PROGRAM NAPRAWCZY W ZAKRESIE REDUKCJI EMISJI PYŁU Z PROCESÓW OGRZEWANIA MIESZKAŃ W GMINIE MIEJSKIEJ NOWA RUDA

Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych ul. Kossutha 6, 40-844 Katowice instytut badawczy KRS 0000058172 NIP 634-012-55-19 tel.: 32 254-60-31, faks: 32 254-17-17, e-mail: ietu@ietu.katowice.pl. www.ietu.katowice.pl PROGRAM NAPRAWCZY W ZAKRESIE REDUKCJI EMISJI PYŁU Z PROCESÓW OGRZEWANIA MIESZKAŃ W GMINIE MIEJSKIEJ NOWA RUDA Wykonano w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska - Rzeczpospolita Polska 2007-2013, projekt pt.: Polepszenie jakości powietrza w regionie przygranicznym Czechy-Polska zespół autorski: Ewa STRZELECKA-JASTRZĄB Stanisław HŁAWICZKA Marian CENOWSKI Czesław KLIŚ Joachim BRONDER Katarzyna KORSZUN Katowice, marzec 2012

SPIS TREŚCI Wprowadzenie... 3 1. Lokalizacja gminy objętej programem... 4 2. Informacje ogólne... 4 3. Organy lokalne odpowiedzialne za ochronę środowiska... 9 4. Charakterystyka jakości powietrza na terenie gminy... 9 5. Metoda oceny emisji niskiej pyłu na obszarze gminy... 12 6. Charakterystyka źródeł emisji niskiej... 16 7. Analiza uwarunkowań emisji niskiej pyłów z ogrzewania mieszkań... 24 8. Proponowane warianty działań naprawczych dla miasta Nowa Ruda... 28 9. Informacje dotyczące działań lub projektów poprawy jakości powietrza w gminie... 32 10. Możliwe działania prowadzące do poprawy jakości powietrza w gminie w zakresie niskiej emisji pyłu z ogrzewania mieszkań... 33 Bibliografia... 36 2

Wprowadzenie Wymagania krajowe jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 lutego 2008 w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza (Dz.U. nr 38, poz. 221). W dokumencie tym stwierdza się, że pełny zakres takiego programu powinien obejmować: część opisową obszaru objętego programem, powinien zawierać wyszczególnienie zadań i ograniczeń wynikających z realizacji programu oraz musi posiadać uzasadnienie zakresu zagadnień ujętych programem. Na wstępie niniejszego opracowania należy silnie podkreślić, że przedstawiany dla obszaru gminy miejskiej Nowa Ruda program nie powinien być rozumiany w kategoriach narzuconych w/w rozporządzeniem. Przedstawiany program naprawczy jest rezultatem końcowej fazy prac przeprowadzonych w ramach projektu badawczego pt.: Polepszenie jakości powietrza w regionie przygranicznym Czechy - Polska, realizowanego przez Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach wraz z Wyższą Szkołą Górniczą - Uniwersytetem Technicznym w Ostrawie. Projekt ten był finansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska - Rzeczpospolita Polska 2007-2013. Międzynarodowy charakter projektu, a zwłaszcza potrzeba kompatybilności programu naprawczego opracowanego dla gmin polskich z podobnymi programami wykonywanymi przez czeskiego partnera projektu dla gmin po stronie czeskiej narzuciła potrzebę przyjęcia wymagań określonych w prawie europejskim dotyczącym wymaganego zakresu programów poprawy jakości powietrza. Takim aktem prawnym jest dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 roku w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (Dz.Urz. UE L 152 z 11.6.2008, str.1-44). Zalecenia zawarte w tym akcie stanowiły wzorzec dla programu naprawczego przedstawianego w niniejszym opracowaniu. W założeniach projektu, w ramach którego opracowano przedstawiany program naprawczy określono, że obszar analiz objętych projektem obejmie po stronie polskiej 241 gmin, a celem priorytetowym będzie analiza możliwości poprawy jakości powietrza w gminach, nakierowana zwłaszcza na obniżenie stężeń pyłu powodowanych emisjami z procesów spalania paliw w paleniskach i kotłowniach domowych. W projekcie, o którym mowa, nie chodziło więc o wykonanie programu ochrony powietrza dla określonej gminy wg zakresu narzuconego przywołanym wyżej rozporządzeniem Ministra Środowiska lecz, uwzględniając naukowo-badawczy charakter projektu, chodziło przede wszystkim o: opracowanie metodyki identyfikacji obszarów, w których na terenie gminy skupione są źródła emisji pyłu pochodzącej z procesów ogrzewania mieszkań, wskazanie sposobów szacowania wielkości emisji pyłu z palenisk i kotłowni domowych zlokalizowanych na zidentyfikowanych obszarach emisji w obrębie gminy, opracowanie metody oceny udziału emisji z procesów ogrzewania mieszkań w ogólnej wartości stężeń pyłu PM10 na obszarze gminy, wskazanie działań naprawczych w zakresie redukcji emisji pyłu z procesów ogrzewania mieszkań. Jest sprawą wiadomą, że wpływ na ograniczenie emisji komunalnej na drodze administracyjnej jest bardzo ograniczony. W przypadku działań naprawczych, prowadzonych na szczeblu gminy, władze lokalne są najlepiej zorientowane jaki rodzaj działań jest najbardziej realny do wdrożenia na danym terenie. Bardzo często jednak podejmując w praktyce program naprawczy administracja lokalna nie posiada danych pozwalających na podjęcie działań o charakterze optymalnym, prowadzących do osiągnięcia wymaganego dla danej gminy efektu przy zastosowaniu jak najmniejszej skali podejmowanych działań. Autorzy niniejszego opracowania wyrażają nadzieję, że dane w nim zawarte, pomimo że są 3

niewystarczające do opracowania pełnego zakresu programu ochrony powietrza, bowiem skupiają się jedynie na emisjach pochodzących z procesów ogrzewania mieszkań, dostarczą jednak informacji przydatnych i znajdą swoje praktyczne wykorzystanie. 1. Lokalizacja gminy objętej programem Miasto Nowa Ruda usytuowane jest w południowo-zachodniej części Polski, w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w jego północno-zachodniej części. a) b) Rys. 1. Lokalizacja Nowej Rudy a) w Polsce, b) w regionie [źródło: a) Wikimedia Commons, b) Google Maps]. Miasto położone jest w Sudetach Środkowych. Obszar miasta rozciąga się na terenie położonym na wysokościach od ok. 360 do ok. 650 m n.p.m. na zboczach doliny rzeki Włodzicy, tuż powyżej jej przełomu przez Wzgórza Włodzickie, w niezbyt rozległym Obniżeniu Noworudzkim, między Górami Sowimi a Górami Suchymi (pierwszy od wschodu człon Gór Kamiennych), około 4 km na wschód od granicy polsko-czeskiej. 2. Informacje ogólne Rodzaj strefy, wielkość obszaru oraz liczba ludności Gmina miejska Nowa Ruda obejmuje obszar miasta o powierzchni 37,05 km 2, na którym zamieszkuje 23,5 tys. mieszkańców (dane GUS dla 2010 roku), co czyni je pod względem liczby ludności drugim największym, po Kłodzku, miastem w powiecie. 4

