prace HISTORYCZNE Dent. Med. Probl. 2011, 48, 1, 109 116 ISSN 1644-387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society Maria Kordas 1, Barbara Bruziewicz-Mikłaszewska 2, Maciej Dobrzyński 3 Prof. dr hab. Franciszek Zygmunt Mraz (1920 2004) przedstawiciel wrocławskiej szkoły chirurgii szczękowo-twarzowej i stomatologicznej Professor Franciszek Zygmunt Mraz (1920 2004) Representative of Wrocław s School of Maxillo-Facial and Dental Surgery 1 Biblioteka Akademii Medycznej we Wrocławiu 2 Katedra i Zakład Protetyki Stomatologicznej AM we Wrocławiu 3 Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej AM we Wrocławiu Streszczenie Profesor doktor habilitowany Franciszek Zygmunt Mraz (1920 2004) należy do przedstawicieli wrocławskiej szkoły chirurgii szczękowo-twarzowej i stomatologicznej. W 1938 r. rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Podczas wojny kontynuował je na Państwowych Kursach Medycznych, a absolutorium uzyskał na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie w 1946 r. Dyplomy lekarza i lekarza dentysty otrzymał na wrocławskiej uczelni. Z wrocławską szkołą chirurgii szczękowo-twarzowej i stomatologicznej prof. Mraz był związany przez prawie pięćdziesiąt lat (1946 1992). Wychowanek oraz współpracownik prof. dr. hab. Tadeusza Szczęsnego Owińskiego (1904 1995). Brał czynny udział w odbudowie oraz organizacji kliniki i studiów stomatologicznych. Kierował Zakładem Chirurgii Stomatologicznej od momentu jego wyodrębnienia z Kliniki Chirurgii Stomatologicznej w 1970 r. do przejścia na emeryturę w 1990 r. W latach 1984 1990 pełnił funkcję Prodziekana ds. Stomatologii Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej we Wrocławiu. Należał do pionierów stomatologicznej służby zdrowia w powojennym Wrocławiu. Stworzył pierwszy ośrodek chirurgii stomatologicznej lecznictwa otwartego. Do głównych osiągnięć badawczych prof. Mraza należy opracowanie: sposobu różnicowania oraz leczenia mioartropatii i artropatii reumatoidalnej skroniowo-żuchwowej, metody osłony krążenia podczas znieczulenia polokainą z adrenaliną oraz modelu włączenia lecznictwa stomatologicznego do zespołu terapii uzdrowiskowej. Dorobek naukowy prof. Franciszka Mraza obejmuje 96 publikacji naukowych, wypromowanie 6 doktorów nauk medycznych oraz 2 zgłoszenia patentowe (Dent. Med. Probl. 2011, 48, 1, 109 116). Słowa kluczowe: prof. dr hab. Franciszek Zygmunt Mraz, wrocławska szkoła chirurgii szczękowo-twarzowej i stomatologicznej, historia stomatologii. Abstract Professor Franciszek Zygmunt Mraz (1920 2004) belongs to representatives of the Wroclaw School of Dentistry and Maxillo-Facial Surgery. In 1938 he began studies on the Faculty of Medicine of Jan Kazimierz University in Lviv. During the World War II he continued them on the State Medical Courses. In 1946 he graduated from Faculty of Medicine of Jagiellonian University in Cracow. He received physician and dentist diplomas at the Wroclaw Medical School. Prof. Mraz was bound up with Wroclaw School of Dentistry and Maxillo-Facial Surgery for almost fifty years, from 1946 till 1992. Follower and cooperator of prof. Tadeusz Szczęsny Owiński (1904 1995). He took an active part in renovation as well as the organization of clinic and dental studies. He headed the Section of Dental Surgery since 1970 (moment of its separation from Department of Dental Surgery) until his retirement in 1990. In 1984 1990 he performed the function of Vice-Dean for Dentistry of Faculty of Medicine the Wroclaw Medical University. Prof. Mraz belonged to pioneers of dental health service in postwar Wroclaw, he created the first out-patient centre of dental surgery. His main research achievements include: method of diagnosis and therapy of rheumatoid arthropathy of the temporomandibular joint, its differentiation from myoarthropathy; method of circulatory protection during local anesthesia by polocain with adrenaline; model of inclusion dental treatment to complex spa treatment. The most significant achievements of prof. Mraz are: 96 scientific publications, 6 doctorial theses promotion and 2 patent applications (Dent. Med. Probl. 2011, 48, 1, 109 116). Key words: prof. Franciszek Zygmunt Mraz, Wrocław s school of maxillo-facial and dental surgery, history of dentistry.
