MINISTERSTWO PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ Biuro do Spraw Obronnych i Ochrony Informacji Niejawnych S Ł U ś B A Z A S T Ę P C Z A w latach 2005-2006 W Y D Z I A Ł S Ł U ś B Y Z A S T Ę P C Z E J Warszawa Kwiecień 2007 r.
SPIS TREŚCI: 1. Przeznaczanie do słuŝby zastępczej w latach 2005 i 2006... 3 1.1. Działalność komisji wojewódzkich do spraw słuŝby zastępczej... 3 1.2. Działalność komisji do spraw słuŝby zastępczej... 4 2. Odraczanie poborowym odbycie słuŝby zastępczej... 6 3. Odbywanie słuŝby zastępczej... 8 3.1. Kierowanie poborowych do odbycia słuŝby zastępczej... 8 3.2. Zawieszanie poborowym odbywanie słuŝby zastępczej... 9 3.3. Zwalnianie poborowych z odbywania pozostałego okresu słuŝby zastępczej... 10 3.4. Zwalnianie poborowych ze słuŝby zastępczej przed jej odbyciem... 11 4. Podmioty... 12 2
1. PRZEZNACZANIE POBOROWYCH DO SŁUśBY ZASTĘPCZEJ W LATACH 2005 i 2006 1.1. Działalność komisji wojewódzkich do spraw słuŝby zastępczej Poborowy podlegający obowiązkowi słuŝby wojskowej, któremu przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają na pełnienie tej słuŝby, moŝe złoŝyć do właściwej komisji wojewódzkiej do spraw słuŝby zastępczej (zwanej dalej komisją wojewódzką ) wniosek o przeznaczenie go do słuŝby zastępczej. W 2006 r. komisje wojewódzkie rozpatrzyły 4137 wniosków poborowych o przeznaczenie do słuŝby zastępczej, 2244 wnioski rozpatrzyły pozytywnie, tj. przeznaczyły poborowych do słuŝby zastępczej. Komisje wojewódzkie nie przeznaczyły do słuŝby zastępczej 1893 poborowych, co stanowi 45,8% ogółu wniosków poborowych, które wpłynęły do komisji wojewódzkich w 2006 r. W tabeli nr 1 przedstawione zostały szczegółowe informacje dot. ilości złoŝonych przez poborowych wniosków o przeznaczenie do słuŝby zastępczej w 2005 i 2006 r. Tabela nr 1: Liczba wniosków o przeznaczenie do słuŝby zastępczej złoŝonych do komisji wojewódzkiej przez poborowych w 2005 i 2006 r. Nazwa województwa złoŝonych przez poborowych do komisji wojewódzkich o przeznaczenie do słuŝby zastępczej 2005 r. 2006 r. Liczba wniosków rozpatrzonych pozytywnie przez komisje wojewódzkie (przeznaczeni do słuŝby zastępczej) rozpatrzonych negatywnie przez komisje wojewódzkie (nieprzeznaczeni do słuzby zastępczej) złoŝonych przez poborowych do komisji wojewódzkich o przeznaczenie do słuŝby zastępczej Liczba wniosków rozpatrzonych pozytywnie przez komisje wojewódzkie (przeznaczeni do słuŝby zastępczej) rozpatrzonych negatywnie przez komisje wojewódzkie (nieprzeznaczeni do słuzby zastępczej) 1 2 3 4 5 6 7 dolnośląskie 499 399 100 476 384 92 kujawsko-pomorskie 427 106 321 339 115 224 lubelskie 178 91 87 221 118 103 lubuskie 85 59 26 77 57 20 łódzkie 112 59 53 167 82 85 małopolskie 372 178 194 334 124 210 mazowieckie 226 123 103 231 114 117 opolskie 67 37 30 83 43 40 podkarpackie 57 21 36 67 36 31 3
