OPIS GEOSTANOWISKA Marcin Goleń Informacje ogólne Nr obiektu 83 Nazwa obiektu (oficjalna, obiegowa lub nadana) Łom granitu Mała Kotlina Współrzędne geograficzne [WGS 84 hddd.dddd] Długość: 1871289.145 Szerokość: 6495834.41 Miejscowość Laski Nieczynny kamieniołom granodiorytu położony jest przy drodze Ożary-Laski, na Opis lokalizacji i dostępności: południe od skrzyżowania z zielonym szlakiem turystycznym, około 3 km na południe od kościoła w Ożarach. Długość 80 m Szerokość 60 m Wysokość 15 m Powierzchnia 4200 m 2 Charakterystyka geologiczna geostanowiska Wiek geologiczny 341-331 milionów lat (karbon) Litologia Granodioryty Forma występowania skały Nieczynny kamieniołom Geneza i ogólny kontekst geologiczny Kłodzko-Złotostocki masyw granitoidowy w obrębie, którego znajduje się geostanowisko, jest to odsłonięta na powierzchni w wyniku wydźwignięcia i erozji nadległych mas skalnych intruzja magmowa, która powstała w czasie od około 341-331 milionów lat temu. Masyw granitoidowy zajmuje powierzchnię ok. 120 km 2 i rozciąga się od okolic Złotego Stoku, na północnym-wschodzie, do okolic Kłodzka na południowym-zachodzie. Masyw zbudowany jest głównie z granitoidówgranodiorytów, tonalitów i granitów, ponadto występuje w nim wiele innych odmian skał magmowych, takich jak dioryty kwarcowe, dioryty, monzonity i żyłowe lamprofiry. Ta intruzja magmowa powstała w czasie waryscyjskich ruchów górotwórczych, w wyniku topienia skał górnego płaszcza oraz skorupy kontynentalnej nad aktywną strefą subdukcji. Świadczy o tym charakter składu chemicznego skał budujących masyw. Gorąca magma, której temperatura przekraczała 700 0 C, przedzierała się ku górze przez starsze skały budujące skorupę kontynentalną, aż w skutek ochłodzenia zatrzymała się i utworzyła powoli stygnącą intruzję na głębokości od kilku do kilkunastu kilometrów pod powierzchnią Ziemi. Duża różnorodność występujących w masywie skał magmowych związana jest z procesem mieszania się magm pochodzących z różnych źródeł- płaszcza Ziemskiego i skorupy. Znajdujemy się w nieczynnym kamieniołomie granodiorytu przy trasie Ożary- Laski, około 3 km na SW od kościoła w Ożarach, niedaleko zielonego szlaku turystycznego. Opis geologiczny (popularnonaukowy) Kamieniołom położony jest po wschodniej stronie drogi, a jego ściany osiągają do kilkunastu metrów wysokości. Skała, która się tutaj odsłania, to granodioryt o średnioziarnistej strukturze, teksturze masywnej i bezładnej, szarej barwie. Zbudowany jest on z kwarcu, skaleni (plagioklaz i mikroklin), biotytu i hornblendy. Przy odrobinie wprawy można te minerały rozróżnić gołym okiem- kwarc tworzy szare ziarna o szklistym połysku i twardości pozwalającej zarysować szkło, plagioklaz i mikroklin tworzą ziarna białe o nieco słabszym od kwarcu połysku, biotyt to czarny minerał o silnym połysku i doskonałej 1
