1991 1976 1991 1976 1991 1976 1991 Lubartów 1 1 1 2 1 3 1 4 Lublin 1 1 - - - - - - Opole 1 1-1 1 1 1 1 Puławy 1 1 4 7 1 1 3 5 Razem 4 4 5 10 3 5 5 10 50 Inwestorem budynku było pierwotnie Prezydium PRN w Opolu Lub., a następnie WBP. W nowym gmachu jedno pomieszczenie zajęła Filia Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Opolu Lub. 51 Remont przeprowadzono w latach 1979-1983. 52 A. Kosior, K. Choduń, H. Jednacz, Jubileusz Biblioteki 35 lat Biblioteki Miejskiej w Lubartowie, Bibliotekarz Lubelski R. 29, 1984, nr 1-4, s. 28-29; W stronę lubartowskiej książnicy 1909-1999, Lubartów 1999, s. 3-5. 18

W okresie wspólnych dziejów jak przedstawia tabela sieć placówek bibliotecznych znacznie się zwiększyła. W Lubartowie w 1985 r. postała Filia nr 2, a duże pomieszczenie umożliwiło zorganizowanie Wypożyczalni dla Dorosłych i Oddziału dla Dzieci. Oddział Terenowy w Opolu zorganizował w miejscowym szpitalu (w 1984 r.) Filię nr 1, która pomieszczenie dzieliła ze świetlicą. Najwięcej nowych placówek filialnych zorganizowano w Puławach trzy. Pozyskane duże lokale umożliwiły utworzenie w Lubartowie dwóch Oddziałów dla Dzieci i trzech czytelni, a w Puławach dwóch czytelni. W latach 1976-1991 powstało 5 filii bibliotecznych, 2 oddziały dla dzieci i 5 czytelni. Podsumowując rozwój sieci bibliotecznej w Lublinie, w okresie 1976-2001, należy pozytywnie ocenić działania WBP. Na podkreślenie zasługują starania dyrekcji zarówno o zorganizowanie nowych filii, jak również korzystną zamianę lokalizacji już istniejących placówek. Tutaj dostrzega się troskę dyrekcji WBP o wyposażenie ich w sprzęt podstawowy oraz aranżację i wystrój wnętrz. Za mało w tych staraniach uczestniczyli organizatorzy Biblioteki. Powyższa ocena obejmuje także starania o rozwój bibliotek i sieci filii w placówkach oddziałowych. Zarządzanie personelem O jakości i efektach pracy oraz zadowoleniu czytelników i odbiorców decyduje kadra bibliotekarska, jej kompetencje zawodowe, trwałość związania się z profesją i zaangażowanie oraz liczebność. Wszystkie te komponenty, w odniesieniu do WBP, charakteryzowały się dużą dynamiką. Następstwem zmian organizacyjnych z 1975 r. było automatyczne zwiększenie liczby pracowników ze 153 w 1975 r. do 218 w 1976 r., w tym pracowników merytorycznych ze 109 do 159 53. Ten wzrost liczbowy kadry powodował, że trudniejsze stało się zarządzanie personelem, zwłaszcza w odniesieniu do placówek terenowych. Rozwój sieci bibliotecznej, jaki dokonał się w Lublinie i w miastach siedzibach oddziałów, rozszerzanie funkcji bibliotecznych, nowe formy działalności, powodowały wzrost zatrudnienia. Ten trend trwał do początków lat dziewięćdziesiątych, a zahamowały go: trudności finansowe, likwidacja dużych oddziałów i związane z tym odejście dużej grupy pracowników oraz zastój w tworzeniu nowych placówek filialnych w Lublinie. Zmiany, jakie zachodziły w ruchu kadrowym, prezentuje poniższa tabela. Tab. 3. Pracownicy WBP (WiMBP) w latach 1976-2001 54 1976 1980 1985 1991 1995 2000 Ogółem Pr. meryt. Ogółem Pr. meryt. Ogółem Pr. meryt. Ogółem Pr. meryt. Ogółem Pr. meryt. Ogółem Pr. meryt. L. prac. 218 159 237 b.d. 314 234 306 200 254 165 207 155 Etaty 186 146 220 126 226 198 264 196 208 164 190 153 Ryczałty 32 13 53 b.d. 88 36 62 4 46 2 19 5 53 Bieleń, Od WiMBP do WiMBP, s. 22. 54 Jarzębowska, Gawarecka, dz. cyt., s. 23; AWBP, Sprawozdanie za rok 1991, s. 7-8; Sprawozdanie za rok 1995, s. 8. Według zeszytu: Wykaz pracowników w Lublinie wg stanu na 31 XII 1980 r. było 126 etatowych pracowników merytorycznych. Dane dotyczące lat 1980 i 1985 r. pochodzą z Działu Księgowości WBP. 19

