4. OBSŁUGIWANIE ODBIORNIKÓW ELEKTRYCZNYCH POJAZDÓW

4. OBSŁUGIWANIE ODBIORNIKÓW ELEKTRYCZNYCH POJAZDÓW W tym rozdziale omówiono w kolejnoci podstawowe zabiegi profilaktyczne i obsługowe jakie wykonywane s okresowo wokół podstawowych układów i urzdze instalacji elektrycznej pojazdu. Wiele z informacji zawiera podstawowe czynnoci i procedury postpowania obsłujcego, bezporednio wykonujcego obsługiwanie. 4.1 OBSŁUGIWANIE UKŁADU ROZRUCHOWEGO Najczstsz przyczyn wadliwego działania obwodu rozruchowego jest dua rezystancja przejcia pomidzy zaciskami akumulatora a kocówkami przewodów rozruchowych, spowodowana korozj tych zacisków i słabym dociskiem połcze rubowych. Ponadto w okresie zimowym trudnoci z rozruchem silnika spalinowego mog by spowodowane przez mał pojemno i du rezystancj wewntrzn akumulatora.. Zasadniczymi zespołami majcymi wpływ na zdatno układu s akumulator, rozrusznik i elektryczne urzdzenia wspomagajce rozruch. Objawem niezdatnoci układu jest osignicie zbyt małej prdkoci obrotowej przez rozrusznik z jednoczesnym wyranym spadkiem napicia na akumulatorze, przy czym uszkodzenia mechaniczne objawiaj si trudnoci zazbienia zbnika rozrusznika z wiecem koła zamachowego, stukami lub głonymi zgrzytami. 1. Obsługiwanie i naprawa rozrusznika Podczas ogldzin zewntrznych naley sprawdzi mocowanie i połczenia rozrusznika, a szczególnie połczenia : akumulator - masa, rozrusznik - masa, akumulator - rozrusznik. Ponadto naley sprawdzi stan powierzchni komutatora i szczotek, stan spryn dociskowych i szczotkotrzymaczy. Niedopuszczalne s luzy, zanieczyszczenia i nadpalenia. Szczotki powinny przylega do komutatora na całej powierzchni przylegania. lady lutowia na komutatorze wskazuj na zwarcia w uzwojeniu wirnika i jego przegrzewanie si. Kontrola poprawnoci działania rozrusznika polega na sprawdzeniu moliwoci uruchamiania silnika oraz prawidłowoci rozłczania zbnika z wiecem koła zamachowego. Sprawdzenie wykonuje si przy włczonych wiatłach drogowych. Słabe wiecenie wiateł drogowych i prawie zupełne ich wygaszenie po włczeniu rozrusznika wskazuje na niezdatno akumulatora. Właciwe wiecenie wiateł drogowych i prawie całkowite ich wygaszenie po włczeniu rozrusznika, przy jednoczesnym obracaniu si wałka rozrusznika, moe wiadczy o niewłaciwym połczeniu rozrusznika z akumulatorem i akumulatora z mas. Jeeli wiatła drogowe przygasaj po włczeniu rozrusznika, a wałek rozrusznika nie obraca si lub obraca si za wolno, oznacza to, e uszkodzony jest rozrusznik. W przypadku gdy zbnik rozrusznika zazbia si z wiecem koła zamachowego, a rozrusznik nadaje wałowi korbowemu silnika za nisk prdko obrotow, wskazuje to na niezdatno połczenia komutator - szczotki lub uzwoje stojana i wirnika rozrusznika. Gdy zbnik rozrusznika nie wchodzi w zazbienie z wiecem koła zamachowego lub zazbia si czciowo, przy czym jego działaniu towarzysz hałas i stuki, to mona sdzi, e wystpiło znaczne zuycie kół zbatych lub uszkodzenie wyłcznika elektromagnetycznego rozrusznika.jeeli podczas sprawdzania działania rozrusznika napdza on wał korbowy z prdkoci niezbdn do uruchomienia silnika, przy czym jego włczenie i wyłczenie odbywa si bez wystpienia zgrzytów i stuków, to układ rozruchowy jest zdatny. Celem sprawdzenia cigłoci obwodu rozruchowego jest zlokalizowanie uszkodzonych zespołów, których nie wykryto w trakcie sprawdzenia poprawnoci działania rozrusznika. Sprawdzenie jest wykonywane za pomoc lampki kontrolnej. Jeden z zacisków lampki łczy si z mas pojazdu, a drugi naley łczy kolejno z badanymi punktami 1

obwodu. wiecenie lampki oznacza, e nie ma przerwy w obwodzie, nie wiecenie oznacza istnienie przerwy w obwodzie przed badanym punktem. Pomiar wartoci napicia zasilajcego rozrusznik oraz pomiar spadków napicia wykonuje si za pomoc woltomierza, wykorzystujc do tego np. przyrzdy TS-8600 lub UM- 112 (rys.4.1). Rys.4.1. Schematy układów pomiarowych wartoci napi zasilajcych rozrusznik (a) oraz spadków napi (b) (1-8 - punkty przyłczenia woltomierza). W celu wykonania pomiaru napicia zasilajcego rozrusznik naley zacisk przewodu masowego przyrzdu połczy z mas pojazdu, a drugi zacisk przyrzdu połczy z zaciskiem zasilania rozrusznika (rys.4.1a). W przypadku silników o ZS listw zbat pompy wtryskowej naley ustawi w połoenie "STOP". Nastpnie przez około 15 s silnik powinien by napdzany przez rozrusznik. Woltomierz powinien wskazywa napicie nie nisze ni 9V dla instalacji 12V i nie nisze ni 18V dla instalacji 24V. Wartoci nisze wiadcz o niezdatnoci akumulatora lub nadmiernych spadkach napicia w przewodach i połczeniach. Jeeli zmierzona warto napicia jest wysza od podanej wartoci, rozrusznik pracuje niewłaciwie, co oznacza, e jest on uszkodzony. Pomiary spadków napicia s wykonywane podczas napdzania wału korbowego silnika za pomoc rozrusznika przy zachowaniu poprzedniego warunku ustawienia listwy zbatej pompy wtryskowej. Czas pracy rozrusznika podczas pomiarów nie powinien przekracza 20s. Dopuszczalne wartoci spadków napicia w poszczególnych punktach obwodu (rys.4.1b) powinny by zgodne z danymi, które podano w tablicy 4.1. Tablica 4.1. Dopuszczalne wartoci spadków napi na okrelonych odcinkach obwodu rozruchowego Jeeli akumulator jest zdatny i wartoci spadków napicia s w przedziale wartoci dopuszczalnych, a wałek rozrusznika ma za mał prdko obrotow, naley zmierzy warto natenia prdu, który płynie przez rozrusznik podczas uruchamiania silnika. Pomiar natenia prdu wykonuje si za pomoc przyrzdów TS-8600 lub zestawu diagnostycznego GS-3115 (rys.4.2). W przypadku wykorzystywania przyrzdu PK-350 naley przewód łczcy rozrusznik z akumulatorem wprowadzi w pole pomiarowe amperomierza cgowego przyrzdu i zmierzy natenie prdu rozruchowego zgodnie z instrukcj obsługi przyrzdu. Rys.4.2. Schemat układu pomiaru natenia prdu pobieranego przez rozrusznik Jeeli warto natenia prdu jest wysza od wartoci znamionowej, oznacza to, e wystpuje zwarcie w uzwojeniu stojana lub wirnika rozrusznika. Jeeli warto natenia prdu jest nisza od wartoci znamionowej (przy właciwej wartoci napicia zasilania rozrusznika) to przyczyn niewłaciwej pracy rozrusznika jest zbyt dua jego rezystancja wewntrzna spowodowana niezdatnoci szczotek lub komutatora. Po wymontowaniu rozrusznika z pojazdu wykonuje si badania jego stanu za pomoc stołu probierczego S-2C lub SE-7, gdzie mierzone i oceniane s nastpujce parametry: - natenie prdu podczas biegu jałowego I0, - natenie prdu zwarcia I z, - maksymalny moment obrotowy M m przy zadanym napiciu zasilajcym. 2