1 2 3 4 5 6 7 podlaskie 124 65 59 122 57 65 pomorskie 92 16 76 98 40 58 śląskie 543 298 245 691 463 228 świętokrzyskie 50 35 15 61 31 30 warmińsko-mazurskie 143 94 49 132 68 64 wilekopolskie 777 220 557 720 329 391 zachodniopomorskie 415 142 273 318 183 135 Ogółem 4167 1943 2224 4137 2244 1893 Źródło: MPiPS Jak wynika z powyŝszej tabeli w 2006 największy udział procentowy pozytywnie rozpatrzonych wniosków poborowych o przeznaczenie do słuŝby zastępczej odnotowano w województwie dolnośląskim (80,7% wniosków poborowych) natomiast najmniejszy w województwie kujawsko-pomorskim (33,9% wniosków poborowych). 1.2. Działalność komisji do spraw słuŝby zastępczej Na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy o słuŝbie zastępczej poborowemu i wojskowemu komendantowi uzupełnień w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia komisji wojewódzkiej przysługuje odwołanie do komisji do spraw słuŝby zastępczej (zwanej dalej komisją ). W 2006 r. do komisji wpłynęły 622 odwołania poborowych na orzeczenia komisji wojewódzkich w sprawie nieprzeznaczenia ich do słuŝby zastępczej. 4
Tabela nr 2: Liczba odwołań złoŝonych przez poborowych do komisji na orzeczenia komisji wojewódzkich w 2005 i 2006 roku. Nazwa Województwa Liczba orzeczeń komisji wojewódzkich odmawiających poborowym przeznaczenia do słuŝby zastępczej 2005 r. 2006 r. Liczba odwołań złoŝonych do komisji przez poborowych na orzeczenia komisji wojewódzkich w sprawie nieprzeznaczenia do słuŝby zastępczej % udział odwołań poborowych do komisji Liczba orzeczeń komisji wojewódzkich odmawiających poborowym przeznaczenia do słuŝby zastępczej Liczba odwołań złoŝonych do komisji przez poborowych na orzeczenia komisji wojewódzkich w sprawie nieprzeznaczeni a do słuŝby zastępczej % udział odwołań poborowych do komisji 1 2 3 4 5 6 7 dolnośląskie 100 15 15% 92 12 13% kuj. - pom. 321 165 51% 224 84 38% lubelskie 87 44 51% 103 31 30% lubuskie 26 6 24% 20 3 15% łódzkie 53 13 25% 85 13 15% małopolskie 194 61 31% 210 69 33% mazowieckie 103 40 39% 117 57 49% opolskie 30 7 23% 40 11 28% podkarpackie 36 8 22% 31 8 26% podlaskie 59 20 34% 65 31 48% pomorskie 76 22 29% 58 22 38% śląskie 245 76 31% 228 60 26% świętokrzyskie 15 8 53% 30 7 23% warm. maz. 49 21 43% 64 19 30% wielkopolskie 557 287 52% 391 161 41% zachodniopom. 273 68 25% 135 34 25% ogółem 2224 861 39% 1893 622 33% Źródło: MPiPS W 2006 r. komisja wydała 575 orzeczenia utrzymujące w mocy orzeczenia w sprawie nieprzeznaczenia poborowych do słuŝby zastępczej. W 48 przypadkach uchyliła orzeczenia komisji wojewódzkich i przeznaczyła poborowych do słuŝby zastępczej, co stanowi ok. 8 % liczby złoŝonych odwołań. 5
Na orzeczenia komisji wniesiono w 2006 r. do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie 99 skarg, co stanowi 17% orzeczeń komisji utrzymujących w mocy orzeczenia komisji wojewódzkich. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie rozpatrując w 2006 r. skargi poborowych: odrzucił 28 skarg, oddalił 27 skarg, stwierdził niewaŝność orzeczeń komisji wojewódzkich i komisji w 2 sprawach. Pozostałe skargi znajdują się w trakcie rozpatrywania. W 2006 r. poborowi złoŝyli 2 skargi kasacyjne na wyroki WSA, które zostały oddalone przez Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie. 2. ODRACZANIE POBOROWYM ODBYCIE SŁUśBY ZASTĘPCZEJ. Na podstawie art. 21 ust. 1 ustawy o słuŝbie zastępczej marszałek województwa, w drodze decyzji administracyjnej, odracza poborowemu, na jego wniosek, odbycie słuŝby zastępczej. Poborowy w tym okresie nie jest kierowany przez marszałka województwa do odbycia słuŝby