Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000 Tworzenie sieci Natura 2000 jest od 1992 roku podstawowym zadaniem w dziedzinie ochrony przyrody dla wszystkich krajów Unii Europejskiej. W skład sieci wchodzą specjalne obszary ochrony siedlisk (tzw. obszary siedliskowe) oraz specjalne obszary ochrony ptaków (tzw. obszary ptasie). Dla zachowania spójności sieci ważne jest także utrzymywanie korytarzy ekologicznych łączących te obszary. Obszary Natura 2000 stanowią nową formę ochrony przyrody w polskim prawodawstwie dopełniają dotychczasowy krajowy system obszarów chronionych i częściowo się z nim nakładają. Na terenie kraju wyznaczanie i ochrona obszarów sieci Natura 2000 nadzorowane są przez Ministerstwo Środowiska. Nad właściwym wyznaczeniem tych obszarów i skutecznością ich ochrony czuwa Komisja Europejska. Państwa członkowskie UE mają jednak dużą dowolność w organizacji systemu zarządzania obszarami i wyborze sposobów ich ochrony. Najważniejszy jest efekt działań ochronnych, czyli zachowanie siedlisk i gatunków, które są przedmiotem ochrony w obszarach Natura 2000. Każda inwestycja, która może w istotny sposób wpłynąć na to, co chcemy w obszarze chronić, powinna zostać poddana procedurze oceny oddziaływania na środowisko. Nie ma przeszkód dla realizacji działań i inwestycji w obszarach Natura 2000 lub poza nimi, jeśli nie mają znaczącego wpływu na podlegające ochronie siedliska przyrodnicze a także siedliska gatunków roślin i zwierząt oraz ich populacje. Ochrona siedlisk gatunków oznacza, że oprócz ochrony populacji danego gatunku przed bezpośrednim niszczeniem, chronimy tereny przez nie zamieszkiwane. Chcąc chronić np. nietoperze, nie wystarczy zabronić ich zabijania. Należy również zachować odpowiednie warunki w ich zimowiskach (jaskiniach, podziemnych schronach), letnich schronieniach (np. na strychach budynków, zwłaszcza starych kościołów), żerowiskach, a także utrzymywać liniowe elementy krajobrazu łączące letnie schronienia z żerowiskami. Z kolei, dla zachowania łąkowych gatunków roślin, niezbędne jest utrzymanie ich półnaturalnych siedlisk poprzez użytkowanie kośne lub pasterskie. Rozmawiajmy! Obszary Natura 2000 nie są typowymi obszarami chronionymi, takimi jak np. parki narodowe i rezerwaty przyrody, które obejmują najcenniejsze, najbardziej naturalne fragmenty naszej przyrody i powinny podlegać głównie ochronie ścisłej. W sieci Natura 2000 znalazły się tereny o charakterze półnaturalnym lub wręcz zurbanizowane. Zakłada się, że na większości obszarów sieci będzie się godzić ochronę siedlisk i gatunków z gospodarowaniem człowieka, zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego. Wyznaczenie obszarów Natura 2000 i określanie celów ich ochrony opiera się wyłącznie na przesłankach przyrodniczych. Jednak sam sposób realizacji tej ochrony powinien być dostosowany do lokalnej specyfiki społecznej, gospodarczej i kulturowej. Bowiem skuteczność ochrony siedlisk i gatunków na wyznaczonych obszarach sieci zależy od akceptacji i zaangażowania gospodarzy tych terenów. Jednym z kluczowych działań jest włączenie lokalnych władz, mieszkańców i inwestorów w proces planowania zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000. Ustalenia w tym zakresie powinny być poprzedzone dyskusjami o potrzebach w zakresie ochrony, o planowanych inwestycjach, o kierunkach rozwoju zainteresowanych gmin, słowem o przyszłości obszaru. Ale uwaga, włączenie w sieć Natura 2000 parków narodowych i rezerwatów przyrody nie oznacza osłabienia dotychczasowego reżimu ich ochrony czy zmian w sposobie zarządzania i planowania ich ochrony, lecz raczej stanowi dodatkową gwarancję zachowania ich walorów przyrodniczych. Strony internetowe: http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000 http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000