Z tabeli wynika, że pułap w zatrudnieniu osiągnięto w drugiej połowie lat osiemdziesiątych. Autor pamięta, że maksymalna liczba zatrudnionych wyniosła wtedy 340 osób. Z następnych liczb wynika, że lata dziewięćdziesiąte charakteryzowały się stałym zmniejszeniem liczby pracowników. Na to zjawisko decydujący wpływ miała likwidacja oddziałów terenowych. Dla realizacji zadań Biblioteki ważne znaczenie miała liczba pracowników merytorycznych. Z zestawienia wynika, że wynosiła średnio 75% ogółu zatrudnionych, a tylko na początku lat dziewięćdziesiątych obniżyła się do 65%. Wysoka liczba ryczałtów (maksymalnie 100 w 1986 r.), zwłaszcza na stanowiskach niemerytorycznych, była skutkiem uporządkowania kwestii wynagrodzenia za sprzątanie w placówkach filialnych, które powierzano zatrudnionym tam bibliotekarkom. Tabela wskazuje również, że w latach osiemdziesiątych na ryczałtach było wielu pracowników merytorycznych. Wynikało to z faktu, że uzyskanie wówczas etatów było limitowane i utrudnione. Dyrekcja WBP, aby sprostać potrzebom, obchodziła ten przepis przez powiększanie liczby pracowników ryczałtowych, których rzeczone ograniczenie nie dotyczyło. Liczebność kadry, mimo iż była wysoka, nie zadowalała bibliotekarzy. Odnosiło się to przede wszystkim do pracowników filii. W związku z kłopotami finansowymi, które mocno nasiliły się pod koniec lat osiemdziesiątych, zaprzestano przyjmowania nowych pracowników, a powstające wakaty zaczęto zastępować pracownikami z innych placówek, gdzie było więcej bibliotekarzy. Spowodowało to coraz większe obciążenia usługami przypadającymi na jednego zatrudnionego. Z ustaleń G. Kornackiego wynika, że liczebność kadry w 1991 r. była wyższa od stanu wyjściowego o 10 etatów, podczas gdy nowych stanowisk przybyło 27 55. Charakterystyczną cechą sytuacji kadrowej, oprócz wzrostu liczbowego, była wysoka fluktuacja. Potwierdzają to wyrywkowe dane liczbowe z lat osiemdziesiątych, w których corocznie odchodziło od 25 do 55 osób, a równocześnie taką albo zbliżoną liczbę przyjmowano 56. Po zapoznaniu się z dokumentami można zauważyć, że o ile sytuacja kadrowa w Centrali i bibliotekach oddziałowych była stabilna, to wzmożona wymiana występowała wśród pracowników filii w Lublinie 57. Dopiero w latach dziewięćdziesiątych sytuacja zaczęła stabilizować się. Na ruchy kadrowe decydujący wpływ miały płace i warunki pracy. Wynagrodzenia pracowników Biblioteki, nie należały do zadowalających w Lublinie. Drugą przyczyną były godziny pracy filii, niedogodne zwłaszcza dla młodych matek i osób mających dzieci w przedszkolach i szkołach. Innym wyróżnikiem sytuacji kadrowej było dążenie do podniesienia wykształcenia i kwalifikacji zawodowych. Trend ten nabrał tempa od chwili, gdy w Lublinie na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej uruchomiono w systemie zaocznym studia bibliotekoznawcze i studium bibliotekarskie. Rozpoczęto je prowadzić w drugiej połowie lat siedemdziesiątych. W latach osiemdziesiątych na różnych poziomach kształciło się 20-30 osób, a w 1986 r. nawet 42 osoby. W latach dziewięćdziesiątych liczba dokształcających się bibliotekarzy znacząco zmniejszyła się, co wynikało z faktu, że liczba chętnych zmalała, a nowo zatrudnieni przychodzili już z cenzusem. Zmiany, jakie zaszły w kwalifikacjach pracowników, przedstawia poniższa tabela. 