MIEJSKI ZESPÓŁ PROFILAKTYKI I TERAPII UZALEŻNIEŃ W OLSZTYNIE WIELOLETNI PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII W LATACH 2000-2010 O l s z t y n, marzec 2001 r.
2 R o z d z i a ł I 1. Wprowadzenie Lawinowo wzrastająca liczba problemów związanych ze spożywaniem substancji psychoaktywnych skłoniła władze różnego szczebla, w tym przede wszystkim samorządowe do podejmowania rozlicznych programów profilaktycznych, leczniczo rehabilitacyjnych i radaptacyjnych. Najczęściej, z różnych powodów, nie są one kompletne (w sensie czterech filarów) i nie zapewniają oczekiwanych skutków. Szczególnie dobrze trzeba dobierać programy profilaktyczne, gdyż po substancje psychoaktywne sięgają ludzie przeważnie nieświadomi skutków. Dobrze przemyśleć trzeba także programy terapeutyczne, by sięgający mieli szansę skutki te sobie uświadomić. Przy czym programy profilaktyczne należy traktować jako samodzielne. Programy terapeutyczne jako komplementarne do leczniczo - rehabilitacyjno - readaptacyjnych.
3 R o z d z i a ł II 1. Zadania Miejskiego Zespołu Profilaktyki i Terapii Uzależnień w Olsztynie. 1) Cel strategiczny programu. Przeciwdziałanie zjawisku narkomanii na terenie miast Olsztyna oraz zapobieganie powstawaniu nowych problemów bezpośrednio z nimi związanych, m.in. epidemiologicznych, społecznych czy kryminalnych. 2) Cele operacyjne programu: - tworzenie warunków do powołania i funkcjonowania instytucji zajmujących się profilaktyką i leczeniem, - coroczne diagnozowanie zjawiska narkomanii na populacji szkolnej miasta Olsztyna, - coroczne uaktualnianie programu szczególnie w części profilaktycznego oddziaływania na całą społeczność miasta i na społeczność zagrożoną, - rozwój i unowocześnianie usług terapeutycznych dla osób zagrożonych, uzależnionych oraz członków ich rodzin. 3) Zadania Poradni Psychoprofilaktyki Uzależnień Olsztyn, ul. Metalowa 5: Koordynacja i realizacja programu zapobiegania narkomanii zakładająca następujące kierunki działań: a) Promocja zdrowego stylu życia: - wspieranie organizacji kształtujących zdrowe wzorce spędzania wolnego czasu poprzez: kampanie, media, organizowanie koncertów i festynów, spotkań, wspólnej zabawy; - współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz Kościołem Katolickim i innymi związkami wyznaniowymi; - szkolenie liderów młodzieżowych, nauczycieli i rodziców w Poradni Psychoprofilaktyki Uzależnień w Olsztynie. b) Profilaktyka skierowana na dzieci i młodzież zagrożoną narkomanią: - integracja placówek zajmujących się dziećmi i młodzieżą, - współpraca z policją i opieką społeczną, - zwiększenie odpowiedzialności i zaangażowania szkół, - działalność informacyjna w szkołach i opracowanie programu dla szkół (młodzieży) wymagających wsparcia oraz wdrażanie gotowych scenariuszy programów profilaktycznych, - dostarczanie nowych technologii i scenariuszy szkoleń opartych na współpracy Poradni z policją, służbą medyczną, specjalistami terapii uzależnień, - szkolenie pracowników prowadzących działalność merytoryczną, - szkolenie osób mających wspierać działania profilaktyczne, c) Rehabilitacja i działania postrehabilitacyjne
