VADEMECUM PŁATNIKA SKŁADEK. interpretacje i wyjaśnienia ZUS orzecznictwo, komentarze ekspertów

VADEMECUM PŁATNIKA SKŁADEK interpretacje i wyjaśnienia ZUS orzecznictwo, komentarze ekspertów

Vademecum płatnika składek interpretacje i wyjaśnienia ZUS orzecznictwo, komentarze ekspertów Warszawa 2014

Praca zbiorowa pod redakcją: Krystyny Trojanowskiej Kierownik grupy wydawniczej Agnieszka Konopacka-Kuramochi Wydawca: Agnieszka Gorczyca Kierownik produkcji: Mariusz Jezierski Korekta: Zespół Projekt okładki: Piotr Fedorczyk Skład: Raster studio, N. Bogajczyk Druk: Drukarnia Miller ISBN 978-83-269-3234-2 Copyright by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. Warszawa 2014 Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. ul. Łotewska 9a, 03-918 Warszawa tel. 22 518 29 29, faks 22 617 60 10, e-mail: cok@wip.pl NIP: 526-19-92-256, KRS: 0000098264 Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie XIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego, Wysokość kapitału zakładowego 200.000 zł. Publikacja Vademecum płatnika składek została przygotowana z zachowaniem najwyższej staranności i wykorzystaniem wysokich kwalifikacji, wiedzy oraz doświadczenia jej twórców. Zaproponowane w niej wskazówki, porady i interpretacje dotyczą sytuacji typowych. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłębionych konsultacji. Opublikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowisko organów i urzędów państwowych. W związku z powyższym autorzy, konsultanci oraz redakcja nie mogą ponosić odpowiedzialności prawnej za zastosowanie zawartych w publikacji Vademecum płatnika składek wskazówek, przykładów, informacji itp. do konkretnych przypadków.

Spis treści Od redakcji... 8 Rozdział 1. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu... 9 Ubezpieczenia emerytalne i rentowe... 11 Obowiązkowe ubezpieczenia emerytalno-rentowe... 11 Dobrowolne ubezpieczenia emerytalno-rentowe... 15 Ubezpieczenie chorobowe... 15 Obowiązkowe ubezpieczenie chorobowe... 16 Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe... 16 Ubezpieczenie wypadkowe... 17 Obowiązkowe ubezpieczenie wypadkowe... 17 Ubezpieczenie zdrowotne... 18 Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego przy kilku tytułach... 19 Zbieg tytułów do ubezpieczenia zdrowotnego... 19 Umowy cywilnoprawne a ubezpieczenia społeczne... 19 Umowa o dzieło... 19 Umowa zlecenia... 20 Podleganie ubezpieczeniom w świetle interpretacji ZUS, NFZ, orzecznictwa i komentarzy ekspertów... 22 Zasady oskładkowania przy kilku umowach zlecenia... 22 Kontrakt menedżerski w ramach prowadzonej działalności gospodarczej... 24 Ubezpieczenia społeczne dorosłego dziecka przedsiębiorcy... 25 Podleganie ubezpieczeniom polskiego przedsiębiorcy zatrudnionego na Słowacji... 27 Zgłoszenie do ZUS pracownika pracującego stale tylko w Niemczech... 28 Miejsce ubezpieczenia zatrudnionego obywatela Ukrainy... 29 Składki z działalności gospodarczej w czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego ze stosunku pracy... 30 Kontrakt menedżerski członka zarządu spółki... 31 Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne przedsiębiorcy-rencisty... 32 Status pracownika młodocianego... 33 Ubezpieczenia emerytalno-rentowe zatrudnionego członka rodziny... 34 Ubezpieczenia delegowanego pracownika w czasie korzystania z urlopu bezpłatnego... 36 3