55 Kornacki, dz. cyt., s. 16-17. 56 AWBP, Sprawozdanie za rok 1981, s. 20; sygn. 00/41, s. 35, 37; Sprawozdanie za rok 1983, s. 2; Sprawozdanie za rok 1986, s. 40; Sprawozdanie za rok 1989, s. 10. 57 Kornacki, dz. cyt., s. 16-17; twierdzi, że w owym czasie (do 1987 r.) odchodziło z filii do 25% pracowników merytorycznych rocznie. 20

Tab. 4. Wykształcenie pracowników merytorycznych WBP/WiMBP w latach 1976-2001 58 Wykształcenie 1976 1980 1985 1991 1995 2000 wyższe bibl. b.d. 37 b.d. b.d. 59 b.d. wyższe 40 14 b.d. 66 9 69 średnie bibl. 98 61 b.d. 73 85 77 średnie 27 12 b.d. 18 8 8 podstawowe 6 2 b.d. b.d. 2 1 Razem 159 126 b.d. 200 163 155 W zestawienia wynika, że na początku okresu wykształceniem wyższym, w tym bibliotekoznawczym, legitymował się co czwarty bibliotekarz, 15 lat później co trzeci, a pod koniec blisko połowa, wśród których zdecydowana większość to bibliotekoznawcy. Największą grupę tworzyli bibliotekarze ze średnim wykształceniem bibliotekarskim i na poziomie studium. Jeśli w pierwszym roku stanowili prawie 2/3 zatrudnionych, to już po pięciu latach połowę, a potem i ten próg obniżył się. Nieliczna od początku grupa osób z wykształceniem podstawowym zanikła prawie całkowicie, a stosunkowo większa tych z wykształceniem średnim ogólnym, w latach osiemdziesiątych, zmniejszyła się do niewielkiego odsetka. Formalny poziom kwalifikacji zawodowych i długość stażu miały decydujący wpływ na uzyskiwanie stanowiska bibliotekarskiego, a ono w taryfikatorze płacowym na grupę odpowiedniego zaszeregowania. W latach osiemdziesiątych dokonano korekty taryfikatora, w wykazie grup pracowników służby bibliotecznej wprowadzono stanowisko starszego kustosza. Umożliwiło to dyrekcji Biblioteki dokonanie przeszeregowania najbardziej zasłużonych bibliotekarzy do wyższych grup. Z zestawienia danych z lat 1980 i 1990 wynika, że nastąpiło przesunięcie o jedną grupę wśród wszystkich kategorii pracowników działalności podstawowej, a najwięcej w grupie kustoszy. W późniejszym czasie powyższy trend utrwalił się, a kustosze i starsi kustosze stanowili trzecią część bibliotekarzy. Dominującą grupę zawodową, ponad 50%, przez cały okres stanowili starsi bibliotekarze. Były to osoby ze stosunkowo krótkim stażem lub pracownicy, którym przepisy prawne, z uwagi na wykształcenie, uniemożliwiały awans zawodowy. Wszyscy nowo zatrudnieni i osoby z niewielkim stażem mogły liczyć na stanowiska młodszych bibliotekarzy, a po kilku latach bibliotekarzy 59. W ciągu dwudziestopięciolecia w obrazie kadry nastąpiła wyraźna zmiana na korzyść. Jej symptomami były: podniesienie poziomu wykształcenia, systematyczny wzrost kompetencji zawodowych, widoczne od początku lat dziewięćdziesiątych zmniejszenie fluktuacji. Dzięki temu bibliotekarze mogli sprostać zadaniom, jakie stawiały przed nimi przemiany społeczne i kulturowe końca XX w. 58 S. Jarzębowska, Gawarecka, dz. cyt., s. 23; AWBP, Sprawozdanie za rok 1991, s. 7-8; Sprawozdanie za rok 1995, s. 8. W 1990 r. było 233 stanowiska bibliotekarskie, a 297,7 etatów. 59 AWBP, Sprawozdanie za rok 1995, s. 8; AWBP, Sprawozdanie za rok 2000, s. 8; Zeszyt patrz przypis 54 zestawienie pracowników w roku 1980. 21