WYMAGANIA PRZEDMIOTOWE PRZYRODA KLASA 6 Opracowanie: Maria Mendel Dorota Pilarczyk Na podstawie programu nauczania Przyrodo, witaj! Autorzy: E. Kłos, E. Gromek, W. Kofta, E. Laskowska, A. Melson WSiP 2014 1
Wymagania podstawowe po zrealizowaniu działu I Życie w glebie i w wodzie - wyjaśnia, co to jest gleba i wskazuje na przykładowym profilu glebowym warstwę próchniczą, wymienia czynniki od których zależy rodzaj gleby, - podaje znaczenie gleby dla roślin, zwierząt i ludzi, wymienia organizmy żyjące w glebie i wyjaśnia, dlaczego nie wolno wypalać traw, określa znaczenie warstwy próchniczej dla żyzności gleby, - wymienia różnice miedzy środowiskiem wodnym a lądowym, podaje przykłady zwierząt słodkowodnych, szczególnie ryb, przedstawia przystosowania roślin do życia w wodzie, -klasyfikuje dżdżownice, pijawki, ślimaki i małże, charakteryzuje skorupiaki, pajęczaki i owady, opisuje ich narządy oddechowe, - wskazuje przystosowania ryb do życia w wodzie, objaśnia ich zmiennocieplność,wymienia ryby słodkowodne i morskie żyjące w Polsce, - wymienia płazy ogoniaste i bezogonowe, wymienia cechy przystosowania płazów do życia w wodzie i na lądzie. Wymagania ponadpodstawowe po zrealizowaniu działu I Życie w glebie i w wodzie - opisuje proces powstawania gleby, poziomy glebowe, rozpoznaje rodzaje gleb wg profili glebowych, rozumie znaczenie gleby i jej ochrony jako bogactwa naturalnego, - określa rolę dżdżownic w spulchnianiu gleby, wyjaśnia gruzełkowatą strukturę gleby, -podaje przykłady słodkowodnych bezkręgowców, opisuje strefy występowania roślin w jeziorze, wyjaśnia pojęcie i rolę planktonu, podaje przykład łańcucha pokarmowego w wodzie, - wymienia charakterystyczne cechy poznanych grup zwierząt, porównuje pajęczaki, skorupiaki i owady, opisuje przebieg rozwoju owadów, - wymienia przykłady ryb kostnych i chrzestnych, opisuje przebieg rozmnażania się ryb oraz zasadę działania pęcherza pławnego, - opisuje rozmnażanie się płazów i uzasadnia konieczność ich ochrony. Wymagania podstawowe po zrealizowaniu działu II Różnorodność organizmów lądowych - wymienia cechy środowisk lądowych ( naświetlenie, temperatura), - podaje przykłady roślin okrytonasiennych wykorzystywanych przez człowieka, odróżnia rośliny okrytonasienne i nagonasienne, rozpoznaje pospolite drzewa, - rozpoznaje mchy i paprocie, opisuje role organów mchu i paproci, - podaje cechy gadów, wymienia gady żyjące w Polsce, wymienia grupy gadów, - wymienia cechy ptaka przystosowujące go do lotu, przedstawia budowę jaja, wymienia ptaki różnych środowisk, - podaje przykłady ssaków z różnych środowisk, opisuje [okrycie ciała ssaków, wymienia ich charakterystyczne cechy. Wymagania ponadpodstawowe po zrealizowaniu działu II Różnorodność organizmów lądowych - porównuje warunki życia na lądzie i w wodzie, podaje przykłady zależności organizmów od światła, opisuje różnorodność środowisk lądowych, - wykazuje różnorodność roślin okrytonasiennych, porównuje rośliny nagonasienne i okrytonasienne, 2