Zabudowa miasta zlokalizowana jest na wysokościach od 360 do 450 m n.p.m. Rozciąga się ona na dość znacznej przestrzeni i usytuowana jest głównie w dnach dolin oraz tarasowo na dolnych partiach zboczy dolin, które to doliny oddzielone są od siebie okalającymi je wzniesieniami. Zabudowa miasta skupiona jest w trzech wyraźnie wyodrębnionych dzielnicach: Centrum, Słupcu i Drogosławiu (rys. 2). Po likwidacji głównych zakładów tradycyjnych gałęzi przemysłu (np. kopalni węgla kamiennego), które nie sprostały narzuconym wymogom gospodarki rynkowej, Nowa Ruda przeżywała okres stagnacji. Pozytywne zmiany w zagospodarowaniu terenów inwestycyjnych i strukturze podmiotów gospodarczych oraz wdrażane działania aktywizacyjne pozwalają przyjąć, że miasto znajduje się na nowo w okresie stopniowego rozwoju. Odradzająca się mała przedsiębiorczość ma charakter głównie handlowo-usługowy (ponad 95% podmiotów gospodarczych). Stosunkowo dobrą dynamikę zmian obserwuje się jednak również w odniesieniu do sfery produkcyjnej, obejmującej większe zakłady związane zwykle z zagospodarowaniem mienia po byłych zakładach produkcyjnych, względnie zagospodarowaniem terenów inwestycyjnych w oparciu o system ulg i preferencji specjalnej strefy ekonomicznej (Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna Invest-Park, podstrefa Nowa Ruda) lub wynikających bezpośrednio z oferty miasta. Istotną rolę odgrywa również wydobycie i przerób surowców skalnych, przeważnie dla potrzeb rozwijającego się budownictwa drogowego na terenie kraju. Na terenie gminy występują złoża piaskowca i gabra. Zakłady w tej branży to: Kopalnie Surowców Skalnych Sp. z o.o. oraz Budomontaż. Do największych podmiotów gospodarczych miasta należy jeszcze zaliczyć firmy działające w branży odzieżowej: Zakłady Przemysłu Odzieżowego Nowa Ruda Sp. z o.o. oraz Ortjohann-Polen Sp. z o.o. Przez Nową Rudę przebiegają dwie drogi wojewódzkie: droga nr 381 relacji Międzylesie (granica państwa) Kłodzko Wałbrzych oraz droga nr 385, relacji Tłumaczów (granica państwa) Nowa Ruda Wolibórz Srebrna Góra Ząbkowice Ziębice Grodków, od której odchodzi droga wojewódzka nr 384 łącząca miasto głównie z Bielawą i Dzierżoniowem oraz pośrednio z Wrocławiem. Przez miasto przechodzi również sześć dróg powiatowych oraz 66 km dróg gminnych. Miasto Nowa Ruda leży na trasie linii kolejowej Wałbrzych-Kłodzko. Linia kolejowa z trzema przystankami na obszarze miasta (Nowa Ruda, Nowa Ruda - Przedmieście i Zdrojowisko) nie jest właściwie wykorzystana, a biorąc pod uwagę trudną sytuację kolei w Polsce istnieją plany jej likwidacji. Ze Ścinawki Średniej prowadzi odgałęzienie linii kolejowej do Dzikowca przez Słupiec. Linia ta służyła transportowi skał i węgla i stanowi część dawnej Kolei Sowiogórskiej. Miasto posiada systemy zasilania w energię elektryczną, gaz, energię cieplną oraz sieć wodociągową i kanalizacyjną. System zasilania miasta Nowa Ruda w energię elektryczną składa się z linii przesyłowych wysokiego napięcia 110 kv, dwóch stacji GPZ110/20 kv (Nowa Ruda i Skałeczno), 13 linii dystrybucyjnych średniego napięcia 20 kv, 84 stacji transformatorowych oraz linii niskiego napięcia. Przez teren Nowej Rudy przebiega gazociąg przesyłowy podwyższonego średniego ciśnienia relacji Lubiechów Wolany o średnicy nominalnej DN 200 oraz ciśnieniu nominalnym 1,6 MPa. Poprzez odgałęzienie o średnicy nominalnej DN 100 gaz dostarczany jest do stacji redukcyjno-pomiarowej I o Nowa Ruda, natomiast poprzez odgałęzienie o średnicy nominalnej DN 200 gaz dostarczany jest do stacji redukcyjno-pomiarowej I o Słupiec. Ponadto istnieje odgałęzienie Drogosław o średnicy nominalnej DN 80, które obecnie jest zagazowane, ale niewykorzystywane. Nie doprowadza ono gazu do żadnej stacji redukcyjno-pomiarowej, a koniec odgałęzienia jest zaczopowany. 5

Na obszarze Nowej Rudy istnieją dwa centralne systemy zaopatrzenia w energię cieplną. Jeden z tych systemów to kotłownia węglowa o łącznej mocy zainstalowanej 58 MW, zarządzana przez przedsiębiorstwo Ciepłownictwo Sp. z o.o., która obsługuje dzielnicę Słupiec. Kotłownia ta posiada ok. 60% rezerwy mocy. Drugi scentralizowany system ciepłowniczy, zarządzany jest przez Dolnośląski Zakład Termoenergetyczny S.A. i obsługuje Osiedle Piastowskie w Nowej Rudzie. Wyposażony jest on w kotłownię z kotłami opalanymi gazem ziemnym o łącznej mocy zainstalowanej 8,7 MW. Możliwości produkcyjne kotłowni wykorzystywane są w ok. 50%. Zaopatrzenie miasta w wodę zapewnia głównie ujęcie znajdujące się na terenie gminy Kamieniec Ząbkowicki. Składa się ono z 9 studni głębinowych zapewniając średnią przepustowość w granicach 6720 m 3 /d. Woda z tego ujęcia uzdatniana jest w procesach napowietrzania, filtracji i dezynfekcji. Ponadto miasto zasilane jest z ujęć drenażowych położonych w Sokolcu, Woliborzu, Jugowie i Przygórzu, gdzie woda uzdatniana jest w procesach napowietrzania, filtracji i dezynfekcji. Długość sieci wodociągowej (przesyłowej i rozdzielczej) wynosi łącznie ok. 122 km. Sieć przesyłowa liczy ok. 60 km; znaczna jej większość wybudowana została w latach 80. ubiegłego wieku. Długość sieci rozdzielczej wynosi ok. 62 km, z czego ok. 52 km to przyłącza domowe. System kanalizacji w mieście Nowa Ruda składa się z trzech sieci. Sieci dzielnicy Drogosław i Centrum, które są zespolone oraz dzielnicy Słupiec, z której ścieki odprowadzane są niezależnie. Drogosław Centrum Słupiec Rys. 2. Model wysokościowy 3D dla obszaru miasta Nowa Ruda. Dane topograficzne Duże różnice względnej wysokości sprawiają, że rzeźba terenu miasta jest bardzo urozmaicona i malownicza. Całość obszaru gminy miejskiej obejmuje tereny wznoszące się nawet powyżej 600 m n.p.m. 6