4 - uruchomienie poradni (ośrodka) konsultacyjnego (porady, wydawnictwa, literatura). - badanie kierowców na obecność w organizmie środka odurzającego, - uruchomienie oddziału detoksykacyjnego - pomoc socjalna dla osób pod wpływem środków psychoaktywnych - prowadzenie w Poradni zajęć warsztatowych i treningowych w zakresie radzenia sobie z trudnościami życia po terapii: grupy wsparcia grupy samopomocowe grupy nawrotowe zajęcia dla rodzin osób uzależnionych 4) Działania profilaktyczne realizowane w szkołach zakresie narkomani. - działania informacyjno-edukacyjne dla nauczycieli, dyrektorów, pedagogów szkolnych, - organizowanie konferencji, szkoleń prelekcji z udziałem terapeutów, policji, prawników i lekarzy, - działania adresowane do rodziców o charakterze informacyjno-poradniowym (prelekcje, szkolenia. 5) Monitorowanie zjawiska i działalność informacyjno wydawnicza - regularne badania ewaluacyjne w szkołach średnich, - publikowanie opracowań i materiałów informacyjnych, - wydawanie ulotek i plakatów, - gromadzenie fachowej literatury (ew. jej spisu), 6) Koordynacja wszystkich kierunków działań związanych z realizacją programów - działań o założeniach edukacyjno wychowawczych, - działań o założeniach edukacyjno terapeutycznych, - działań o założeniach terapeutyczno edukacyjnych, - działań o założeniach terapeutycznych (psychologicznych i medycznych), - działań o założeniach opiekuńczo socjalnych, Koordynacja tworzenia programów - motywujących, - rehabilitujących, - readaptacyjnych, - uzupełniających, 7) Współpraca w obrębie Regionu - Urząd Marszałkowski Woj. Warmińsko Mazurskiego, - Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnienia od Narkotyków, 8) Współpraca z organizacjami na terenie kraju - Rada do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii, - Uczelnie wyższe prowadzące tematy badawcze, - Pracownie Badania Opinii Społecznej, - Ośrodki Rehabilitacji Uzależnień 9) Sposoby realizacji - etatowe zatrudnienie instruktorów terapii
5 - udział studentów w wolontariacie i praktyce w M.Z.P. i T.U. R o z d z i a ł III Konkretyzacja celów operacyjnych Cel operacyjny : Działania zmierzające do zmniejszenia liczby osób uzależnionych, w tym zapobieganie zjawisku powrotu do nałogu. Powszechnie uważa się, że w latach 90-tych w zjawisku narkomanii ustabilizował się rozwojowy współczynnik 1:10. W praktyce znaczy to, że setki narkomanów umierają a tysiące nowych eksperymentuje z substancjami psychoaktywnymi i ostatecznie popada w uzależnienia. W krajach, w których problem narkomanii został dobrze rozpoznany uważa się, że współczynnik ten ma tendencję wyrównywania się, przy czym na ubytki składają się umierający, stabilizowani substytucyjnie i neofici. Zyski zaś są pomniejszane o działalność profilaktyczną (edukacyjną i prewencyjną). Miarą efektywności naszego działania jest w pierwszym etapie zbliżenie się równowagi a dalej pomniejszanie rozmiaru narkomanii. Osiągnąć to można dwiema drogami - profilaktyczną i readaptacyjną. 1. Zadania 1.1. Wieloaspektowe oddziaływania profilaktyczne w szkołach, placówkach oświatowo - wychowawczych i w środowiskach wysokiego ryzyka. 1.2. Stała i systemowa akcja informacyjna skierowana zarówno do rodziców jak i do ogółu społeczeństwa. 1.3. Tworzenie klubów terapeutycznych dla dzieci i młodzieży ze środowisk zagrożonych narkomanią. 1.4. Realizacja zajęć poprawiających psychiczną i społeczną kondycję dzieci i młodzieży. 1.5. Tworzenie okazji do rozmowy z czynnymi narkomanami. 1.6. Troska o byłych narkomanów, powracających z leczenia. 1.7. Współpraca z Samorządem Wojewódzkim w celu powołania ośrodka rehabilitacyjnego dla osób uzależnionych. 2. Metody 2.1. Rzetelna informacja z elementami kampanii antyuzależnieniowej. 2.2. Organizowanie publicznych debat wciągających szersze kręgi zainteresowanych i pozyskiwanie wolontariuszy.