2. Ocena stanu technicznego wiecy płomieniowej. Zdatno wiecy płomieniowej sprawdza si razem z elektromagnetycznym zaworem przepływowym paliwa poprzez pomiar czasu podgrzewania wiecy arowej do temperatury, przy której paliwo ulega zapłonowi od włókna arowego oraz działanie zaworu elektromagnetycznego. Do oceny zdatnoci stosuje si : - pomiar czasu podgrzewania wiecy do osignicia temperatury zapłonu paliwa - t=50-60s., - pomiar spadku napicia na włóknie wiecy arowej w czasie jej włczenia - U=5V lub natenie prdu płyncego - I=11.5A, - pomiar spadku napicia na rezystorze wyłcznika elektronicznego, U=4,5±0,45V, - wydatek dyszy paliwowej wiecy płomieniowej - q=200±20cm3/min. Najczciej wystpujce uszkodzenia, które mona okreli za pomoc tych parametrów to: - przepalenie włókna wiecy arowej, - zwarcie lub przerwa uzwojenia zaworu elektromagnetycznego, - uszkodzenie wyłcznika elektronicznego z rezystorem. Parametrem diagnostycznym uogólnionym wiecy płomieniowej moe by czas podgrzewania wiecy arowej do temperatury, przy której paliwo ulega zapłonowi oraz działanie zaworu elektromagnetycznego. Najczciej spotykane objawy uszkodze obwodu rozruchowego, ich przyczyny i sposób usunicia zawiera tablica 4.2. Tablica 4.2. Kontrola stanu obwodu rozruchowego 3. Algorytm kontroli stanu i lokalizacji uszkodze Na rys.4.3 przedstawiono algorytm kontroli stanu i lokalizacji uszkodze obwodu rozruchowego silnika spalinowego. Rys.4.3. Algorytm kontroli stanu i lokalizacji uszkodze obwodu rozruchowego 4.2 OBSŁUGIWANIE UKŁADU ZAPŁONOWEGO Na poprawno pracy układu zapłonowego zasadniczy wpływ ma stan techniczny zespołów układu oraz niewłaciwe ich regulacje, które s czsto przyczyn znacznego pogorszenia efektywnoci pracy silnika. Typowymi objawami uszkodze obwodu zapłonowego s : a) zanik iskry na wiecach-przyczyn tego uszkodzenia moe by : - zanieczyszczenie lub zaolejenie styków przerywacza, - zbyt dua przerwa midzy elektrodami wiecy zapłonowej (a > 0,9 mm) lub stykami przerywacza (a >0,5 mm), - zbyt mały odstp midzy stykami przerywacza (a < 0,35mm), - zwarcie kondensatora, - zmiana sztywnoci spryny w przerywaczu (nacisk młoteczka na kowadełko powinien wynosi (4-6) N), - uszkodzenie cewki zapłonowej (zwarcie, przebicie izolacji midzy uzwojeniami), - uszkodzenie aparatu zapłonowego (zwarcie po powierzchni głowicy, uszkodzenie palca rozdzielacza), - brak dobrego styku w złczach przewodów wysokiego napicia. b) utrudniony rozruch silnika, silnik pracuje nierównomiernie (z przerwami)-przyczyn tego uszkodzenia moe by : 3

- uszkodzenie kopułki aparatu zapłonowego, - niewłaciwy styk w połczeniach przewodów w obwodzie pierwotnym, - uszkodzenie przerywacza (uszkodzenie styków, zuycie wałka z garbikami, zmiana sztywnoci spryny przerywacza, niewłaciwy odstp styków przerywacza), - zwarcie kondensatora, - uszkodzenie cewki zapłonowej, - zanieczyszczone wiece. c) nie pracuj pojedycze cylindry silnika-przyczyn tego uszkodzenia moe by : - uszkodzona lub zanieczyszczona wieca, - uszkodzony przewód wysokiego napicia odpowiedniej wiecy, - uszkodzenie złcza przewodu wysokiego napicia w kopułce aparatu zapłonowego lub cewki zapłonowej. d) niewłaciwa praca silnika-przyczyn tego uszkodzenia moe by : - wzrost kta wyprzedzenia zapłonu wskutek zmiany sztywnoci lub uszkodzenia spryn regulatora odrodkowego, - uszkodzenie regulatora podcinieniowego, wadliwe połczenie przewodu regulatora z kolektorem sscym lub uszkodzenie membrany. Badania stanu technicznego układu zapłonowego obejmuj: a) ogldziny zewntrzne zespołów układu; b) prób działania układu zapłonowego; c) sprawdzenie cigłoci układu pierwotnego (niskiego napicia) oraz pomiary wartoci napi i spadków napi; d) sprawdzenie stanu technicznego aparatu zapłonowego (przerywacza, rozdzielacza zapłonu, regulatorów kta wyprzedzenia zapłonu; e) badanie kondensatora; f) sprawdzenie stanu technicznego cewki zapłonowej; g) kontrol i regulacj kata wyprzedzenia zapłonu; h) sprawdzenie stanu technicznego wiec zapłonowych. Ogldziny zewntrzne zespołów układu zapłonowego Celem ogldzin układu zapłonowego jest sprawdzenie ukompletowania jego elementów i ich mocowania, a take okrelenie stanu przewodów oraz połcze w poszczególnych obwodach. Tym samym umoliwia to lokalizacj: - uszkodze izolacji przewodów; - zwar zewntrznych; - zanieczyszcze złcz; - lunego mocowania elementów i innych, podobnych niesprawnoci. Ogldziny rozpoczyna si od sprawdzenia kompletnoci układu. Bada si obecno wszystkich elementów i połcze układu a po zdjciu rozdzielacza, obecno jego palca i styków przerywacza. Nastpnie (dotykajc dłoni) sprawdza si połczenia przewodów układu, sposób osadzenia przewodów wysokiego napicia w gniazdach rozdzielacza, zamocowanie wiec i osadzenie na nich kocówek przewodów oraz połczenia z mas i zaciskiem prdowym przerywacza. Brak którego z elementów, wadliwe jego mocowanie czy jakiekolwiek inne uszkodzenia s niedopuszczalne. Poddajc ogldzinom aparat zapłonowy, wad poszukuje si, w pierwszej kolejnoci, w czciach mechanicznych. Z aparatu zdejmuje si rozdzielacz wraz z palcem. Na obu tych czciach niedopuszczalne s jakiekolwiek pknicia czy nadpalenia. Kontrolujc rozdzielacz trzeba te zwróci uwag na gniazda przewodów wysokiego napicia (pknicia tworzywa), osadzenie i stan szczotki wglowej stykajcej si z elektrod 4