zastępczej. Marszałek województwa odracza poborowemu odbycie słuŝby zastępczej ze względu na: wybór na posła na czas pełnienia mandatu, kandydowanie do Sejmu na czas trwania kampanii wyborczej, konieczność sprawowania bezpośredniej opieki nad członkiem rodziny wspólnie z nim zamieszkałym, który: o nie ukończył 16 roku Ŝycia, o został uznany za stale niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25, z późn. zm.), o został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy oraz samodzielnej egzystencji na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118, z późn. zm.), o został zaliczony do znacznego stopnia niepełnosprawności w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 123, poz. 776, z późn. zm.), o ukończył 75 rok Ŝycia, - jeŝeli nie ma innego pełnoletniego członka rodziny bliŝszego lub równego stopniem pokrewieństwa obowiązanego do sprawowania tej opieki, albo ze względu na 6
obowiązek sprawowania opieki wynikającej z prawomocnego orzeczenia sądu - na czas sprawowania tej opieki; pobieranie nauki w szkole wyŝszej, jeŝeli jest on studentem, albo pobieranie nauki w zakładzie kształcenia nauczycieli - na czas pobierania tej nauki, nie dłuŝej jednak niŝ do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym poborowy kończy 27 rok Ŝycia; pobieranie nauki w szkole ponadgimnazjalnej, a do dnia 31 sierpnia 2008 r. takŝe w szkole ponadpodstawowej - na czas pobierania tej nauki, nie dłuŝej jednak niŝ do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym poborowy kończy 23 rok Ŝycia. Tabela nr 3: Liczba poborowych słuŝby zastępczej, którym odroczono odbycie słuŝby zastępczej w 2006 r. Nazwa województwa Liczba poborowych słuŝby zastępczej, którym marszałek województwa odroczył odbycie słuŝby zastępczej w 2006 r. dolnośląskie 0 kujawsko pomorskie 24 lubelskie 2 lubuskie 0 łódzkie 12 małopolskie 4 mazowieckie 14 opolskie 0 podkarpackie 2 podlaskie 1 pomorskie 7 śląskie 2 świętokrzyskie 1 warmińsko mazurskie 1 wielkopolskie 71 zachodniopomorskie 0 ogółem 141 Źródło: MPIPS 7
Jak wynika z powyŝszej tabeli w 2006 roku marszałkowie województw odroczyłi odbycie słuŝby zastępczej 141 poborowym, co stanowi ok. 2% liczby poborowych oczekujących na skierowanie do odbycia słuŝby zastępczej. 3. ODBYWANIE SŁUśBY ZASTĘPCZEJ 3.1. Kierowanie poborowych do odbycia słuŝby zastępczej Na koniec grudnia 2006 roku do słuŝby zastępczej przeznaczonych było 8802 poborowych, z tego odbywało słuŝbę zastępczą 2600 poborowych (co stanowiło 29,5% ogółu przeznaczonych poborowych do słuŝby zastępczej), oczekiwało na skierowanie do odbycia słuŝby zastępczej 6202 poborowych. Tabela nr 4 przedstawia średnioroczne ilości poborowych odbywających słuŝbę zastępczą w latach 2005 i 2006. Tabela nr 4: Średnioroczna liczba poborowych odbywających słuŝbę zastępczą w latach 2005 i 2006 Nazwa województwa Średnioroczna liczba poborowych odbywających słuŝbę zastępczą w 2005 r. w 2006 r. dolnośląskie 293 232 kujawsko pomorskie 345 223 lubelskie 133 122 lubuskie 18 15 łódzkie 86 66 małopolskie 208 199 mazowieckie 148 122 opolskie 22 25 podkarpackie 15 27 podlaskie 119 65 pomorskie 43 40 śląskie 434 475 świętokrzyskie 26 29 warmińsko mazurskie 103 53 8
