Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ 1 Odpowiedzi do zadaƒ z Zeszytu çwiczeƒ Âwiat biologii 1 I Podstawy biologii 1. Biologia nauka o yciu sarna zoologia, roêlina botanika, zarodek embriologia, komórka roêlinna cytologia, przekrój liêcia histologia/botanika, nab onek histologia/zoologia. fizjologia 5, genetyka 2, cytologia 1, anatomia 4, ekologia 6, systematyka 3. okular tubus statyw rewolwer obiektyw stolik Êruba makrometryczna Êruba mikrometryczna kondensor êród o Êwiat a b) Je eli dysponuje si mikroskopem zaopatrzonym w okular, który powi ksza 10 razy i trzema obiektywami powi kszajàcymi odpowiednio: 5 razy, 10 razy i 40 razy, to mo na uzyskaç powi kszenia obrazu kolejno: 50 razy, 100 razy i 400 razy. powi kszenie obrazu = powi kszenie okularu x powi kszenie obiektywu 10 razy x 5 razy = 50 razy, 10 razy x 10 razy = 100 razy, 10 razy x 40 razy = 40 razy. uczeƒ powinien wpisaç: 3, 1, 5, 4, 2, 6. piktogram z okiem uz bienie psa, kszta t organów paproci, nerwacja liêcia kasztanowca; piktogram z lupà cz Êci cia a pszczo y, galaretowate os onki skrzeku aby, nerwacja liêcia kasztanowca, struktura kwiatu stokrotki; piktogram z mikroskopem kszta t komórek bakterii, poruszanie si eugleny, uski pokrywajàce skrzyd a motyla. UWAGA: Dla nerwacji liêcia kasztanowca mo na uznaç przyporzàdkowanie, które odnosi si do piktogramu z okiem nieuzbrojonym, a tak e do piktogramu z lupà (zw aszcza jeêli uczeƒ potrafi je uzasadniç zró nicowaniem dok adnoêci obserwacji).
2 Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ potwierdzenie hipotezy odrzucenie hipotezy obserwacja problem badawczy hipoteza przewidywanie b) Próba badawcza pozwala na zmian jednego z czynników w sposób, który umo liwi sprawdzenie s usznoêci hipotezy; próba kontrolna stanowi odniesienie dla próby badawczej, umo liwia porównanie wyników i wyciàgni cie wniosków. c) JeÊli wyniki doêwiadczenia nie potwierdzajà s usznoêci hipotezy nale y zmodyfikowaç poprzednià hipotez lub sformu owaç nowà hipotez. doêwiadczenie wynik wnioski 2. Budowa komórki kolejno: aparat Golgiego, siateczka Êródplazmatyczna, mitochondrium, jàdro komórkowe, rybosomy, b ona komórkowa, cytoplazma podstawowa., b), c) aparat Golgiego b ona komórkowa rybosomy jàdro komórkowe siateczka Êródplazmatyczna wakuola utrzymywanie odpowiedniego uwodnienia komórki i przechowywanie substancji zapasowych mitochondrium Êciana komórkowa ochrona komórki i nadawanie jej kszta tu cytoplazma podstawowa chloroplast miejsce przebiegu fotosyntezy rybosomy b ona komórkowa genofor Êciana komórkowa plazmidy cytoplazma podstawowa otoczka Êluzowa rz ska b) kolejno: genofor, otoczka Êluzowa, plazmidy.
Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ 3 kolejno: B, B, J, J. Komórka roêlinna Komórka zwierz ca woda woda cukry cukry bia ka bia ka t uszcze t uszcze sole mineralne kwasy nukleinowe sole mineralne kwasy nukleinowe b) Podobieƒstwo: oba typy komórek sà zbudowane z takich samych zwiàzków chemicznych/oba typy komórek zawierajà: wod /zawierajà sole mineralne/zawierajà bia ka/zawierajà t uszcze/zawierajà cukry/zawierajà kwasy nukleinowe/oba typy komórek zawierajà podobne iloêci kwasów nukleinowych. Ró nica: komórka roêlinna zawiera mniej bia ek/wi cej cukrów/mniej t uszczów/wi cej wody ni komórka zwierz ca. c) Zwiàzki chemiczne nieorganiczne organiczne woda sole mineralne bia ka kwasy nukleinowe t uszcze cukry uczeƒ powinien przekreêliç: sód, potas, elazo, magnez. 3. CzynnoÊci yciowe organizmów organizmy roêlino erne 1, organizmy paso ytnicze 3, organizmy mi so erne 7, organizmy fotosyntetyzujàce 6, organizmy wszystko erne 5, organizmy chemosyntetyzujàce 4, organizmy saprobiontyczne 2. Tasiemce sà paso ytami wewn trznymi licznych gatunków zwierzàt. yjàc we wn trzu ich organizmów nie majà dost pu do tlenu, dlatego pozyskujà energi na drodze oddychania beztlenowego. Dro d e wykorzystuje si do produkcji wina ze wzgl du na ich zdolnoêç do prowadzenia fermentacji alkoholowej. Proces ten umo liwia im pozyskiwanie energii, a jego ubocznym produktem jest alkohol etylowy. Przyczynà sztywnoêci i bolesnoêci mi Êni jest nagromadzenie si ubocznego produktu fermentacji mlekowej w postaci kwasu mlekowego. Proces fermentacji mlekowej zachodzi w sytuacji niedoboru tlenu w mi Êniach, gdzie dostarcza energii. Woda wapienna s u y do wykrywania dwutlenku w gla, w obecnoêci którego m tnieje. Zm tnienie wody wapiennej pojawia si w obecnoêci fermentujàcych dro d y, poniewa jednym z ubocznych produktów zachodzàcej w ich komórkach fermentacji alkoholowej jest dwutlenek w gla.