Ostoja siedliskowa Torfowisko Przymiarki J. Perzanowska Ostoja ptasia
Torfowisko Za lasem Kaczmarka J. Perzanowska Obszar Natura 2000: PLH120016 i PLB120007 Torfowiska Orawsko-Nowotarskie Obszar Natura 2000 Torfowiska Orawsko-Nowotarskie położony jest w województwie małopolskim, powiecie nowotarskim, na terenie trzech gmin: Jabłonka (28,5%), Czarny Dunajec (57,4%) i Nowy Targ (14,2%). Powierzchnia wyznaczonego obszaru (ochrony siedlisk SOOS) wynosi 8255,6 ha, (ochrony ptaków OSOP 7944 ha). Dotychczas, teren ten w całości był chroniony w ramach Południowomałopolskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, a jego enklawa obejmująca torfowisko i otaczające je zbiorowiska leśne jako rezerwat przyrody Bór na Czerwonem (114,66 ha), ustanowiony już w 1925 r. Obszar Natura 2000 obejmuje rozległy, największy w Polsce południowej, kompleks torfowisk wysokich (13 kopuł o różnej wielkości), których wzrost rozpoczął się około 9 10 tys. lat temu i trwa do dziś. Kopuły otoczone są podmokłymi okrajkami o charakterze torfowisk przejściowych. Torfowiska i leżące wokół nich łąki odwadniane są rowami melioracyjnymi, w części zarośniętymi. Łąki kośne, głównie mieczykowo-mietlicowe, zajmują duży areał, ale ich fragmenty są nie użytkowane od kilku lat i zarastają krzewami, głównie wierzbowymi. Obszar poprzecinany jest potokami, wzdłuż których uformowały się wąskie pasma młak i łąki ostrożeniowe. Znaczne powierzchnie kompleksów leśnych, zwłaszcza w południowej, przygranicznej części obszaru i tereny wokół kopuł torfowisk, zajmują sosnowe i świerkowe bory bagienne. W obręb obszaru (na odcinku od Wróblówki do Dłu- Natura 2000 w Karpatach TATRY 2000 w Karpatach TORFOWISKA ORAWSKO-NOWOTARSKIE
Kotlina Orawska J. Perzanowska
gopola) wchodzi także meandrujący odcinek koryta Czarnego Dunajca, rzeki o naturalnym charakterze, z zachowanymi szerokimi kamieńcami. Porasta je charakterystyczna dla rzek górskich roślinność, a zwłaszcza zarośla wrześni pobrzeżnej oraz łęgi nadrzeczne. Obszar Natura 2000 to teren rolniczo-leśny, na którym dominuje tradycyjna, ekstensywna gospodarka rolna. Obszar Torfowisk Orawsko-Nowotarskich jest ważny dla ochrony różnorodności biologicznej. Stwierdzono tu występowanie 11 rodzajów siedlisk i 8 gatunków zwierząt z Dyrektywy Siedliskowej. W ciekach wodnych na terenie torfowisk występują ponadto 3 rasy (podgatunki) ryb uznane za specyficzne dla tych wód (płoć karpacka Rutilus rutilus carpathorossicus, kiełb dunajski Gobio gobio obtusirostris i certa Vimba vimba carinata). Znajdują się tu też stanowiska kilku zagrożonych w skali kraju gatunków bezkręgowców, m.in. jedyne znane miejsce występowania czerwca Ericcocus podhalensis, bogata populacja motyla szlaczkonia torfowiskowego Colias palaeno. Na obszarze Torfowisk Orawsko- Nowotarskich stwierdzono ponadto występowanie co najmniej 13 gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej, w tym 4 gatunków wymienionych w Polskiej czerwonej księdze zwierząt (cietrzew, głuszec, puchacz, włochatka). W maju 2004 obszar Torfowisk Orawsko-Nowotarskich został zgłoszony do Komisji Europejskiej jako obszar ochrony siedlisk (SOOS), a w 2007 także jako obszar ochrony ptaków (OSOP). Oznacza to, że Torfowiska Orawsko-Nowotarskie są obszarem ważnym dla zachowania siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków roślin i zwierząt o znaczeniu europejskim, czyli tzw. siedlisk i gatunków Natura 2000. Kopuła torfowiska wysokiego J. Perzanowska Natura 2000 w Karpatach TATRY 2000 w Karpatach TORFOWISKA ORAWSKO-NOWOTARSKIE