palca rozdzielacza (długo szczotki, obecno spryny dociskajcej j do elektrody), jego osadzenie oraz pewno mocowania w aparacie zapłonowym. W przypadku palca rozdzielacza poza jego elektrod i stanem tworzywa izolacyjnego, z którego go wykonano wane jest równie jego osadzenie na wałku napdowym aparatu zapłonowego. Istniejcy tam wystp decyduje o prawidłowym napdzaniu palca, a płaska spryna (jeli tam by powinna) zapewnia jego właciwe zamocowanie na wałku. Dodatkowo, wszdzie tam gdzie palec wyposaono w rezystor (np. FSO Polonez), konieczna jest ocena stanu tego rezystora. Dalszy tok ogldzin obejmuje kontrol pozostałych elementów mechanicznych rozdzielacza. Ocenie poddaje si: wałek napdowy, zaciski kowadełka i sworze młoteczka przerywacza, styki przerywacza, sworznie i spryny odrodkowego regulatora zapłonu (o ile s dostpne), powierzchni na której osadzany jest rozdzielacz oraz zamocowanie, połczenia i cigno podcinieniowego regulatora zapłonu. Sprawdzi te trzeba pewno mocowania całego aparatu w korpusie silnika. Dotykiem dłoni kontrolowany jest luz wałka napdowego aparatu w jego łoyskach. Dobrze wyczuwalny luz moe by przyczyn zmiennej wartoci przerwy na stykach przerywacza lub nieregularnoci w jej powstawaniu. Nadmierne luzy i zuycie, lady korozji s niedopuszczalne i wymagaj usunicia. Powierzchnie styków przerywacza winny by bez werów i nadpale, równoległe i nie przesunite wzgldem siebie. Obecno choby ladów nadpale wskazuje na nieprawidłowe działanie kondensatora. Ponadto, nierównoległo lub wzajemne przesunicie styków przyspiesza i pogłbia proces ich nadpalania. Próby poruszenia kondensatora wzgldem elementu, do którego jest on zamocowany s sprawdzeniem jego zamocowania. Jakikolwiek ruch kondensatora moe by powodem braku jego połczenia z mas i jest niedopuszczalny. Wzrokowa ocena cewki zapłonowej polega na sprawdzeniu wytwarzanych przez ni wyładowa iskrowych. W tym celu naley wyj z gniazda rozdzielacza przewód wysokiego napicia łczcy go z cewk i zbliy na odległo 3 4 mm do masy silnika. Nastpnie po włczeniu zapłonu, podczas napdzania silnika rozrusznikiem obserwuje si, czy maj miejsce wyładowania iskrowe pomidzy kocem trzymanego przewodu a mas. Iskrzenie powinno by jasne i regularne. Jeeli takim te pozostanie ono po stopniowym zwikszaniu odległoci koca przewodu od masy do ok. 10 mm, to stan techniczny cewki mona uzna za dobry. Wykonywanie tej próby nie jest wskazane dla silników wyposaonych w katalizator lub moduł elektroniczny. Ogldziny wiec zapłonowych rozpoczyna si od sprawdzenia ich oznaczenia (cechy), okrelajcego poprawno doboru wiecy do silnika. Jego poprawne działanie wymaga, aby wszystkie wiece zapłonowe były jednakowe i miały właciw warto ciepln. Wymaga to wic ich demontau z silnika i porównania cechy z danymi zalecanymi przez wytwórc silnika. Podczas dalszych ogldzin sprawdzany jest stan i odstp elektrod. Zuycie elektrody bocznej do połowy jej pocztkowej gruboci dyskwalifikuje wiec. Przerwa midzy elektrodami winna mie warto zgodn z danymi producenta. Jej sprawdzenia naley dokona sprawdzianem prtowym bo sprawdzian płytkowy przy zuytych elektrodach nie gwarantuje poprawnych wyników. Ogldziny wiecy koczy ocena wygldu dolnej czci jej izolatora i korpusu. wieca prawidłowo dobrana i pracujca w dobrze utrzymanym silniku pozbawiona jest osadu wglowego i powinna by sucha a jej izolator mie lekko brunatne zabarwienie. Izolator i korpus wiecy pokryte czarnym osadem wiadcz o zbyt duej wartoci cieplnej wiecy (wieca za zimna ). Czarny wilgotny osad wiadczy te moe o dostawaniu si oleju nad tłok. Jeli warto cieplna wiecy jest właciwa a mimo to ma ona osad, winna temu jest zbyt bogata mieszanka. Jasno popielaty izolator i takie same elektrody dowodz zbyt niskiej 5

wartoci cieplnej (wieca za gorca ) lub spalaniu za ubogiej mieszanki paliwowopowietrznej. Sprawdzenie, czy zwoje gwintu wiecy nie maj uszkodze a izolator pkni i ubytków materiału koczy ogldziny zespołów układu. Próba działania układu zapłonowego Ogólnego sprawdzenia działania układu zapłonowego dokonuje si tylko w wypadku, gdy kontroli poddawany jest wyłcznie sam układ zapłonowy. Wtedy te, przed kontrol, naley stan cieplny silnika doprowadzi do poziomu temperatur eksploatacyjnych. Próba działania obwodu obejmuje ocen: - łatwoci rozruchu silnika; - równomiernoci biegu silnika; - funkcjonowania silnika przy gwałtownym zwikszaniu i zmniejszaniu prdkoci obrotowej. Silnik po podjciu próby rozruchu powinien natychmiast rozpocz samodzieln prac. Przyczyn trudnoci w uruchamianiu silnika moe by np. zbyt mała warto napicia wtórnego czy te niewłaciwa regulacja kta wyprzedzenia zapłonu. Wobec tego w pierwszej kolejnoci naley przeprowadzi sprawdzenie cigłoci obwodu pierwotnego (niskiego napicia) oraz dokona pomiarów wartoci napi i ich spadków. Dopiero gdy te sprawdzenia nie przynios efektów trzeba przeprowadzi dalsze badania, a do zlokalizowania uszkodzenia. Kontrola równomiernoci biegu polega na sprawdzeniu stabilnoci pracy silnika w trzech kontrolowanych zakresach prdkoci obrotowej: - na biegu jałowym (600 800 obr/min); - w zakresie prdkoci rednich (1400 1900 obr/min); - przy duych prdkociach obrotowych (2900 4800 obr/min). Nierównomierno biegu w kontrolowanych zakresach prdkoci obrotowych czsto bywa wynikiem tzw. wypadania zapłonów czyli losowego braku iskry w pojedynczym cylindrze. Miejsce takiej niesprawnoci ustala si drog odłczania przewodów wysokiego napicia od wiec kolejnych cylindrów. Jeli nierównomierno pracy silnika po odłczeniu przewodu nie ulega zmianie to w tym cylindrze brak zapłonów. I przeciwnie, jeli zapłony w cylindrze były to nierównomierno wzrasta. Brak zapłonu w cylindrze moe te by rezultatem upływu prdu wysokiego napicia na mas. Wówczas podczas odłczania jego przewodu z reguły w miejscu przebicia widoczne jest iskrzenie i (lub) słycha charakterystyczne trzaski. Kontrol działania silnika przy nagłym przypieszaniu i zwalnianiu dokonuje si na podstawie próby polegajcej na kilkakrotnym szybkim naciniciu i zwolnieniu pedału gazu. Silnik powinien łatwo i płynnie zmienia prdko obrotow. Gwałtownemu zwikszaniu prdkoci obrotowej winny towarzyszy natychmiast zanikajce charakterystyczne lekkie, metaliczne stuki spalania detonacyjnego. Długotrwałe stuki i powolny przyrost prdkoci mog wiadczy o niewłaciwym kcie wyprzedzenia zapłonu, uszkodzeniu kondensatora lub regulatora wyprzedzenia zapłonu. Jeli w tej próbie silnik ma okresowe trudnoci z szybk zmian zakresu prdkoci ( dławi si ), winnym tego moe by albo uszkodzenie aparatu zapłonowego, albo te wadliwa regulacja ganika. Strzelanie w rur wydechow (połczone z zakłóceniami równomiernoci biegu) dowodzi natomiast okresowych braków zapłonu w którym z cylindrów a strzelanie w ganik spalania zbyt ubogiej mieszanki. Jeeli ogólne sprawdzenie działania układu zapłonowego miało przebieg pozytywny, tzn. rozruch silnika był łatwy a w trakcie sprawdze nie miały miejsca adne zakłócenia w pracy silnika zawinione przez układ zapłonowy, to układ ten naley uzna za działajcy prawidłowo. W przypadku przeciwnym konieczne jest przeprowadzenie kolejnych czynnoci kontrolnych majcych na celu ustalenie przyczyn stwierdzonych objawów niewłaciwej pracy silnika. 6