Vademecum płatnika składek 4 Dwie umowy zlecenia u tego samego zleceniodawcy... 38 Obowiązek ubezpieczeń przy zatrudnieniu w firmie z Wielkiej Brytanii i prowadzeniu działalności gospodarczej w Polsce... 40 Inny adres zamieszkania małżonków... 42 Powołanie na stanowisko prokurenta spółki... 44 Powołanie prezesa zarządu spółki... 46 Przychód z umowy o dzieło wykonywanej na urlopie rodzicielskim... 48 Oskładkowanie wynagrodzenia otrzymywanego przez członka zarządu spółdzielni... 50 Umowa o świadczenie usług wykonywana w ramach działalności gospodarczej... 52 Ubezpieczenia społeczne zleceniobiorcy z polskim obywatelstwem, mieszkającego i zatrudnionego stale za granicą... 54 Emeryci wykonujący zlecenia zawarte przed 14 stycznia 2000 r.... 56 Działalność gospodarcza na urlopie macierzyńskim... 58 Wynagrodzenie powołanego członka zarządu... 60 Wspólnik spółki cywilnej prowadzący chów i hodowlę zwierząt... 61 Ubezpieczenie zdrowotne pełnomocnika jednoosobowej spółki Skarbu Państwa... 63 Umowa cywilna lekarza będącego pracownikiem i przedsiębiorcą... 65 Rozdział 2. Zasady ustalania podstawy wymiaru i opłacania składek... 67 Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe... 67 Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe... 68 Ograniczenie składek emerytalno-rentowych... 69 Obowiązki płatnika i ubezpieczonego... 69 Podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne... 69 Składka zdrowotna przedsiębiorców... 70 Zasady ustalania podstawy wymiaru i opłacania składek w świetle interpretacji ZUS, NFZ, orzecznictwa i komentarzy ekspertów... 70 Umorzona część pożyczki z funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych... 70 Strażak przedsiębiorca na urlopie wychowawczym... 73 Zarejestrowana, ale nigdy nie rozpoczęta działalność a możliwość skorzystania z niższej podstawy wymiaru składek... 74 Współpraca z byłym pracodawcą w Polsce... 77 Działalność gospodarcza na rzecz poprzedniego pracodawcy w UE... 78 Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe przedsiębiorcy... 78 Dodatkowe odszkodowanie dla zleceniobiorcy z tytułu wypadku... 79 Wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy... 81 Kilometrówka wypłacana pracownikowi oprócz ryczałtu... 83 Koszty sfinansowania aplikacji adwokackiej dla zleceniobiorcy... 85 Obowiązek naliczenia składek na ubezpieczenia społeczne ze zlecenia... 88

Spis treści Nagroda z okazji jubileuszu firmy... 90 Ekwiwalent pieniężny wypłacany zamiast poczęstunku z okazji uroczystości spółki... 92 Korzystanie przez pracownika z samochodu służbowego w celach prywatnych... 94 Obniżenie składki zdrowotnej do wysokości zaliczki na podatek... 97 Pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze czasu pracy a składki na FEP... 98 Bezpłatne korzystanie z auta służbowego po pracy... 101 Dwie umowy zlecenia u różnych zleceniodawców... 102 Właściwa kwalifikacja przychodu... 105 Umowa o dzieło zamiast umowy zlecenia... 107 Składki od świadczenia urlopowego... 109 Interpretacja podatkowa a decyzja ZUS... 111 Wpływ błędu urzędu na prawa płatnika do skorzystania z ulgi w opłacaniu składek... 113 Nagroda uznaniowa... 115 Odszkodowanie dla menedżera za niepodejmowanie działalności konkurencyjnej... 116 Odsetki od zaległego wynagrodzenia... 119 Wartość karty przeznaczonej do finansowania zakupu artykułów spożywczych... 120 Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne dla przedsiębiorcy-rencisty... 122 Ulga składkowa dla adwokata a zawarcie umowy zlecenia z poprzednim pracodawcą... 123 Stopa procentowa składki wypadkowej dla spółki i oddziału... 124 Wcześniej wypłacona nagroda jubileuszowa w związku z sytuacją losową... 127 Poprzednia praca w spółce wspólnika spółki cywilnej a niższe składki... 129 Pakiet kafeteryjny dla chorego pracownika... 131 Rekompensata za zmniejszenie odprawy... 133 Preferencyjne składki dla lekarza w szpitalu byłego stażysty tej placówki... 134 Koszt zakwaterowania pracownika opłacany przez kontrahenta zagranicznego... 136 Praca o szczególnym charakterze na część etatu... 139 Stopa procentowa składki wypadkowej przy przejęciu spółki... 141 Podstawa wymiaru składek od przychodów zatrudnionych wykonujących pracę za granicą... 143 Warunki do skorzystania z ulgi w opłacaniu składek... 145 Praca na podstawie umowy uaktywniającej i umowy zlecenia... 147 Składki od umów zlecenia wykonywanych przez pracowników na rzecz pracodawcy... 149 5