Torfowiska Orawsko-Nowotarskie jako Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków OSOP Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków na Torfowiskach Orawsko-Nowotarskich został oficjalnie wyznaczony przez Ministra Środowiska w 2007 r. Zgodnie z kryteriami przyjętymi dla OSOP, obszar kwalifikuje do sieci Natura 2000 kilkanaście gatunków ptaków. Gatunki ptaków waloryzujące Torfowiska Orawsko-Nowotarskie jako OSOP cietrzew Tetrao tetrix derkacz Crex crex bocian czarny Ciconia nigra głuszec Tetrao urogallus jarząbek Bonasia bonasia żuraw Grus grus zimorodek Alcedo atthis puchacz Bubo bubo włochatka Aegolius funereus dzięcioł czarny Dryocopus martius świergotek polny Anthus campestris muchołówka mała Ficedula parva gąsiorek Lanius collurio Cietrzew S. Tworek Torfowiska Orawsko-Nowotarskie mają największe znaczenie dla ochrony cietrzewia, gdyż teren ten jest najważniejszą jego ostoją w południowej Polsce. Notowano tu nawet 150 170 tokujących samców. Tokowiska znajdują się na łąkach otaczających torfowiska, wśród luźnych zarośli wierzbowych i na obrzeżach torfowisk. Znaczna jest także liczebność derkacza (100 150 samców), Gąsiorek S. Tworek
Zimorodek S. Tworek zamieszkującego rozległe tereny rolnicze łąki i pola uprawne wokół miejscowości. Jego charakterystyczny, chrapliwy głos łatwo usłyszeć jest na wszystkich, większych łąkowych kompleksach obszaru. Ciekawym gatunkiem jest gąsiorek ptak preferujący mozaikę pól i łąk; gniazduje w płatach zarośli, chętnie w miejscach podmokłych i zatorfionych. Natomiast siedliska nadpotokowe zajmuje zimorodek niewielki, niezwykle barwny ptak, który spotykany jest w zaroślach i łęgach zarówno nad mniejszymi potokami, jak i Czarnym Dunajcem. Obszar jest także terenem żerowiskowym bociana białego, którego kilkadziesiąt gniazd zlokalizowanych jest w pobliskich miejscowościach. W obszarze spotykany jest także głuszec gatunek dużego, leśnego kuraka (kilka osobników). Jego ulubionym siedliskiem są bory Derkacz G. Leśniewski Natura 2000 w Karpatach TATRY 2000 w Karpatach TORFOWISKA ORAWSKO-NOWOTARSKIE
Głuszec G. Leśniewski świerkowe o dobrze rozwiniętym, urozmaiconym podszycie i bogatym runie. Podobne siedliska odpowiadają także jarząbkowi znacznie mniejszemu kurakowi leśnemu, który występuje nieco częściej na tym terenie (ok. 10 par). Kolejny leśny gatunek, to dzięcioł czarny, którego liczebność w obszarze szacuje się na około 3 5 par lęgowych. Najczęściej wykorzystywanym przez niego siedliskiem są świerczyny z dużą liczbą zamierających i obumarłych drzew. W lasach spotykana jest także muchołówka mała, a podmokłe partie borów są schronieniem dla żurawia, choć jego populacja jest tutaj niewielka obserwowano 2 3 pary. Zwarte kompleksy leśne, z dala od miejscowości, to miejsca gniazdowania bociana czarnego, choć często ptaka tego można obserwować żerującego nad Czarnym Dunajcem. 10 Jarząbek S. Tworek Spośród sów kwalifikujących Torfowiska jako obszar Natura 2000 należy wymienić przede wszystkim puchacza i włochatkę. Ich populacje są niewielkie, szacowane na 0 3/5 par. Puchacz, największa polska sowa, lubi prześwietlone starodrzewy iglaste i liściaste położone na stromych stokach, najchętniej z wystającymi skałami, gdzie zakłada gniazda. Włochatka natomiast to gatunek związany z lasami iglastymi, szczególnie ze świerkiem i jodłą. Istotna dla włochatki jest obecność kęp lub chociażby pojedynczych buków. Ważnym elementem w wyborze siedliska jest obecność rozległych terenów otwartych w postaci zrębów, wiatrołomów, dolin rzecznych, bagien, upraw, gęstych młodników czy drągowin.