110 M. Kordas, B. Bruziewicz-Mikłaszewska, M. Dobrzyński Ryc. 1. Prof. dr hab. Franciszek Zygmunt Mraz. Fot. ze zbioru Akademii Medycznej we Wrocławiu Fig. 1. Prof. Franciszek Zygmunt Mraz. Photo from the Wrocław Medical University collection Prof. dr hab. n. med. Franciszek Zygmunt Mraz urodził się 7 czerwca 1920 r. w Przemyślu, zmarł 2 marca 2004 r. we Wrocławiu. Absolwent I Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego w Przemyślu. Świadectwo dojrzałości uzyskał w 1938 r. i bezpośrednio po maturze rozpoczął studia lekarskie na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, które w okresie okupacji kontynuował na Państwowych Kursach Medycznych. W 1944 r. miał ukończone 3,5 roku studiów lekarskich (7 semestrów). Po zakończeniu wojny w 1946 r. uzyskał absolutorium na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. We Wrocławiu uzupełnił studia stomatologiczne i po złożeniu przepisowych egzaminów dyplomowych 27 czerwca 1949 r. uzyskał stopień lekarza dentysty na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu. Dyplom lekarza medycyny otrzymał 20 grudnia 1950 r. w Akademii Medycznej we Wrocławiu [1]. 6 sierpnia 1946 r. rozpoczął pracę jako młodszy asystent w Klinice Stomatologicznej Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu pod kierownictwem dr. n. med. Tadeusza Szczęsnego Owińskiego (1904 1995). W tej Klinice dr Mraz pracował na Oddziale Chirurgii Stomatologicznej. W ramach powstałego w 1947 r. Oddziału Stomatologicznego na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu i Politechniki Oddział Chirurgii Stomatologicznej został przekształcony w Klinikę Chirurgii Stomatologicznej [1, 2]. W tych latach uzupełnił także studia stomatologiczne i po złożeniu przepisowych egzaminów dyplomowych uzyskał 27 czerwca 1949 r. tytuł lekarza dentysty na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu. Dyplom lekarza medycyny otrzymał 20 grudnia 1950 r. w nowo powstałej Akademii Medycznej we Wrocławiu [1]. 21 grudnia 1955 r. uzyskał tytuł lekarza specjalisty II stopnia z chirurgii szczękowej [1, 3]. Uchwałą Rady Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej we Wrocławiu z 21 czerwca 1961 r. otrzymał stopień naukowy doktora medycyny na podstawie pracy pt. Nitrogliceryna jako środek osłaniający krążenie przy znieczuleniu polokainą z adrenaliną. Promotorem jego pracy doktorskiej był prof. dr hab. Tadeusz Szczęsny Owiński. W 1963 r. odbył zagraniczny staż naukowy w II Klinice Stomatologicznej w Pradze. Uchwałą Rady Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej we Wrocławiu z dnia 24 czerwca 1977 r. dr Franciszek Mraz uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego nauk medycznych z chirurgii stomatologicznej na podstawie dorobku naukowego oraz przedstawionej pracy habilitacyjnej Rozpoznawanie artropatii reumatoidalnej skroniowo-żuchwowej, jej różnicowanie z mioartropatią, częstość występowania oraz leczenie kompleksowe [1, 4]. Patronem rozprawy była prof. dr hab. Noemi Wigdorowicz-Makowerowa (ur. w 1912 r.). Decyzja Rady Wydziału Lekarskiego została zatwierdzona przez Centralną Komisję Kwalifikacyjną ds. Kadr Naukowych przy Prezesie Rady Ministrów. 24 października 1977 r. Minister Zdrowia i Opieki Społecznej powołał dr. hab. Franciszka Mraza na stanowisko docenta Akademii Medycznej we Wrocławiu z dniem 1 października 1978 r. Uchwałą Rady Państwa 11 lipca 1985 r. nadano mu tytuł profesora nadzwyczajnego, a Minister Zdrowia i Opieki Społecznej powołał go na stanowisko profesora nadzwyczajnego Akademii Medycznej we Wrocławiu (nominację podpisał prof. dr hab. Leszek Władysław Kryst, ówczesny Podsekretarz Stanu w MZiOS) [1, 3]. Prof. Mraz od początku pracy naukowo-dydaktycznej był związany z Kliniką Chirurgii Stomatologicznej, brał zarówno czynny udział w jej odbudowie i organizacji, jak również w tworzeniu całego Oddziału Stomatologicznego. W ramach restrukturyzacji Akademii Medycznej we Wrocławiu w 1970 r., w związku z powstaniem Instytutów z Kliniki Chirurgii Stomatologicznej został wyodrębniony Zakład Chirurgii Stomatologicznej Instytutu Stomatologii [1, 5 8]. Twórcą i kierownikiem nowej jednostki od 1 września 1970 r. został (jeszcze wtedy doktor) Franciszek Mraz. W jej