Sprawdzenie cigłoci obwodu pierwotnego, pomiary wartoci spadków napi Kolejnym etapem kontroli stanu układu zapłonowego jest sprawdzenie cigłoci obwodu pierwotnego, spadków napi w układzie oraz badanie cewki zapłonowej. Cigło obwodu pierwotnego jest sprawdzana za pomoc lampki kontrolnej przy rozwartych stykach przerywacza. Badanie polega na tym, e po włczeniu zapłonu jeden zacisk lampki kontrolnej łczony jest z mas a drugi łczy si z badanymi kolejno punktami obwodu pierwotnego, oznaczonymi numerami 1,2,,6 na rys.4.4. Rys.4.4. Schemat sprawdzania cigłoci obwodu niskiego napicia układu zapłonowego Odcinek pozbawiony prdu nie ma połczenia z reszt obwodu (brak cigłoci, przerwa) lub jest na nim przebicie na mas, spowodowane uszkodzeniem izolacji albo przypadkowym zwarciem z mas. Np. jeli lampka zawieciła si dopiero w punkcie 3, dowodzi to istnienia przerwy albo zwarcia w obwodzie na odcinku midzy rozdzielaczem a cewk zapłonow. Zlokalizowane w ten sposób przerwy w obwodzie lub zwarcia z mas musz by usunite natychmiast, przed wykonaniem dalszych sprawdze. Pomiar spadków napi wykonuje si przy zwartych stykach przerywacza. Aby unikn obracania wału korbowego naley zacisk wejciowy rozdzielacza 1 połczy odcinkiem przewodu z mas (rys.4.5). Ten sposób przygotowania pomiaru nie tylko eliminuje wpływ stanu styków przerywacza na jego wynik, ale te wyklucza moliwo uruchomienia silnika podczas badania. Rys.4.5. Schemat pomiaru spadku napicia w układzie zapłonowym (1 6 - miejsca przyłczania woltomierza). Najpierw dokonuje si pomiarów midzy punktami 6-5, 4-5 i 3-1. Wartoci spadków napi na tych odcinkach obwodu nie mog przekracza 0,2 V. Nastpnie, przez przyłczenie woltomierza do zacisku prdowego (4) i do masy, mierzone jest napicie prdu zasilajcego uzwojenie pierwotne cewki zapłonowej. Winno ono mie warto co najwyej o 0,5 V nisz od znamionowego napicia akumulatora pojazdu. Wiksze spadki napicia (nisze napicie zasilania) wiadcz o zbyt duym oporze przepływu prdu spowodowanym np. poluzowaniem si połcze przewodów, utlenieniem styków, zwarciem z mas czy te uszkodzeniem izolacji, które to niesprawnoci prowadz wprost do takich niedomaga silnika jak trudnoci w jego uruchamianiu czy te znaczna nierównomierno biegu w całym zakresie prdkoci obrotowych. Przy pozytywnym wyniku tego sprawdzenia pomiar napicia uzwojenia pierwotnego cewki zapłonowej powtarza si, ale ju przy włczonym rozruszniku. Teraz wskazania woltomierza powinny zawiera si w granicach 80 % nominalnego napicia akumulatora, obnionego o 0,5 V. Taka warto zapewnia ju wystarczajc energi wyładowania iskrowego na wiecach zapłonowych. Nisza natomiast wiadczy o niedomaganiach akumulatora albo układu rozruchowego, wzgldnie o łcznym wystpowaniu tych uszkodze. Badanie cewki zapłonowej mona przeprowadzi: bezprzyrzdowo, przy pomocy omomierza oraz poprzez badanie wyładowa iskrowych. Cewka zapłonowa jest niezalenym elementem układu zapłonowego i naley do najbardziej niezawodnych elementów układu zapłonowego, a jej zadaniem jest przetwarzanie niskiego napicia (6 lub 12 V) na napicie wysokie (20 40 kv), niezbdne do wywołania wyładowania iskrowego na elektrodach wiecy. Jej stan techniczny ma bardzo duy wpływ na poprawn prac silnika, przy czym do najczciej wystpujcych uszkodze cewki zalicza si przerwy i zwarcia w uzwojeniach oraz pknicia głowicy. 7

Sprawdzenie cewki bez przyrzdów rozpoczyna si od jej ogldzin, podczas których naley zwróci uwag na to czy: a) głowica cewki jest czysta i nie ma pkni lub wypalonej na powierzchni cieki przewodzcej, które mog tworzy drog upływu na mas dla wysokiego napicia; ewentualne zabrudzenia i zawilgocenia ułatwiaj odpływ prdu do masy, a ponadto sprzyjaj powstawaniu wyładowa powierzchniowych mogcych trwale uszkodzi cewk; b) obudowa cewki nie jest zaolejona, co moe wiadczy o wycieku z niej oleju i w rezultacie doprowadzi do jej zniszczenia; c) zaciski przewodów elektrycznych nie s skorodowane lub poluzowane oraz czy nie s zamienione miejscami, co spowodowałoby nieprawidłow biegunowo cewki. Typowym wewntrznym uszkodzeniem cewki zapłonowej jest przepalenie jej uzwoje. Jest to z reguły efektem długotrwałego przepływu przez ni prdu przy włczonym zapłonie i zwartych stykach przerywacza lub ukrytych wad izolacji przewodów. Najprostszym sposobem sprawdzenia cigłoci uzwoje cewki jest wykonanie próby rcznego wywołania wyładowa iskrowych. W tym celu naley włczy zapłon przy zwartych stykach przerywacza a wyjty z rozdzielacza zapłonu przewód wysokiego napicia zbliy do masy (np. kadłub silnika) na odległo kilku milimetrów (max. 10 mm) i kilkakrotnie wkrtakiem rozewrze styki przerywacza (nie naley stosowa przy module elektronicznym). Jeeli rcznemu rozwieraniu styków towarzyszyło bdzie pojawianie si równomiernych i energicznych, niebieskich wyładowa to zarówno cewka jak i pozostałe elementy układu zapłonowego s zdatne. Brak przeskoku iskry z koca przewodu do masy wskazuje na uszkodzenie cewki. Sprawdzenie rezystancji uzwoje cewki pozwala na dokładn kontrol cigłoci uzwojenia pierwotnego i wtórnego. Dokonujc bada na cewce zamontowanej w pojedzie naley pamita o odłczeniu przewodów od jej zacisków na głowicy. Omomierz do pomiaru rezystancji uzwojenia pierwotnego podłcza si do zacisków 1 i 15 (rys.4.6). Zmierzona rezystancja musi by zgodna z wymagan dla danego układu zapłonowego a przy braku danych mona przyj, e winna ona wynosi: - w układach klasycznych (stykowych) ok. 3 3,5 Ω (dla instalacji o napiciu 12 V); - w układach elektronicznych mniej ni 1 Ω. Rys.4.6. Podłczenie omomierza do pomiaru rezystancji uzwojenia pierwotnego cewki zapłonowej Wykonanie pomiaru rezystancji uzwojenia wtórnego nastpuje midzy gniazdem wysokiego napicia cewki a jednym (dowolnym) zaciskiem niskiego napicia (rys.4.7), a przy cewkach dwubiegunowych midzy gniazdami wysokiego napicia. Miernik winien wskazywa warto rezystancji zgodn z wymaganiami technicznymi układu (na ogół od kilku do kilkunastu tysicy omów). Rys.4.7. Podłczenie omomierza do pomiaru rezystancji uzwojenia wtórnego cewki zapłonowej Sprawdzenie wyładowa iskrowych (długoci iskry) jest prób zdolnoci cewki zapłonowej do wytwarzania napicia zapłonu i polega na zmierzeniu długoci iskry wytworzonej przez cewk. Pomiaru długoci iskry mona dokona zarówno na cewce wymontowanej z pojazdu jak i na pojedzie, uywajc do tego iskiernika ostrzowego wchodzcego w skład kasety np. kasety KP 6/24 (KPE-6/24) czy te K 1 (K 1A). Przebieg pomiarów jest nastpujcy: - połczy badan cewk z iskiernikiem kasety (rys.4.8); - włczy wibrator, który spełnia rol przerywacza; 8