4 Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ Fotosynteza dwutlenek w gla, woda; glukoza, tlen; energia Êwietlna; roêliny, cz Êç protistów, niektóre bakterie. Chemosynteza dwutlenek w gla, woda; glukoza, tlen; energia chemiczna; niektóre bakterie. zdania prawdziwe: 2, 4. DoÊwiadczenie 1 hipoteza: np. Optymalna temperatura wody dla funkcjonowania pantofelków wynosi 25 27 stopni Celsjusza./Pantofelki reagujà na temperatur otoczenia./pantofelki majà zdolnoêç do reagowania na temperatur wody. DoÊwiadczenie 2 hipoteza: np. Eugleny reagujà na Êwiat o./eugleny preferujà siedliska, w których majà dost p do Êwiat a./eugleny charakteryzuje zdolnoêç do reagowania na Êwiat o. b) zawartoêç wody, st enie okreêlonych zwiàzków chemicznych. kolejno: N, N, T, T. Zadanie 7. zestaw 1 zestaw 2 zestaw 3 Wniosek: Temperatura wp ywa na otwieranie si i zamykanie kwiatów tulipana. Zadanie 8. kolejno: rz skowy, pe zakowaty, mi Êniowy. Zadanie 9. Rozmna anie bezp ciowe: osobniki potomne sà identyczne z rodzicielskim. Rozmna anie p ciowe: w rozmna aniu najcz Êciej biorà udzia dwa osobniki, osobniki potomne charakteryzuje ró na wra liwoêç na warunki Êrodowiska, przy niekorzystnej zmianie Êrodowiska osobniki potomne majà du e szanse prze ycia. 4. Klasyfikacja i oznaczanie organizmów. Wirusy Królestwo: roêliny Gromada: okrytonasienne Klasa: dwuliêcienne Rzàd: astrowce Rodzina: astrowate Rodzaj: mniszek Gatunek: mniszek lekarski Królestwo: zwierz ta Typ: mi czaki Gromada: ma e Rzàd: blaszkoskrzelne Rodzina: sercówkowate Rodzaj: sercówka Gatunek: sercówka jadalna
Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ 5 kolejno: P, P, F, P, F. Korekta Wirusy nie majà zdolnoêci wykonywania adnych czynnoêci yciowych, nie od ywiajà i nie rozmna ajà. (UWAGA: Zwi kszanie liczby czàsteczek wirusa wymaga obecnoêci ywej komórki gospodarza nazywa si namna aniem.) Wirusy nie majà budowy komórkowej. Przyk ad 1. 1. Muszla w kolorze czarnym.......................................... Omu ek jadalny 1*. Muszla w kolorze bia ym 2. ma a (do 4 cm d ugoêci) 3. g adka.............................................. Rogowiec ba tycki 3*. obkowana.......................................... Sercówka jadalna 2*. du a (powy ej 4 cm d ugoêci) 3. g adka.............................................. Ma giew piasko az Przyk ad 2. 1. Muszla du a 2. w kolorze bia ym........................................... Ma giew piasko az 2*. w kolorze czarnym........................................... Omu ek jadalny 1*. Muszla ma a 2. w kolorze bia ym 3. g adka.............................................. Rogowiec ba tycki 3*. obkowana.......................................... Sercówka jadalna 2* w innym kolorze Postaç graficzna w kolorze bia ym Ma giew piasko az muszla du a ma a w kolorze czarnym w kolorze bia ym g adka Omu ek jadalny Rogowiec ba tyski w innym kolorze obkowana Sercówka jadalna Bakterie: organizmy jednokomórkowe; jàdro w komórce nie wyst puje; sà samo ywne lub cudzo ywne. RoÊliny: organizmy wielokomórkowe; jàdro w komórce wyst puje; sà samo ywne. Zwierz ta: organizmy wielokomórkowe; jàdro w komórce wyst puje; sà cudzo ywne. Grzyby: organizmy jednokomórkowe, wielokomórkowe; jàdro w komórce wyst puje; sà cudzo ywne. Protisty: organizmy jednokomórkowe, kolonijne, wielokomórkowe; jàdro w komórce wyst puje; sà samo- ywne lub cudzo ywne.