Prof. dr hab. Franciszek Zygmunt Mraz 111 skład weszły zorganizowane od podstaw pracownie radiologiczna i fizykoterapii oraz poradnia zaburzeń stawów skroniowo-żuchwowych [1]. 30 listopada 1981 r. Zakład Chirurgii Stomatologicznej przekształcono w Katedrę i Zakład Chirurgii Stomatologicznej, którą Profesor kierował do przejścia na emeryturę, czyli do września 1990 r. [9, 10]. Od 30 września 1990 r. do 1 października 1992 r. Profesor nadal pracował w Katedrze w zmniejszonym wymiarze godzin [1, 11]. Przez blisko 50 lat pracy na wrocławskiej uczelni prof. dr hab. Franciszek Mraz przeszedł wszystkie szczeble kariery naukowej. Sprawował wiele ważnych i odpowiedzialnych funkcji, m.in. przez dwie kadencje (w latach 1984 1990) pełnił funkcję prodziekana ds. Stomatologii Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej we Wrocławiu [1, 9]. Warto nadmienić, że w tym okresie dziekanem Wydziału Lekarskiego był inny wybitny przedstawiciel wrocławskiej chirurgii stomatologicznej prof. dr hab. Jerzy Brzeziński (1926 1990) [12]. Dorobek naukowy prof. Franciszka Mraza obejmuje 96 publikacji naukowych, wypromowanie 6 doktorów nauk medycznych oraz 2 zgłoszenia patentowe. Do głównych osiągnięć badawczych należą opracowania: sposobu różnicowania i leczenia mioartropatii i artropatii reumatoidalnej skroniowo-żuchwowej, metody osłony krążenia przy znieczuleniu polokainą z adrenaliną oraz modelu włączenia lecznictwa stomatologicznego do zespołu terapii uzdrowiskowej w ramach problemu resortowego Optymalizacja leczenia uzdrowiskowego. Profesor ponadto zajmował się badaniami nad leczeniem suchego bolesnego zapalenia zębodołu, zagadnieniem diagnostyki i leczenia neuralgii nerwu trójdzielnego, procesami metaplazji nowotworowej w obrębie jamy ustnej, leczeniem chirurgicznym u pacjentów z chorobami ogólnoustrojowymi czy wreszcie zagadnieniem schorzeń odogniskowych [1 4, 10, 13, 14]. Na szczególne podkreślenie zasługuje działalność wynalazcza Profesora. Współpraca z prof. dr. hab. Aleksandrem Alfonsem Kubisem z Katedry Farmacji Stosowanej zaowocowała dwoma zgłoszeniami patentowymi [9, 10]. W 1983 r. powstał patent Sposób wytwarzania kompleksu pochodnej celulozy z alkoholem wielowodorotlenowym lub jego polimerem autorstwa prof. dr. hab. Aleksandra Alfonsa Kubisa, dr Jadwigi Grabowskiej- -Bochenek oraz prof. dr. hab. Franciszka Zygmunta Mraza. Patent dotyczył opracowania leku o roboczej nazwie Antal przydatnego w leczeniu suchego bolesnego zębodołu. W 1992 r. powstał patent Sposób wytwarzania środka leczniczego do stosowania w chirurgii stomatologicznej autorstwa prof. dr. hab. Franciszka Zygmunta Mraza, prof. dr. hab. Aleksandra Alfonsa Kubisa, dr. Krzysztofa Dybka oraz dr Anny Michalskiej-Motas. Interdyscyplinarne badania w ramach współpracy zespołu chirurgów pod kierownictwem prof. Mraza oraz zespołu farmaceutów przyczyniły się do powstania rozprawy na stopień naukowy doktora nauk farmaceutycznych Badania nad właściwościami resorbujących się żelowych opatrunków stomatologicznych (Akademia Medyczna we Wrocławiu, 1993 r.), autorstwa dr. Krzysztofa Dybka. Profesor Franciszek Mraz należał do pionierów stomatologicznej służby zdrowia w powojennym Wrocławiu. Jako czynny organizator stworzył pierwszy ośrodek chirurgii stomatologicznej lecznictwa otwartego w Wojewódzkiej Przychodni Specjalistycznej we Wrocławiu przy ul. Dobrzyńskiej [9, 10, 13]. Był również organizatorem oraz konsultantem Poradni Chirurgii Stomatologicznej dla województwa wrocławskiego oraz miasta Wrocławia. Od 1979 r. pełnił funkcję specjalisty wojewódzkiego ds. chirurgii stomatologicznej w Jeleniej Górze [1, 3]. Ważnym osiągnięciem prof. Mraza było zorganizowanie w 1983 r. Ośrodka Badawczo-Konsultacyjnego w Cieplicach-Zdroju, w którym pełnił funkcję konsultanta. Dzięki temu ośrodkowi lecznictwo stomatologiczne zostało wprowadzone do terapii uzdrowiskowej, w ramach problemu resortowego, Optymalizacja leczenia uzdrowiskowego [4, 9]. Na podkreślenie zasługuje także zorganizowanie współpracy Katedry i Zakładu Chirurgii Stomatologicznej z Instytutem Balneoklimatycznym w Poznaniu dotyczącej możliwości wykorzystania tworzyw naturalnych uzdrowiska w leczeniu mioartropatii narządu żucia [1]. Profesor współpracował również z przemysłem, tj. z fabryką Polar we Wrocławiu oraz z Fabryką Wagonów w Świdnicy w zakresie epidemiologii chorób narządu żucia [8, 14]. Profesor pełnił ważne funkcje w organach kontrolnych lekarzy. Minister Zdrowia pismem z dnia 21 sierpnia 1957 r. powołał dr. Mraza na zastępcę Rzecznika Dobra Służby Zdrowia przy Okręgowej Komisji Kontroli Zawodowej przy Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej, a Minister Zdrowia i Opieki Społecznej pismem z 28 grudnia 1965 r. powołał go na członka Okręgowej Komisji Kontroli Zawodowej przy prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Wydziale Zdrowia i Opieki Społecznej [1]. Prof. Mraz był członkiem założycielem Dolnośląskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego. W latach 1974 1977 przewodniczył zarządowi tego oddziału, a przez dwie następne kadencje sprawował funkcję wiceprzewodniczącego. W okresie 1971 1990 był przewodniczącym Sekcji Chirurgii Szczękowo-Twarzowej i Stomatologicznej Dolnośląskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego. Sprawował tak-