Vademecum płatnika składek Płatnik składek dla pracownika/zleceniobiorcy... 152 Wykonywanie tej samej działalności w ramach spółki cywilnej... 154 Program rabatowy dla pracowników... 156 Termin przedawnienia roszczenia z tytułu zaległych składek... 158 Składka zdrowotna dla nierezydentów... 160 Rozdział 3. Wyłączenia z podstawy wymiaru składek... 162 Katalog przychodów zwolnionych ze składek... 162 Nagroda jubileuszowa... 162 Projekty wynalazcze i prace badawcze... 164 Odprawy z tytułu przejścia na emeryturę lub rentę... 165 Odprawy, odszkodowania, rekompensaty z tytułu rozwiązania umowy o pracę... 166 Odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji... 167 Odprawa z tytułu powołania do służby wojskowej... 168 Świadczenia bhp... 168 Środki ochrony indywidualnej... 169 Odszkodowania za utratę lub uszkodzenie przedmiotów osobistego użytku... 170 Ekwiwalenty za prywatny sprzęt pracownika... 171 Ubiór służbowy... 171 Posiłki dla załogi... 172 Rozliczanie jazd lokalnych... 173 Świadczenia związane z przeniesieniem służbowym... 174 Podróże służbowe... 175 Regulacje zakładowe... 178 Praca za granicą... 178 Dodatki walutowe i dewizowe... 180 Dodatek za rozłąkę i strawne... 181 Pomoc z ZFŚS... 181 Rehabilitacja niepełnosprawnych... 184 Wypłaty za czas choroby... 184 Uzupełnienie zasiłku chorobowego... 185 Ulga przy zakupie towarów lub usług... 185 Nabycie biletów przez pracodawcę... 186 Zwrot poniesionych wydatków... 187 Zwolnienia ze składek na podstawie przepisów szczególnych... 188 Nagrody za wyniki sportowe... 188 Podnoszenie kwalifikacji przez pracownika... 188 Zwolnienia ze składek przychodów zleceniobiorcy... 188 Wartość świadczeń w naturze... 189 Wyłączenia ze składek w świetle interpretacji ZUS, NFZ, orzecznictwa i komentarzy ekspertów... 190 6

Spis treści Pakiety medyczne i ubezpieczenia na życie... 190 Dodatkowa odprawa dla pracowników... 193 Rekompensata za likwidację jubileuszówki... 195 Sfinansowanie przez pracodawcę zaległych składek w części należnej od pracownika... 196 Karnety sportowe ze środków obrotowych... 199 Pakiet medyczny dla pracownika na urlopie macierzyńskim i ojcowskim... 201 Zryczałtowana kwota ekwiwalentu za pranie odzieży roboczej... 204 Nagrody za pomysły racjonalizatorskie... 206 Kupony lunchowe na posiłek w barze... 208 Diety dla zleceniobiorcy wykonującego pracę za granicą... 210 Wstępne badania lekarskie zleceniobiorcy... 211 Dodatki za rozłąkę dla oddelegowanych do pracy za granicą... 214 Zadośćuczynienie pieniężne dla poszkodowanego w wypadku przy pracy... 216 Przychód z tytułu wycieczki sfinansowanej z ZFŚS... 218 Wartość paczek zakupionych z niewykorzystanych środków ZFŚS po rezygnacji z jego tworzenia... 219 Dodatkowe świadczenia w związku z rozwiązaniem umowy za porozumieniem stron... 221 Wartość upominku będącego integralną częścią nagrody jubileuszowej... 223 7