- opisuje torfowce, wymienia paprotniki chronione, rozpoznaje i opisuje skrzypy i widłaki, opisuje powstawanie i znaczenie torfowisk, - wskazuje różnice miedzy gadami i płazami, wykazuje że rozmnażanie i rozwój gadów to przystosowanie do życia na lądzie, uzasadnia konieczność ochrony gadów, wymienia przykłady gadów kopalnych, - wyjaśnia, na czym polega stałocieplność i jakie z niej wynikają korzyści, opisuje rozmnażanie ptaków, wskazuje cechy budowy wewnętrznej ptaka świadczące o przystosowaniu do lotu, - wyjaśnia, że człowiek jest ssakiem, porównuje łożyskowce, torbacze i stekowce, wykazuje różnorodność ssaków. Wymagania podstawowe po zrealizowaniu działu III Funkcjonowanie organizmów - wymienia podstawowe czynności życiowe organizmów, wymienia sposoby odżywiania się organizmów, porównuje odżywianie samożywne i cudzożywne, - podaje przykłady roślinożerców i mięsożerców, wskazuje przystosowania ptaka i ssaka( roślinożerców i mięsożerców) do pobierania pokarmów, - wymienia składniki powietrza, zalicza spalanie do przemian nieodwracalnych, opisuje zjawiska towarzyszące spalaniu, podaje przykłady substancji energetycznych, określa znaczenie tlenu jako gazu podtrzymującego spalanie, - podaje przykłady zwierząt prowadzących wymianę gazową za pomocą płuc i skrzeli, wyjaśnia cel oddychania i uzasadnia jego znaczenie dla wszystkich organizmów, - wyjaśnia cel i istotę rozmnażania. Wymagania ponadpodstawowe po zrealizowaniu działu III Funkcjonowanie organizmów - omawia czynności życiowe, wyjaśnia na czym polega reagowanie na bodźce, wskazuje różnice w wykonywaniu czynności życiowych przez rośliny i zwierzęta, - opisuje przebieg fotosyntezy i wyjaśnia jego znaczenie, omawia znaczenie roślin w przyrodzie, wymienia głównych producentów na lądzie i w wodzie, - opisuje różnorodność przystosowań, roślinożerców i mięsożerców do pobierania pokarmu, charakteryzuje płynożerców i planktonożerców, podaje przykłady i lokalizacje egzotycznych roślinożerców i mięsożerców, - wskazuje różnice miedzy pokarmem roślinnym i zwierzęcym i wynikające stąd konsekwencje dla roślinożerców, - wykazuje doświadczalnie, że czynnikiem niezbędnym do spalania jest tlen, określa produkty spalania paliw ciekłych i stałych przy pełnym i ograniczonym dostępie powietrza, uzasadnia, że spalanie jest źródłem energii, - identyfikuje doświadczalnie produkty spalania i oddychania: dwutlenek węgla i parę wodną, - omawia oddychanie komórkowe, opisuje wymianę gazową u roślin, wykazuje związek oddychania z odżywianiem, - podaje przykłady sposobów bezpłciowego rozmnażania się, wykazuje, że rośliny podobnie jak zwierzęta rozmnażają się płciowo, porównuje rozmnażanie płciowe i bezpłciowe. Wymagania podstawowe po zrealizowaniu działu IV Planeta Ziemia - wyjaśnia założenia teorii heliocentrycznej Mikołaja Kopernika, wymienia w kolejności od Słońca planety Układu Słonecznego, dzieli je na skaliste i gazowe, -rozpoznaje i charakteryzuje planety, - wymienia warstwy budujące Ziemię, 3
- rozróżnia przedmioty wykonane z metali i substancji niemetalicznych, charakteryzuje metale i niemetale, określa ich zastosowanie, - wskazuje na globusie oś ziemską i bieguny, rozróżnia południki i równoleżniki, wymienia rodzaje globusów, - opisuje ruchy Ziemi i ich następstwa, wyjaśnia terminy: górowanie Słońca, strefy czasowe, czas lokalny i urzędowy, równonoc, przesilenie, podaje daty rozpoczęcia kalendarzowych pór roku, wyjaśnia, skąd się bierze rok przestępny, - wymienia i wskazuje na mapie strefy oświetlenia Ziemi, półkule, - nazywa i wskazuje na mapie kontynenty i oceany, podaje ich wielkość, wyjaśnia pojęcie linii brzegowej, rozróżnia linie słabo i dobrze rozwinięta rozpoznaje elementy linii brzegowej ( wyspa, półwysep, zatoka, cieśnina), - wskazuje na mapie największy, najmniejszy, najzimniejszy i najcieplejszy kontynent na Ziemi, - wymienia i wskazuje na mapie morza i oceany oblewające kontynenty, wskazuje największe wyspy, półwyspy, a także cieśniny i zatoki, - wskazuje