112 M. Kordas, B. Bruziewicz-Mikłaszewska, M. Dobrzyński że ważne funkcje na szczeblu krajowym, przez dwa lata był wiceprzewodniczącym Ogólnopolskiej Sekcji Chirurgów Stomatologów, a w okresie 1987 1990 przewodniczył Krajowej Sekcji Chirurgii Szczękowo-Twarzowej i Stomatologicznej Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego. Prof. Mraz w 1990 r. zorganizował XIV Zjazd Krajowej Sekcji Chirurgii Szczękowo-Twarzowej i Stomatologicznej PTS [4, 8 10, 14]. Franciszek Mraz był również członkiem zagranicznych towarzystw naukowych: Deutsche Gesellschaft für Stomatologie, International Association for Maxillo-Facial Surgery, Fédération Dentaire Internationale [3]. Od 1963 r. współtworzył czasopismo naukowe Wrocławski Biuletyn Stomatologiczny, późniejszą Wrocławską Stomatologię przekształconą następnie w Dental and Medical Problems [14]. Był wieloletnim członkiem Komitetu Redakcyjnego tego czasopisma. Od 1984 r. sprawował ponadto patronat nad Biblioteką Stomatologiczną (mieszczącą się w byłym gmachu stomatologii, przy ulicy Antoniego Cieszyńskiego 17/19), która otrzymała status biblioteki zakładowej Katedry i Zakładu Chirurgii Stomatologicznej [9]. Istotną formą działalności prof. Mraza było kształcenie przed- i podyplomowe lekarzy stomatologów. Jak wspomina jedna z uczennic prof. Mraza dr Marta Kamila Pilak, wyznawał następującą maksymę: Najpierw dydaktyka, potem własny dorobek zawodowy [4]. Unowocześnił nauczanie chirurgii stomatologicznej i radiologii stomatologicznej dzięki wprowadzeniu do wykładów i ćwiczeń filmów, przeźroczy, tablic i nowych tematycznie dobranych zdjęć radiologicznych [1]. Wprowadził dokumentację ćwiczeń w postaci książeczek, które obrazowały przebieg nauczania chirurgii i radiologii stomatologicznej [1]. Na bazie Wojewódzkiej Przychodni Stomatologicznej we Wrocławiu współtworzył pierwszy pozakliniczny ośrodek doskonalenia lekarzy stomatologów. Od 1971 r. na zlecenie Studium Doskonalenia Lekarzy, Instytutu Stomatologii Akademii Medycznej we Wrocławiu i Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie oraz Wojewódzkiego Ośrodka Kształcenia Kadr Medycznych we Wrocławiu organizował i prowadził liczne kursy specjalizacyjne i doskonalące dla lekarzy [14]. Brał również udział w egzaminach specjalizacyjnych lekarzy stomatologów na I i II stopień specjalizacji [9, 10]. Pod kierownictwem Profesora wielu lekarzy stomatologów uzyskało kolejne stopnie specjalizacji. Działalność naukowa, dydaktyczna i organizacyjna prof. Franciszka Mraza była wielokrotnie wyróżniana i nagradzana. Otrzymał wiele odznaczeń i wyróżnień, m.in.: Złoty Krzyż Zasługi, Złotą Odznakę Akademii Medycznej we Wrocławiu, Medal Academia Medica Wratislaviensis, Odznakę Budowniczego Wrocławia, Odznakę XV-lecia Dolnego Śląska, Medale: Zasłużony dla Śląskiego Okręgu Wojskowego, 40-lecia PRL-u i Zasłużony dla Województwa Legnickiego, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Medal Za zasługi dla obronności kraju, Odznakę Za wzorową pracę w służbie zdrowia oraz nagrodę ministra za całokształt pracy dydaktycznej, Złotą Odznakę i godność Bene Meritus Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego [1, 2, 4, 9, 14]. Dorobek naukowy prof. dr. hab. Franciszka Mraza Prace naukowe [1] Mraz F.: Drogi do rozwiązania zagadnienia badania żywotności zębów pokrytych koronami. Doniesienie tymczasowe. Czas. Stomatol. 1954, 7, 189 191. [2] Mraz F., Garbuliński T.: Stosowanie azotynowej osłony serca w znieczuleniach nowokainą z adrenaliną. Czas. Stomatol. 1959, 12, 585 594. [3] Mraz F.: Przypadek samoistnego wygojenia jamistego guza żuchwy. Wroc. Biul. Stomatol. 1945 1960 wydanie jubileuszowe, 13 17. [4] Mraz F.: Niepowodzenia w chirurgicznym leczeniu nerwobólu obwodowych gałęzi nerwu trójdzielnego wynikłe z trudności diagnostycznych. [W:] Pamiętnik IV Zjazdu Sekcji Chirurgii Stomatologicznej poświęcony problematyce: Nerwoból nerwu trójdzielnego. Wrocław 14 15.02.1959 r. Wrocław (1961), 59 64. [5] Mraz F.: Nitrogliceryna jako środek osłaniający krążenie przy znieczuleniu polokainą z adrenaliną. Praca doktorska, Wrocław 1961. [6] Mraz F., Szepietowska W.: Osłona nitroglicerynowa przy znieczulaniu pacjentów z urazami twarzoczaszki w świetle testu adrenalinowego. [W:] Pamiętnik VI Zjazdu Sekcji Chirurgii Stomatologicznej. Urazy twarzoczaszki. Wrocław 24 26.11.1961 r. Wrocław 1963, 22 24. [7] Kaniowski T., Mraz F.: Cherubismus szczególna postać włóknistego zwyrodnienia kości twarzy. [W:] Pamiętnik VI Zjazdu Sekcji Chirurgii Stomatologicznej. Urazy twarzoczaszki. Wrocław 24 26.11.1961 r. Wrocław 1963, 180 184. [8] Mraz F.: Jubileusz 60-lecia urodzin i 35-lecia działalności naukowej i zawodowej Profesora Tadeusza Owińskiego. Wroc. Biul. Stomatol. 1964, 5 11.