W obrębie miasta znajdują się następujące jednostki fizyczno-geograficzne: Wzgórza Włodzickie, Obniżenie Noworudzkie, Wzgórza Wyrębińskie, Garb Dzikowca oraz Obniżenie Bożkowa. Najwyższe wzniesienia w mieście to: Góra Św. Anny (647 m n.p.m.) u stóp której leży Centrum, Ruda Góra (516 m n.p.m.) oddzielająca Centrum od Drogosławia, górująca nad Drogosławiem Góra Bogusza (539 m n.p.m.) oraz w Słupcu Góra Wszystkich Świętych (648 m n.p.m.), Wilkowiec (532 m n.p.m.) i Przykrzec (602 m n.p.m.) w Garbie Dzikowca. Dominującym elementem krajobrazu miasta jest dolina Włodzicy oraz otaczające ją wzgórza i góry. Dolina posiada prawie płaskie dno o zmiennej szerokości od 500 m do przewężeń o charakterze dolin przełomowych. Dolina rzeki na znacznych odcinkach oddzielona jest od stoków górskich stromymi krawędziami o wysokości od 5 do 30 metrów. Wzgórza Włodzickie, które ciągną się na dużej przestrzeni w mieście są przeważnie zalesione i ożywiają krajobraz swymi kopulastymi i stożkowymi kształtami. Dane klimatyczne Klimat miasta zdeterminowany jest jego położeniem w sudeckim regionie klimatycznym, w obrębie skraju śródgórskiego obniżenia Kotliny Kłodzkiej, w sąsiedztwie masywów górskich o stosunkowo znacznej wysokości (Góry Sowie i Góry Bardzkie) oraz licznych pasm wzniesień i dolin potoków. Ma to wpływ na kształtowanie stosunków opadowych, kierunków i prędkości wiatru, zachmurzenia oraz stosunków termicznych. Znajdująca się w pewnym oddaleniu krawędź Sudetów stwarza także częściową osłonę przed niektórymi skutkami nasuwania się mas powietrza atlantyckiego z kierunku północno-zachodniego, a częściowo także zachodniego. Teren ten jest za to bardziej otwarty na kierunki wiatru z sektora południowego. Położenie w obrębie obniżenia śródgórskiego sprzyja oddziaływaniu spływów chłodnego powietrza ze stoków oraz wzdłuż dolin. Średnia roczna temperatura na tym obszarze wynosi 6-6,5 C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, najzimniejszym - styczeń. Przeciętny czas trwania termicznego lata wynosi ok. 102 dni, a przeciętny czas trwania termicznej zimy 131 dni. Roczna suma opadów waha się od 800 do 850 mm. Minimalne opady można zaobserwować w lutym, a maksymalne w lipcu. Średnia roczna liczba dni pogodnych wynosi 40, średnia roczna liczba dni pochmurnych wynosi 120-140. Wiatry na rozpatrywanym terenie wieją z kierunków zachodniego i południowego. Na terenie miasta odmiennymi cechami klimatycznymi niż stoki charakteryzują się doliny cieków (rzek i potoków) będące naturalnymi rynnami spływu chłodnego powietrza, bądź też, przy pogodzie bezwietrznej, będące rejonem zalegania wilgotnego powietrza oraz występowania inwersji termicznej. Zjawisko to powstaje w obniżeniach otoczonych wyniesieniami, skąd odpływ chłodnego powietrza jest utrudniony ze względu na rzeźbę terenu, a często również zwarty drzewostan czy zabudowę. Obszary i obiekty wymagające ochrony Zabytki Na obszarze gminy miejskiej Nowa Ruda zidentyfikowano dotychczas 8 stanowisk archeologicznych. Są to osady (6 obiektów), cmentarzysko oraz tzw. znalezisko luźne. Pochodzą z epoki brązu, średniowiecza oraz z okresu XIV-XV wieku. Do rejestru zabytków wpisano ponad 30 obiektów i zespołów obejmujących m.in.: 5 obiektów sakralnych, 18 domów mieszkalnych, zespół pałacowy, park pałacowy, pałac (zamek), dwór, ratusz oraz dwa obiekty przemysłowe (wieża szybu Anna oraz baterie pieców szybowych). 7

Do ewidencji Służby Ochrony Zabytków wpisano 283 obiekty, obejmujące m.in. obiekty sakralne, 250 domów mieszkalnych, budynki szkolne i urzędowe, obiekty dworcowe i przemysłowe oraz 4 mosty i dwie wieże widokowe. Układ staromiejski w Nowej Rudzie jest objęty ścisłą strefą konserwatorską. Najważniejsze zabytki na terenie miasta to: Rynek z ratuszem z 1884 roku, pomnik św. Jana Chrzciciela z 1909 roku (Rynek), Dom Muzeum Josepha Wittiga (ul. Słupiecka), Muzeum Górnictwa z podziemną trasą i kolejką górniczą, kościółek (sanktuarium Matki Bożej Bolesnej) i wieża widokowa na Górze Wszystkich Świętych (Słupiec), kościół pod wezwaniem św. Mikołaja, kościół św. Barbary w Drogosławiu, barokowa Kaplica Loretańska z lat 1765 1768 (ul. Cmentarna), dawny zbór ewangelicki wybudowany w latach 1866 1868 (ul. Kolejowa), kamienne mosty na dawnym trakcie do rynku (w ciągu ul. Piłsudskiego, nad ul. Podjazdową oraz nad ul. Cichą), domy tkaczy z podcieniami nad Włodzicą z XVIII w. (ul. Nadrzeczna), zamek Stillfriedów z XVI w. (ul. Piłsudskiego), wiadukt kolejowy wzniesiony w latach 1879 1880 (nad doliną Woliborki), kościół św. Anny z 1644 roku, kościół Podwyższenia św. Krzyża z XVIII w., kościół Wniebowzięcia NMP z XVI w. figury św. Jana Nepomucena (ul. Cmentarna, pl. Grunwaldzki), kościół św. Katarzyny w Słupcu, kamienice mieszczańskie. Obszary chronione Na terenie gminy miejskiej Nowa Ruda nie występują obszary chronione. Najbliższe tego typu obszary to: Park Narodowy Gór Stołowych, którego granica przebiega w odległości ok. 15 km w linii prostej na południowy zachód od centrum miasta. Obejmuje on centralny, przylegający do granicy polsko-czeskiej obszar Gór Stołowych, które są jedynymi w Polsce górami o budowie płytowej. Znajduje się tu duże nagromadzenie ciekawych form skalnych w postaci labiryntów, wież, grzybów m.in. Błędne Skały, Szczeliniec Wielki czy Skalne Grzyby. Park Krajobrazowy Gór Sowich, którego granica przebiega w odległości ok. 5 km w linii prostej na północny wschód od centrum miasta, a powołany został w celu ochrony przyrodniczych, kulturowych i estetycznych walorów masywu Gór Sowich. Obszar Chronionego Krajobrazu Gór Bardzkich i Gór Sowich, którego granica przebiega w odległości ok. 6 km w linii prostej na wschód od centrum miasta. Obejmuje dwa pasma górskie Sudetów Środkowych stanowiących zalesione, kopulaste wzniesienia, zbudowane ze zlepieńców, piaskowców i łupków. W obrębie pasma Gór Bardzkich występują dwa rezerwaty leśne. Obszar ten w przewadze zalesiony lasami wielogatunkowymi, z dominacją świerka obcego pochodzenia ma niespokojną linię grzbietu, pełną głęboko wciętych dolin i jarów o ostrych, wąskich krawędziach. 8