na mapie obiekty geograficzne ( góry, wyżyny, niziny, rzeki, jeziora oraz kulminacje na kontynentach) i rozpoznaje je, - podaje przykłady morskich organizmów samożywnych i cudzożywnych, opisuje przystosowania zwierząt do życia na głębinach, wyjaśnia pojęcie planktonu oraz przytacza warunki niezbędne do fotosyntezy, - opisuje wyprawy geograficzne, przedstawia udział Polaków w poznawaniu świata, wskazuje na mapie trasy podróżników. Wymagania ponadpodstawowe po zrealizowaniu działu IV Planeta Ziemia - uzasadnia, że dzięki Słońcu może istnieć życie na Ziemi, opisuje ruch planet Układu Słonecznego i jego budowę, - wyjaśnia, dlaczego Pluton nie jest już planetą Układu Słonecznego, porównuje poglądy na budowę Układu Słonecznego, - wymienia cechy wybranej planety skalistej i wyjaśnia, dlaczego nie rozwinęło się na niej życie, opisuje różne obiekty astronomiczne, - charakteryzuje warstwy budowy Ziemi, wykreśla diagram słupkowy rozpowszechnienia niektórych pierwiastków budujących skorupę ziemską, uzasadnia podział substancji na proste i złożone, - podaje cechy południków i równoleżników, uzasadnia, że globus jest dobrym modelem Ziemi, - wyjaśnia, jakie znaczenie dla życia na Ziemi ma nachylenie osi obrotu do płaszczyzny orbity, - wyjaśnia zjawiska: pozornego ruchu gwiazd, powstawania dnia i nocy jako następstwa ruchu obrotowego Ziemi, dnia i nocy polarnej, - uzasadnia wprowadzenie stref czasowych, odczytuje czas dla wybranych stref, oblicza czas lokalny na podstawie długości geograficznej, - posługuje się terminami: zwrotnik Raka, Koziorożca, koła podbiegunowe, wskazuje je na globusie, omawia położenie Słońca o oświetlenie Ziemi w pierwszych dniach kalendarzowych pór roku posługując się rysunkami, - wyjaśnia zależność pór roku od wysokości Słońca, - wyjaśnia terminy: wszechocean, wyspa, półwysep, przylądek, zatoka, cieśnina, - opisuje budowę dna oceanicznego, wymienia czynniki wpływające na zasolenie oceanu, - opisuje położenie Australii,wskazuje na wyjątkowość jej flory i fauny ( relikty, endemity), - wymienia największe państwa na poszczególnych kontynentach, analizuje i porównuje mapy tematyczne poszczególnych kontynentów, 4
- opisuje przystosowania organizmów do życia w strefie przybrzeżnej i toni wodnej, układa prosty łańcuch pokarmowy w oceanie, wyjaśnia sposób odżywiania się fitoplanktonu, zooplanktonu i innych zwierząt morskich, - porównuje warunki panujące w poszczególnych strefach, - ocenia znaczenie Wielkich Podróży Geograficznych dla rozwoju świata. Wymagania podstawowe po zrealizowaniu działu V Krajobrazy Ziemi - wymienia i wskazuje na mapie względem równika strefy klimatyczne i roślinno krajobrazowe, - charakteryzuje strefy klimatyczne i roślinne, wymienia strefy leśne i bezleśne, - wskazuje na mapie świata obszary występowania wilgotnych lasów równikowych, sawann, stepów, pustyń i roślinności typu śródziemnomorskiego oraz tajgi, tundry i pustyń lodowych, - podaje przykłady organizmów roślinnych i zwierząt zamieszkujących wyżej wymienione strefy krajobrazowe, - charakteryzuje główne cechy klimatów strefowych wykorzystując diagramy klimatyczne, - prezentuje proste zależności pokarmowe (łańcuchy pokarmowe) charakterystyczne dla każdej stref, - wskazuje na mapie obszar basenu Morza Śródziemnego i opisuje ukształtowanie powierzchni tego obszaru, - wyjaśnia termin makia i wymienia charakterystyczne rośliny tego obszaru, - wskazuje na mapie państwa basenu Morza Śródziemnego i wymienia ich stolice oraz