łupliwości blaszkowej, natomiast hornblenda to również ciemny minerał, lecz o słabszym od biotytu połysku, tabliczkowym pokroju i najczęściej nierównym przełamie. Granodioryt należy do głębinowych skał magmowych, czyli takich, które powstają w wyniku stygnięcia magmy głęboko pod powierzchnią Ziemi. Wytopiony w środkowych partiach skorupy kontynentalnej oraz, częściowo, w górnej części płaszcza ziemskiego gorący stop przedziera się ku górze przez starsze skały, aż w końcu w wyniku wzrostu jego lepkości zostaje na tej drodze zablokowany i w formie niezgodnej intruzji powoli stygnie wiele kilometrów pod Ziemią, dając w rezultacie pluton magmowy, czyli stosunkowo duże, niezgodnie zalegające ciało magmowe. To dzięki powolnemu tempu stygnięcia składniki mineralne skały mogą wykrystalizować do postaci umożliwiającej ich rozróżnienie gołym okiem. W geostanowisko oglądamy część dużej intruzji magmowej, która została odsłonięta na powierzchni Ziemi w wyniku wydźwignięcia i erozji nadległych warstw skalnych.pluton ten, bo tak czasami określa się duże intruzje magmowe, nosi nazwę Kłodzko-Złotostockiego masywu granitoidowego. Masyw granitoidowy zbudowany jest w głównej mierze ze skał o podobnym składzie- granitoidów, do których zaliczamy granodioryty, tonality i granity. Ponadto występują tutaj inne skały magmowe: kwarcowy dioryt, dioryt, monzonit oraz skały żyłowe- lamprofiry. Tak duże zróżnicowanie skał magmowych występujących związane jest z mieszaniem się w różnych proporcjach magm pochodzących z różnych źródeł- płaszcza Ziemi oraz skorupy. Masyw rozciąga się z północnego-zachodu na południowy-wschód, od okolic Złotego Stoku do okolic Kłodzka.Jego powierzchnia wynosi około 120 km 2 a kształt przypomina półksiężyc o ramionach skierowanych ku północnemu- zachodowi. Pluton Kłodzko-Złotostocki kontaktuje niezgodnie z metamorfikiem Lądka-Śnieżnika na południowym-zachodzie, strefą ścinania Złoty Stok-Skrzynka na wschodzie, strukturą bardzką na północnym-zachodzie, metamorfikiem Kłodzka na zachodzie, a od północnego-wschodu i południowego-zachodu ograniczony jest przez struktury tektoniczne- Sudecki Uskok Brzeżny i Rów Górnej Nysy. Intruzja Kłodzko-Złotostocka powstała w czasie około 341-331 milionów lat temu, we wczesnym karbonie. Jej geneza związana jest z topieniem się skał skorupy kontynentalnej oraz skał górnego płaszcza nad subdukującą płytą tektoniczną w strefie kolizji terranów- Saksoturyngii i Brunovistulicum, reprezentujących odpowiednio Sudety Zachodnie i Wschodnie. O genezie nadsubdukcyjnej świadczy charakter chemiczny skał budujących masyw. Kolizja ta rozpoczęła się w dewonie i trwała do początku późnego karbonu. Miała ona miejsce w czasie orogenezy waryscyjskiej. Historia badań naukowych Bibliografia (format Lithos) Babiński, B., Jokubauskas, P., Macdonald, R., Awdankiewicz, M., 2014. Kłodzko-Złoty Stok Massif a new outlook. Mineralogia Special Papers, 42. Mikulski, S. Z., Williams, I. S., Bagiński, B., 2013. Early Carboniferous (Viséan) emplacement of the collisional Kłodzko ZłotyStokgranitoids (Sudetes, SW Poland): constraints from geochemical data and zircon U Pb ages. International Journal of Earth Sciences, 102, 1007 1027. Wierzchołowski, B., 1976. Granitoidy Kłodzko-Złotostockie i ich kontaktowe 2
Uwagi Streszczenie językiem nietechnicznym (do zamieszczenia na stronie internetowej i telefonie komórkowym -ok. 1200 znaków) oddziaływanie na skały osłony (studium petrograficzne). Geologia Sudetica, vol. XI, nr 2. Dostęp bezpośrednio do ścian kamieniołomu jest nieco utrudniony przez młode krzewy. Znajdujemy się w nieczynnym kamieniołomiegranodiorytu, położonym przy trasie Ożary-Laski, około 3 km na SW od kościoła w Ożarach, przy zielonym szlaku turystycznym. Granodioryt jest to głębinowa