Okoliczne tereny są również bogate w obszary Natura 2000. W promieniu do 20 km od miasta Nowa Ruda zlokalizowane są następujące obszary: a) SOO (Specjalne Obszary Ochrony) Góry Stołowe PLH020004 Ostoja Nietoperzy Gór Sowich PLH020071 Góry Bardzkie PLH020062 Góry Kamienne PLH020038 b) OSO (Obszary Specjalnej Ochrony) Góry Stołowe PLB020006 3. Organy lokalne odpowiedzialne za ochronę środowiska Na terenie gminy miejskiej Nowa Ruda organem lokalnym, odpowiedzialnym za ochronę środowiska jest Wydział Mienia Komunalnego Urzędu Miejskiego w Nowej Rudzie. Kontakt: Urząd Miejski w Nowej Rudzie, 57-400 Nowa Ruda, Rynek 1, tel. +48 74 872 0 300, 872 0 370, sekretariat 872 0 315 fax +48 74 872-22-68 e-mail: miasto@um.nowaruda.pl 4. Charakterystyka jakości powietrza na terenie gminy Stacja monitoringu jakości powietrza na terenie Nowej Rudy istnieje od wielu lat, a pomiary stężeń substancji prowadzone są w punkcie pomiarowym przy ul. Srebrnej (współrzędne stacji: długość: E 16 30'53", szerokość: N 50 34'44", wysokość: 407 m n.p.m). Stacja pomiarowa należy do Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska we Wrocławiu i pracuje w ramach sieci Państwowego Monitoringu Środowiska. Do końca 2009 roku pyłomierz obsługiwany był przez Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną, a następnie został przejęty przez WIOŚ. Pomiary pyłu zawieszonego PM10 wykonywane są na stacji metodą manualną, wagową z separacją frakcji 10 μm w cyklu dobowym. Na rysunku 3 przedstawiono lokalizację punktu pomiarowego w Nowej Rudzie, natomiast rysunek 4 trójwymiarowo pokazuje rozmieszczenie zabudowy mieszkaniowej dzielnicy Centrum oraz ukształtowanie terenu wokół stacji. Stacja w Nowej Rudzie, przy ul. Srebrnej, znajduje się w centralnej części miasta, ok. 500 m na wschód od Rynku. Stacja położona jest w obniżeniu, w dolinie potoku Woliborka, w sąsiedztwie ulic: Cichej, Złotej i Niepodległości. Ulice Cicha, Złota i Srebrna to drogi osiedlowe o bardzo małym natężeniu ruchu pojazdów. Przebiegająca w odległości ok. 150 m na południe ul. Niepodległości to droga wojewódzka nr 385, na której występuje dość duże natężenie ruchu. W sąsiedztwie punktu pomiarowego znajduje się głównie zabudowa jednorodzinna. Okoliczne budynki ogrzewane są przez indywidualne systemy grzewcze, opalane głównie węglem. Rozciągające się na północ od stacji pomiarowej zbocza wzgórz zdecydowanie utrudniają rozprzestrzenianie zanieczyszczeń. W tabeli 1 przedstawiono syntetyczne wyniki pomiarów stężeń pyłu zawieszonego PM10 na stacji monitoringu w Nowej Rudzie w latach 2004-2011, a na rysunku 5 pokazano przebieg dobowych wartości stężeń pyłu zawieszonego PM10 mierzonych na tej stacji w latach 2007-2011. 9

Rys. 3. Lokalizacja stacji monitoringu jakości powietrza atmosferycznego w Nowej Rudzie. Rozmieszczenie zabudowy mieszkaniowej oraz ukształtowanie terenu wokół stacji monitoringu jakości powietrza Rys. 4. Rozmieszczenie zabudowy mieszkaniowej dzielnicy Centrum oraz ukształtowanie terenu wokół stacji monitoringu jakości powietrza w Nowej Rudzie. Widok 3D w kierunku zachodnim. 10

2007-01-01 2007-02-01 2007-03-01 2007-04-01 2007-05-01 2007-06-01 2007-07-01 2007-08-01 2007-09-01 2007-10-01 2007-11-01 2007-12-01 2008-01-01 2008-02-01 2008-03-01 2008-04-01 2008-05-01 2008-06-01 2008-07-01 2008-08-01 2008-09-01 2008-10-01 2008-11-01 2008-12-01 2009-01-01 2009-02-01 2009-03-01 2009-04-01 2009-05-01 2009-06-01 2009-07-01 2009-08-01 2009-09-01 2009-10-01 2009-11-01 2009-12-01 2010-01-01 2010-02-01 2010-03-01 2010-04-01 2010-05-01 2010-06-01 2010-07-01 2010-08-01 2010-09-01 2010-10-01 2010-11-01 2010-12-01 2011-01-01 2011-02-01 2011-03-01 2011-04-01 2011-05-01 2011-06-01 2011-07-01 2011-08-01 2011-09-01 2011-10-01 2011-11-01 2011-12-01 Stężenie PM10 [ g/m 3 ] Tabela 1. Wyniki pomiarów stężeń pyłu zawieszonego PM10 na stacji monitoringu w Nowej Rudzie w latach 2004-2011 [źródło: WIOŚ Wrocław]. rok 2004 2005 2006 * 2007 2008 2009 2010 2011 średnie stężenie roczne [μg/m 3 ] 61 62 90 52 60 60 b.d. 62 średnie stężenie w sezonie grzewczym [μg/m 3 ] 84 86 132 64 83 84 b.d. 92 średnie stężenie w sezonie niegrzewczym [μg/m 3 ] 37 36 46 41 35 33 b.d. 28 minimalne stężenie 24-godzinne [μg/m 3 ] 8 11 8 4 10 10 b.d. 2 maksymalne stężenie 24-godzinne [μg/m 3 ] 376 238 450 191 267 327 b.d. 287 36 te maksymalne stężenie 24-godzinne [μg/m 3 ] 121 120 185 92 132 108 b.d. 134 częstość przekraczania dopuszczalnego stężenia 110 138 156 124 125 71 b.d. 139 24-godzinnego w ciągu roku częstość przekraczania poziomu alarmowego przez stężenia 24-godzinne w ciągu roku ** 5 13 b.d. 9 * seria pomiarowa o kompletności poniżej 75%, lecz wystarczająca do stwierdzenia przekroczenia dopuszczalnej liczby ponadnormatywnych przypadków stężeń 24-godzinnych w ciągu roku ** poziom alarmowy dla PM10 (200 μg/m3 dla 24-godzinnego okresu uśredniania wyników pomiarów) został wprowadzony w 2008 roku 300 Dobowe stężenia PM10 zmierzone na stacji monitoringu jakości powietrza w Nowej Rudzie, w latach 2007-2011 200 100 0 Rys. 5. Dobowe stężenia PM10 w Nowej Rudzie w latach 2007-2011 [źródło: WIOŚ Wrocław]. Mając na uwadze, że dla pyłu zawieszonego PM10 dopuszczalny poziom średnioroczny wynosi 40 μg/m 3, dopuszczalny poziom 24-godzinny wynosi 50 μg/m 3, a dopuszczalna częstość przekraczania 24-godzinnego poziomu dopuszczalnego to 35 razy w ciągu roku oraz 11