- stopniowo zwiksza odstp midzy elektrodami iskiernika, a dojdzie do nieregularnoci lub zaniknicia wyładowa iskrowych; - okreli maksymaln odległo midzy elektrodami, przy której jeszcze cigłe wystpuj przeskoki iskry; Rys.4.8. Pomiar napicia wtórnego cewki zapłonowej przez pomiar długoci iskry za pomoc iskiernika ostrzowego Zmierzon odległo, nazywan długoci iskry, naley porówna z danymi fabrycznymi. W przypadku braku takich danych mona cewk uzna za sprawn, jeeli długo iskry wyniesie przynajmniej dla cewek: - standardowych: 9 mm; - duej mocy: 12 mm; - elektronicznych układów zapłonowych: 14 mm. W przypadku powstania wtpliwoci co do uzyskanego wyniku, zaleca si powtórzenie pomiarów po podgrzaniu cewki do temperatury 80 C. Długo iskry nie powinna by mniejsza o wicej ni 2 mm w porównaniu z podanymi wyej wartociami. Badanie aparatu zapłonowego Pełna cigło obwodu pierwotnego i prawidłowy przepływ prdu w nim pozwala sdzi, e powodem niesprawnoci układu zapłonowego naley szuka w mechanicznych elementach aparatu zapłonowego (przerywacz, rozdzielacz zapłonu, regulator kta wyprzedzenia zapłonu) lub w obwodzie wysokiego napicia układu. Elementem, którego stan techniczny ma decydujcy wpływ na prac całego układu jest przerywacz. Zadaniem przerywacza jest przerywanie prdu obwodu pierwotnego w celu wytworzenia w cewce zapłonowej wysokiego napicia potrzebnego do spowodowania wyładowania midzy elektrodami wiecy zapłonowej (przeskoku iskry). W klasycznym (konwencjonalnym) układzie zapłonowym przerywanie prdu realizowane jest za pomoc styków: nieruchomego (kowadełka) i ruchomego (młoteczka), napdzanego krzywk wałka rozdzielacza zapłonu. Przerywacz jest najbardziej podatnym na uszkodzenia i rozregulowanie elementem układu zapłonowego. Jednym z najczciej wystpujcych jego niedomaga jest niewłaciwa przerwa midzy rozwartymi stykami, spowodowana zuyciem styków lub nieprawidłow ich regulacj. Za mała przerwa midzy stykami jest powodem powstawania łuku elektrycznego midzy nimi, co powoduje ich nadpalenie i szybsze zuycie. Bywa te przy tym przyczyn problemów z rozruchem silnika i nieregularnej jego pracy. Przy niskich prdkociach obrotowych prowadzi równie do przegrzania uzwojenia pierwotnego cewki zapłonowej (wikszy czas zwarcia styków zwiksza warto prdu płyncego przez to uzwojenie). Zbyt dua przerwa z kolei powoduje skrócenie czasu zwarcia styków i zmniejszenie wartoci prdu w uzwojeniu pierwotnym cewki i, w konsekwencji, obnienie wartoci napicia wtórnego. W rezultacie praca silnika przy wyszych prdkociach obrotowych staje si nieregularna. Poza niewłaciw przerw midzy jego stykami, wród typowych niedomaga przerywacza wymieni jeszcze trzeba niewłaciwe przyleganie styków oraz osłabienie lub pknicie spryny dociskajcej młoteczek do kowadełka. Podstawowa, organoleptyczna ocena przerywacza polega na wzrokowej ocenie stanu styków. Podczas ogldzin szczególn uwag naley zwróci na stan powierzchni styków. Nie moe by na nich ladów smaru, oleju i obcych ciał. O prawidłowym ich stanie wiadczy gładka i lnica powierzchnia. Szare jej zabarwienie oznacza zbyt mał sił docisku styków lub za mały ich odstp w chwili pełnego rozwarcia albo te na zacieranie si młoteczka w 9

miejscu jego osadzenia. Wyranie niebieski kolor powierzchni styków wskazuje na nadpalenia wywołane uszkodzeniem cewki lub kondensatora. Natomiast wery w młoteczku i narosty na kowadełku stanowi naturalne zuycie, jednak jeli s zbyt due powoduj niewłaciwe przyleganie styków i utrudniaj przepływ prdu, co w rezultacie obnia moc wyładowania iskrowego midzy elektrodami wiec zapłonowych. Styki zuywaj si najwolniej wówczas, gdy ich powierzchnia przylegania jest jak najwiksza. Dlatego te nierównoległo lub wzajemne przesunicie styków bd sprzyja ich przyspieszonemu nadpalaniu.połczenie elektryczne młoteczka i cewki zapłonowej nie moe mie ladów uszkodzenia. Dobr praktyk jest uzupełnienie ogldzin przerywacza pomiarem spadku napicia na jego zwartych stykach (rys.4.9). Nie powinien on przekroczy 0,15 V, niezalenie od nominalnego napicia sieci pojazdu (6 lub 12 V). Wiksze spadki wiadcz o zanieczyszczeniu styków. Naley je wówczas oczyci i powtórzy pomiar. Jeeli miernik nadal bdzie wskazywał spadek napicia przekraczajcy 0,15 V konieczna jest wymiana styków na nowe. Rys.4.9. Podłczenie woltomierza do sprawdzenia spadku napicia na stykach przerywacza Kt zwarcia styków jest jednym z waniejszych parametrów regulacyjnych silnika wyposaonego w klasyczny układ zapłonowy. Decyduje on w zasadniczy sposób o prawidłowej pracy układu zapłonowego bo od niego bezporednio zaley warto napicia wzbudzanego w uzwojeniu wtórnym cewki i, dalej, napicia wyładowania midzy elektrodami wiecy. Tym samym decyduje te bezporednio o rozwijanej przez silnik mocy, jego zuyciu paliwa oraz poziomie emisji toksycznych składników spalin. Liczba zapłonów przypadajca na jeden obrót wałka aparatu zapłonowego równa jest liczbie cylindrów silnika i std kt obrotu tego wałka midzy pocztkami kolejnych wyładowa powinien wynosi: α = 360p (4.1) i gdzie:p liczba przerywaczy w aparacie zapłonowym; i liczba cylindrów silnika. Na kt α składaj si (rys.4.10): kt rozwarcia styków przerywacza czyli kt obrotu wałka aparatu zapłonowego, podczas którego styki s rozwarte oraz kt zwarcia styków, czyli kt obrotu tego wałka, podczas którego styki zwieraj si ze sob. Rys.4.10. Graficzny obraz kta zwarcia i rozwarcia styków przerywacza w 4-cylindrowym silniku czterosuwowym Za mały kt zwarcia, zwłaszcza w zakresie wysokich prdkoci obrotowych silnika prowadzi do spadku energii iskry, natomiast zbyt duy, z uwagi na trwały prd pierwotny wytwarza przy niskich prdkociach obrotowych szkodliwe ciepło i moe doprowadzi do przegrzania cewki. Najprostsz metod sprawdzenia kta zwarcia styków jest skontrolowanie wartoci odstpu midzy rozwartymi stykami przerywacza (tzw. przerwy ) poniewa midzy tymi wielkociami istnieje stała zaleno (rys.4.11). Pomiaru wartoci odstpu dokonuje si szczelinomierzem w połoeniu maksymalnego rozwarcia styków przy wyłczonym zapłonie. Blaszka szczelinomierza wkładana jest midzy styki: ruchomy - nieruchomy i powinna dawa si przesuwa midzy nimi z wyczuwalnym, niewielkim oporem. Przesuwajc blaszk midzy stykami naley dodatkowo zwróci uwag na to, czy nie unosi ona styku ruchomego (młoteczka). Jeeli odstp jest niewłaciwy, naley przeprowadzi jego regulacj zmieniajc połoenie kowadełka (rys.4.12). 10