1 2 3 wielkopolskie 1131 754 zachodniopomorskie 342 250 razem 3464 2697 Źródło: MPiPS 3.2. Zawieszanie poborowym odbywanie słuŝby zastępczej Na podstawie z art. 30 ustawy o słuŝbie zastępczej (Dz. U. Nr 223. poz. 2217 z późn. zm.) poborowemu na udokumentowany wniosek lub na wniosek marszałka województwa albo podmiotu minister właściwy do spraw pracy moŝe zawiesić odbywanie słuŝby zastępczej. Zawieszenie odbywania słuŝby zastępczej moŝe nastąpić w razie: rozwiązania umowy o wykonywanie pracy przez poborowego skierowanego do odbycia słuŝby zastępczej z przyczyn leŝących po stronie podmiotu, jeŝeli nie ma moŝliwości natychmiastowego skierowania poborowego do odbycia słuŝby zastępczej do innego podmiotu, zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności albo kary aresztu, wykonywania kary ograniczenia wolności albo tymczasowego aresztowania poborowego, złoŝenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa przez poborowego, niezdolności poborowego do odbywania słuŝby zastępczej z powodu choroby, stwierdzenia u poborowego odbywającego słuŝbę zastępczą przeciwwskazań do wykonywania pracy określonego rodzaju, jeŝeli nie ma moŝliwości natychmiastowego skierowania poborowego do odbycia słuŝby zastępczej na innym stanowisku pracy albo do innego podmiotu, niezapewnienia przez podmiot poborowemu odbywającemu słuŝbę zastępczą bezpłatnego zakwaterowania, jeŝeli nie ma moŝliwości natychmiastowego skierowania poborowego do odbywania słuŝby zastępczej do innego podmiotu, zaistnienia waŝnych spraw rodzinnych poborowego, które nie kwalifikują go do uznania za osobę konieczną do sprawowania opieki nad członkiem rodziny wspólnie z nim zamieszkałym, albo spraw osobistych w szczególności związanych z prowadzeniem przez poborowego przedsiębiorstwa, gospodarstwa rolnego, albo innej działalności gospodarczej. 9
W świetle art. 30 ust. 6 ustawy o słuŝbie zastępczej, poborowego kieruje się do odbycia pozostałego okresu słuŝby zastępczej po ustaniu przyczyn, które uzasadniały jej zawieszenie. W 2006 r. do ministra właściwego do spraw pracy wpłynęło 120 (160 w 2005 r.) wniosków w sprawie zawieszenia odbywania słuŝby zastępczej. Minister właściwy do spraw pracy rozpatrzył pozytywnie 85 (135 w 2005 r.) wniosków, negatywnie rozpatrzył 7 (11 w 2005 r.) wniosków, natomiast 28 (14 w 2005 r.) wniosków pozostawiono bez rozpoznania ze względu na nie uzupełnienie w terminie dokumentacji w przedmiotowych sprawach. Największy odsetek wniosków o zawieszenie odbywania słuŝby zastępczej zarówno w 2005 jak i 2006 roku stanowiły wnioski składane przez podmioty, u których poborowi odbywali słuŝbę zastępczą w 2005 r. 117 wniosków, w 2006 r. - 73 wnioski. Stosunkowo mało wniosków o zawieszenie odbywania słuŝby zastępczej składali sami poborowi oraz marszałkowie województw. Najwięcej zawieszeń odbywania słuŝby zastępczej zarówno w 2005 r. jak i w 2006 r. nastąpiło z powodu: złoŝenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa przez poborowego oraz niezdolności poborowego do odbywania słuŝby zastępczej z powodu choroby. W 2006 r. minister właściwy do spraw pracy zawiesił odbywanie słuŝby zastępczej 85 (135 w 2005 r.) poborowym, co stanowi ok. 3 % (ok. 4% w 2005 r.) poborowych odbywających słuŝbę zastępczą. 