Bocian czarny A. Tabor 11
Torfowiska Orawsko-Nowotarskie jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk SOOS Wyznaczenie obszaru Natura 2000 służącego ochronie siedlisk wymaga bardziej skomplikowanej procedury niż obszar ptasi. Propozycja obszaru siedliskowego, zgłoszona do KE w 2004 r., została przez Komisję Europejską zatwierdzona jako Obszar o Znaczeniu dla Wspólnoty 25 stycznia 2008 r. Teraz Minister Środowiska powinien ten obszar oficjalnie wyznaczyć jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk SOOS. Torfowiska Orawsko-Nowotarskie są ważne dla ochrony 11 typów siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk 10 gatunków zwierząt (innych niż ptaki). Typy siedlisk przyrodniczych Natura 2000 na Torfowiskach Orawsko-Nowotarskich 12 Bór bagienny J. Perzanowska Siedliska nieleśne 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków 3230 Zarośla wrześniowe na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków 6230* Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe 6430 Ziołorośla górskie Adenostylion alliariae 6520 Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie Polygono-Trisetion 7110* Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą 7120 Torfowiska wysokie zdegenerowane lecz zdolne do regeneracji 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea nigrae) 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk
Siedliska leśne 91E0* Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae 91D0* Bory bagienne * gwiazdką oznaczono priorytetowe typy siedlisk Obszar Natura 2000 Torfowiska Orawsko-Nowotarskie uznano za ważny dla ochrony 11 typów siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, w tym 4 priorytetowych, czyli wymagających szczególnej troski. Siedliska przyrodnicze pokrywają łącznie ponad 25% powierzchni obszaru, w tym same siedliska torfowiskowe blisko 10%. Pozostały areał, to pola uprawne tworzące z łąkami drobnopowierzchniową mozaikę, zadrzewienia śródpolne i kompleksy lasów gospodarczych, nie kwalifikujące się do ochrony jako siedliska przyrodnicze. Obszar ma szczególne znaczenie dla zachowania siedlisk o charakterze torfowiskowym. Niemniej, podstawę jego wytypowania stanowią także takie siedliska, jak: bory bagienne, łąki i zbiorowiska związane z kamieńcami nadrzecznymi. Siedliska torfowiskowe występują w kompleksach żywe torfowiska wysokie w postaci kopuł o kolistym czy eliptycznym kształcie, wypiętrzonych kilka metrów ponad otaczające je tereny. Są to tzw. siedliska otwarte, czyli bezleśne. Ich cechą charakterystyczną jest wysoki stopień uwodnienia (woda pojawia się pod uciskiem buta przechodzącej osoby), a warstwę roślinną budują głównie różnobarwne mchy torfowce oraz krzewinki: bagno zwyczajne, borówka bagienna, borówka brusznica, modrzewnica zwyczajna, żurawina błotna. W wyniku odwadniania rowami melioracyjnymi oraz obkopywania brzegów kopuł w celu pozyskania torfu, silnie przesuszone Podmokła polana w borze bagiennym J. Perzanowska 1313Natura 2000 w Karpatach TATRY 2000 w Karpatach TORFOWISKA ORAWSKO-NOWOTARSKIE 13
14 Torfowisko Baligówka J. Perzanowska
są brzeżne partie torfowisk. Zarastają one drzewami i krzewami, głównie sosną zwyczajną, kosówką, sosną drzewokosą, lub też brzozą i stanowią przykład siedliska przyrodniczego o nazwie: torfowiska wysokie zdegradowane, ale zdolne do regeneracji. Łatwo jest je odróżnić, zwłaszcza w sierpniu, po obecności dużych ilości kwitnącego wrzosu, nadającego partiom kopuł liliowe zabarwienie. Kopuły otoczone są silnie podmokłymi okrajkami o charakterze torfowisk przejściowych, niekiedy zarastających krzewami wierzby uszatej lub sosną. Obok torfowców, dominują tu: wełnianki wąskolistna i pochwowata oraz liczne gatunki turzyc. Ponadto, w obszarze występują rozległe połacie torfowisk przejściowych, zlokalizowanych w miejscach, gdzie obecne są wysięki wód, np. na dziale wodnym