Rys.4.11. Zwizek midzy ktem zwarcia a odstpem midzy stykami przerywacza Rys.4.12. Sprawdzenie odstpu midzy stykami przerywacza za pomoc szczelinomierza (a) i jego regulowanie (b) Zaleca si sprawdzenie wartoci odstpu midzy stykami kolejno dla wszystkich garbów krzywki w celu oceny luzu promieniowego wałka. Rónice w zmierzonych wartociach nie powinny przekracza 0,10 mm. Wyniki pomiaru wartoci odstpu midzy stykami s niedokładne, poniewa nie uwzgldniaj stanu powierzchni styków, np. nierównoci, werów, itd. (rys.4.13). Ponadto jest to pomiar w warunkach statycznych. Nie uwzgldnia on zmiany wartoci odstpu styków w toku eksploatacji, kiedy to zuycie elementów przerywacza i całego aparatu zapłonowego jest nieuniknione. Krzywka wałka napdowego podczas pracy zuywa si nierównomiernie. Zuycie o losowym kierunku i intensywnoci powstaje równie w jego łoyskach. Niezalenie od tego zuywa si płaszczyzna podnoszca (lizgacz) młoteczka, wypalaj si styki, w przypadku wymiany przerywacza moe ulec zmianie szeroko lizgacza, a nieodpowiedni monta młoteczka moe nawet spowodowa zmian jego wymiarów. Obserwacja tych zmian w trakcie czynnoci regulacyjnych zwizanych z obsług i napraw napotyka trudnoci, tote wymiana czci skutek zuycia dokonywana jest dopiero wówczas, gdy zuycie jest ju widoczne nieuzbrojonym okiem. Zmiany przekraczaj ju wtedy wielokrotnie dopuszczaln warto graniczn a samo tylko zuycie krzywki powoduje, e ustawienie nominalnej, zalecanej przez producenta przerwy na stykach znacznie obnia warto kta zwarcia w porównaniu ze stanem pierwotnym. Rys.4.13. Sprawdzenie odstpu midzy stykami przerywacza za pomoc szczelinomierza. Do pomiaru kta zwarcia styków wykorzystywane s rónego rodzaju mierniki kta zwarcia styków (MKZ 200, SUNPRO CP 7603). Miernik do pomiaru podłcza si zgodnie z zaleceniami jego instrukcji obsługi, z reguły do zacisku 1 i 15 cewki zapłonowej (rys.4.14). Pomiar dokonywany jest na biegu jałowym silnika, a kt zwarcia odczytuje si, w zalenoci od rodzaju podziałki miernika, bezporednio w stopniach bd w procentach okrelajcych stosunek kta zwarcia styków do kta midzy kolejnymi zapłonami w cylindrze. Rys.4.14. Schemat podłczenia miernika do pomiaru jego wartoci kta zwarcia Orientacyjnie, zmierzony kt zwarcia mona uzna za prawidłowy jeeli przyjmuje on wartoci z zakresu: - 125 140 dla silników 1 3 cylindrowych; - 45 65 dla czterosuwowych silników 4-cylindrowych; - 35 41 dla czterosuwowych silników 6-cylindrowych. Po pomiarze na biegu jałowym (n s 750 950 obr/min) dokonuje si powtórnie pomiaru kta zwarcia przy prdkoci 2000 obr/min i obserwuje jego zmiany przy płynnym sprowadzaniu prdkoci silnika do zakresu biegu jałowego. Przy tej duej prdkoci obrotowej warto kta zwarcia moe by mniejsza od nominalnej ale nie o wicej ni 3 % (ok. 3 dla silników 4- cylindrowych i 5 dla 2-cylindrowych). Wiksze odchyłki wartoci kta zwarcia wiadcz o zbyt małym docisku styków (zmniejszona sztywno dociskajcej je spryny, zacieranie si młoteczka w jego ułoyskowaniu). Natomiast brak stabilnoci mierzonego kta przy duej prdkoci obrotowej (tzw. asymetria kta zwarcia) moe by spowodowany nadmiernym luzem w ułoyskowaniu wałka rozdzielacza bd te równie zbyt mał sił docisku styków. 11

Z kolei zwikszanie si kta zwarcia to z reguły efekt nieprawidłowego przylegania styków, wynikajcy z ich nadmiernego zuycia a jego zmienianie si podczas płynnego obniania prdkoci obrotowej moe wiadczy o poluzowaniu płytki przerywacza. Właciwe działanie przerywacza zaley nie tylko od wartoci odstpu midzy jego stykami. Aby ich powierzchnie mogły do siebie dobrze przylega i nie wybijały si wzajemnie przy zwieraniu, spryna młoteczka przy prawidłowym jego zamocowaniu w aparacie zapłonowym powinna mie właciw sił sprystoci. Pomiar siły spryny dociskajcej styki wykonywany jest za pomoc dynamometru sprynowego. Zaczep dynamometru zakłada si przy zwartych stykach na młoteczek przerywacza (rys.4.15) i podłcza równolegle do obu styków lampk kontroln. Po włczeniu zapłonu naley spowodowa za pomoc dynamometru rozwarcie styków, o czym sygnalizuje zapalenie si lampki kontrolnej, i dokona odczytu siły dociskajcej. Przyjmuje si, e zmierzona warto tej siły powinna zawiera si w przedziale 4 7 N. Rys.4.15. Sposób pomiaru siły spryny młoteczka (styku ruchomego) przerywacza przy rónych jego typach Warto zauway, e zdatno spryny młoteczka przerywacza mona okreli bez dynamometru, uywajc do tego miernika kta zwarcia. Jeeli przy wzrastajcej prdkoci obrotowej kt zwarcia przerywacza mierzony jego miernikiem nie ulegnie zmianie, oznacza to, e spryna przerywacza znajduje si w stanie zdatnoci. Badanie kondensatora Kondensator jest włczony równolegle do styków przerywacza i ładuje si w chwili ich rozwierania, a rozładowuje w chwili zwierania si. Obniajc napicie na stykach kondensator zapobiega ich nadpalaniu i przyspieszonemu, przedwczesnemu zuyciu. Do zasadniczych niesprawnoci kondensatorów nale: lune połczenie z mas, oderwanie si przewodu wyjciowego od okładziny, przebicie izolacji, spadek rezystancji izolacji. Ocena stanu technicznego kondensatora obejmuje: - sprawdzenie zamocowania i połcze ze stykami przerywacza oraz z mas pojazdu; - pomiar rezystancji szeregowej w celu sprawdzenia cigłoci połczenia midzy okładzinami kondensatora a przewodem wyjciowym; - pomiar rezystancji równoległej w celu sprawdzenia izolacji okładzin kondensatora; - pomiar pojemnoci kondensatora. Prób zamocowania kondensatora wykonuje si rcznie przez usiłowanie poruszenia nim wzgldem elementu, do którego jest zamocowany. Jakiekolwiek ruchy kondensatora wskazuj na moliwo braku połczenia z mas. Prawidłowo połcze wewntrznych kondensatora i ich cigło a take sprawno izolacji okładzin mona przeprowadzi wykonujc prost, nastpujc prób: - odłczy przewód kondensatora od przerywacza i połczy go z przewodem wysokiego napicia cewki zapłonowej, wyjtym z kopułki rozdzielacza; - włczy zapłon i kilkakrotnie rcznie (izolowanym wkrtakiem) rozewrze styki przerywacza; - przewód kondensatora po odłczeniu przewodu wysokiego napicia zbliy kocem do obudowy kondensatora. Jeeli przeskoczy wyrana, słyszalna jako trzask, iskra elektryczna, wiadczy to o prawidłowym połczeniu przewodu wyjciowego kondensatora z okładzinami, a take o właciwym styku jego obudowy z mas. - prób przeprowadzi ponownie ale odłczony przewód wysokiego napicia zbliy do obudowy kondensatora dopiero po upływie min. 10 sekund. Jeeli podczas rozładowania 12