3.3. Zwalnianie poborowych z odbywania pozostałego okresu słuŝby zastępczej Na podstawie art. 31 ust. 5 ustawy o słuŝbie zastępczej minister właściwy do spraw pracy, moŝe w drodze decyzji administracyjnej, na udokumentowany wniosek poborowego odbywającego słuŝbę zastępczą uzasadniony waŝnymi sprawami rodzinnym, które nie kwalifikują go do uznania za osobę konieczną do sprawowania opieki nad członkiem rodziny wspólnie z nim zamieszkałym, albo sprawami osobistymi w szczególności związanymi z prowadzeniem przez poborowego przedsiębiorstwa, gospodarstwa rolnego, albo innej działalności gospodarczej, zwolnić go z odbywania pozostałego okresu tej słuŝby. Poborowy zwolniony w tym trybie jest przenoszony do rezerwy. Tabela nr 5 przedstawia informacje nt. ilości złoŝonych wniosków poborowych o zwolnienie z odbywania pozostałego okresu słuŝby zastępczej w 2005 i 2006 r. 10
Tabela nr 5: Liczba wniosków poborowych złoŝonych do ministra właściwego do spraw pracy w sprawie zwolnienia z odbywania pozostałego okresu słuŝby zastępczej w 2005 i 2006 r. Liczba wniosków poborowych złoŝonych do ministra właściwego do spraw pracy w sprawie zwolnienia z odbywania pozostałego okresu słuŝby zastępczej w 2005 r. w 2006 r. Źródło: MPiPS Ogółem Wnioski rozpatrzone pozytywnie negatywnie Wnioski pozostawione bez rozpoznania 78 44 13 21 215 90 49 76 NaleŜy stwierdzić, iŝ w 2005 r. do ministra właściwego do spraw pracy wpłynęło 78 wniosków, o zwolnienie z odbywania pozostałego okresu słuŝby zastępczej, gdy w 2006 roku było ich juŝ 215. Warto zauwaŝyć, iŝ wzrost liczby składanych w 2006 r. przez poborowych wniosków o zwolnienie z odbywania pozostałego okresu słuŝby zastępczej, nie spowodował zwiększenia odsetka decyzji zwalniających poborowych z odbywania pozostałego okresu słuŝby zastępczej. W 2005 r. minister właściwy do spraw pracy rozpatrzył pozytywnie 44 wnioski poborowych o zwolnienie z odbywania pozostałego okresu słuŝby zastępczej, tj. 56,4% złoŝonych wniosków. W 2006 r. minister właściwy do spraw pracy rozpatrzył pozytywnie 90 wniosków poborowych o zwolnienie z odbywania pozostałego okresu słuŝby zastępczej, tj. 41,9% złoŝonych wniosków. Jak wynika z powyŝszej tabeli w 2006 r. minister właściwy do spraw pracy zwolnił z odbywania pozostałego okresu słuŝby zastępczej 90 (44 w 2005 r.) poborowych, co stanowi ok. 3,3 % (ok. 1,3% w 2005 r.) poborowych odbywających w danym roku słuŝbę zastępczą. 3.4. Zwalnianie poborowych ze słuŝby zastępczej przed jej odbyciem Na podstawie art. 31 ust. 2 ustawy o słuŝbie zastępczej poborowego w drodze decyzji administracyjnej zwalnia się ze słuŝby zastępczej przed jej odbyciem w razie: uznania go przez wojskowa komisję lekarską za trwale niezdolnego do słuŝby wojskowej, konieczności sprawowania przez niego bezpośredniej opieki nad członkiem rodziny. Zgodnie z art. 32 ust. 1 ww. ustawy, poborowego, który nie odbył słuŝby zastępczej w pełnym wymiarze, kieruje się do odbycia pozostałego okresu tej słuŝby po ustaniu przyczyn zawieszenia 11