wzdłuż granicy państwa. Wśród leśnych siedlisk Natura 2000, największe powierzchnie zajmują w obszarze bory bagienne (ponad 5% obszaru), dla których jest to najważniejsza ostoja w Karpatach. Mają one najczęściej postać silnie podmokłych partii borów sosnowych na podłożu torfowym, z krzewinkami w runie: borówki bagiennej i bagna zwyczajnego, albo zwartych zarośli zarastających kopuły torfowisk i ich okrajki, a wówczas obok sosny zwyczajnej, występuje kosodrzewina i mieszańcowego pochodzenia sosna drzewokosa. Łęgi, głównie olszowe, związane są przede wszystkim z Czarnym Dunajcem, największą rzeką przecinającą obszar, wzdłuż której tworzą pas o zmiennej szerokości. Zajmując żyzne siedliska, zasilane corocznie w substancje odżywcze w wyniku wylewów rzeki, charakteryzują się gęstym podszytem i runem, fizjonomicznie przypominając dżunglę. Mchy torfowce i płonnik J. Perzanowska Torfowce J. Perzanowska 1515Natura 2000 w Karpatach TATRY 2000 w Karpatach TORFOWISKA ORAWSKO-NOWOTARSKIE
Bagno zwyczajne J. Perzanowska Borówka brusznica J. Perzanowska Siedliska przyrodnicze związane z kamieńcami nadrzecznymi, to przede wszystkim zarośla wrześniowo-wierzbowe, dla których obszar ten jest drugim w Karpatach pod względem zajmowanego areału, po dolinie Białki. Siedlisko to jest coraz rzadsze, gdyż zanika w przypadku podjęcia prób skanalizowania rzeki. Nie znosi też ocienienia i musi podlegać corocznym wylewom, w wyniku których się odnawia. Są tu także znaczne zasoby siedliska o nazwie pionierskie zbiorowiska na kamieńcach górskich potoków, stanowiącego stadium inicjalne zarośli wrześniowych. Łatwo je odróżnić, gdyż są nim odkryte kamieńce, na których osiedlają się pojedyncze gatunki roślin. 16 Borówka bagienna J. Perzanowska Ekstensywnie użytkowane łąki kośne to tzw. siedliska półnaturalne, istniejące dzięki prowadzonej gospodarce rolnej, tj. koszeniu i spa-
Modrzewnica zwyczajna J. Perzanowska saniu. Siedliska te w istotny sposób zwiększają bioróżnorodność środowiska przyrodniczego i dlatego należy je chronić, utrzymując tradycyjny sposób gospodarowania. Najbardziej charakterystycznym zbiorowiskiem łąkowym obszaru jest łąka mieczykowo-mietlicowa, bardzo bujna i barwna, uznawana za jedną z najbogatszych pod względem składu florystycznego. Dominują w niej trawy, zwłaszcza mietlica pospolita, której towarzyszą liczne gatunki roślin dwuliściennych, zwłaszcza motylkowych i złożonych. Wśród kompleksów łąk obserwuje się, zwłaszcza w otoczeniu torfowisk, partie silnie zubożone, gdzie wykształciły się murawy bliźniczkowe, tzw. mokre psiary. W miejscach silniej wilgotnych, wśród łąk, obecne są płaty łąk ostrożeniowych, widoczne dzięki wysokim, fioletowym kwiatostanom ostrożenia łąkowego. Żurawina błotna J. Perzanowska Owocostan wełnianki pochwowatej J. Perzanowska 1717Natura 2000 w Karpatach TATRY 2000 w Karpatach TORFOWISKA ORAWSKO-NOWOTARSKIE
18 Mech płonnik na okrajku torfowiska J. Perzanowska
Gatunki Natura 2000 na Torfowiskach Orawsko-Nowotarskich Bezkręgowce Owady, Ważki łątka turzycowa Coenagrion ornatum Mięczaki, Małże skójka gruboskorupowa Unio crassus Kręgowce Ryby i Kręgouste minóg strumieniowy Lampetra planeri koza złotawa Sabanejewia aurata Płazy kumak górski Bombina variegata traszka grzebieniasta Triturus cristatus traszka karpacka Triturus montandoni Ssaki niedźwiedź Ursus arctos* wilk Canis lupus* wydra Lutra lutra * gwiazdką oznaczono gatunki priorytetowe Torfowiska Orawsko-Nowotarskie są ważne dla ochrony 2 gatunków bezkręgowców, których siedliska wymagają ochrony w sieci Natura 2000. Są to: ważka łątka turzycowa i małż skójka gruboskorupowa. Łątka turzycowa to gatunek ważki, której typowym środowiskiem są małe cieki rowy melioracyjne oraz strumienie na obszarach łąkowych, niskotorfowiskowych i źródliskowych z reguły żyzne, ale czyste. Obszar Torfowisk, to jedno z 3 potwierdzonych ostatnio stanowisk tego gatunku w kraju, choć obserwowano tu tylko pojedyncze jego osobniki. Torfowisko przejściowe J. Perzanowska Regenerujące się, stare potorfia J. Perzanowska 1919Natura 2000 w Karpatach TATRY 2000 w Karpatach TORFOWISKA ORAWSKO-NOWOTARSKIE