analizując wyniki pomiarów monitoringowych tego zanieczyszczenia na stacji w Nowej Rudzie należy stwierdzić, że na terenie miasta wszystkie wartości kryterialne są od wielu lat permanentnie przekraczane. Z przebiegu stężeń dobowych pokazanego na rysunku 5 wynika, że w tzw. sezonach grzewczych utrzymują się one praktycznie cały czas ponad poziomem dopuszczalnym, a przekraczanie wartości 200% normy, czyli 100 μg/m 3 nie należy do rzadkości. Do tych samych wniosków prowadzi analiza wielkości parametrów przedstawionych w tabeli 1. Jeżeli częstość przekraczania dopuszczalnego stężenia 24-godzinnego w ciągu roku wyniosła w latach 2004-2011 średnio 123 razy, to oznacza to, że w sezonie zimowym (bo oczywiście wtedy występują przekroczenia) dopuszczalne dobowe stężenia PM10 przekraczane są średnio przez okres ponad 4 miesięcy. Również poziomy stężeń notowane w tzw. sezonach niegrzewczych są bardzo wysokie. Wartość średniego stężenia w sezonie niegrzewczym na przestrzeni lat 2004-2011 wahała się w Nowej Rudzie od 28 do nawet 46 μg/m 3. Sytuacja ta spowodowana jest głównie lokalnymi warunkami ukształtowania terenu w mieście i w najbliższym jego sąsiedztwie, które to ukształtowanie przyczynia się do znacznego pogorszenia warunków rozprzestrzeniania się mas powietrza i tzw. przewietrzania. Równocześnie przeprowadzona dla 2007 roku analiza notowanych stężeń PM10 w powiązaniu z analizą danych meteorologicznych wykazała, że większość dni z przekroczeniami odnotowano w sytuacjach cisz atmosferycznych i słabych wiatrów (poniżej 1,5 m/s), kiedy utrudniona jest pozioma wymiana powietrza, co powoduje wzrost stężeń substancji w pobliżu niskich źródeł emisji. Podobny efekt następuje przy inwersjach temperatury lub stanach równowagi stałej tj. w sytuacjach wpływających niekorzystnie na pionową wymianę powietrza. 5. Metoda oceny emisji niskiej pyłu na obszarze gminy Do oceny stopnia zanieczyszczenia gminy Nowa Ruda pyłem PM10 i PM2,5 z ogrzewania mieszkań zastosowano metodykę opracowaną na potrzeby Projektu. Metodyka polegała na przeprowadzeniu szczegółowej inwentaryzacji zabudowy mieszkaniowej wraz z określeniem stopnia jej izolacji termicznej oraz struktury źródeł ciepła i paliw wykorzystywanych do ogrzewania mieszkań. Informacje te zostały opracowane na podstawie danych statystycznych pochodzących między innymi z Narodowego Spisu Powszechnego przeprowadzonego w 2002 roku. Dane te zostały przeszacowane do poziomu lat 2006 i 2007, a następnie przekazane gminie w celu weryfikacji i aktualizacji. Zweryfikowane dane zostały przyjęte do obliczenia emitowanych ładunków pyłu. Do obliczeń wielkości pyłu emitowanych z procesu ogrzewania mieszkań z terenu gminy wykorzystano opracowany w ramach Projektu program obliczeniowy tzw. kalkulator emisji. Wielkość narażenia mieszkańców oszacowano na podstawie obliczonych ładunków emisji pyłu PM10 i PM2,5 z obszaru całej gminy oraz z poszczególnych obszarów zabudowy mieszkaniowej oraz na podstawie wskaźników jednostkowego narażenia na emisję pyłu PM10 wyrażonych w g/mieszkańca i g/m 2 obszaru zabudowanego. W oparciu o te wskaźniki został przeprowadzony ranking mający na celu wytypowanie gmin o największym narażeniu na zanieczyszczenie pyłem PM10. W rezultacie wykonania tego rankingu gmina Nowa Ruda znalazła się w czołówce gmin z województwa dolnośląskiego i wyraziła zainteresowanie opracowaniem dla niej programu naprawczego. http://www.cleanborder.eu, zakładka: Aplikacje, zakładka: Kalkulator zużycia ciepła i emisji pyłu 12