6 Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ Nazwa choroby: Wirusowe zapalenie wàtroby typu B Objawy choroby: nudnoêci, wymioty, ó taczka, mo liwe biegunki, choroba mo e prowadziç do niewydolno- Êci wàtroby, raka wàtroby Drogi zaka enia: zaka enie dziecka od matki, g ównie w czasie porodu/kontakt z krwià chorego, kontakty seksualne z chorymi Nazwa choroby: choroba Heinego Medina/pora enie dzieci ce nagminne/polyomielitis Objawy: goràczka, bóle g owy, zaburzenia czynnoêci uk adu nerwowego, pora enie mi Êni, najcz Êciej koƒczyn, tak e tu owia, gard a i krtani Droga zaka enia: g ównie przez przewód pokarmowy, w mniejszym stopniu drogà kropelkowà Nazwa choroby: ró yczka Objawy: wysypka, niekiedy powi kszenie w z ów limfatycznych na karku i za uszami, goràczka, bóle stawowe, zaczerwienienie gard a, kaszel Droga zaka enia: droga kropelkowa, êród em zaka enia jest chory na ró yczk cz owiek Nazwa choroby: Êwinka (nagminne zapalenie Êlinianek przyusznych) Objawy: obrz k Êlinianek przyusznych, bóle w okolicy stawu uchwowego utrudniajàce spo ywanie pokarmu, goràczka, os abienie Droga zaka enia: droga kropelkowa, êród em zaka enia jest chory na Êwink cz owiek Nazwa choroby: ospa wietrzna Objawy: wysypka, stan podgoràczkowy lub goràczka, Êwiàd skóry Droga zaka enia: droga kropelkowa, êród em zaka enia jest chory na osp wietrznà lub pó pasiec cz owiek Nazwa choroby: odra Objawy choroby: wysypka, obrz k powiek, zawienie, Êwiat owstr t Droga zaka enia: droga kropelkowa, êród em zaka enia jest chory na odr cz owiek Sprawdê, czy ju umiesz Anatomia i fizjologia roêlin budowa wewn trzna i procesy yciowe roêlin; Zoologia systematyczna klasyfikacja zwierzàt i wiadomoêci ich dotyczàce; Genetyka roêlin procesy dziedziczenia u roêlin; Podstawy mikrobiologii podstawowe wiadomoêci dotyczàce mikroorganizmów; Fizjologia cz owieka procesy yciowe cz owieka; Botanika ogólna podstawowe wiadomoêci dotyczàce roêlin. Komórka bezjàdrowa znak + przy: Êcianie komórkowej, b onie komórkowej, cytoplazmie podstawowej, rybosomach, genoforze, plazmidach. Komórka jàdrowa roêlinna znak + przy: Êcianie komórkowej, b onie komórkowej, cytoplazmie podstawowej, rybosomach, mitochondrium, chloroplastach, wakuolach, aparacie Golgiego, jàdrze komórkowym. Komórka jàdrowa zwierz ca znak + przy: b onie komórkowej, cytoplazmie podstawowej, rybosomach, mitochondrium, aparacie Golgiego, jàdrze komórkowym. b) struktury komórki wspólne dla wszystkich typów komórek: b ona komórkowa, cytoplazma podstawowa, rybosomy; struktury komórki charakterystyczne wy àcznie dla komórek bezjàdrowych: genofor, plazmidy; struktury komórki charakterystyczne dla wszystkich komórek jàdrowych: b ona komórkowa, cytoplazma podstawowa, rybosomy, mitochondrium, aparat Golgiego, jàdro komórkowe; struktury komórki wyst pujàce wy àcznie w komórkach roêlinnych: chloroplasty, wakuole. fotosynteza 1, oddychanie komórkowe tlenowe 3, fermentacja 2, chemosynteza 4.
Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ 7 uczeƒ powinien zaznaczyç: oddychania komórkowego tlenowego. Uwa am tak, poniewa : proces polega na rozk adzie z o onych zwiàzków organicznych (glukozy) do prostych zwiàzków nieorganicznych (dwutlenku w gla i wody) w celu uwolnienia energii chemicznej. kolejno: pàczkowanie, podzia komórki, wytwarzanie roz ogów (przekszta cone p dy). bakterie; grzyby; protisty. Zadanie 7. kolejno: królestwo, typ, gromada, rzàd, rodzina, rodzaj, gatunek. b) uczeƒ powinien zaznaczyç kolorem wiersz drugi i trzeci. II Budowa i funkcjonowanie bakterii, protistów i grzybów 1. Bakterie najmniejsze organizmy np. gleba, powietrze, êród a wód goràcych, wn trze cia a innych organizmów. b) zdolnoêç szybkiego rozmna ania si, du a odpornoêç na niekorzystne warunki Êrodowiska. spiralne, cylindryczne; b) dwoinki, paciorkowce, gronkowce, pakietowce. kolejno: P, F, F, P. Proces p ciowy bakterii nie prowadzi do zwi kszenia liczby ich komórek, lecz do zmiany ich informacji genetycznej. Bakterie rozmna ajà si bezp ciowo przez podzia komórki. Symbioza Bakterie jelitowe Bakterie brodawkowe + + Cz owiek RoÊliny motylkowate KorzyÊci Dostarczajà roêlinom sole azotowe Wytwarzajà niektóre witaminy + + Dostarczajà bakteriom zwiàzki organiczne wytworzone podczas fotosyntezy Dostarcza substancje pokarmowe
8 Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ Pozytywne znaczenie bakterii w przyrodzie: rozk adanie szczàtków organicznych, u atwianie roêlinom motylkowatym rozwoju na glebach ubogich w azot (dostarczanie roêlinom zwiàzków azotowych), u atwianie roêlino ercom trawienia pokarmu. Pozytywne znaczenie bakterii dla cz owieka: oczyszczanie Êcieków, kiszenie warzyw i produkcja serów, produkcja niektórych antybiotyków Negatywne znaczenie bakterii w przyrodzie: powodowanie chorób innych organizmów, os abianie organizmów przez bakterie paso ytnicze, uniemo liwianie rozwoju niektórych organizmów przez zakwaszanie Êrodowiska. Negatywne znaczenie bakterii dla cz owieka: psucie si ywnoêci, choroby ludzi, wykorzystanie jako broni biologicznej. 2. Ró norodnoêç protistów wodniczka pokarmowa jàdro du e cytoplazma podstawowa jàdro ma e wodniczka t tniàca komórkowy otwór odbytowy komórkowy otwór g bowy rz ski b) wodniczka pokarmowa trawienie pokarmu; wodniczka t tniàca usuwanie szkodliwych substancji i nadmiaru wody; jàdro du e kontroluje czynnoêci komórki; jàdro ma e zawiera informacj genetycznà i uczestniczy w procesie p ciowym. wici, rz sek, nibynó ek; podzia komórki; zarodników, plechy; beztlenowego; saprobionty. protisty grzybopodobne; protisty zwierz copodobne; protisty roêlinopodobne. okrzemka 3, skr tnica 5, zarodziec 2, pierwotek 1, ebrowiec 4. Pozytywne znaczenie protistów: pokarm dla ludzi, surowiec dla przemys u, np. kosmetycznego, wytwarzanie tlenu przez protisty roêlinopodobne. Negatywne znaczenie protistów: choroby innych organizmów, straty gospodarcze w wyniku atakowania zwierzàt hodowlanych, zakwitanie wód. 1. plankton, 2. pierwotniaki, 3. symbioza, 4. chloroplasty, 5. nibynó ki, 6. krasnorosty, 7. wodniczki t tniàce, 8. Êpiàczka afrykaƒska. Has o: protisty.
Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ 9 3. Grzyby cudzo ywne plechowce kapelusz blaszki z zarodnikami trzon owocnik strz pki podziemne Zaobserwowane struktury to zarodniki. S u à one do rozmna ania bezp ciowego. kolejno: S, P, P, S. Rozmna anie si grzybów p ciowe bezp ciowe àczenie si gamet zrastanie si zró nicowanych p ciowo strz pek podzia komórki zarodniki àczenie si ca ych organów rozmna ania p ciowego pàczkowanie fragmentacja grzybni trujàce; du a; wyrzuciç. Porost = glon + grzyb Funkcja dostarcza zwiàzki organiczne stanowi ochron, dostarcza wod i sole mineralne
10 Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ Zadanie 7. 1. strz pki, 2. kropidlak, 3. dro d e, 4. pàczkowanie, 5. chityna, 6. mikoryza, 7. bu awinka, 8. penicylina, 9. fermentacja. Has o: plechowce. WyjaÊnienie has a: Plechowce to organizmy, których cia o nie jest zró nicowane na organy, np. przedstawiciele grzybów i protistów. Zadanie 8. Porosty sà nazywane organizmami pionierskimi, poniewa jako pierwsze pojawiajà si na ja owym pod o u. Porosty sà wskaênikami zanieczyszczenia powietrza tlenkami siarki, poniewa liczne gatunki tych organizmów sà wra liwe na zanieczyszczenie powietrza tymi gazami i nie wyst pujà w du ych miastach. Sprawdê, czy ju umiesz kolejno: P, B, P, B, G, G, P, B, G. Bakterie: 1, 6, 7. Protisty: 2, 3, 8. Grzyby: 4, 5, 9. samo ywnych; wodnym; beztlenowo; pierwotniaków. Nazwa choroby: grzybica; angina. Czynniki chorobotwórcze: protisty; bakterie. Schemat: Symbioza. Symbioza to wspó ycie dwóch organizmów, nale àcych do ró nych gatunków, które jest dla obu korzystne. III Budowa zewn trzna i Êrodowisko ycia roêlin 1. Budowa i funkcje tkanek roêlinnych Tkanki twórcze: sto ki wzrostu, miazga. Tkanki sta e: twardzica, skórka, mi kisz, korek, yko, drewno, zwarcica. sto ek wzrostu p du miazga sto ek wzrostu korzenia
Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ 11 b) zbudowane z ywych, drobnych, ÊciÊle do siebie przylegajàcych komórek; ich komórki sà zdolne do podzia ów. c) RoÊlina roênie na d ugoêç. Organy roêliny/korzenie i odygi roêliny przyrastajà na gruboêç. kolejno: skórka liêcia/p du, skórka korzenia, korek. b) korek. c) 1. aparat szparkowy wymiana gazowa i parowanie wody; 2. w oênik wch anianie wody i soli mineralnych; 3. przetchlinka wymiana gazowa i parowanie wody. Jacek fot. B, mi kisz spichrzowy; Kasia fot. C, mi kisz asymilacyjny; Zosia fot. A, mi kisz zasadniczy. yko 1, 4. Drewno 2, 3. Twardzica: nadziemne i podziemne starsze organy roêlin; w ókna i komórki kamienne; komórki martwe. Zwarcica: komórki ywe. b) Przyk ady: 1. Istnieje ok. 40 gatunków bawe ny, z których 4 majà znaczenie gospodarcze: bawe na afrykaƒska, bawe na egipska, bawe na indyjska, bawe na zwyczajna. Bawe na zwyczajna to krzew pochodzàcy z Ameryki Ârodkowej, obecnie uprawiany wsz dzie tam, gdzie pozwalajà na to warunki klimatyczne (klimat suchy i ciep y), najcz Êciej w Ameryce, Afryce i Australii. Z w osków d ugoêci 10 60 mm, okrywajàcych nasiona bawe ny otrzymuje si cenny surowiec wykorzystywany m.in. do wyrobu tkanin bawe nianych, ró nego rodzaju sznurów i taêm. 2. Len by roêlinà uprawianà we wszystkich starych cywilizacjach, dostarczajàc w ókien do wyrobu p ótna lnianego oraz nasion do wyrobu oleju. Na przyk ad lniane p ótno by o wykorzystywane przez Egipcjan do owijania zabalsamowanych zw ok. Obecnie wêród znanych gatunków lnu, w uprawie najwi ksze znaczenie ma len zwyczajny. Len zwyczajny pochodzi z Bliskiego Wschodu. Jest roêlinà zielnà, jednorocznà, dorastajàcà do oko o 70 cm wysokoêci, uprawianà powszechnie w strefie klimatu umiarkowanego, równie w Polsce. 3. Banan manilski jest znanà roêlinà w óknodajnà w rejonie po udniowo-wschodniej Azji, g ównie na Filipinach. Dostarcza surowca wykorzystywanego do produkcji lin okr towych, powrozów i sznurów, ale równie tkanin i ró nego rodzaju plecionek. Sà to w ókna nazywane manilà lub abakà, osiàgajàce 0,7 3,6 m d ugoêci, otrzymywane z pochew liêci. 4. Agawa sizalowa dostarcza w ókien nazywanych sizalem. Jest uprawiana g ównie w Ameryce Po udniowej (Brazyli, Ameryce Ârodkowej (Meksyk) oraz Afryce (Kenia, Tanzani. Dostarcza w ókna do wyrobu mat, lin okr towych, sieci rybackich i tkanin workowych. Zadanie 7. UWAGA: Do doêwiadczenia nale y wybraç fragmenty p dów roêliny dwuliêciennej o odpowiednio grubej odydze i dobrze widocznej nerwacji liêci. Je eli fragmenty te majà zgodnie z instrukcjà jednakowe rozmiary i porównywalnà àcznà powierzchni liêci ubytek p ynu w obu menzurkach powinien byç jednakowy. Poszczególni uczniowie mogà uzyskaç zró nicowane wyniki ze wzgl du na ró ne warunki otoczenia (np. temperatur i wilgotnoêç powietrz oraz ró ne gatunki roêlin wybranych do doêwiadczenia i ró ne rozmiary fragmentów p dów. Stwierdzenie ubytku wody w menzurkach jest bardzo wa nym elementem zbierania wyników. Stanowi dowód na to, e roêliny z obu zestawów przewodzi y wod z solami mineralnymi (szczególnie istotne w przypadku zestawu 2, gdzie ze wzgl du na obecnoêç czystej wody nie zmieni si wyglàd roêliny).