6 2.3. Publikowanie opracowań dotyczących narkomanii. 2.4. Organizacja działalności pozalekcyjnej w szkole i poza nią, mającej na celu poprawianie kondycji psychicznej oraz uczącej twórczego spędzania czasu wolnego. 2.5. Zorganizowanie punktu wymiany igieł i strzykawek a także przemyślenie programu terapeutów ulicznych (street workers). 2.6. Zorganizowanie systemu hosteli z klubami pomocy socjalnej i terapeutycznej. 3. Założone efekty 3.1. Stworzenie systemu umożliwiającego profilaktykę. 3.2. Uspołecznienie problemu narkomanii - pozyskanie sojuszników wśród rodziców i nabór wolontariuszy. 3.3. Stworzenie systemu pomocy (punkt konsultacyjny placówka terapeutyczna, opieka medyczna, opieka społeczna, terapia doraźna - indywidualna i grupowa). 4. Wskaźniki 4.1. Potwierdzone obiektywnymi danymi (np. udział leczonych na 100 tyś. mieszkańców) zmniejszenie liczby narkomanów - skala 10-ciu lat. 4.2. Powstanie nowych placówek przy założeniu, że narkomanię leczy się w jednym miejscu. 4.3. Liczba młodzieży objęta opieką specjalistycznych placówek. 5. Współpracujące instytucje Wydział Oświaty UM Szkoły Poradnie MOPS Policja Organizacje pozarządowe Kasa Chorych Wojewódzka Stacja Sanitarno - Epidemiologiczna
7 Cel operacyjny : Tworzenie warunków do powoływania i funkcjonowania instytucji zajmujących się profilaktyką i leczeniem. Punktem wyjścia powinno być zdefiniowanie zagrożenia narkomanią i utrwalenie w świadomości ogółu potrzeby podjęcia zdecydowanego przeciwdziałania zjawisku. W tym celu należy promować (dofinansowywać) wydawnictwa, publikacje przedstawiające obecny stan zagrożenia narkomanią. Profilaktyka musi jednak mieć dwa aspekty. Pierwszy to zapobieganie zachowaniom niszczącym zdrowie, a więc edukacja i prewencja. Aspekt drugi, to stwarzanie warunków świadomościowych i materialnych, które same w sobie będą sprzyjać przyjmowaniu nowego stylu życia. I jest to ustawiczne zadanie władz różnego szczebla. Etap następny to opracowanie systemu przeciwdziałania, a więc drożnych i przystających do siebie części procesu, od profilaktyki edukacyjnej, psychoprofilaktyki, restrykcyjnej prewencji, rehabilitacji medycznej i terapeutycznej, aż po proces społecznej readaptacji. Miastu potrzebny jest wzorcowe centrum leczenia uzależnień, które praktycznie pokaże możliwość wyjścia z nałogu. Stałym elementem tego systemu muszą być ustalone więzi między poszczególnymi etapami i realizującymi je instytucjami, które powinny uwzględniać koordynującą rolę MZPiTU. 2. Zadania 2.1. Wspieranie nowoczesnych form profilaktyki - od profilaktyki edukacyjnej, poprzez profilaktykę warsztatową, do profilaktyki treningów interpersonalnych. 2.2. Utworzenie centrum leczenia uzależnień - placówki medycznej z przychodniami konsultacyjnymi i terapeutycznymi, z oddziałem detoksykacyjnym, ze stacjonarnym oddziałem metadonowym i z oddziałem leczenia chorób towarzyszących. 2.3. Opracowanie planu praktycznej realizacji programów readaptacyjnych. Otwarcie hosteli i włączenie ich w system ogólnopolskiej wymiany środowisk dla powracających z uzależnień. 3. Metody 3.1. Wspieranie programów polecanych przez Biuro ds. Narkomanii. 3.2. Pomoc dla osób i organizacji proponujących nowe programy psychoedukacyjne. 3.3. Wprowadzanie programów edukacyjno - rozwojowych dla świetlic terapeutycznych i poradni psychologiczno - pedagogicznych. 3.4. Organizowanie spotkań i dyskusji scalających działania różnych instytucji mające na celu dopracowanie się systemu dla miasta i włączenie go w system wojewódzki. 3.4. Tworzenie materialnych podstaw (finanse, pomieszczenia, kadra) pod