Prof. dr hab. Franciszek Zygmunt Mraz 113 [9] Mraz F.: Melanoza jako wczesne stadium nowotworu barwnikowego jamy ustnej. Wroc. Biul. Stomatol. 1964, 71 80. [10] Mraz F.: Gruźliczak języka. [W:] IV Ogólnopolski Zjazd Stomatologów. Warszawa 24 26 września 1965 r. Zbiór referatów. Warszawa 1965, 67 69. [11] Owiński T., Mraz F.: Ocena przydatności dzianiny poliestrowej w operacjach połączeń jamy ustnej z zatoką. Wroc. Stomatol. 1965, 111 116. [12] Mraz F.: Ocena przydatności zabiegu operacyjnego wg Herrmanna w leczeniu artropatii stawu żuchwowo-skroniowego. Wroc. Stomatol. 1966/1967, 49 54. [13] Mraz F.: Przyczynek do diagnostyki zmian rogowaciejących na wardze. Wroc. Stomatol. 1966/1967, 69 74. [14] Mraz F., Kotschy M.: Zapobiegawcze stosowanie reptilazy przy usuwaniu zębów u hemofilików. Wroc. Stomatol. 1966/1967, 39 48. [15] Mraz F.: Diagnostyka i leczenie osteodystrophia fibrosa cystica twarzy i szczęk. Wroc. Stomatol. 1968, 3 6. [16] Mraz F.: Diagnostyka i leczenie rwy nerwu językowego. (Spostrzeżenia własne). Czas. Stomatol. 1968, 21, 195 198. [17] Mraz F.: Mechaniczne dłuto kostne. Wroc. Stomatol. 1968, 29 32. [18] Mraz F.: Obraz klinicznej złośliwości niektórych postaci włóknisto-torbielowych zwyrodnień kości twarzy i szczęk. Wroc. Stomatol. 1968, 23 27. [19] Mraz F.: Złamanie wyrostka rylcowatego. Wroc. Stomatol. 1968, 33 35. [20] Owiński T., Mraz F.: Processus styloideus elongatus z nietypowym zespołem objawów. Czas. Stomatol. 1968, 21, 205 208. [21] Mraz F.: Czynnik reumatoidalny w artropatii stawów skroniowo-żuchwowych źródłem doboru metody leczniczej. Wroc. Stomatol. 1969, 13 18. [22] Mraz F.: Problem usuwania zębów w skazach krwotocznych. Wroc. Stomatol. 1971, 1, 9 21. [23] Mraz F.: Usuwanie zębów i znieczulanie u pacjentów z nadciśnieniem. Wroc. Stomatol. 1971, 1, 31 37. [24] Martosz M., Mraz F.: Wstrząs endotoksyczny. Wroc. Stomatol. 1972, 1, 37 40. [25] Mraz F.: Rola entezopatii w zespole bólowo-dysfunkcyjnym narządu żucia. Wroc. Stomatol. 1972, 1, 7 11. [26] Mraz F., Badurowa A.: Porażenie nerwu twarzowego w wyniku utrudnionego wyrzynania dolnego zęba mądrości. Wroc. Stomatol. 1972, 1, 13 16. [27] Mraz F., Brzeziński J.: Perforatio palati. Wroc. Stomatol. 1972, 1, 17 21. [28] Mraz F., Brzeziński J.: Pomyłki diagnostyczne wynikłe z podawania antybiotyków i środków przeciwbólowych. Obserwacje kliniczne. Wroc. Stomatol. 1972, 1, 21 24. [29] Mraz F., Pilak M.: Osteoskleroza nad wierzchołkiem zresorbowanego korzenia zęba. Wroc. Stomatol. 1973, 43 47. [30] Mraz F., Szepietowska W., Wnukiewicz J., Pilak M.: Obecność ciał obcych w tkankach jamy ustnej i szczęk wynikła z leczenia stomatologicznego. Wroc. Stomatol. 1973, 55 64. [31] Mraz F., Wnukiewicz J.: Jonoforeza w leczeniu schorzeń stawów skroniowo-żuchwowych. Wroc. Stomatol. 1973, 49 54. [32] Szepietowska W., Mraz F.: Wygojenie zewnętrznej przetoki ślinowej po usunięciu kamienia. Wroc. Stomatol. 1973, 75 80. [33] Mraz F.: Ocena przydatności niektórych badań laboratoryjnych i klinicznych w różnicowaniu schorzeń stawów skroniowo-żuchwowych. [W:] Pamiętnik XI Ogólnopolskiego Zjazdu Sekcji Chirurgii Stomatologicznej, Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego. Poznań 12 13.10.1973. Poznań 1974, 179 180. [34] Mraz F.: Zakład Chirurgii Stomatologicznej. [W:] Akademia Medyczna we Wrocławiu 1970 1975. T. 1., cz. 3. Wrocław 1975, 365 366. [35] Mraz F., Badurowa A.: Ocena przydatności operacji wędzidełka według Zabrodskyego i Škacha dla potrzeb chirurgii przedsionka jamy ustnej. Wroc. Stomatol. 1975, 19 21. [36] Szepietowska W., Mraz F., Pilak M.: Trudności diagnostyczne w rozpoznaniu obecności szkła jako ciała obcego w wyrostku zębodołowym. Wroc. Stomatol. 1975, 31 38. [37] Mraz F., Zawada A.: Przypadek metaplazji poduszki tłuszczowej Bichata. Wroc. Stomatol. 1976, 29, 219 224. [38] Mraz F.: Rozpoznawanie artropatii reumatoidalnej skroniowo-żuchwowej jej różnicowanie z mioartropatią, częstość występowania oraz leczenie kompleksowe. Rozprawa habilitacyjna. Wrocław 1977. [39] Mraz F.: Rozpoznanie artropatii reumatoidalnej skroniowo-żuchwowej, jej różnicowanie z mioartropatią, częstość występowania oraz leczenie kompleksowe. Protet. Stomatol. 1977, 27, 281 285. [40] Mraz F., Szepietowska W., Brzeziński J.: Problem bezbolesnego znieczulania. Wroc. Stomatol. 1977, 21 23. [41] Szepietowska W., Mraz F.: Rola lekarza stomatologa w wykrywaniu schorzeń ogólnych. Czas. Stomatol. 1977, 30, 350. [42] Szepietowska W., Mraz F.: Wstępna i ostateczna kwalifikacja do ambulatoryjnych operacji stomatologicznych. Wroc. Stomatol. 1977, 59 63. [43] Mraz F., Gwiazda E.: Przypadek kostniejącego guza dziąsła. Wroc. Stomatol. 1978, 151 155. [44] Pilak M., Mraz F.: Przypadek zespołu Albrighta. Czas. Stomatol. 1978, 31, 763 767. [45] Pilak M., Mraz F.: Zastosowanie boczno-skośnych zdjęć żuchwy w rozpoznawaniu zatrzymanych dolnych zębów mądrości. Wroc. Stomatol. 1978, 133 137. [46] Szepietowska W., Krzysztoń E., Mraz F.: Ograniczona martwica wyrostka zębodołowego. Wroc. Stomatol. 1978, 139 144. [47] Szepietowska W., Mraz F.: Rola lekarza stomatologa w wykrywaniu schorzeń ogólnych. Wroc. Stomatol. 1978, 21 26.