12 Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ fragment odygi w przekroju widoczne elementy przewodzàce wod z solami mineralnymi fragment odygi w przekroju elementy przewodzàce wod z solami mineralnymi niewidoczne kolejno: liêci, zró nicowaniem zabarwienia roztworów zestawu 1 i zestawu 2, obwodowej, nerwacjà. 2. Budowa i funkcje organów roêlinnych kolejno: mszaków, rozwój, odyga, liêcie, generatywne, owoce. A system korzeniowy palowy, B system korzeniowy wiàzkowy. b) korzeƒ g ówny i wyrastajàce z niego korzenie boczne; liczne korzenie o podobnej d ugoêci. c) kolejno: system korzeniowy wiàzkowy, system korzeniowy palowy. strefa w oênikowa; strefa wyd u ania; strefa korzeni bocznych; strefa intensywnych podzia ów. b) strefa intensywnych podzia ów, strefa wyd u ania, strefa w oênikowa, strefa korzeni bocznych. kolejno: funkcja oddechowa, funkcja spichrzowa, funkcja ssàca (pobieranie wody z solami mineralnymi z tkanek przewodzàcych roêliny gospodarz, funkcja czepna., b) tkanka okrywajàca (skórka korzeni tkanka okrywajàca (skórka odygi/p du) tkanka przewodzàca (drewno) tkanka przewodzàca (drewno) tkanka przewodzàca ( yko) tkanka mi kiszowa (mi kisz zasadniczy). tkanka mi kiszowa (mi kisz zasadniczy) tkanka twórcza (miazg, tkanka przewodzàca ( yko),
Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ 13 k àcza 1, 2, 3, bulwy 1, 2, 3, roz ogi 1, ciernie 5, wàsy 4. Zadanie 7. np. Lipa (lub inne) ma liêcie pojedyncze. Jesion (lub inne) ma liêcie pierzastoz o one. Kasztanowiec (lub inne) ma liêcie d oniastoz o one. c) blaszka liêciowa ogonek liêcia nasada liêcia Zadanie 8. skórka mi kisz tkanka przewodzàca b) Mi kisz palisadowy: w górnej cz Êci blaszki liêciowej, wyd u one, ma e, du a. Mi kisz gàbczasty: w dolnej cz Êci blaszki liêciowej, nieregularny, du e, ma a. Zadanie 9. Aparaty szparkowe u wi kszoêci roêlin làdowych znajdujà si w skórce dolnej, co jest ochronà przed nadmiernym parowaniem wody. b) uczeƒ powinien skreêliç: sacharozy, skórki, zamykanie si, otwieranie si. c) Zamkni ty aparat szparkowy Otwarty aparat szparkowy szparka jàdro komórkowe wakuola chloroplasty komórki szparkowe komórki skórki p du
14 Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ UWAGA: Podczas omawiania zadania nauczyciel powinien podkreêliç, e: komórki aparatu szparkowego zawierajà wszystkie struktury typowe dla komórki roêlinnej, jednak ze wzgl du na ich rozmiary, na rysunku nale y uwzgl dniç tylko najwi ksze, tj. jàdro komórkowe, wakuol, a przede wszystkim chloroplasty; rozmiary wakuoli w komórkach otwartego aparatu szparkowego sà wi ksze ni w komórkach aparatu zamkni tego; komórki skórki liêci wi kszoêci roêlin nie zawierajà chloroplastów. Zadanie 10. kolejno: spe niajà funkcje ochronne, spe niajà funkcje spichrzowe (gromadzà zwiàzki organiczne), spe niajà funkcje czepne, chronià roêlin przed roêlino ercami, chwytajà i trawià drobne zwierz ta (g ównie owady), spe niajà funkcje spichrzowe (gromadzà wod ). 3. Mszaki roêliny o cechach plechowców i organowców wilgotnych; w lasach; runa leênego. sporofit gametofit b) kolejno: G, S, G, G. c) kolejno: chwytniki, listki, zarodnia. RoÊlina jednopienna: na tej samej roêlinie znajdujà si rodnie i plemnie. RoÊlina dwupienna: na jednych roêlinach znajdujà si rodnie, a na innych plemnie. pojawiajà si jako pierwsze w miejscach, w których nie wyst pujà inne roêliny; przekszta cajàc pod o e, umo liwiajà osiedlanie si roêlin bardziej wymagajàcych. b) W czasie intensywnych opadów zatrzymujà nadmiar wody, zmniejszajàc ryzyko powodzi; podczas suszy zapobiegajà wysychaniu gleby. c) tworzà Êrodowisko ycia wielu drobnych zwierzàt, niektóre gatunki mchów sà po ywieniem dla zwierzàt. d) do zagospodarowywania zdewastowanych terenów; jako borowina do ok adów i kàpieli. Przemiana pokoleƒ to regularne nast powanie po sobie pokolenia rozmna ajàcego si p ciowo i pokolenia rozmna ajàcego si bezp ciowo. W cyklu rozwojowym mszaków pokoleniem dominujàcym jest gametofit.
Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ 15 b) bezlistna ody ka z zarodnià zygota zap odnienie plemniki komórka jajowa plemnia rodnia ulistniona ody ka ulistniona ody ka splàtek splàtek zarodniki c) Podczas rozmna ania si mszaków woda przenosi plemniki do wn trza rodni, dzi ki czemu mo e dojêç do zap odnienia. 4. Paprotniki pierwsze organowce Zasiedlajà wilgotne Êrodowiska làdowe. Wyst pujà powszechnie w lasach strefy umiarkowanej. Sà pospolite w wilgotnych lasach równikowych. kolejno: P, F, P, P, F. odygi i korzenie paprotników nie przyrastajà na gruboêç. Wi kszoêç paprotników to roêliny zielne, ale znane sà te formy drzewiaste. kolejno: wid aki widlaste rozga zienia p dów, skrzypy odygi zbudowane z w z ów i mi dzyw êli/wyrastajàce z w z ów odygi charakterystyczne boczne odga zienia, paprocie du e liêcie o pierzasto z o onej blaszce. Paprocie: liczne korzenie przybyszowe, wy àcznie odyga podziemna w postaci k àcza. Skrzypy: liczne korzenie przybyszowe, liêcie zarodnionoêne zebrane w k os zarodnionoêny. Wid aki: cienkie i delikatne odygi nadziemne widlasto rozga zione (p o àce si i wzniesione), liczne, drobne.
16 Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ rodnie liêç. k àcze plemnie korzenie chwytniki sporofit paproci gametofit paproci b) kolejno: sporofit, korzeni, k àcza, liêci, przedroêlem, chwytników. c) uczeƒ powinien wpisaç: 3, 2, 6, 5, 7, 1, 4. UWAGA: Szczegó owe wymagania dotyczàce sposobu wykonania zadania okreêla nauczyciel. Na przyk ad folder mo- e zawieraç krótkie informacje na temat wszystkich paprotników chronionych w Polsce. Mo e równie zawieraç spis wszystkich paprotników chronionych oraz bardziej szczegó owe informacje na temat kilku wybranych (np. wyst pujàcych w rejonie zamieszkania uczni. Paprotniki obj te ochronà w Polsce: wszystkie wid akowe (m.in. widliczka ostroz bna, poryblin jeziorny); niektóre skrzypowe (skrzyp olbrzymi); niektóre paprocie (d ugosz królewski, j zycznik zwyczajny, pióropusznik strusi, podrzeƒ ebrowiec, nasi êrza pospolity, podejêrzon ksi ycowy, salwinia p ywajàca, marsylia czterolistna, ga uszka kulecznic. 5. Nagonasienne roêliny o nieos oni tych nasionach kolejno: F, P, P, F, P, P. Sà zasadniczym sk adnikiem lasów w rejonach podbiegunowych Ameryki Pó nocnej, Europy i Azji. Wytwarzajà kwiaty organy s u àce do rozmna ania p ciowego. Stwierdzenie s uszne. Argumenty: np. Zgrubia e Êciany komórek skórki szpilki i pokrycie ich dodatkowo warstwà wosku ograniczajà wyparowywanie wody./wyst powanie aparatów szparkowych w zag bieniach skórki szpilki zmniejsza wyparowywanie wody./wpuklenia komórek mi kiszu asymilacyjnego zwi kszajà powierzchni fotosyntezy, co ma istotne znaczenie, gdy powierzchnia liêcia jest silnie zredukowana (jak w wypadku szpilek). b) LiÊcie wi kszoêci roêlin iglastych sà zimotrwa e, co oznacza, e roêliny te sà odporne na niekorzystne warunki panujàce zimà i nie zrzucajà liêci na zim. c) RoÊliny iglaste sà nara one na niedobór wody zimà, poniewa przy ujemnej temperaturze powietrza woda znajdujàca si w glebie zamarza i roêliny nie mogà jej pobieraç. gruba warstwa kory pokrywajàca pnie i ga zie drzew, liêcie w postaci sztywnych igie lub usek. 1. szyszka, 2. zap odnienie, 3. nasiona, 4. zapylenie, 5. agiewka py kowa. b) uczeƒ powinien wpisaç co najmniej dwa gatunki z podanych: sosna zwyczajna, sosna kosodrzewina, sosna limba, sosna b otna.
Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ 17 kwiatostan eƒski kwiatostan m ski Sosna jest roêlinà jednopiennà, poniewa u tego samego osobnika wyst pujà kwiaty m skie i kwiaty eƒskie. Nazwa roêliny nagozalà kowe pochodzi od tego, e zalà ki umieszczone na usce nie majà dodatkowych os on. Nazwa roêliny nagonasienne pochodzi od tego, e powstajàce z zalà ków nasiona, podobnie jak one, le à bezpoêrednio na usce i nie sà niczym okryte. b) po zapyleniu i zap odnieniu uski nasienne stopniowo grubiejà i drewniejà, co sprawia, e kwiatostan eƒski przekszta ca si w szyszk. c) nasiona, d) Nasiona sosny sà rozsiewane przez wiatr. Taki sposób rozsiewania umo liwia skrzyde ko lotne, w które wyposa one jest ka de nasienie. Zadanie 8. kolejno: C jod a pospolita, B ja owiec pospolity, A cis pospolity, E Êwierk pospolity, D modrzew europejski, F sosna zwyczajna. 6. Okrytonasienne roêliny wytwarzajàce owoce kolejno: P, P, P, P, F, P. Wyst pujà w postaci roêlin zielnych i roêlin drzewiastych. b) p atki korony i dzia ki kielicha; okwiat chroni s upki i pr ciki oraz zwabia zwierz ta, które zapylajà kwiaty. c) Przedstawiony wy ej kwiat jest obup ciowy, poniewa zawiera zarówno eƒskie organy rozrodcze (s upki), jak i m skie organy rozrodcze (pr ciki). d) Moim zdaniem kwiat przedstawiony na rysunku jest zapylany przez owady, poniewa jest du y i barwny.
18 Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ samozapylenie samozapylenie zapylenie krzy owe Nazwa roêliny okrytozalà kowe pochodzi stàd, e u tych roêlin zalà ki znajdujà si wewnàtrz s upka, sà okryte Êcianà zalà ni. b), c) g ówka dojrza e ziarno py ku znami ziarna py ku agiewka py kowa szyjka pr cik s upek nitka zalà nia komórka jajowa zalà ek d) transportuje komórki plemnikowe w kierunku komórki jajowej, uniezale niajàc zap odnienie od wody. e) umo liwi o rozmna anie bez udzia u wody. kolejno: nasienie, owocni. b) owocnia nasienie kolejno: przez zwierz ta, poniewa ich owocnia jest jadalna, barwna i mi sista; przez wiatr, poniewa sà zaopatrzone w skrzyde ko; przez zwierz ta, poniewa majà jadalnà owocni.
Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ 19 Zadanie 7. 1 3 2 Zadanie 8. roêliny zielne jednoroczne: np. s onecznik, pszenica roêliny zielne dwuletnie: np. bratek, kapusta roêliny zielne wieloletnie: np. konwalia, krokus drzewa: np. brzoza, dàb krzewy: np. porzeczka, bukszpan krzewinki: np. wrzos, borówka Sprawdê, czy ju umiesz twardzica zapewnia zachowanie kszta tu, usztywnia starsze organy roêlin, czyniàc je wytrzyma ymi na oddzia ywania mechaniczne; korek chroni roêlin przed wp ywem szkodliwych czynników Êrodowiska, m.in. przed uszkodzeniami mechanicznymi, oraz wp ywem niskich i wysokich temperatur, zapewnia kontakt ze Êrodowiskiem zewn trznym, dzi ki obecnoêci przetchlinek; zwarcica zapewnia zachowanie kszta tu i wytrzyma oêç na oddzia ywania mechaniczne; drewno przewodzi wod z solami mineralnymi od korzeni do odyg i liêci; mi kisz przeprowadza fotosyntez (mi kisz asymilacyjny), magazynuje ró ne substancje (mi kisz spichrzowy), wype nia przestrzenie mi dzy innymi tkankami (mi kisz zasadniczy)/zale nie od rodzaju mi kiszu spe nia funkcje fotosyntetyzujàcà, spichrzowà lub wype nia przestrzenie mi dzy innymi tkankami; skórka chroni przed wp ywem szkodliwych czynników Êrodowiska, skórka p du dzi ki obecnoêci aparatów szparkowych zapewnia wymian gazowà i wyparowywanie wody; skórka korzenia zaopatrzona we w o- Êniki zwi ksza powierzchni wch aniania wody i soli mineralnych. Korzeƒ g ówne cz Êci organu: skórka, kora pierwotna, walec osiowy, w oêniki, wi ksze rozmiary kory pierwotnej w porównaniu z rozmiarami walca osiowego, wyst puje okolnica, oddzielne wiàzki drzewne i wiàzki ykowe u o one na przemian. odyga g ówne cz Êci organu: skórka, kora pierwotna, walec osiowy, aparaty szparkowe, mniejsze rozmiary kory pierwotnej w porównaniu z rozmiarami walca osiowego, brak okolnicy, wiàzki ykodrzewne (otwarte lub zamkni te) u o one w formie pierêcienia. Korzenie pobieranie wody z solami mineralnymi i utrzymywanie roêliny w pod o u. odygi przewodzenie produktów fotosyntezy oraz wody z solami mineralnymi. LiÊcie wytwarzanie substancji od ywczych, wymiana gazowa, parowanie wody. Modyfikacje korzeni D, F. Modyfikacje odyg A, B, C. Modyfikacje liêci A, C, E. kolejno: M i P, M, P,M,M ip, P, M,M ip.