8 zorganizowanie sytemu leczenia, rehabilitacji uzależnionych. 3.5. Tworzenie materialnych podstaw pod system readaptacji. 4. Założone efekty 4.1. Wzrost możliwości w całym procesie przeciwdziałania narkomanii. 4.2. Przyrost wiedzy przedmiotowej w społeczności miejskiej, w środowiskach szkolnych i rodziców, a także w środowiskach zagrożonych. 4.3. Przyrost możliwości leczenia i uświadomienie jej środowiskom narkomanów. 4.4. Faktyczny przyrost możliwości wyjścia z nałogu. 5. Wskaźniki 5.1. Wzrost liczby osób przygotowanych do realizacji programu przeciwdziałania narkomanii. 5.2. Wzrost liczby osób podejmujących leczenie. 5.3. Wzrost liczby osób kończących pozytywnie proces leczenia, rehabilitacji i readaptacji (w tendencji 10.letniej). 5.4. Przeświadczenie, że niniejszy program nie dzieli losu programów papierowych. 6. Współpracujące instytucje 6.1. Wydział Oświaty UM 6.2. Policja 6.3. Służba Zdrowia 6.4. Kasy Chorych 6.5. MOPS 6.6. Specjalistyczne organizacje pozarządowe.
9 Cel operacyjny : Coroczne uaktualnianie programu, szczególnie w części profilaktycznego oddziaływania na całą społeczność miasta i na społeczność zagrożoną. Zjawisko narkomanii traktujemy jako stan w rozwoju. Z potocznej obserwacji, jak również po ocenie przeznaczanych środków wiemy, że długo takim pozostanie. W kategoriach socjologicznych znaczy to, że pod wpływem utrzymujących się przyczyn pozostaje ono w tendencji, dającej się uchwycić tylko poprzez częsty ogląd zjawiska. Dopiero po uchwyceniu zjawisk w kategoriach przyczynowo - skutkowych a także po opisaniu prawidłowości zmiany w zasobach przyczyn i w zasobach skutków możliwe jest planowanie w sferze przeciwdziałań, w tym przede wszystkim działań profilaktycznych. Wiedza ta jest zawsze cząstkowa i dlatego program powinien być otwarty, szczególnie na korekty. 1. Zadania 1.1. Nawiązanie współpracy z wiodącymi ośrodkami w kraju i za granicą, w celu śledzenia nowości w zakresie opisu zjawiska, profilaktyki i leczenia. 1.2. Coroczne uogólnianie efektów pracy teoretycznej i praktycznej. Udział w spotkaniach i sympozjach. 1.3. Zabieganie o uzyskanie dla MZPiTU statusu placówki priorytetowej z pełnymi możliwościami finansowymi. 2. Metody 2.1. Spokojna, nieakcyjna praca, mająca na celu długofalowe przeciwdziałanie narkomanii. 2.2. Praca na rzecz dobrej opinii o MZPiTU poprzez prezentację realnych osiągnięć i nowoczesnych programów. 2.3. Pozyskiwanie współpracowników i sympatyków dla zadań MZPiTU. 3. Założone efekty 3.1. Uzyskanie moralnego prawa do koordynacji wysiłków zmierzających do przeciwdziałania zjawisku narkomanii. 3.2. Uchwycenie wszystkich form przeciwdziałania w jeden spójny system. 4. Wskaźniki 4.1. Wskaźniki subiektywne, jak np. zadowolenie z rozwiązywania szczegółowych zagadnień, oraz obiektywne w postaci uznania władz samorządowych. 4.2. Wskaźniki wynikające z celu strategicznego.
10 5. Współpracujące instytucje 5.1. Wszyscy, którym bliskie są zarówno założenia jaki nakreślone cele programu. 6. Odpowiedzialni za realizację zadania 6.1. Miejski Zespół Profilaktyki i Terapii Uzależnień.