ważniejsze miasta, uzasadnia, dlaczego jest to obszar atrakcyjny turystycznie, - wskazuje na mapie Alpy i państwa alpejskie, wymienia ich stolice oraz atrakcje turystyczne, - opisuje krajobraz gór wysokich, opisuje klimat Alp, wyjaśnia termin granica wiecznego śniegu. Wymagania ponadpodstawowe po zrealizowaniu działu V Krajobrazy Ziemi - wskazuje i uzasadnia różnice między strefami klimatycznymi i roślinnymi, - uzasadnia występowanie krajobrazów astrefowych, - interpretuje dane dotyczące średnich miesięcznych opadów i temperatury powietrza w każdej z omawianych stref klimatycznych i na tej podstawie opisuje klimaty strefowe, - przyporządkowuje klimatogramy do odpowiedniej strefy klimatycznej, - wskazuje na mapie świata obszary występowania lasów równikowych, sawann, stepów, pampy i prerii, rozpoznaje i nazywa rodzaje pustyń, - omawia warunki życia organizmów w każdej ze stref, - wyjaśnia, dlaczego obszary trawiaste są uważane za spichlerz świata, - tłumaczy jak zmieniła się roślinność regionu basenu Morza Śródziemnego na przestrzeni wieków, uwzględniając wpływ rozwoju turystyki, uzasadnia, dlaczego świat zwierzęcy tego obszaru jest ubogi, - opisuje piętra roślinne w Alpach, wyjaśnia, dlaczego Alpy stanowią barierę klimatyczną, wyjaśnia przebieg kształtowania się lodowców górskich i ich wpływu na rzeźbę terenu, - wyjaśnia, dlaczego w tundrze nie rosną drzewa, - wskazuje na różnice w klimacie, florze i faunie miedzy Arktyka a Antarktydą. 5
Wymagania podstawowe po zrealizowaniu działu VI Bliżej fizyki - wymienia jednostki masy i objętości, wyznacza masę i objętość wybranych ciał, - przelicza jednostki masy i objętości, definiuje i oblicza gęstość substancji, - opisuje dowolny ruch ciała, podaje przykłady ruchów prostoliniowych i krzywoliniowych, - wyjaśnia pojęcie układu odniesienia oraz definiuje terminy: tor i droga, wymienia i przelicza jednostki czasu oraz drogi, porównuje prędkości poruszających się ciał, opisuje sposób wyznaczenia prędkości dowolnego ciała, - opisuje zjawisko tarcia w ciałach stałych i cieczach, opory ruchu występujące w przyrodzie oraz ich pozytywne i negatywne skutki, -wymienia źródła energii elektrycznej i ich przykładowe odbiorniki, - opisuje przepływ prądu elektrycznego, podaje przykłady przewodników i izolatorów, - wymienia i opisuje za pomocą symboli elementy prostego obwodu elektrycznego, zna warunki przepływu prądu w obwodzie, - wymienia urządzenia elektryczne użytkowane w domu, zna i stosuje podstawowe zasady bezpiecznego użytkowania tych urządzeń, - rozróżnia i opisuje odnawialne i nieodnawialne źródła energii, wie jak oszczędzać energię elektryczną, podaje przykłady szkodliwego działania na rośliny kwaśnych opadów, - wymienia nazwy magnesów trwałych, zna oddziaływania miedzy jednoimiennymi i różnoimiennymi magnesami, opisuje pojęcia: biegun magnetyczny, pole magnetyczne, linie pola magnetycznego, opisuje sposób wyznaczania biegunów magnetycznych Ziemi, opisuje pole magnetyczne Ziemi i wyjaśnia jego znaczenie dla niektórych zwierząt. Wymagania ponadpodstawowe po zrealizowaniu działu VI Bliżej fizyki - interpretuje pojęcie masy i gęstości, przekształca wzór na gęstość obliczając masę lub objętość, - podaje przykłady względności ruchu, stosuje definicję prędkości i wyznacza jej wartość, prezentuje symbole literowe prędkości, drogi i czasu i wyznacza te wielkości za pomocą wzoru matematycznego, oblicza parametry ruchu na podstawie definicji prędkości, - wyjaśnia od czego zależy siła