114 M. Kordas, B. Bruziewicz-Mikłaszewska, M. Dobrzyński [48] Wigdorowicz-Makowerowa N., Mraz F.: Leczenie bólowych postaci mioartropatii skroniowo-żuchwowych. Wroc. Stomatol. 1978, 181 188. [49] Mraz F.: Jubileusz prof. dr. hab. Tadeusza Owińskiego. Wroc. Stomatol. 1979, 3 8. [50] Mraz F.: Samoistna rwa nerwu trójdzielnego neuralgia prawdziwa. Wroc. Stomatol. 1979, 301 307. [51] Mraz F.: Udział stawów skroniowo-żuchwowych w przebiegu choroby reumatoidalnej. Wroc. Stomatol. 1979, 15 19. [52] Mraz F., Pilak M., Brzeziński J.: Glomangioma wargi górnej. Wroc. Stomatol. 1979, 117 120. [53] Mraz F., Wigdorowicz-Makowerowa N., Maślanka T., Panek H., Krzysztoń E.: Rozpoznawanie różnicowe i leczenie bólowej postaci mioartropatii skroniowo-żuchwowej. Protet. Stomatol. 1979, 29, 357 362. [54] Pilak M., Mraz F.: Przyczynek do diagnostyki radiologicznej zatrzymanych trzecich trzonowców w żuchwie. Wroc. Stomatol. 1979, 65 70. [55] Hirnle Z., Mraz F.: Radioterapia nowotworów układu kostnego. Wroc. Stomatol. 1980, 11 15. [56] Mraz F.: Zakład Chirurgii Stomatologicznej. [W:] Akademia Medyczna we Wrocławiu 1975 1980. T. 1, cz. 4. Wrocław 1980, 381 382. [57] Mraz F., Krzysztoń E., Owińska-Kozaczyńska W., Pilak M., Zawada A.: Częstość występowania bólowej postaci mioartropatii i artropatii reumatoidalnej skroniowo-żuchwowej oraz ich różnicowanie u pracowników fabryki Polar. Wroc. Stomatol. 1980, 17 23. [58] Pilak M., Mraz F., Gwiazda E.: Przypadek zębopochodnego włókniaka. Czas. Stomatol. 1980, 33, 607 609. [59] Mraz F.: Nauczanie chirurgii szczękowo-twarzowej i stomatologicznej w Instytucie Stomatologii Akademii Medycznej we Wrocławiu. [W:] Treść i formy nauczania chirurgii szczękowo-twarzowej i stomatologicznej oraz problemy wychowania studentów stomatologii. Materiały sympozjum odbytego w Skokach k. Poznania 17 V 1980 r. Poznań 1981, 105 109. [60] Mraz F., Hirnle Z., Krzysztoń E.: Odosobniony szpiczak w żuchwie. Wroc. Stomatol. 1981, 31 35. [61] Mraz F., Pilak M., Zawada A., Krzysztoń E., Kozaczyńska W., Szepietowska W.: O rozpoznawaniu podwyższonego ciśnienia tętniczego krwi podczas profilaktycznych badań stomatologicznych. Wroc. Stomatol. 1981, 25 30. [62] Mraz F., Wigdorowicz-Makowerowa N.: Przydatność testu psychogalwanometrycznego do oceny stresu. Protet. Stomatol. 1981, 31, 121 125. [63] Bednarska Z., Mraz F.: Samoistny guz jamisty w żuchwie. Wroc. Stomatol. 1982, 113 118. [64] Mraz F., Michalska A.: Wpływ mioartropatii skroniowo-żuchwowych na powstawanie uporczywych bólów głowy. Wroc. Stomatol. 1982, 53 57. [65] Michalska A., Mraz F.: Suche bolesne zapalenie zębodołu, przyczyny, zapobieganie, metody leczenia. Wroc. Stomatol. 1983, 41 45. [66] Mraz F.: O potrzebie opracowania modelu stomatologicznego lecznictwa uzdrowiskowego. Wroc. Stomatol. 1983, 207 211. [67] Mraz F.: W osiemdziesięciolecie Profesora Tadeusza Owińskiego. Wroc. Stomatol. 1984, 3 7. [68] Pilak M., Mraz F., Rzeszutko R.: Włókniaki zębopochodne. Wroc. Stomatol. 1984, 15 19. [69] Mraz F.: Czterdziestolecie stomatologii wrocławskiej. Jubileuszowe posiedzenie PTS. Wrocław, 25 maja 1985 r. Wroc. Stomatol. 1985, 11 22. [70] Mraz F.: Katedra i Zakład Chirurgii Stomatologicznej. [W:] Akademia Medyczna we Wrocławiu 1980 1985. Red.: Potoczek S., AM, Wrocław 1985, 323 326. [71] Krzysztoń E., Mraz F., Mochniej H.: Choroby stawów skroniowo-żuchwowych u dorosłych leczonych w uzdrowisku Cieplice w latach 1983 1985. Wroc. Stomatol. 1986, 83 85. [72] Mraz F., Michalska A.: Choroba Addisona a sanacja jamy ustnej (opis przypadku). Wroc. Stomatol. 1986, 93 96. [73] Mraz F., Pilak M.: Udział stomatologa w rozpoznawaniu choroby nadciśnieniowej. Czas. Stomatol. 1986, 39, 111 113. [74] Mraz F., Zawada A., Michalska A., Gwiazda E.: Wpływ warunków pracy na stan psychoemocjonalny i częstość zaburzeń czynnościowych narządu żucia u pracowników fabryki Polar. Czas. Stomatol. 