Vademecum płatnika składek Od redakcji, choć ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych i przepisy do niej wykonawcze obowiązują już kilkanaście lat, rodzą w dalszym ciągu wiele problemów i wątpliwości. Z praktyki wiadomo, że płatnicy mają najczęściej najwięcej kłopotów z poprawnym ustaleniem obowiązku ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, prawidłowym wskazaniem podstawy wymiaru składek, oszacowaniem, który przychód jest zwolniony z obligatoryjnego opłacania należności wobec ZUS. Świadczą o tym liczne wnioski, które płatnicy składają do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o wydanie interpretacji indywidualnej. W niniejszej publikacji, oprócz merytorycznego wstępu do każdego rozdziału, prezentujemy najciekawsze decyzje ZUS, NFZ i wyroki sądów, które zapadły w indywidualnych sprawach płatników w zakresie ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Przedstawiamy komentarze ekspertów w głównej mierze specjalistów z Centrali ZUS, radców prawnych, księgowych do opublikowanych interpretacji. Warto się z nimi zapoznać, zwłaszcza, że niejednokrotnie są kontrowersyjne w odniesieniu do stanowiska Zakładu. Mamy nadzieję, że publikacja okaże się przydatna Czytelnikom w praktyce zawodowej, bo choć zawarte w niej interpretacje dotyczą jednostkowych spraw, to jednak wskazują określoną opinię istotnych dla płatników organów w trudnych kwestiach ubezpieczeniowych. Poniżej wskazujemy główne akty prawne, użyte w książce, na które powołano się w decyzjach ZUS i NFZ oraz komentarzach ekspertów: ustawa systemowa ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 1442 ze zm.), ustawa zdrowotna ustawa z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.), ustawa wypadkowa ustawa z 30 października 2002 r.o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2009 r. nr 167, poz. 1322 ze zm.), ustawa o ZFŚS ustawa z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 592 ze zm.), ustawa o PIT ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz.361 ze zm.), rozporządzenie składkowe rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. nr 161, poz. 1106 ze zm.), rozporządzenie o podróżach służbowych rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz.U. z 2013 r. poz. 167). 8

Rozdział 1 Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu Rozstrzyganie, kto podlega ubezpieczeniom społecznym obowiązkowo, kto dobrowolnie, a kto nie może do nich przystąpić w ogóle, czasami może sprawiać kłopoty. Dlatego warto zapoznać się z tym rozdziałem, dzięki któremu Czytelnik dowie się, kogo należy objąć ubezpieczeniami społecznymi obowiązkowo, kogo dobrowolnie, a kto w ogóle nie może lub nie musi być nimi objęty. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym reguluje ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.); dalej ustawa systemowa. Wymienione są w niej tytuły, które rodzą obowiązek ubezpieczeń społecznych lub dają możliwość objęcia się tymi ubezpieczeniami dobrowolnie. Należy zwrócić uwagę, że niektóre uregulowania ustawy systemowej nie dotyczą takich osób, jak: sędziowie, prokuratorzy, osoby pozostające w stosunku służby (chodzi oczywiście o służbę zawodową), obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych i urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych, o ile umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej, rolnicy prowadzący wyłącznie działalność rolniczą i podlegający z tego tytułu ubezpieczeniu społecznemu rolników. Rolnicy prowadzący działalność rolniczą podlegają z tego tytułu ubezpieczeniu społecznemu rolników. Rolnik, który rozpocznie prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej lub rozpocznie współpracę przy prowadzeniu tej działalności, podlega nadal ubezpieczeniu rolników, pod warunkiem że: pozostawał w ubezpieczeniu rolników nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata przed rozpoczęciem działalności, 9