tarcia dwóch trących się powierzchni, podaje sposoby na zmniejszenie lub zwiększenie siły tarcia, - opisuje wygląd i funkcje przewodu elektrycznego, ostrzega przed niebezpiecznym użytkowaniem urządzeń elektrycznych, wyjaśnia pojęcie przewodnika i izolatora, wymienia napięcie, natężenie i rezystancję jako wielkości charakteryzujące prąd elektryczny oraz podaje ich jednostki, - rysuje schemat prostego obwodu elektrycznego, łączy elementy obwodu na podstawie schematu, - wymienia sytuacje, w których może dojść do porażenia prądem, wyjaśnia znaczenie prawidłowego zabezpieczenia obwodu elektrycznego, - prezentuje na wybranym przykładzie zasadę działania prostego urządzenia elektrycznego, - objaśnia pojęcia: odnawialne i nieodnawialne źródła energii, wyjaśnia skutki spalania paliw kopalnych, uzasadnia korzyści z oszczędzania energii, interpretuje wynik doświadczenia sprawdzającego wpływ kwaśnego opadu na rośliny, - opisuje pole magnetyczne wokół magnesów, podaje zastosowania magnesów, wyjaśnia, co pokazuje igła magnetyczna, opisuje wykorzystanie elektromagnesu. Wymagania podstawowe po zrealizowaniu działu VII Powtórzenie przed gimnazjum 6
- wymienia cechy badacza przyrody i opisuje sposoby jej poznawania, podaje przykłady przyrządów pomocnych w poznawaniu przyrody, opisuje rolę zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska, planuje proste doświadczenie przyrodnicze, odróżnia próbę kontrolną od próby badawczej w doświadczeniu, - wymienia źródła wiedzy o tematyce przyrodniczej, podaje przykłady dokumentowania obserwacji i doświadczeń przyrodniczych, - podaje przykłady trzech stanów skupienia substancji oraz rozróżnia mieszaniny substancji, opisuje zmiany stanów skupienia substancji i wyjaśnia związane z tym pojęcia, - wymienia składniki pogody, zna ich przyrządy pomiarowe i jednostki oraz symbole używane na mapach synoptycznych, - rozróżnia rośliny zielne, drzewa i krzewy, rozpoznaje organy roślinne, opisuje zmiany zachodzące w przyrodzie w porach roku, podaje przykłady roślin z różnych środowisk, rozpoznaje gatunki roślin okolicy, opisuje przebieg fotosyntezy, podaje funkcje organów roślinnych, - podaje przykłady zwierząt żyjących w różnych środowiskach, rozróżnia bezkręgowce i kręgowce, - wymienia komórkę jako najmniejszy element budujący organizmy, - wymienia narządy i opisuje układy budujące organizm człowieka, określa funkcje narządów i układów w organizmie, - wymienia etapy rozwoju człowieka, opisuje zmiany zachodzące w organizmach dziewcząt i chłopców podczas dojrzewania płciowego, - opisuje zachowania chroniące przed chorobami oraz zna zagrożenia zdrowia i życia człowieka i sposoby ich unikania, - podaje przykłady produktów spożywczych korzystnie i niekorzystnie wpływających na zdrowie człowieka, wie, na co należy zwracać uwagę przy zakupie i podczas przechowywania produktów żywnościowych, - zna i stosuje zasady higieny ciała, higieny przygotowywania posiłków i rozumie znaczenie aktywnego i bezpiecznego wypoczynku dla utrzymania zdrowia, zna numery alarmowe, - podaje pełna nazwę państwa polskiego, wskazuje na mapie stolice i większe miasta Polski, zna przebieg granic i sąsiadów Polski, wymienia instytucje państwowe znajdujące się w stolicy, - na podstawie mapy opisuje ukształtowanie powierzchni Polski i pasy rzeźby terenu, wymienia formy ochrony przyrody, - omawia ruchy Ziemi, wymienia i wskazuje na mapie kontynenty i oceany, rozróżnia linie brzegową dobrze i słabo rozwinięta. Wymagania ponadpodstawowe