1986, 39, 30 40. [75] Mraz F., Michalska A., Kuchar L., Gwiazda-Chojak E.: Badania nad częstością występowania stanów przednowotworowych u osób zamieszkałych w dzielnicy Wrocław-Stare Miasto. Wroc. Stomatol. 1987, 73 78. [76] Mraz F., Krzysztoń E., Ruchała E., Czułowska-Kuziorowicz I.: Uzdrowiskowe leczenie kompleksowe pacjentów z mioartropatią i artropatią reumatoidalną skroniowo-żuchwową. Wroc. Stomatol. 1987, 79 84. [77] Mraz F., Pilak M., Zawada A., Czułowska-Kuziorowicz I., Ruchala E.: Udział stawów skroniowo-żuchwowych w chorobie reumatoidalnej u osób w wieku rozwojowym. Czas. Stomatol. 1988, 41, 706 711. [78] Mraz F., Pilak M., Zawada A., Czułowska-Kuziorowicz I., Ruchała E.: Częstość występowania choroby odogniskowej u mieszkańców Wrocławia dzielnicy Stare Miasto. Wroc. Stomatol. 1988, 41 46. [79] Mraz F., Pilak M., Zawada A.: Nadwichnięcie w stawach skroniowo-żuchwowych w przebiegu choroby reumatoidalnej u osób w wieku rozwojowym. Wroc. Stomatol. 1988, 61 69. [80] Mraz F., Pilak M., Gwiazda-Chojak E., Michalska A., Sysło-Orzechowska M., Nowicka M.: Stany przednowotworowe i niezłośliwe guzy w jamie ustnej u mieszkańców Wrocławia dzielnicy Stare Miasto. Wroc. Stomatol. 1988, 23 29. [81] Mraz F., Pilak M., Gwiazda-Chojak E., Gaweł-Kozłowska E., Zawada A.: Wskazania do chirurgicznej sanacji jamy ustnej u mieszkańców Wrocławia dzielnicy Stare Miasto. Wroc. Stomatol. 1988, 47 51. [82] Mraz F.: Katedra i Zakład Chirurgii Stomatologicznej. [W:] Akademia Medyczna we Wrocławiu 1985 1990. Red.: Potoczek S., AM, Wrocław 1990, 261 263.
Prof. dr hab. Franciszek Zygmunt Mraz 115 [83] Mraz F., Krzysztoń E., Gaweł-Kozłowska E., Mochniej H.: Zaburzenia czynności i choroby stawów skroniowo-żuchwowych zależne od czynników egzo- i endogennych. Wroc. Stomatol. 1988, 31 40. [84] Bednarz I., Mraz F., Krzysztoń E., Ruchała E.: Leczenie mioartropatii i artropatii reumatoidalnej stawów skroniowo-żuchwowych w uzdrowisku Cieplice. Wroc. Stomatol. 1989, 49 52. [85] Pilak M., Zawada A., Mraz F.: Ból w mioartropatii i artropatii reumatoidalnej skroniowo-żuchwowej u dzieci i młodzieży. Wroc. Stomatol. 1990, 3 6. [86] Mraz F., Pilak M., Bednarz I.: Model kompleksowego leczenia artropatii reumatoidalnej skroniowo-żuchwowej u osób w wieku rozwojowym w uzdrowisku. Wroc. Stomatol. 1990, 25 30. [87] Bednarz I., Pilak M., Mraz F., Bednarz W.: Peloidoterapia w artropatii reumatoidalnej skroniowo-żuchwowej u dzieci i młodzieży. Czas. Stomatol. 1991, 44, 61 63. [88] Bednarz I., Mraz F.: Leczenie uzdrowiskowe bólowych postaci zaburzeń układu stomatognatycznego. Wroc. Stomatol. 1991, 3 8. [89] Bednarz I., Mraz F.: Przypadek łuszczycowego zapalenia stawów skroniowo-żuchwowych. Wroc. Stomatol. 1992, 77 80. [90] Mraz F., Krzysztoń E., Baranowski A.: Zespół bólowodysfunkcyjny narządu żucia i kręgosłupa szyjnego. Wroc. Stomatol. 1992, 49 51. [91] Bednarz I., Mraz F., Krzysztoń E.: Metoda oznaczania i ocena poziomu fluoru w moczu oraz odczynu opadania krwinek u pacjentów leczonych borowiną z powodu mioartropatii i artropatii skroniowo-żuchwowej. Wroc. Stomatol. 1993, 15 21. [92] Bednarz I., Mraz F., Krzysztoń E.: Peloidoterapia w chorobach i zaburzeniach czynnościowych stawów skroniowo-żuchwowych. Wroc. Stomatol. 1993, 33 41. [93] Bednarz I., Mraz F.: Ocena wyników leczenia borowiną mioartropatii i artropatii reumatoidalnej skroniowo-żuchwowej. [W:] 16. Kongres Sekcji Chirurgii Szczękowo-Twarzowej i Stomatologicznej PTS. Kraków, 19 20 maja 1994. Streszczenia, 150 151. [94] Mraz F., Krzysztoń E.: Diagnostyka różnicowa najczęściej występujących stanów chorobowych stawów skroniowo-żuchwowych. [W:] Wybrane zagadnienia ze stomatologii klinicznej i zapobiegawczej. Akademia Medyczna, Wrocław 1997, 63 65. [95] Mraz F.: Neuralgia prawdziwa samoistna rwa nerwu trójdzielnego. [W:] Wybrane zagadnienia ze stomatologii klinicznej i zapobiegawczej. Akademia Medyczna, Wrocław 1997, 85 87. [96] Mraz F., Bednarz I.: Podstawowe sposoby badania stawów skroniowo-żuchwowych. [W:] Wybrane zagadnienia