powstanie odpowiednio silna iskra mona uzna, e stan izolacji midzy okładzinami jest właciwy. Pomiar pozostałych parametrów stanu technicznego kondensatora, a tym samym dokładniejsze jego badanie, zamontowanego lub wymontowanego z pojazdu, przeprowadza si za pomoc odpowiednich mierników wielkoci elektrycznych lub kaset probierczych (np. KPE 6/24, K 1A) czy te tzw. próbników kondensatorów (np. PK 1, PK 2 lub PK 3) Podczas sprawdzania kondensatorów w pojedzie (rys.4.16) naley odłczy przewód niskiego napicia od zacisku przerywacza i odłczy przewód wyjciowy kondensatora. Przewody próbnika podłczy do przewodu wyjciowego kondensatora oraz do masy pojazdu, zwracajc uwag na biegunowo. Przełcznik przyrzdu ustawi na dany pomiar. Na wskaniku przyrzdu odczytuje si warto mierzonego parametru. Kondensator znajduje si w stanie zdatnoci, jeeli jego pojemno wynosi np. 0,20 0,25 µf, rezystancja szeregowa nie przekracza 0,5 Ω, a rezystancja izolacji jest rzdu kilku MΩ. Rys.4.16. Sposób sprawdzania kondensatora w pojedzie za pomoc próbnika kondensatorów PK 1 Badanie rozdzielacza zapłonu Rozdzielacz zapłonu (rozdzielacz prdu wysokiego napicia) powinien w odpowiednim czasie i w okrelonej kolejnoci doprowadza impulsy prdu wysokiego napicia do wiec zapłonowych. Do najczciej wystpujcych jego uszkodze nale: - pknicia kopułki, gniazd przewodów i palca rozdzielacza; - zuycie (starcie) szczotki wglowej oraz styków palca rozdzielacza i jego kopułki. Niedomagania te mog by przyczyn braku zapłonu w jednym lub kilku cylindrach, co powoduje zwikszon nierównomierno biegu silnika a, w skrajnych przypadkach, nawet uniemoliwia jego prac. Badania stanu rozdzielacza zapłonu obejmuj: - ogldziny zewntrzne; - sprawdzenie cigłoci iskrzenia i równomiernoci rozkładu iskier; - pomiar rezystancji izolacji palca i kopułki; - pomiar napicia potrzebnego do pokonania przerwy midzy stykami palca i kopułki. Podczas ogldzin zewntrznych wykrywane s pknicia, zanieczyszczenia i nadpalenia styków. Sprawdza si te czy szczotka wglowa, znajdujca si w gniedzie rodkowym od strony wewntrznej swobodnie przesuwa si w nim i powraca do stanu wyjciowego po wciniciu. Sprawdzenia cigłoci iskrzenia oraz równomiernoci rozkładu iskier dokonuje si po wymontowaniu aparatu zapłonowego z pojazdu, np. za pomoc kasety K 1 (rys.4.17). Podczas badania cigłoci iskrzenia naley zwiksza stopniowo prdko obrotow rozdzielacza i zarejestrowa prdko, przy której wystpi równomierne iskrzenie na wszystkich iskiernikach. Otrzymany wynik pomiaru naley porówna z warunkami technicznymi. Rys.4.17. Układ połcze kasety K 1 do sprawdzania rozdzielaczy zapłonu Sprawdzenie równomiernoci rozkładu iskier polega na obserwacji ich przeskoków na podziałce urzdzenia stroboskopowego przy prdkoci obrotowej wałka rozdzielacza 600 800 obr./min. Iskry powinny wystpowa regularnie i równomiernie co 60 dla rozdzielaczy szeciogarbikowych lub co 90 dla czterogarbikowych. Dopuszczalne odchyłki nie mog przekracza ±1,5. 13

Pomiaru rezystancji izolacji palca rozdzielacza i jego kopułki dokonuje si megaomomierzem o napiciu nie niszym ni 500 V w sposób przedstawiony na rys.4.18. W kopułce, oprócz pomiarów midzy gniazdem rodkowym a kolejnymi gniazdami naley równie wykona pomiary midzy gniazdami a korpusem rozdzielacza. Rys.4.18. Sposób pomiaru rezystancji izolacji kopułki (a) i palca rozdzielacza (b) Sprawdzenie i ustawienie wyprzedzenia zapłonu Ustawienie rozdzielacza zapłonu powinno zapewni przeskok iskry midzy elektrodami wiecy zapłonowej w takiej chwili, aby silnik uzyskiwał najwiksz moc przy najniszym zuyciu paliwa. Chwil zapłonu mieszanki paliwowo-powietrznej w cylindrze okrela si z reguły drog ktow jak przemierza wał korbowy midzy połoeniami tłoka odpowiadajcymi chwili przeskoku iskry na wiecy i osignicia skrajnego połoenia zewntrznego (ZZ). Jest ona mierzona w stopniach obrotu wału korbowego ( OWK) i nazywana ktem wyprzedzenia zapłonu lub wyprzedzeniem zapłonu. Jeeli wyprzedzenie zapłonu jest mniejsze od wymaganego to zapłon jest opóniony, a pracujcy silnik nie osiga maksymalnej mocy, szybko si przegrzewa i wzrasta jego zuycie paliwa. Natomiast kiedy zapłon nastpuje przy zbyt duym kcie wyprzedzenia ( wczesny zapłon), to spalanie przebiega stukowo, z charakterystycznym metalicznym dzwonieniem w silniku podczas przypieszania jego biegu. Równie i w tym przypadku silnik nie rozwija pełnej mocy, zwiksza zuycie paliwa oraz intensyfikuj si w nim procesy zuycia. Warunkiem wstpnym, który musi by spełniony aby mona było przystpi do kontroli i regulacji kta wyprzedzenia, jest właciwa warto kta zwarcia styków przerywacza. Zawsze naley j sprawdzi i, ewentualnie, wyregulowa nim przystpi si do ustawiania zapłonu. S dwie metody ustawiania zapłonu: statyczna i dynamiczna. Ta pierwsza polega na ustawieniu tzw. wyprzedzenia wstpnego, gdy silnik pozostaje nieruchomy. Druga jest wykonywana podczas pracy silnika na biegu jałowym i stwarza moliwo ustawienia rzeczywistego dla jego warunków pracy wyprzedzenia zapłonu. Statyczn metod ustawienia zapłonu zaleca si stosowa tylko w przypadkach koniecznych, kiedy nie ma moliwoci skorzystania z lampy stroboskopowej. Kontrola i regulacja s wtedy do niedokładne, w czym ma swój udział sposób obracania wału korbowego oraz moliwo popełnienia błdu (pomyłki) odczytu kta wyprzedzenia. Przystpujc do kontroli i regulacji kta wyprzedzenia zapłonu naley: a) podłczy lampk kontroln jednym przewodem do zacisku 1 cewki zapłonowej lub do przerywacza, a drugim do masy pojazdu (rys.4.19). Rys.4.19. Podłczenie lampy kontrolnej podczas kontroli i regulacji kta wyprzedzenia zapłonu b) zlokalizowa i oczyci oznakowanie do ustawiania zapłonu; Do ustawiania zapłonu słu specjalne znaki w postaci nadlewu lub nacicia, umieszczane na kole pasowym i obudowie rozrzdu lub na kole zamachowym i obudowie sprzgła. Przykładowe oznaczenie na kole pasowym i obudowie rozrzdu pokazano na rys.4.20a. Pokrycie si znaku na kole ze znakami 10, 5, 0 oznacza, e tłok w pierwszym cylindrze znajduje si kolejno: 10, 5 przed ZZ i 0, czyli w ZZ. Oznaczenie na kole zamachowym (podziałka w stopniach) oraz w specjalnym otworze obudowy sprzgła (gdzie jest umieszczony wskanik) obrazuje rys.4.20b. Pokrycie si wskanika z okrelonym ktem 14