po zrealizowaniu działu VII Powtórzenie przed gimnazjum - wyjaśnia znaczenie obserwacji i doświadczeń w badaniu przyrody, planuje kartę obserwacji przyrodniczej, opisuje poznawane zjawiska posługując się schematem lub modelem, - posługuje się drobinowym modelem budowy materii, wyciąga wnioski z doświadczeń, definiuje poznane pojęcia, - sprawnie korzysta z różnych źródeł informacji, - opisuje pogodę na podstawie mapy synoptycznej i komunikatu słownego, - porównuje prędkość światła i prędkości dźwięku, opisuje przyczyny powstawania burz i innych groźnych zjawisk pogodowych, szacuje odległość od centrum burzy, - rozróżnia mchy, paprocie, skrzypy i widłaki, opisuje sposoby rozmnażania się roślin, - porównuje kręgowce, klasyfikuje zwierzęta do głównych grup systematycznych, porównuje i klasyfikuje bezkręgowce, opisuje przystosowanie zwierząt do życia w różnych środowiskach. - opisuje hierarchiczna budowę ciała człowieka od komórki przez tkanki, narządy i ich współpracujące układy, - wykazuje dobierając odpowiednią argumentację negatywny wpływ używek i narkotyków na funkcjonowanie organizmu, 7
- omawia podział administracyjny Polski, wskazuje na mapie i charakteryzuje krainy geograficzne Polski z uwzględnieniem atrakcji turystycznych, - opisuje dno oceaniczne, podaje pięć cech charakteryzujących Ziemię jako planetę, samodzielnie określa położenie i elementy środowiska geograficznego kontynentów, objaśnia występowanie stref oświetlenia Ziemi oraz stref klimatycznych i krajobrazowych, opisuje krajobrazy astrefowe Ziemi, analizuje mapy tematyczne i wyciąga wnioski. - wymienia nazwy surowców i wykonywanych z nich narzędzi przez ludzi pierwotnych, przedstawia przełomowe odkrycia w dziejach ludzkości, - wymienia sposoby i przyrządy pozwalające na poznawanie kosmosu oraz przedstawia przełomowe wydarzenia w poznawaniu wszechświata, - wyjaśnia znaczenie terminu telekomunikacja, przedstawia zasadę działania telefonu, - wymienia najważniejsze odkrycia w zwalczaniu chorób zakaźnych, rozumie potrzebę profilaktyki tych chorób, - wymienia nazwiska sławnych polskich naukowców oraz ich dokonania i wynalazki, prezentuje sylwetki wybranych przez siebie uczonych, -podaje przykłady codziennych działań, które przyczyniają się do ochrony środowiska, - wymienia nazwy organizacji międzynarodowych przyczyniających się do rozwiązywania globalnych problemów ludzkości, - wymienia i rozróżnia nauki przyrodnicze i krótko je charakteryzuje. Wymagania ponadpodstawowe po zrealizowaniu działu VIII Osiągnięcia człowieka - uzasadnia znaczenie przełomowych odkryć dla rozwoju cywilizacji, - wymienia powody, dla których ludzie chcą poznawać kosmos, chronologicznie wymienia wydarzenia z współczesnej historii podboju kosmosu, - charakteryzuje sposoby przesyłania informacji w technice analogowej cyfrowej, - wyjaśnia jak działają szczepionki i antybiotyki, co to są przeszczepy narządów, czym jest miażdżyca i choroby nowotworowe, - uzasadnia znaczenie dokonań polskich naukowców dla rozwoju nauki, - wymienia i omawia najważniejsze problemy ludzkości, przedstawia idee rozwoju zrównoważonego, wymienia alternatywne źródła energii i uzasadnia konieczność ich wykorzystywania, - podaje przykłady zagadnień z różnych nauk przyrodniczych omawianych na lekcjach przyrody oraz przykłady metod badawczych stosowanych w biologii, fizyce, geografii i chemii, wykazuje istnienie związków między naukami przyrodniczymi oraz uzasadnia znaczenie tych nauk dla rozwoju cywilizacji. 8