Vademecum płatnika składek w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej lub rozpoczęcia współpracy przy prowadzeniu tej działalności złoży w KRUS oświadczenie o kontynuowaniu ubezpieczenia rolniczego. Niezachowanie tego terminu jest równoznaczne z ustaniem ubezpieczenia rolniczego z końcem kwartału, w którym rolnik rozpoczął wykonywanie pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracę przy prowadzeniu tej działalności, jednocześnie nadal prowadzi działalność rolniczą lub stale pracuje w gospodarstwie rolnym obejmującym obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub w dziale specjalnym, nie jest pracownikiem i nie pozostaje w stosunku służbowym, nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, kwota należnego podatku dochodowego za poprzedni rok podatkowy od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej nie przekracza ustalonej przepisami danej kwoty, którą należy udokumentować zaświadczeniem właściwego naczelnika urzędu skarbowego i złożyć w KRUS, chyba że w poprzednim roku podatkowym działalność pozarolnicza nie była prowadzona; zaświadczenie urzędu skarbowego należy składać corocznie w KRUS, w terminie do 31 maja każdego roku podatkowego. Rolnicy prowadzący działalność rolniczą i podlegający z tego tytułu ubezpieczeniu społecznemu rolników, którzy podejmą dodatkowo jakąkolwiek inną działalność, np. nawiążą umowę o pracę lub umowę zlecenia, będą podlegać ubezpieczeniom społecznym z tych tytułów. Nie ma przy tym znaczenia, że podlegają ubezpieczeniu społecznemu rolników. Wszystkie osoby (oprócz tych, których nie obejmuje ustawa systemowa), które podejmą działalność zarobkową bez względu na formę tej działalności podlegają ubezpieczeniom społecznym zgodnie z postanowieniami ustawy systemowej. Ubezpieczenia społeczne obejmują kilka rodzajów ubezpieczeń: ubezpieczenie emerytalne, ubezpieczenia rentowe, ubezpieczenie chorobowe (ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa), ubezpieczenie wypadkowe (ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych). 10

Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu Podstawowym obowiązkiem pracodawcy płatnika składek jest ustalenie, czy zatrudnienie (umowa, na podstawie której dana osoba wykonuje pracę): rodzi obowiązek ubezpieczeń społecznych, czy też daje tylko możliwość objęcia się ubezpieczeniami dobrowolnie na wniosek zainteresowanego. Trzeba pamiętać, że może się także zdarzyć, że w danym przypadku ustawa systemowa nie przewiduje ani obowiązku, ani dobrowolności objęcia ubezpieczeniami. Oznacza to, że osoba w ogóle nie podlega z danego tytułu ubezpieczeniom. Ubezpieczenia emerytalne i rentowe Najważniejsze znaczenie mają ubezpieczenie emerytalne i ubezpieczenia rentowe. Wiąże się to z tym, że podleganie ubezpieczeniom chorobowemu i wypadkowemu jest konsekwencją podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Powiązanie to występuje niezależnie od tego, czy ktoś jest objęty ubezpieczeniem obowiązkowo, czy dobrowolnie. Nie ma możliwości podlegania tylko jednemu z tych ubezpieczeń. Jeżeli dana osoba podlega ubezpieczeniu emerytalnemu obowiązkowo, to również ubezpieczenia rentowe są dla niej obowiązkowe. Jeżeli zaś ubezpieczeniu emerytalnemu podlega dobrowolnie, to i objęcie ubezpieczeniami rentowymi jest dla niej dobrowolne. Należy pamiętać, że opłacanie składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe uprawnia ubezpieczonego do otrzymania świadczeń: emerytalnych (emerytur) oraz rentowych (rent). Obowiązkowe ubezpieczenia emerytalno-rentowe Obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu i ubezpieczeniom rentowym podlegają: 1. Pracownicy. Trzeba pamiętać, że zgodnie z ustawą systemową pracownikiem jest: osoba pozostająca w stosunku pracy, osoba wykonująca pracę na podstawie: umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub 11