Przed wykonaniem ostatecznej oceny rozkładu stężeń pyłu PM10 na terenie Nowej Rudy wykonano uszczegółowienie sporządzonej w pierwszej fazie Projektu inwentaryzacji emisji. W tym celu wykorzystano informacje uzyskane podczas spotkania w Urzędzie Gminy, dane zebrane podczas wizji lokalnej przeprowadzonej w terenie, podczas której oceniano budynki mieszkalne głównie pod względem ich izolacyjności cieplnej, dane o przebiegu sieci ciepłowniczej i sieci gazowej oraz zakupione dla terenu gminy następujące warstwy informacyjne GIS: mapa granic administracyjnych gminy oraz mapa granic obrębów/dzielnic; mapa w postaci wieloboku, mapa budynków zawierająca informacje na temat: adresu budynku, powierzchni użytkowej, funkcji ogólnej, funkcji szczegółowej, liczbie kondygnacji naziemnych i podziemnych, roku budowy, itp.; mapa w postaci wieloboków, mapa punktów adresowych zawierająca m.in. informacje na temat liczby lokali mieszkalnych, całkowitej liczby lokatorów; mapa w postaci punktów. Na podstawie tak zgromadzonych danych dla roku 2006 i 2007 wykonano szczegółową inwentaryzację źródeł emisji pyłu z ogrzewania mieszkań na terenie miasta, traktując każdy budynek jako oddzielne źródło punktowe i przypisując mu odpowiednią klasę ze względu na wysokość strat ciepła w budynku (rysunek 6) oraz odpowiedni rodzaj źródła ciepła (rysunek 7). Wykorzystując te dane przeprowadzono modelowanie rozkładów stężeń pyłu pochodzącego ze źródeł wykorzystywanych do ogrzewania mieszkań na obszarze gminy dla dwóch lat, roku 2006 i 2007. Do modelowania stężeń pyłu użyty został model CALPUFF. Aby realistycznie odtworzyć stężenia pyłu, którego źródłem są emisje z instalacji grzewczych w budynkach mieszkalnych, w procesie modelowania stężeń zanieczyszczeń wprowadzono emisję pyłu jako funkcję temperatury otoczenia. W wyniku modelowania otrzymano 1-godzinne stężenia pyłu PM10 i PM2,5 w siedmiu punktach receptorowych zlokalizowanych tak, jak pokazano to na rysunkach 6 i 7. Rozmieszczenie i ilość punktów receptorowych wynikała z faktu, iż w celu dalszej analizy możliwości redukcji emisji pyłu ze źródeł grzewczych gminę podzielono na 5 obszarów: Drogosław - część północną, Drogosław część południową, Zatorze, Centrum oraz Słupiec (rysunki 6 i 7). Dla każdego obszaru wybrano po jednym, reprezentatywnym punkcie receptorowym, a w przypadku dzielnicy Centrum były to trzy receptory. Następnie analizie poddano wyniki obliczeń stężeń dobowych pyłu PM10. Ograniczenie dalszej analizy jedynie do pyłu PM10 wynikało z faktu, iż dla pyłu PM2,5 nie są normowane wartości stężenia dobowego, jak również częstość przekraczania dopuszczalnego stężenia dobowego w ciągu roku. W poszczególnych punktach receptorowych wyznaczono również wartości 36-tego najwyższego 24-godzinnego stężenia PM10. Ponieważ wielkości stężeń uzyskane dla roku 2006 były wyższe niż w 2007 dalszą analizę ograniczono do roku 2006 jako przypadku mniej korzystnego. Na podstawie wyników przeprowadzonych analiz na terenie miasta wytypowano obszary wymagające działań naprawczych pod kątem redukcji emisji z ogrzewania mieszkań. Natomiast w celu wyznaczenia wielkości wymaganej redukcji w niniejszym Programie przyjęto proporcjonalność wielkości stężenia do wielkości emisji oraz założono, że stężenia PM10 powodowane emisją z procesów grzewczych nie mogą wypełniać więcej niż połowę dobowej wartości dopuszczalnej PM10, czyli że wartości średniego stężenia w ciągu doby nie mogą przekraczać 25 g/m 3, pozostawiając niejako drugą część wartości dopuszczalnej dla http://www.cleanborder.eu/kml/czpl_iem.php?gmnid=020804&yr=2006&lg=pl S. Hławiczka, Cz. Kliś, E. Strzelecka-Jastrząb, M. Cenowski, J. Bronder, K. Korszun, Nowe podejście do oceny niskiej emisji z ogrzewania mieszkań w kształtowaniu stężeń pyłu na obszarze gminy. II. Modelowanie stężeń pyłu, Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych, 2012, w druku. 13

pozostałych źródeł emisji pyłu (np. punktowych, liniowych, pozostałych źródeł powierzchniowych, pylenia wtórnego, napływów). Rys. 6. Inwentaryzacja budynków mieszkalnych ze względu na straty ciepła na terenie miasta Nowa Ruda w 2006 roku. 14

Rys. 7. Inwentaryzacja budynków mieszkalnych ze względu na rodzaj źródła ciepła na terenie miasta Nowa Ruda w 2006 roku. 15

Następnie zaproponowano możliwe warianty działań naprawczych. W rozpatrywanych wariantach brano pod uwagę następujące rodzaje działań prowadzących do ograniczenia emisji pyłu: pełne ocieplenie mieszkań o dużych, częściowe ocieplenie mieszkań o dużych, podłączenie mieszkań ogrzewanych piecami węglowymi do nitki ciepłowniczej, wyposażenie mieszkań ogrzewanych piecami węglowymi w ogrzewanie elektryczne, wyposażenie mieszkań ogrzewanych z indywidualnej kotłowni węglowej starego typu w kocioł z automatycznym sterowaniem, wyposażenie mieszkań ogrzewanych z indywidualnej kotłowni węglowej starego typu w kocioł gazowy, wyposażenie mieszkań ogrzewanych z indywidualnej kotłowni węglowej starego typu w kocioł olejowy. 6. Charakterystyka źródeł emisji niskiej Obszary emisji niskiej odpowiedzialne za zanieczyszczenie pyłem Obszary zabudowy mieszkaniowej odpowiedzialne za zanieczyszczenie powietrza pyłem z procesów ogrzewania mieszkań na terenie gminy miejskiej Nowa Ruda przedstawiono na rysunkach 6 i 7. Natomiast przestrzenne rozmieszczenie zabudowy mieszkaniowej w stosunku do ukształtowania terenu w trzech głównych dzielnicach miasta: Centrum, Słupcu i Drogosławiu przedstawiono na trójwymiarowych mapach (odpowiednio rysunki 8, 9, i 10). Rozmieszczenie zabudowy mieszkaniowej dzielnicy Centrum w Nowej Rudzie Rys. 8. Rozmieszczenie zabudowy mieszkaniowej dzielnicy Centrum w stosunku do ukształtowania terenu tej dzielnicy. Widok 3D w kierunku północnym. 16

Rozmieszczenie zabudowy mieszkaniowej dzielnicy Słupiec w Nowej Rudzie Rys. 9. Rozmieszczenie zabudowy mieszkaniowej dzielnicy Słupiec w stosunku do ukształtowania terenu tej dzielnicy. Widok 3D w kierunku wschodnim. Rozmieszczenie zabudowy mieszkaniowej dzielnicy Drogosław w Nowej Rudzie Rys.10. Rozmieszczenie zabudowy mieszkaniowej dzielnicy Drogosław w stosunku do ukształtowania terenu tej dzielnicy. Widok 3D w kierunku północno-zachodnim. 17