ze stomatologii klinicznej i zapobiegawczej. Akademia Medyczna, Wrocław 1997, 61 62. Patenty [1] Kubis A., Grabowska-Bochenek J, Mraz F.: Sposób wytwarzania kompleksu pochodnej celulozy z alkoholem wielowodorotlenowym lub jego polimerem. Patent. Polska nr 240688 T z 21.02.1983. Biul. Urz. Pat. 1983, 11, 16, 20. [2] Mraz F., Kubis A., Dybek K., Michalska-Motas A.: Sposób wytwarzania środka leczniczego do stosowania w chirurgii stomatologicznej. Patent. Polska nr 286234 Biul. Urz. Pat. 1992, 2, 472, 8. Promotor prac doktorskich [1] Krzysztoń Elżbieta: Fizykalne leczenie bólowych postaci mioartropatii i artropatii reumatoidalnych skroniowo- -żuchwowych. Wrocław 1982. [2] Gwiazda-Chojak Ewa: Ocena przyczyn łagodnych nowotworów jamy ustnej operowanych w Zakładzie Chirurgii Stomatologicznej Instytutu Stomatologii Akademii Medycznej we Wrocławiu w latach 1976 1980. Wrocław 1983. [3] Michalska Anna: Miejscowe leczenie suchego bolesnego zapalenia zębodołu przy użyciu preparatu zawierającego kwas mefenemowy. Wrocław 1985. [4] Bednarz Iwona: Ocena wyników leczenia borowiną mioartropatii i artropatii reumatoidalnej skroniowo-żuchwowej w uzdrowisku Cieplice. Wrocław 1990. [5] Ruchała Ewa: Wyniki leczenia wodą cieplicką Marysieńka parodontopatii towarzyszących chorobom stawów skroniowo-żuchwowych. Wrocław 1991. [6] Wasecki Ludwik: Znaczenie zaburzeń okluzji w etiologii reumatoidalnych artropatii skroniowo-żuchwowych i ich profilaktyka. Wrocław 1991. Piśmiennictwo [1] Akta osobowe prof. Franciszka Zygmunta Mraza, Archiwum Akademii Medycznej we Wrocławiu, sygn. arch. 88. [2] Bruziewicz-Mikłaszewska B.: Zarys dziejów uniwersyteckiej stomatologii we Wrocławiu. Wrocław 2008; dodruk 2010. [3] Kto jest kim w polskiej medycynie. Wyd. Interpress, Warszawa 1987, 453. [4] Pilak M.: Profesor doktor habilitowany Franciszek Mraz (1920 2004). Czas. Stomatol. 2004, 57, 637 638. [5] Bruziewicz-Mikłaszewska B.: Stomatologia. [W:] Historia Wydziałów Lekarskiego i Farmaceutycznego Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Akademii Medycznej we Wrocławiu w latach 1702 2002. Pod red. Waldemara Kozuschka. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Wrocław 2002, 312 341.
116 M. Kordas, B. Bruziewicz-Mikłaszewska, M. Dobrzyński [6] Konopka T., Potoczek S.: Structure and authorities of the University Dentistry in postwar Wrocław. Dent. Med. Probl. 2007, 44, 5 10. [7] Mraz F.: Zakład Chirurgii Stomatologicznej. [W:] Akademia Medyczna we Wrocławiu 1970 1975. Red.: Rogalski E., AM Wrocław 1975, 365 366. [8] Mraz F.: Zakład Chirurgii Stomatologicznej. [W:] Akademia Medyczna we Wrocławiu 1975 1980. Red.: Rogalski E., AM Wrocław 1980, 381 382. [9] Mraz F.: Katedra i Zakład Chirurgii Stomatologicznej. [W:] Akademia Medyczna we Wrocławiu 1980 1985. Red.: Potoczek S., AM Wrocław 1985, 323 326. [10] Mraz F.: Katedra i Zakład Chirurgii Stomatologicznej. [W:] Akademia Medyczna we Wrocławiu 1985 1990. Red.: Potoczek S., AM Wrocław 1990, 261 263. [11] Zawada A.: Katedra i Zakład Chirurgii Stomatologicznej. [W:] Akademia Medyczna we Wrocławiu 1991 1995. Wrocław 1995, 155 156. [12] Kordas M., Bruziewicz-Mikłaszewska B., Dobrzyński M.: Profesor doktor habilitowany Jerzy Brzeziński (1926 1990) przedstawiciel wrocławskiej szkoły chirurgii szczękowo-twarzowej i stomatologicznej. Dent. Med. Probl. 2010, 47, 257 261. [13] Mraz F.: Czterdziestolecie stomatologii wrocławskiej. Wroc. Stomatol. 1985, 11 22. [14] Uczniowie z Katedry i Zakładu Chirurgii Stomatologicznej AM we Wrocławiu: Prof. dr hab. med. Franciszek Mraz (1920 2004). Wspomnienia Pożegnania. Medium. Biuletyn DIL 2004, 4, 21. Adres do korespondencji: Maria Kordas Biblioteka Akademii Medycznej we Wrocławiu ul. Parkowa 1/3 51-616 Wrocław tel. 71 348 30 22 e-mail: maria.kordas@am.wroc.pl Praca wpłynęła do Redakcji: 10.11.2010 r. Po recenzji: 16.12.2010 r. Zaakceptowano do druku: 10.01.2011 r. Received: 10.11.2010 Revised: 16.12.2010 Accepted: 10.01.2011