Łęgi nad Czarnym Dunajcem J. Perzanowska Zarośla wrześni pobrzeżnej nad Czarnym Dunajcem J. Perzanowska Skójka gruboskorupowa to małż, występujący w potokach o naturalnych, nieuregulowanych korytach wyścielonym żwirem i czystej wodzie. W obszarze są to np. potok Grunik, Piekielnik i Jeleśnia, niekiedy charakterystycznie podbarwione na brązowo dopływającymi z torfowisk wodami o dużej zawartości związków humusowych. Fauna płazów jest stosunkowo uboga. Obserwowano, choć tylko sporadycznie, na terenie obszaru 3 gatunki (kumak górski, traszka karpacka i grzebieniasta), których siedliska mają być chronione w sieci Natura 2000. Wszystkie one związane są z wodami rzecznymi i małymi zbiornikami, a unikają zakwaszonych wód na samych torfowiskach. 20 Łąka mieczykowo-mietlicowa J. Perzanowska Potoki to także miejsce występowania gatunków Natura 2000, jak koza złotawa, czy minóg strumieniowy, których obserwowano
Bliźniczysko, tzw. mokra psiara J. Perzanowska Potok Grunik J. Perzanowska 2121Natura 2000 w Karpatach TATRY 2000 w Karpatach TORFOWISKA ORAWSKO-NOWOTARSKIE
22 Potok Piekielnik J. Perzanowska
Rosiczka okrągłolistna J. Perzanowska jedynie pojedyncze okazy, a więc obszar nie ma znaczenia dla ich zachowania w skali kraju. Kolejną grupę gatunków Natura 2000 w obszarze tworzą ssaki, choć także dla nich, obszar ten nie stanowi kluczowej ostoi. Ważna grupa to duże ssaki drapieżne, których zagrożenie we współczesnej Europie wynika przede wszystkim z fragmentacji i zmniejszającej się powierzchni ich siedlisk. Leżące w sąsiedztwie Tatry i Babia Góra są ostoją wszystkich występujących w Polsce dużych drapieżników, w tym niedźwiedzia brunatnego i wilka, a obszar Torfowisk Orawsko-Nowotarskich pełni rolę łącznika między nimi i stanowi tylko fragment ich areału życiowego. Łęgi nad Czarnym Dunajcem i potokami wpływającymi do niego, to środowisko życia kilku, osiadłych osobników wydry. Jeleśnia J. Perzanowska 2323Natura 2000 w Karpatach TATRY 2000 w Karpatach TORFOWISKA ORAWSKO-NOWOTARSKIE 23
24 Nieużytkowana łąka J. Perzanowska
Ochrona siedlisk przyrodniczych i gatunków Natura 2000 na terenie Torfowisk Orawsko-Nowotarskich Celem ochrony na obszarze Natura 2000 Torfowiska Orawsko-Nowotarskie jest utrzymanie w dotychczasowym lub poprawa stanu zachowania wymienionych powyżej siedlisk przyrodniczych oraz gatunków. Oznacza to, że powierzchnia i charakter tych siedlisk przyrodniczych oraz wielkość populacji i siedliska gatunków nie powinny ulec niekorzystnym zmianom. Warunki utrzymania i odtwarzania właściwego stanu siedlisk i gatunków zostaną dokładnie określone w zadaniach ochronnych, lub planie ochrony dla obszaru Natura 2000. Dokument taki będzie obejmował przede wszystkim opis i ocenę istniejących i potencjalnych zagrożeń, opis sposobów eliminacji lub ograniczania tych zagrożeń i ich skutków, a także zalecenia, określające inne niezbędne działania. Bardzo ważnym zadaniem będzie też monitoring stanu zachowania siedlisk i gatunków Natura 2000 w przyszłości. Tylko fragment obszaru tj. teren rezerwatu przyrody objęty jest już reżimem ochronnym bardziej restrykcyjnym, gdzie przyroda jest chroniona jako całość i gdzie obowiązuje szereg surowych zakazów. Reżim ten sprzyja także utrzymaniu aktualnego stanu zachowania torfowiskowych typów siedlisk, które są przedmiotem ochrony na obszarze Natura 2000. Przemysłowe wydobycie torfu na Puściźnie Wielkiej J. Perzanowska Ślady pożaru na torfowisku wysokim J. Perzanowska 2525Natura 2000 w Karpatach TATRY 2000 w Karpatach TORFOWISKA ORAWSKO-NOWOTARSKIE