Wielkość emisji pyłu W tabelach 2 i 3 zaprezentowano zbiorcze wyniki szczegółowej inwentaryzacji mieszkań i ogrzewających je źródeł ciepła dla roku 2006. Analogiczny zestaw danych dla roku 2007 przedstawiono w tabelach 4 i 5. Tabela 2. Zapotrzebowanie w mieszkaniach na terenie miasta Nowa Ruda w 2006 roku. 1 2 3 Rodzaj mieszkania Mieszkania o małych Mieszkania o średnich Mieszkania o dużych Wskaźnik zapotrzebowania [W/m 2 ºK] D21 [h ºK] Zapotrzebowanie [GJ/m 2 ] Powierzchnia mieszkań [m 2 ] Całkowite zapotrzebowanie [GJ] 1,1 109977 0,435513 190861 83122 1,6 109977 0,633471 78858 49954 2,5 109977 0,989794 292931 289941 4 Ogółem 562650 423018 Tabela 3. Inwentaryzacja instalacji grzewczych, zużycie paliw oraz emisja pyłu na terenie miasta Nowa Ruda w 2006 roku. Lp. Rodzaj ogrzewania mieszkania: Powierzchnia ogrzewana [m 2 ] Zużycie paliwa [GJ] EF10 [g/gj] Emisja PM10 [kg] EF2,5 [g/gj] Emisja PM2,5 [kg] 1 Ogrzewanie centralne z sieci 150 820 0 0,00 0 0,00 0 Piece węglowe (kaflowe, żeliwne, 2 kuchenne itp.) 146 275 244 893 450,00 110 202 438,00 107 263 Tradycyjne kotłownie węglowe starego 3 typu 154 795 223 340 460,00 102 736 448,00 100 056 Tradycyjne kotłownie węglowe nowego 4 typu 22 380 23 541 130,00 3 060 121,00 2 848 Kotłownie węglowe z automatycznym 5 sterowaniem 55 950 54 036 70,00 3 783 61,00 3 296 6 Urządzenia grzewcze na paliwa gazowe 13 125 10 270 0,50 5 0,50 5 7 Kotłownie olejowe 8 328 7 603 3,00 23 2,70 21 8 Kotłownie spalające biomasę 0 0 90,00 0 85,00 0 9 Elektryczne urządzenia grzewcze 10 977 0 0,00 0 0,00 0 10 Ogółem 562 650 563 683 219 809 213 490 18

Tabela 4. Zapotrzebowanie w mieszkaniach na terenie miasta Nowa Ruda w 2007 roku. 1 2 3 Rodzaj mieszkania Mieszkania o małych Mieszkania o średnich Mieszkania o dużych Wskaźnik zapotrzebowania [W/m 2 ºK] D21 [h ºK] Zapotrzebowanie [GJ/m 2 ] Powierzchnia mieszkań [m 2 ] Całkowite zapotrzebowanie [GJ] 1,1 102302 0,405118 190861 77321 1,6 102302 0,589263 78858 46468 2,5 102302 0,920723 292931 269708 4 Ogółem 562650 393498 Tabela 5. Inwentaryzacja instalacji grzewczych, zużycie paliw oraz emisja pyłu na terenie miasta Nowa Ruda w 2007 roku. Lp. Rodzaj ogrzewania mieszkania: Powierzchnia ogrzewana [m 2 ] Zużycie paliwa [GJ] EF10 [g/gj] Emisja PM10 [kg] EF2,5 [g/gj] Emisja PM2,5 [kg] 1 Ogrzewanie centralne z sieci 150 820 0 0,00 0 0,00 0 Piece węglowe (kaflowe, żeliwne, 2 kuchenne itp.) 146 275 219 508 450,00 98 779 438,00 96 145 Tradycyjne kotłownie węglowe starego 3 typu 154 795 203 602 460,00 93 657 448,00 91 214 Tradycyjne kotłownie węglowe nowego 4 typu 22 380 21 405 130,00 2 783 121,00 2 590 Kotłownie węglowe z automatycznym 5 sterowaniem 55 950 49 171 70,00 3 442 61,00 2 999 6 Urządzenia grzewcze na paliwa gazowe 13 125 10 145 0,50 5 0,50 5 7 Kotłownie olejowe 8 328 7 500 3,00 23 2,70 20 8 Kotłownie spalające biomasę 0 0 90,00 0 85,00 0 9 Elektryczne urządzenia grzewcze 10 977 0 0,00 0 0,00 0 10 Ogółem 562 650 511 331 198 688 192 973 Ponieważ, jak opisano to w rozdziale 5, dalsze rozważania przeprowadzone w ramach niniejszego Programu ograniczono do pyłu PM10 i roku 2006, w poniższych tabelach (tabele 6 15) przedstawiono wyniki szczegółowej inwentaryzacji źródeł emisji z ogrzewania mieszkań dla pyłu zwieszonego PM10 i 2006 roku odrębnie dla każdego z pięciu obszarów, wyodrębnionych w celu dalszej, szczegółowej analizy, na terenie gminy miejskiej Nowa Ruda. 19

Tabela 6. Zapotrzebowanie w mieszkaniach na terenie dzielnicy Centrum w 2006 roku. 1 2 3 Rodzaj mieszkania Mieszkania o małych Mieszkania o średnich Mieszkania o dużych Wskaźnik zapotrzebowania [W/m 2 ºK] D21 [h ºK] Zapotrzebowanie [GJ/m 2 ] Powierzchnia mieszkań [m 2 ] Całkowite zapotrzebowanie [GJ] 1,1 109977 0,435513 64439 28064 1,6 109977 0,633471 56042 35501 2,5 109977 0,989794 116233 115047 4 Ogółem 236714 178612 Tabela 7. Inwentaryzacja instalacji grzewczych, zużycie paliw oraz emisja pyłu na terenie dzielnicy Centrum w 2006 roku. Rodzaj ogrzewania mieszkania: Powierzchnia ogrzewana [m 2 ] Zużycie paliwa [GJ] EF [g/gj] Emisja PM10 [kg] 1 Ogrzewanie centralne z sieci 43 566 0 0,00 0 2 Piece węglowe (kaflowe, żeliwne, kuchenne itp.) 84 054 134 413 450,00 60 486 3 Tradycyjne kotłownie węglowe starego typu 61 512 87 769 460,00 40 374 4 Tradycyjne kotłownie węglowe nowego typu 8 893 9 280 130,00 1 206 5 Kotłownie węglowe z automatycznym sterowaniem 22 233 21 219 70,00 1 485 6 Urządzenia grzewcze na paliwa gazowe 7 875 6 383 0,50 3 7 Kotłownie olejowe 3 702 3 250 3,00 10 8 Kotłownie spalające biomasę 0 0 90,00 0 9 Elektryczne urządzenia grzewcze 4 879 0 0,00 0 10 Ogółem 236 714 262 314 103 564 20