skała magmowa, która powstała w wyniku powolnego krzepnięcia magmy głęboko pod powierzchnią Ziemi. Dzięki spokojnej krystalizacji jej składniki zostały dobrze wykształcone. Przy odrobinie wprawy rozróżnimy wśród nich kwarc, skalenie (plagioklaz i mikroklin), biotyt i hornblendę. Granodioryt wraz z innymi granitoidami- tonalitem i granitem, jest dominującym budulcem Kłodzko-Złotostockiego masywu granitoidowego, intruzji magmowej, która rozciąga się na powierzchni około 120 km 2 z NE na SW, od Złotego Stoku do okolic Kłodzka. Powstanie masywu granitoidowego związane było z orogenezą waryscyjską i miało miejsce od 341-331 milionów lat temu. Wtedy to ponad subdukującą płytą tektoniczną doszło do częściowego stopienia skał górnego płaszcza Ziemi oraz skorupy kontynentalnej, a następnie migracji lekkiego stopu ku górze. Intruzja, nazywana również plutonem magmowym, utworzyła się w obrębie starszych skał w środkowej skorupie kontynentalnej, na głębokości od kilku do kilkunastu kilometrów. Masyw został odsłonięty na powierzchni w wyniku późniejszych, młodszych ruchów górotwórczych, które doprowadziły do wydźwignięcia a następnie erozji skał występujących ponad intruzją. Wykorzystanie obiektu Wykorzystanie obiektu do celów edukacyjnych(czego można nauczyć w geostanowisku, m.in.proces, zjawisko, minerały, skały również zagadnienia z ekologii) Zagrożenia dla bezpieczeństwa osób odwiedzających geostanowisko Infrastruktura turystyczna w okolicy geostanowiska Wykorzystanie i zastosowanie skały oraz związane z nią aspekty kulturowe i historyczne W geostanowisku można omawiać procesy magmowe, takie, jak tworzenie się plutonów magmowych i stygnięcie magmy, można uczyć o powstawaniu ciosu termicznego w wyniku chłodzenia magmy, można rozpoznawać minerały takie jak kwarc, plagioklaz, biotyt czy hornblenda. Należy zachować ostrożność przy podchodzeniu bezpośrednio do ścian wyrobiska, przy których zawsze istnieje ryzyko obrywu skalnego. W okolicy geostanowiska biegnie zielony szlak turystyczny z Barda Śląskiego do Złotego Stoku. Waloryzacja geostanowiska Ekspozycja Dobrze wyeksponowany + Wymagający przygotowania TAK Ocena Atrakcyjności Turystycznej [0-10] Ocena Atrakcyjności Dydaktycznej [0-10] Ocena Atrakcyjności Naukowej [0-10] Dostępność [0-4] 3 Stopień zachowania [0-4] 3 Wartości poza geologiczne [0-2] 0 7 8 3
Dokumentacja graficzna Fig. 1 Mapa geologiczna przedstawiająca obszar Kłodzko- Złotostockiego masywu granitoidowego (plutonu) oraz obszarów sąsiadujących, wraz z lokalizacją geostanowiska (z Mikulski et al. 2013). USB- Uskok Sudecki Brzeżny, JG- Granitoidy Jawornika. Fig. 2 Nieczynny kamieniołom granodiorytu przy drodze Ożary-Laski. Widok z drogi. 4
Fig. 3 Spękania ciosowe widoczne w granodiorycie z okolic Lasek. Fig. 4 Próbka granodiorytu na świeżym przełamie. Widoczne czarne minerały to biotyt i hornblenda, mlecznobiałe ziarna to plagioklaz, natomiast szare to kwarc. 5
Fig. 5 Schematyczny rysunek przedstawiający intruzję magmową w obrębie starszych skał. Przerywaną linią oznaczono powierzchnię terenu odsłoniętą w wyniku erozji. Czarna strzałka wskazuje na kierunek ruchu magmy w kanale doprowadzającym. Stosunkowe wielkości obiektów oraz układ warstw skalnych nie odpowiadają rzeczywistej sytuacji geologicznej wokół intruzji Kłodzko-Złotostockiej. 6