Vademecum płatnika składek innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kc stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Opłacanie składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe uprawnia ubezpieczonego do otrzymania świadczeń: emerytalnych (emerytur) oraz rentowych (rent). Należy zwrócić uwagę, że pracownicy spełniający kryteria określone dla osób współpracujących przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracujących przy wykonywaniu umowy zlecenia do celów ubezpieczeń społecznych są traktowani jako osoby współpracujące (np. matka zatrudniona u syna na podstawie umowy o pracę, mąż u żony). Oznacza to, że podlegają oni ubezpieczeniom na zasadach określonych dla osób współpracujących, a nie na zasadach określonych dla pracowników. 2. Osoby wykonujące pracę nakładczą. Za osobę wykonującą pracę nakładczą uważa się osobę zatrudnioną na podstawie umowy o pracę nakładczą. 3. Członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych. Członkami spółdzielni są: członek rolniczej spółdzielni produkcyjnej, członek innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną, członek spółdzielni kółek rolniczych, zajmujących się produkcją rolną, działających na podstawie przepisów ustawy z 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 1443), który wykonuje pracę na rzecz spółdzielni na innej podstawie niż stosunek pracy lub wytwarza na jej rzecz produkty rolne w prowadzonym przez siebie gospodarstwie. Na równi z członkiem spółdzielni traktuje się inne osoby, które wykonują pracę w spółdzielni lub w gospodarstwie rolnym spółdzielni na innej podstawie niż stosunek pracy: 12

Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu niebędące jej członkami oraz wynagradzane według zasad obowiązujących członków spółdzielni, w tym kandydatów na członka spółdzielni. 4. Osoby wykonujące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych. Dotyczy to osób wykonujących czynności na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kc. stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, oraz osób z nimi współpracujących (dalej: zleceniobiorcy), bez względu na długość umowy, nawet jeżeli jest to umowa jednodniowa. Ważne Uczniowie szkół ponadpodstawowych, gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych i studenci do ukończenia 26 lat nie podlegają ubezpieczeniom z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia czy umowy agencyjnej ani obowiązkowo, ani dobrowolnie. Za osobę współpracującą ze zleceniobiorcami uważa się: małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają ze zleceniobiorcami we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenia. 5. Osoby prowadzące działalność pozarolniczą. Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne dotyczą osób prowadzących działalność gospodarczą, twórców, artystów, osoby prowadzące działalność w zakresie wolnego zawodu: a) w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, b) z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, oraz wspólników jednoosobowej spółki z o.o., wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej, a także osób z nimi współpracujących. 13

Vademecum płatnika składek Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się także osobę prowadzącą niepubliczną szkołę, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty. Za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi działalność pozarolniczą uważa się: małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z prowadzącymi działalność pozarolniczą we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności. Ważne Osobą współpracującą z osobą prowadzącą działalność pozarolniczą nie jest osoba, z którą została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego. 14 Przykład Umowa o przygotowanie zawodowe Pan Adam Chojnacki prowadzi duży warsztat mechaniczny. Jego syn Maciej, 18-letni uczeń technikum mechanicznego współpracuje z nim przy prowadzeniu tej działalności i spełnia kryteria dla osoby współpracującej. Do celów ubezpieczeniowych traktowany jest jak osoba współpracująca. Wystarczy jednak, że pan Adam zawrze z nim umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego, syn będzie traktowany dla celów ubezpieczeniowych jak pracownik, a nie jak osoba współpracująca. 6. Posłowie i senatorowie pobierający uposażenie oraz posłowie do Parlamentu Europejskiego. 7. Stypendyści sportowi są to osoby pobierające stypendia sportowe, z wyjątkiem osób uczących się lub studiujących. Podlegają oni ubezpieczeniom społecznym z tytułu bycia stypendystą sportowym, jeżeli nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytułu. 8. Pobierający stypendium słuchacze Krajowej Szkoły Administracji Publicznej. 9. Osoby wykonujące odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania. 10. Osoby pobierające zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne lub stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy, na które zostali skierowani przez powiatowy urząd pracy.

Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu 11. Osoby pobierające stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez inne niż powiatowy urząd pracy podmioty kierujące na szkolenie staż lub przygotowanie zawodowe. 12. Osoby pobierające stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych i niepozostawania w zatrudnieniu. 13. Duchowni. Za osobę duchowną uważa się duchownego, członków zakonów męskich i żeńskich Kościoła katolickiego, innych Kościołów i związków wyznaniowych, z wyjątkiem alumnów seminariów duchownych, nowicjuszów, postulantów i juniorystów, którzy nie ukończyli 25. lat. 14. Żołnierze niezawodowi w służbie czynnej. 15. Osoby odbywające służbę zastępczą. 16. Funkcjonariusze Służby Celnej. 17. Osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego. 18. Osoby pobierające świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osoby pobierające zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, osoby pobierają-ce wy nagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy, osoby pobierające świadczenie szkoleniowe wypłacone po ustaniu zatrudnienia. 19. Osoby pobierające świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia. Dobrowolne ubezpieczenia emerytalno-rentowe Od 1 stycznia 2013 r. prawo do objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje osobom, które nie spełniają warunków do podlegania tym ubezpieczeniom obowiązkowo. Jeżeli okres dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przekracza 10 lat, nie obowiązuje gwarancja wypłaty minimalnego świadczenia, w wypadku gdy stan własnego konta ubezpieczeniowego nie będzie go zapewniał. Ubezpieczenie chorobowe Podobnie jak w przypadku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, ustawa systemowa wskazuje: 15

Vademecum płatnika składek które osoby podlegają ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo, a które tylko dobrowolnie, dla których osób ubezpieczenia chorobowego w ogóle nie przewidziano. Ważne Ubezpieczenie chorobowe nie może funkcjonować samoistnie. Oznacza to, że nie można z danego tytułu podlegać tylko ubezpieczeniu chorobowemu, bez podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Obowiązkowe ubezpieczenie chorobowe Obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu podlegają: pracownicy, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, osoby odbywające służbę zastępczą. Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe Dobrowolnie (na swój wniosek) ubezpieczeniu chorobowemu podlegają osoby objęte obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi: wykonujące pracę nakładczą, wykonujące czynności na podstawie: umowy agencyjnej, umowy zlecenia, innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kc stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, oraz osoby z nimi współpracujące, prowadzące działalność pozarolniczą oraz osoby z nimi współpracujące, wykonujące odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, duchowni. Pozostałe osoby (tzn. te, które nie podlegają ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo i nie mogą objąć się nim dobrowolnie) podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym nie mogą zostać objęte ubezpieczeniem chorobowym. Objęcie ubezpieczeniem chorobowym i opłacanie składki na to ubezpieczenie jest podstawą nabycia prawa do świadczeń w razie choroby i macierzyństwa, tj.: zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego, świadczenia rehabilitacyjnego. 16

Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu Osoby, które mają możliwość dobrowolnego objęcia się ubezpieczeniem chorobowym, a które nie skorzystają z niej, w razie choroby nie otrzymają wcześniej wymienionych świadczeń. Przykładowo, jeżeli ciężarna kobieta prowadząca pozarolniczą działalność nie przystąpi do ubezpieczenia chorobowego, nie otrzyma świadczeń z tytułu choroby i macierzyństwa. Ubezpieczenie wypadkowe Ubezpieczeniu wypadkowemu podlega się albo obowiązkowo, albo nie podlega się w ogóle. Nie ma możliwości objęcia się tym ubezpieczeniem dobrowolnie, na swój wniosek. Ubezpieczenie wypadkowe podobnie jak ubezpieczenie chorobowe nie może istnieć samoistnie. Oznacza to, że ubezpieczony nie może być objęty z danego tytułu tylko ubezpieczeniem wypadkowym, czyli musi podlegać ubezpieczeniom emerytalno-rentowym. Podleganie ubezpieczeniu wypadkowemu daje prawo do uzyskania świadczeń pieniężnych z powodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Obowiązkowe ubezpieczenie wypadkowe Ubezpieczenie wypadkowe jest obowiązkowe dla osób, które podlegają ubezpieczeniu emerytalnemu i ubezpieczeniom rentowym. Nie należy jednak zapominać o wyjątkach od tej głównej zasady. Spośród osób objętych obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi ubezpieczeniu wypadkowemu nie podlegają: bezrobotni, pobierający zasiłek dla bezrobotnych lub świadczenie integracyjne, osoby wykonujące pracę nakładczą, żołnierze niezawodowi w służbie czynnej, osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, osoby pobierające świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osoby pobierające zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osoby pobierające wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy, 17