Siedliska torfowiskowe Głównym zagrożeniem dla siedlisk torfowiskowych są: deficyt wodny osuszanie torfowisk, które w znacznym stopniu jest wynikiem przygotowywania złóż torfowych do eksploatacji, wydobycie torfu, zarastanie kopuł torfowisk roślinnością krzewiastą i/lub drzewiastą, pożary. Najlepszą ochroną tych siedlisk jest wyłączenie ich z użytkowania i dbałość o zachowanie odpowiednio wysokiego poziomu wody. Siedliska leśne Zagrożeniami potencjalnymi są: osuszanie, wyrąb, niezgodny z racjonalną gospodarką leśną, mechaniczne niszczenie runa w trakcie prac leśnych. Dotychczasowa praktyka pokazuje, że aktualny sposób gospodarowania w lasach na terenie obszaru, a zwłaszcza w partiach podmokłych lasów, jest zgodny z wymogami programu Natura 2000 i powinien być utrzymany w przyszłości. Siedliska łąkowe Zagrożenia siedlisk łąkowych wynikają przede wszystkim z: zaniechania ich użytkowania prowadzące do zmiany charakteru łąk, a następnie zarastania przez krzewy i drzewa, intensyfikacja użytkowania podsiewanie wysokoproduktywnymi mieszankami traw, intensywne nawożenie, próby zalesiania całkowita zmiana charakteru siedliska. Ochrona tych siedlisk polega na kontynuacji tradycyjnej gospodarki kośno-pasterskiej. Siedliska nadrzeczne Zagrożeniem siedlisk nadrzecznych są: regulacja koryta (wszelkie prace prowadzone w celu uregulowania koryta rzeki powodują zaburzenia naturalnej dynamiki cieku i wpływają na zdolność do odnawiania się siedlisk nadbrzeżnych, które z natury są przystosowane do cyklicznych wezbrań wody), pobór żwiru, zaśmiecanie, zanieczyszczenie wód (brak kanalizacji w wielu wsiach). 26 Pozostałe formy działalności ludzkiej, jak: myślistwo, zbieranie jagód, brusznicy, żurawiny czy grzybów, obserwowane w obszarze, nie mają negatywnego wpływu na siedliska, o ile zostaną na obecnym poziomie i nie przybiorą charakteru masowego, powodującego mechaniczne niszczenie środowiska i nie przyczynią się do powstawania pożarów. Ochrona siedlisk nadrzecznych to w głównej mierze ochrona bierna, a więc utrzymanie naturalności koryta rzeki i odpowiednio dużych przepływów (ograniczenie poboru wody), przy trosce o zmniejszenie dopływu ścieków i in. zanieczyszczeń. Gatunki z załączników Dyrektywy Siedliskowej związane są z chronionymi tu siedliskami przyrodniczymi i nie wymagają jak
Widok na Tatry jesienią J. Perzanowska 27
dotąd dodatkowych działań ochronnych. Zasady pozwalające na utrzymanie siedlisk przyrodniczych służą równocześnie utrzymaniu siedlisk tych gatunków i ich populacji. Za obszary Natura 2000 odpowiedzialna jest Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. Zakres obowiązków zarządzającego obejmuje m.in.: zamówienie opracowania zadań ochronnych lub planu ochrony i nadzorowanie ich wykonania, a ponadto inicjowanie działań edukacyjnych i propagatorskich oraz ścisła współpraca z samorządami lokalnymi i władającymi terenem, którzy decydują o wdrożeniu działań ochronnych. 28
Kotlina widok od strony Piekielnika J. Perzanowska 2929Natura 2000 w Karpatach TATRY 2000 w Karpatach TORFOWISKA ORAWSKO-NOWOTARSKIE
Obszary NATURA 2000 w Karpatach Obszary ptasie PLC180001 Bieszczady PLC120001 Tatry PLB120011 Babia Góra PLB180002 Beskid Niski PLB120001 Gorce PLB180003 Góry Słonne PLB120008 Pieniny PLB120007 Torfowiska Orawsko-Nowotarskie Obszary siedliskowe PLC180001 Bieszczady PLC120001 Tatry PLH120001 Babia Góra PLH120033 Bednarka PLH240023 Beskid Mały PLH240005 Beskid Śląski PLH240006 Beskid Żywiecki PLH120021 Cerkiew w Łosiu koło Ropy PLH120002 Czarna Orawa PLH120024 Dolina Białki PLH180013 Góry Słonne PLH180011 Jasiołka PLH120009 Kostrza PLH240008 Kościół w Górkach Wielkich PLH240007 Kościół w Radziechowach PLH120039 Krynica PLH120027 Luboń Wielki PLH120036 Łabowa PLH180015 Łysa Góra PLH120025 Małe Pieniny PLH120012 Na Policy PLH120035 Nawojowa PLH120023 Opactwo Cystersów w Szczyrzycu PLH120018 Ostoja Gorczańska PLH180014 Ostoja Jaśliska PLH180001 Ostoja Magurska PLH120019 Ostoja Popradzka PLH120020 Ostoje Nietoperzy okolic Bukowca PLH120013 Pieniny PLH120037 Podkowce w Szczawnicy PLH120026 Polana Biały Potok PLH120016 Torfowiska Orawsko-Nowotarskie PLH180018 Trzciana 30 PLH120022 Grota Zbójnicka na Łopieniu