na podziałce oznacza, e tłok w pierwszym cylindrze znajduje si przed zwrotem zewntrznym o taki włanie kt. Rys.4.20. Znaki na obudowie rozrzdu i na kole pasowym (a) oraz podziałka ktowa na kole zamachowym i znak w otworze obudowy sprzgła (b) do ustawiania zapłonu c) zdj kopułk rozdzielacza zapłonu; Nie wolno sprawdza i ustawia chwili zapłonu przy załoonej kopułce i włczonym zapłonie, poniewa przy obracaniu wału korbowego silnik moe zosta uruchomiony. Dla ułatwienia rcznego obracania wału korbowego wykrci z silnika wszystkie wiece zapłonowe, aby cinienie sprania nie hamowało ruchu tłoków. d) wał korbowy ustawi w takie połoenie, aby elektroda palca w rozdzielaczu zbliała si do elektrody kopułki pierwszego cylindra. Wał korbowy winien by obracany w tym samym kierunku co podczas pracy silnika bo zapewnia to zmniejszenie wpływu luzów w napdzie rozdzielacza na wynik pomiaru i std, na dokładno regulacji. Dobr praktyk jest obracanie wałem korbowym poprzez przetaczanie pojazdu z włczonym najniszym przełoeniem (bieg bezporedni lub nadbieg). e) włczy zapłon i bardzo powoli obracajc powoli wał korbowy obserwowa lampk kontroln, chwila jej zawiecenia bdzie oznacza rozwarcie styków przerywacza, które spowoduje przeskok iskry midzy elektrodami wiecy w pierwszym cylindrze. W chwili zawiecenia si lampki znaki do ustawiania zapłonu powinny znale si naprzeciwko siebie lub wskazywa dany kt wyprzedzenia zapłonu. Odpowiada to właciwemu ustawieniu tłoka w chwili zapłonu. Jeeli w chwili zawiecenia si lampki znaki do ustawienia zapłonu nie pokryj si lub wskazuj inny od właciwego kt, konieczne jest przeprowadzenie odpowiedniej regulacji. Sposób regulacji zaley od budowy rozdzielacza. Najczciej zapłon reguluje si przez obrót aparatu zapłonowego w miejscu jego osadzenia, po uprzednim poluzowaniu mocujcych go rub (nakrtek). Procedura regulacji ma nastpujcy przebieg: f) obracajc wałem korbowym ustawi naprzeciwko siebie znaki do ustawiania zapłonu; g) przy zgranych znakach obraca aparatem zapłonowym do chwili zawiecenia si lampki. Obracanie aparatu zapłonowego w kierunku zgodnym z jego obrotami powoduje opónienie zapłonu, natomiast w kierunku przeciwnym przyspieszenie; h) zabezpieczy połoenie aparatu zapłonowego przez dokrcenie jego rub mocujcych; i) po wykonaniu regulacji naley kilkakrotnie obróci wał korbowy i powtórzy czynno sprawdzenia ustawienia zapłonu dla uzyskania pewnoci i regulacja jest prawidłowa. Po wykonaniu czynnoci regulacyjnych powinno si zawsze dodatkowo sprawdzi ustawienie zapłonu podczas jazdy. Kontrola taka winna odby si na prawidłowo nagrzanym silniku. Jadc na biegu bezporednim z prdkoci około 60 km/h naley szybko nacisn pedał gazu (przyspieszenia). Pojawienie si zanikajcych stuków w silniku (dzwonienie) bdzie wiadczyło o prawidłowym ustawieniu zapłonu. Intensywne i nie zanikajce stuki wiadcz o zbyt wczesnym zapłonie, a zupełny brak stuków o zbyt pónym. Sprawdzanie zapłonu metod dynamiczn przy pomocy lampy stroboskopowej dokonuje si na silniku nagrzanym do temperatury eksploatacyjnej i przy odłczonym regulatorze podcinieniowym oraz przy takiej prdkoci obrotowej wału korbowego, gdy nie działa jeszcze odrodkowy regulator wyprzedzenia zapłonu. Przystpujc do sprawdzania i regulacji naley: a) podłczy lamp stroboskopow dwoma przewodami do ródła prdu (np. akumulatora) a trzecim do przewodu wysokiego napicia pierwszego cylindra (rys.4.21a). Rys.4.21. Podłczenie lampy stroboskopowej do kontroli i regulacji kta wyprzedzenia zapłonu 15

a) z czujnikiem zaciskanym na przewodzie wysokiego napicia I-go cylindra, b) z sond zakładan midzy przewód zapłonowy pierwszego cylindra a wiec zapłonow lub rozdzielacz zapłonu Rys.4.22. Ustawienie si, owietlonych lamp stroboskopow, znaków na kole pasowym i kadłubie silnika jeeli wyprzedzenie zapłonu jest: a) prawidłowe, b) zbyt wczesne, c) opónione, d) oscylujce b) poluzowa nieco mocowanie aparatu zapłonowego w silniku, aby było moliwe nieznaczne jego przekrcanie (ale z duymi oporami) dla potrzeb ewentualnej korekcji chwili zapłonu; c) odłczy, jeeli jest, przewód podcinieniowego regulatora wyprzedzenia zapłonu; d) uruchomi silnik i podczas pracy na biegu jałowym skierowa pulsujce wiatło lampy na oznakowanie na kole pasowym (lub kole zamachowym); Wskutek efektu stroboskopowego znak na kole bdzie si wydawał nieruchomy. Jeeli ukazał si on i zatrzymał naprzeciw odpowiedniego znaku wykonanego na pokrywie rozrzdu lub na obudowie sprzgła, to ustawienie zapłonu mona uzna za prawidłowe (rys.4.22a). W przypadku nie pokrycia si znaków (rys.4.22b,c) konieczna jest korekcja wyprzedzenia zapłonu poprzez odpowiednie obracanie obudowy aparatu, w taki sam sposób jak w metodzie statycznej, opisanej powyej. Naley przekrci korpus aparatu tak, aby owietlany znak na kole pasowym pokrył si ze znakiem na obudowie wyznaczajcym wymagany kt wyprzedzenia zapłonu. Jeeli znak na kole nie stoi w jednym punkcie, lecz oscyluje (rys.4.22d), wiadczy to o zuyciu przekładni napdu rozdzielacza zapłonu lub napdu wałka rozrzdu. e) wyłczy silnik, dokrci rub mocujc aparat zapłonowy; f) powtórnie sprawdzi ustawienie zapłonu (aparat mógł zmieni połoenie w trakcie dokrcania ruby mocujcej). W silnikach, które maj oznaczony tylko zwrot zewntrzny tłoka (np. FSO 1500) do ustawiania zapłonu naley uy, jeeli brak jest odpowiednio wyskalowanego szablonu, lampy stroboskopowej o regulowanym opónieniu błysków i miernika wskazujcego warto tego opónienia w stopniach ktowych (np. przyrzdu SUS 9). W tym przypadku ustawienie sprawdza si w ten sposób, e po skierowaniu wiatła lampy na obracajce si koło pasowe (lub zamachowe) pokrtłem w lampie opónia si jej błyski do chwili uzyskania pokrycia si znaku na kole ze znakiem ZZ. Warto odczytana z miernika jest aktualn wielkoci kta wyprzedzenia zapłonu. Ustawienie zapłonu za pomoc lampy stroboskopowej jest niekiedy utrudnione i wrcz niebezpieczne, szczególnie jeli znaki znajduj si w pobliu wentylatora i s słabo widoczne. Ponadto w wielu silnikach, przede wszystkim tych wyposaonych w elektroniczne układy zapłonowe wymagane jest bardziej dokładne ustawienie zapłonu ni zapewnia to lampa stroboskopowa. Aby temu zaradzi, producenci silników, np. Audi, Opel, VW, Renault czy Volvo umieszczaj na kole zamachowym (lub innej czci wirujcej razem z wałem korbowym) znak w postaci nacicia lub kołka (jednego lub dwóch), instalujc jednoczenie w skrzyni korbowej silnika indukcyjny czujnik połoenia ZZ (rys.4.23), co umoliwia sprawdzenie ustawienia zapłonu bez lampy stroboskopowej. Rys.4.23. Czujnik połoenia ZZ do kontroli ustawienia zapłonu (Opel) W wale korbowym s umieszczone dwa kołki, natomiast w cianie kadłuba silnika tulejka mosina, przeznaczona na wkładanie czujnika na czas pomiarów. Ustawienie zapłonu za pomoc czujnika połoenia ZZ odbywa si za pomoc odpowiednich urzdze diagnostycznych (np. tester QST 900 firmy SUN), które podłcza si do czujnika oraz do wiecy zapłonowej lub przewodu wysokiego napicia pierwszego cylindra. Mierz one czas midzy impulsem zapłonu w pierwszym cylindrze a impulsem z 16