20 Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ RoÊliny nagonasienne zwykle kwiaty jednop ciowe, zap odnienie nie wymaga udzia u wody, nasiona niczym nie os oni te. RoÊliny okrytonasienne roêliny zielne lub drzewiaste, zalà ki os oni te Êcianà zalà ni, kwiaty zapylane zwykle przez zwierz ta, rzadziej przez wiatr i wod. Zadanie 7. np. torfowiec, wid ak, naparstnica; ja owiec, szafran, kminek; ró ne gatunki mchów; pszenica, wanilia, Êliwa; torfowiec, tymotka, lucerna, brukiew; sosna, dàb, buk; dalia, pelargonia, dracena. IV Funkcjonowanie organizmów roêlin 1. Fotosynteza i transport substancji Przebieg fotosyntezy woda dwutlenek w gla chlorofil si a asymilacyjna faza niezale na od Êwiat a Stwierdzenie s uszne. Argumenty: Dostarcza tlen niezb dny dla wi kszoêci organizmów, które oddychajà tlenowo. Stanowi êród o zwiàzków organicznych dla wszystkich organizmów. Warunkujà odpowiednio du à powierzchni zachodzenia fotosyntezy. Zwi ksza intensywnoêç poch aniania promieni s onecznych. Zapewniajà sprawny transport dwutlenku w gla i tlenu w liêciach. Umo liwia wymian gazowà i parowanie wody. Fotosynteza dwutlenek w gla i woda; komórki zawierajàce chloroplasty. Oddychanie glukoza i tlen; dwutlenek w gla i woda; w czasie dnia i nocy.... Próby kontrolnej. Przy braku dost pu Êwiat a nie zachodzi fotosynteza, wi c roêliny nie wydzielajà tlenu. tlen glukoza
Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ 21 efekt: zmniejszenie intensywnoêci pobierania wody z solami mineralnymi, argument: usuni cie cz Êci li- Êci spowoduje zmniejszenie si y ssàcej odpowiedzialnej za pobieranie i transport wody. efekt: zmniejszenie intensywnoêci pobierania wody z solami mineralnymi, argument: posmarowanie olejem spowoduje zatykanie aparatów szparkowych, a w konsekwencji ograniczy parowanie wody z powierzchni blaszek liêciowych; ograniczenie parowania wp ynie na zmniejszenie pobierania wody z pod o a. efekt: zmniejszenie intensywnoêci pobierania wody z solami mineralnymi, argument: okrycie workiem foliowym nadziemnej cz Êci roêliny spowoduje znaczny wzrost wilgotnoêci powietrza w najbli szym jej otoczeniu; w takich warunkach roêlina wyparowuje mniej wody, a w konsekwencji mniej jej musi pobieraç z pod o a. efekt: zwi kszenie intensywnoêci pobierania wody z solami mineralnymi, argument: oêwietlenie roêliny arówkà o mocy 100 W spowoduje wzrost temperatury powierzchni liêci i wzrost intensywnoêci ich ch odzenia przez parowanie wody; utrata wody zostanie zrekompensowana jej intensywnym pobieraniem z pod o a. efekt: zwi kszenie intensywnoêci pobierania wody z solami mineralnymi, argument: u ywanie suszarki spowoduje zmniejszenie wilgotnoêci powietrza w najbli szym otoczeniu roêliny. W takich warunkach roêlina wyparowuje wi cej wody, a w konsekwencji wi cej jej musi pobieraç z pod o a. 2. Rozmna anie si roêlin, b) zarodniki Rozmna anie bezp ciowe przekszta cone p dy np. p onnik np. ziemniak np. truskawka fragmentacja cia a np. moczarka rozmnó ki np. yworódka np. narcyz np. kosaciec Zabiegi przedstawione na rysunkach majà na celu wegetatywne rozmno enie roêlin. uczeƒ powinien zaznaczyç: 1, 3, 4, 5, 6. kolejno: roz ogi, k àcza, cebule, bulwy. obecnoêç wody, tlenu, odpowiednie warunki Êwietlne i w aêciwa temperatura. b) 1, 2, 3. c) korzeƒ zarodkowy umo liwia przytwierdzanie si rozwijajàcej si roêliny do pod o a oraz pobieranie wody i soli mineralnych. d) 1. p kni cie upiny nasiennej i pojawienie si korzenia zarodkowego; 2. wzrost podliêcieniowej cz Êci odygi; 3. wynoszenie liêcieni ponad powierzchni gleby; 4. rozwój pierwszych liêci asymilacyjnych; 5. wzrost i rozwój roêliny
22 Odpowiedzi do zeszytu çwiczeƒ Stwierdzenie jest prawdziwe, poniewa kie kujàce nasiona wydzielajà dwutlenek w gla (o czym Êwiadczy zm tnienie wody wapiennej) i sà êród em energii (o czym Êwiadczy podniesienie si temperatury wewnàtrz termosu). Sprawdê, czy ju umiesz kolejno: dwutlenek w gla i woda; glukoza i tlen; faza zale na od Êwiat a (faza Êwietlna lub faza jasn i faza niezale na od Êwiat a; Êwiat o, obecnoêç chloroplastów, wody i soli mineralnych, odpowiednia temperatura; êród o zwiàzków organicznych; êród o zwiàzków organicznych i tlenu. aby stwierdziç, czy roêlina wydziela dwutlenek w gla, co Êwiadczy o tym, e w jej tkankach zachodzà procesy oddychania komórkowego tlenowego. poniewa w ciàgu dnia zachodzà jednoczeênie oddychanie komórkowe i fotosynteza (dwutlenek w gla wytworzony przez roêlin podczas oddychania tlenowego jest zu ywany jako substrat fotosyntezy); nocà fotosynteza ustaje, a oddychanie komórkowe zachodzi nadal (w powietrzu pod kloszem gromadzi si dwutlenek w gla, który powoduje zm tnienie wody wapiennej). Faza fotosyntezy zale na od Êwiat a: a, e, f. Faza fotosyntezy niezale na od Êwiat a: b, c, d. poziomka 3, moczarka 1, yworódka 2. sosna, tulipan; p onnik; tulipan; p onnik, nerecznica; p onnik, nerecznica.