O PROJEKCIE Projekt Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach (PL1080) realizowany jest na terenie polskich Karpat, położonych w trzech województwach: małopolskim, podkarpackim i śląskim. Wdrażany będzie w latach 2007-2011. Cele projektu: Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska naukowego do współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody w Karpatach. Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażowe wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura 2000. Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy edukacyjne, konkursy). Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospodarczym i ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania. Strategie zarządzania Europejski program Natura 2000 ma na celu utworzenie spójnej sieci obszarów ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków szczególnie zagrożonych w skali Europy. Na terenie polskich Karpat zaprojektowano ponad 30 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk i Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków. Tworzenie sieci Natura 2000 spotyka się z licznymi problemami organizacyjnymi, dezinformacją i oporem społecznym. Stąd pomysł, aby wspólnie z instytucjami zarządzającymi, ekspertami i stronami zainteresowanymi zebrać informacje istotne dla planowania przestrzennego na obszarach sieci. Na ich podstawie dla każdego z obszarów zostanie uzgodniona strategia zarządzania, która zawierać będzie między innymi: dane o zasobach przyrodniczych i kulturowych oraz uwarunkowaniach socjo-ekonomicznych; wskazania do niezbędnych działań ochronnych; opis konfliktów i propozycje ich rozwiązania. System informacji Materiały te zostaną wykorzystane w planach zadań ochronnych lub w planach ochrony obszarów Natura 2000, a także pomogą w podejmowaniu decyzji dotyczących zagospodarowania przestrzennego. Istotny jest również powszechny dostęp do informacji o siedliskach przyrodniczych i gatunkach, które chronimy w sieci Natura 2000. Dlatego w ramach projektu powstanie system informacyjny udostępniony na stronie internetowej. Aktywna ochrona Skuteczna ochrona przyrody to nie tylko obejmowanie ochroną prawną kolejnych obszarów, ale przede wszystkim przemyślane i właściwie zaplanowane działania ochronne, m.in. zabiegi aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Dla efektywnej ochrony kluczowe są również akceptacja i zaangażowanie lokalnych społeczności, a także wiedza na temat wartości chronionych zasobów przyrodniczych. Projekt Natura 2000 w Karpatach obejmuje wprowadzenie pilotażowych działań na rzecz czynnej ochrony szczególnie cennych siedlisk przyrodniczych, m.in. górskich polan, torfowisk, młak oraz terenów leśnych. Podjęte zostaną także prace, których celem jest zapobieganie szkodom wywoływanym przez chronione gatunki drapieżników. Edukacja W ramach projektu Natura 2000 w Karpatach zaplanowano szereg działań edukacyjnych. Przygotowane zostaną programy edukacyjne, skierowane m.in. do uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych, których celem będzie upowszechnianie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat, a także konkursy, wystawy i wydawnictwa. Projekt Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach realizowany jest w Instytucie Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia). Projekt współfinansowany przez: Wojewodę Małopolskiego i Wojewodę Podkarpackiego. Tekst: Joanna Perzanowska Projekt serii, skład i łamanie: Larus Studio Witold Ziaja Projekt okładki: Edward Bobeł Wydrukowano na papierze ekologicznym. Kraków 2009 Strona projektu: www.iop.krakow.pl/karpaty Obszary NATURA 2000 w Karpatach