Vademecum płatnika składek osoby pobierające stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych i niepozostawania w zatrudnieniu. Ważne Do 31 grudnia 2009 r. ubezpieczeniu wypadkowemu nie podlegali zleceniobiorcy i osoby z nimi współpracujące, jeżeli wykonywali pracę poza siedzibą lub miejscem prowadzenia działalności zleceniodawcy. Ta zasada przestała obowiązywać z dniem 1 stycznia 2010 r. i w konsekwencji zleceniobiorcy podlegają ubezpieczeniu wypadkowemu bez względu na miejsce wykonywania pracy. Ubezpieczenie zdrowotne Ubezpieczenie zdrowotne regulują przepisy ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.) zwanej ustawą zdrowotną. Osoby podlegające obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego zostały wymienione w art. 66 tej ustawy. Osoba, która nie podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu obowiązkowo, może ubezpieczyć się dobrowolnie. W tym celu musi złożyć pisemny wniosek w Narodowym Funduszu Zdrowia, jeżeli ma miejsce zamieszkania na terytorium Polski. Osoba taka zostanie objęta ubezpieczeniem zdrowotnym z dniem określonym w umowie zawartej z NFZ, a przestaje podlegać temu ubezpieczeniu z dniem rozwiązania umowy lub po upływie miesiąca nieprzerwanej zaległości w opłacaniu składek. Warto podkreślić, iż osoba ubezpieczona obowiązkowo lub dobrowolnie ma obowiązek zgłosić do ubezpieczenia członków rodziny. Przez członka rodziny rozumie się następujące osoby: dziecko własne, dziecko małżonka, dziecko przysposobione, wnuka albo dziecko obce, dla którego ustanowiono opiekę, albo dziecko obce w ramach rodziny zastępczej, do ukończenia przez nie 18 lat, a jeżeli kształci się dalej do ukończenia 26 lat, natomiast jeżeli posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub inne traktowane na równi bez ograniczenia wieku. Należy zaznaczyć, iż również dziadkowie mogą zgłaszać wnuki do ubezpieczenia zdrowotnego, ale tylko wtedy, gdy żaden z rodziców nie podlega obowiązkowi 18

Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu ubezpieczenia zdrowotnego lub nie jest osobą uprawnioną do świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie przepisów o koordynacji z tytułu wykonywania pracy lub pracy na własny rachunek albo ubezpieczeniu dobrowolnemu, małżonka, wstępnych pozostających z ubezpieczonym we wspólnym gospodarstwie domowym. Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego przy kilku tytułach W przypadku gdy ubezpieczony uzyskuje przychody z więcej niż jednego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest z każdego z tych tytułów odrębnie. W przypadku gdy w ramach jednego z tytułów do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego ubezpieczony uzyskuje więcej niż jeden przychód, składka na ubezpieczenie zdrowotne jest opłacana od każdego z uzyskanych przychodów odrębnie. Zbieg tytułów do ubezpieczenia zdrowotnego W przypadku zbiegu tytułów do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego składka finansowana z budżetu państwa opłacana jest tylko wtedy, gdy nie ma innej podstawy do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia. W sytuacji gdy w każdym z tych tytułów składka jest finansowana przez budżet państwa, opłaca się ją wyłącznie z tytułu, który powstał najwcześniej. Jeżeli dwa tytuły do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia, w których składka finansowana jest z budżetu państwa, powstają w tym samym dniu, składka jest opłacana z pierwszego zgłoszonego tytułu do objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym. Umowy cywilnoprawne a ubezpieczenia społeczne Najczęściej zawieranymi umowami cywilnoprawnymi, na podstawie których wykonuje się określone prace, są: umowa o dzieło, umowa zlecenia. Umowa o dzieło W ramach umowy o dzieło osoba przyjmująca zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła jako świadczenia jednorazowego. Umowa ta jest umową rezultatu, a nie umową działania. Nie ma więc znaczenia, w jaki sposób został osiągnięty cel, jakim jest wykonanie zamówionego dzieła. Ważny jest sam 19