11 Cel operacyjny : Rozwój i unowocześnianie usług terapeutycznych dla osób zagrożonych, osób uzależnionych oraz członków ich rodzin. Na nowoczesne zagrożenia trzeba odpowiedzieć nowoczesnym działaniem. Takie zaś charakteryzują się otwartością na nowości i ludzkie pomysły oraz stałą tendencją prorozwojową. Dlatego rola samorządu i jego instytucji powinna polegać na określeniu minimum niezbędnych działań i na promowaniu ludzkich inicjatyw rozszerzających to działanie. Równie ważna jest funkcja koordynująca, by wszystkie działania znalazły się w obrębie pewnego systemu. Niniejszy program jest próbą wytyczenia granic takiego systemu, w którym oprócz niezbędnego schematu działań pozostawia się możliwość uwłaszczenia ludzkich pomysłów. 1. Zadania 1.1. Lansowanie koncepcji systemowego działania na rzecz walki z uzależnieniami. 1.2. Pomoc w planowaniu, programowaniu i realizacji placówek terapii uzależnień, w tym szczególnie od narkotyków. 1.3. Podjęcie działań na rzecz utworzenia Miejskiego Centrum Profilaktyki i Terapii Uzależnień. 1.4. Postulowanie i powoływanie punktów konsultacyjnych (szczególnie w miejscach uznanych za zagrożone) i ich współdziałanie z Miejskim Centrum. 2. Metody 2.1. Przekonywanie wszystkich mogących decydować w sprawie o ważności zagadnienia i konieczności nowoczesnego działania. 2.2. Pozyskiwanie przychylności osób i środków finansowych niezbędnych we wprowadzaniu nowych koncepcji zapobiegania i leczenia uzależnień. 3. Założone efekty 3.1. Stworzenie nowych możliwości kontaktu narkomanów z placówkami terapeutycznymi. 3.2. Powstanie i systemowa działalność ośrodka (Centrum) według założonego systemu profilaktyki i terapii. 3.3. Stworzenie realistycznych warunków pod nowy i doskonalszy program. 4. Wskaźniki 4.1. Liczba nowych placówek. 4.2. Liczba osób przygotowanych.
12 5. Współpracujące instytucje 5.1. Władze Samorządowe 5.2. Miejski Zespół Profilaktyki i Terapii Uzależnień 5.3. Wydziały i Organizacje UM w Olsztynie 5.4. Ministerstwo Zdrowia 5.5. Biuro ds. Narkomanii
13 Zakończenie Wejście w życie nowej ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 24 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 75, poz. 468) powierza organom administracji publicznej obowiązek stworzenia warunków do zapobiegania, leczenia i ograniczenia narkomanii. Pierwszym krokiem w tym kierunku jest powołanie Miejskiego Zespołu Profilaktyki i Terapii Uzależnień oraz sformułowanie niniejszego programu. Władze samorządowe popierają wszystkie działania zmierzające do przeciwdziałania narkomanii. W swojej działalności zwrócą uwagę przede wszystkim na problemy nazwane środowiskowymi, a więc na: łatwą dostępność narkotyków, deprywację socjalną, dezorganizację społeczności lokalnej i normy środowiskowe sprzyjające zachowaniom dewiacyjnym. Traktujemy je jako czynniki podwyższonego ryzyka Władze samorządowe mają świadomość faktu, że przeciwdziałanie narkomanii wymaga przeznaczenia na ten cel dużych nakładów finansowych, którymi w dostatecznej ilości nie dysponują. Wyznaczenie sobie jednak perspektywy dziesięciu lat ma na celu zadowalające rozwiązanie i tego problemu. Długa perspektywa czasowa ma także ten pozytywny walor, że oswaja z problemem wszystkich uczestników życia politycznego i administracyjnego. Problem jest bowiem ponadpartyjny i wymaga zaangażowania wszystkich zainteresowanych oraz włączenia i do wykonawstwa na zasadzie twórczej równości (vs. obezwładniającej) różnych metodologii widzenia zagadnienia. Niniejszym namawiamy więc do przezwyciężenia wszystkich ograniczeń doktryn politycznych reprezentowanych przez mieszkańców Olsztyna.