albo zwolnienia ze słuŝby zastępczej w przypadkach, o których mowa w art. 31 ust. 2, jeŝeli jest zdolny do słuŝby wojskowej i nie zachodzą okoliczności uwzględniane przy udzielaniu odroczenia słuŝby zastępczej, albo przenosi się do rezerwy. Tabela nr 6: Liczba poborowych zwolnionych w 2006 r. ze słuŝby zastępczej przed jej odbyciem Nazwa województwa Liczba poborowych zwolnionych ze słuŝby zastępczej przed jej odbyciem w 2006 r. dolnośląskie 3 kujawsko pomorskie 3 lubelskie 29 lubuskie 4 łódzkie 0 małopolskie 0 mazowieckie 1 opolskie 2 podkarpackie 1 podlaskie 4 pomorskie 10 śląskie 1 świętokrzyskie 0 warmińsko mazurskie 2 wielkopolskie 92 zachodniopomorskie 2 Źródło: MPiPS ogółem 154 4. PODMIOTY SłuŜba zastępcza polega na wykonywaniu prac na rzecz ochrony środowiska, ochrony przeciwpoŝarowej, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, opieki nad osobami niepełnosprawnymi albo bezdomnymi oraz na rzecz administracji publicznej i wymiaru sprawiedliwości. SłuŜbę zastępczą odbywa się w państwowych i samorządowych jednostkach 12
organizacyjnych, publicznych zakładach opieki zdrowotnej oraz w organizacjach poŝytku publicznego. W 2006 r. do ministra właściwego do spraw pracy wpłynęło 375 wniosków podmiotów o wyraŝenie zgody na odbywanie, u nich słuŝby zastępczej. Wydano 324 decyzje administracyjne, w tym 291 decyzje, w których wyraŝona została zgoda na odbywanie u wnioskodawców słuŝby zastępczej i 26 decyzji o odmowie odbywania u nich słuŝby zastępczej. Wydano 3 decyzje o wygaśnięciu waŝności decyzji ze względu na zmianę nazwy podmiotów. Ponadto 18 wniosków pozostawiono bez rozpoznania ze względu na nie zachowanie przez wnioskodawcę terminu uzupełnienia dokumentacji. W 2006 r. 38 podmiotów, posiadających juŝ zgodę na odbywanie słuŝby zastępczej, wystąpiło do ministra właściwego do spraw pracy z wnioskiem o kolejne stanowiska, na których poborowi mogliby odbywać słuŝbę zastępczą. 13
Tabela nr 8: Wykaz ilościowy podmiotów, u których moŝe być odbywana słuŝba zastępcza przez poborowych (stan na dzień 30 stycznia 2007 r.) Źródło: MPiPS DOLNOŚLŚKIE KUJAWSKO-POMORSKIE LUBELSKIE LUBUSKIE ŁÓDZKIE MAŁOPOLSKIE N A Z W A W O J E W Ó D Z T W A Forma organizacyjna podmiotu państwowa jednostka organizacyjna 10 22 18 0 5 11 14 2 0 4 4 17 2 15 24 18 166 samorządowa jednostka organizacyjna 77 148 34 17 64 47 42 17 14 31 22 175 4 26 311 112 1141 publiczny zakład opieki zdrowotnej 23 26 18 5 6 12 28 4 3 18 11 59 3 18 47 22 303 organizacja poŝytku publicznego 18 6 6 2 4 14 24 7 5 5 10 43 0 10 32 7 193 razem 128 202 76 24 79 84 108 30 22 58 47 294 9 69 414 159 1803 Rodzaj działalności podmiotu 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ochrona środowiska 14 16 8 1 3 8 16 4 1 3 3 32 1 4 45 12 171 ochrona przeciwpoŝarowa 2 0 12 0 3 3 3 0 0 3 0 1 0 0 3 1 31 ochrona zdrowia 25 35 18 6 6 19 28 8 3 19 12 65 3 20 57 23 347 pomoc społeczna 33 41 14 6 10 22 19 9 5 16 17 76 1 14 79 35 397 opieka nad osobami niepełnosprawnymi albo bezdomnymi 11 7 7 4 2 7 13 4 3 5 8 22 0 3 35 10 141 administracja publiczna 43 103 17 7 53 25 29 5 10 12 6 94 4 26 193 65 692 wymiar sprawiedliwości 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 1 4 0 2 2 13 24 MAZOWIECKIE razem 128 202 76 24 79 84 108 30 22 58 47 294 9 69 414 159 1803 OPOLSKIE PODKARPACKIE PODLASKIE POMORSKIE ŚLĄSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE WIELKOPOLSKIE ZACHODNIO-POMORSKIE