Tabela 8. Zapotrzebowanie w mieszkaniach na terenie dzielnicy Słupiec w 2006 roku. 1 2 3 Rodzaj mieszkania Mieszkania o małych Mieszkania o średnich Mieszkania o dużych Wskaźnik zapotrzebowania [W/m 2 ºK] D21 [h ºK] Zapotrzebowanie [GJ/m 2 ] Powierzchnia mieszkań [m 2 ] Całkowite zapotrzebowanie [GJ] 1,1 109977 0,435513 117527 51185 1,6 109977 0,633471 12487 7910 2,5 109977 0,989794 100449 99424 4 Ogółem 230463 158519 Tabela 9. Inwentaryzacja instalacji grzewczych, zużycie paliw oraz emisja pyłu na terenie dzielnicy Słupiec w 2006 roku. Rodzaj ogrzewania mieszkania: Powierzchnia ogrzewana [m 2 ] Zużycie paliwa [GJ] EF [g/gj] Emisja PM10 [kg] 1 Ogrzewanie centralne z sieci 107 254 0 0,00 0 2 Piece węglowe (kaflowe, żeliwne, kuchenne itp.) 26 444 40 926 450,00 18 417 3 Tradycyjne kotłownie węglowe starego typu 57 158 73 674 460,00 33 890 4 Tradycyjne kotłownie węglowe nowego typu 8 264 7 682 130,00 999 5 Kotłownie węglowe z automatycznym sterowaniem 20 659 17 929 70,00 1 255 6 Urządzenia grzewcze na paliwa gazowe 5 250 3 887 0,50 2 7 Kotłownie olejowe 2 344 1 827 3,00 5 8 Kotłownie spalające biomasę 0 0 90,00 0 9 Elektryczne urządzenia grzewcze 3 090 0 0,00 0 10 Ogółem 230 463 145 925 54 568 21

Tabela 10. Zapotrzebowanie w mieszkaniach na terenie obszaru Zatorze w 2006 roku. 1 2 3 Rodzaj mieszkania Mieszkania o małych Mieszkania o średnich Mieszkania o dużych Wskaźnik zapotrzebowania [W/m 2 ºK] D21 [h ºK] Zapotrzebowanie [GJ/m 2 ] Powierzchnia mieszkań [m 2 ] Całkowite zapotrzebowanie [GJ] 1,1 109977 0,435513 191 83 1,6 109977 0,633471 0 0 2,5 109977 0,989794 6709 6641 4 Ogółem 6900 6724 Tabela 11. Inwentaryzacja instalacji grzewczych, zużycie paliw oraz emisja pyłu na terenie obszaru Zatorze w 2006 roku. Rodzaj ogrzewania mieszkania: Powierzchnia ogrzewana [m 2 ] Zużycie paliwa [GJ] EF [g/gj] Emisja PM10 [kg] 1 Ogrzewanie centralne z sieci 0 0 0,00 0 2 Piece węglowe (kaflowe, żeliwne, kuchenne itp.) 353 1 122 450,00 505 3 Tradycyjne kotłownie węglowe starego typu 4 181 7 650 460,00 3 519 4 Tradycyjne kotłownie węglowe nowego typu 605 748 130,00 97 5 Kotłownie węglowe z automatycznym sterowaniem 1 511 1 710 70,00 120 6 Urządzenia grzewcze na paliwa gazowe 0 0 0,50 0 7 Kotłownie olejowe 108 161 3,00 0 8 Kotłownie spalające biomasę 0 0 90,00 0 9 Elektryczne urządzenia grzewcze 142 0 0,00 0 10 Ogółem 6 900 11 391 4 241 22

Tabela 12. Zapotrzebowanie w mieszkaniach na terenie obszaru Drogosław część północna w 2006 roku. 1 2 3 Rodzaj mieszkania Mieszkania o małych Mieszkania o średnich Mieszkania o dużych Wskaźnik zapotrzebowania [W/m 2 ºK] D21 [h ºK] Zapotrzebowanie [GJ/m 2 ] Powierzchnia mieszkań [m 2 ] Całkowite zapotrzebowanie [GJ] 1,1 109977 0,435513 6749 2939 1,6 109977 0,633471 3939 2495 2,5 109977 0,989794 42846 42409 4 Ogółem 53534 47843 Tabela 13. Inwentaryzacja instalacji grzewczych, zużycie paliw oraz emisja pyłu na terenie obszaru Drogosław część północna w 2006 roku. Rodzaj ogrzewania mieszkania: Powierzchnia ogrzewana [m 2 ] Zużycie paliwa [GJ] EF [g/gj] Emisja PM10 [kg] 1 Ogrzewanie centralne z sieci 0 0 0,00 0 2 Piece węglowe (kaflowe, żeliwne, kuchenne itp.) 19 498 36 025 450,00 16 211 3 Tradycyjne kotłownie węglowe starego typu 21 893 36 020 460,00 16 569 4 Tradycyjne kotłownie węglowe nowego typu 3 165 3 774 130,00 491 5 Kotłownie węglowe z automatycznym sterowaniem 7 913 8 787 70,00 615 6 Urządzenia grzewcze na paliwa gazowe 0 0 0,50 0 7 Kotłownie olejowe 459 592 3,00 2 8 Kotłownie spalające biomasę 0 0 90,00 0 9 Elektryczne urządzenia grzewcze 605 0 0,00 0 10 Ogółem 53 534 85 198 33 888 23

Tabela 14. Zapotrzebowanie w mieszkaniach na terenie obszaru Drogosław część południowa w 2006 roku. 1 2 3 Rodzaj mieszkania Mieszkania o małych Mieszkania o średnich Mieszkania o dużych Wskaźnik zapotrzebowania [W/m 2 ºK] D21 [h ºK] Zapotrzebowanie [GJ/m 2 ] Powierzchnia mieszkań [m 2 ] Całkowite zapotrzebowanie [GJ] 1,1 109977 0,435513 1954 851 1,6 109977 0,633471 6390 4048 2,5 109977 0,989794 26694 26422 4 Ogółem 35038 31320 Tabela 15. Inwentaryzacja instalacji grzewczych, zużycie paliw oraz emisja pyłu na terenie obszaru Drogosław część południowa w 2006 roku. Rodzaj ogrzewania mieszkania: Powierzchnia ogrzewana [m 2 ] Zużycie paliwa [GJ] EF [g/gj] Emisja PM10 [kg] 1 Ogrzewanie centralne z sieci 0 0 0,00 0 2 Piece węglowe (kaflowe, żeliwne, kuchenne itp.) 15 925 32 408 450,00 14 584 3 Tradycyjne kotłownie węglowe starego typu 10 051 18 227 460,00 8 384 4 Tradycyjne kotłownie węglowe nowego typu 1 453 2 058 130,00 268 5 Kotłownie węglowe z automatycznym sterowaniem 3 633 4 391 70,00 307 6 Urządzenia grzewcze na paliwa gazowe 0 0 0,50 0 7 Kotłownie olejowe 1 715 1 774 3,00 5 8 Kotłownie spalające biomasę 0 0 90,00 0 9 Elektryczne urządzenia grzewcze 2 261 0 0,00 0 10 Ogółem 35 038 58 858 23 548 Informacje o napływie zanieczyszczeń pyłowych Zakres tematyczny Projektu dotyczy emisji ze ściśle zdefiniowanej grupy źródeł emisji małych źródeł ciepła do ogrzewania mieszkań. Dla tych źródeł wykonano inwentaryzację emisji pyłu oraz obliczenia rozkładów stężeń. Modelowanie rozkładu stężeń dotyczyło obszarów pojedynczych gmin, a wpływ źródeł zlokalizowanych na sąsiadujących obszarach nie był uwzględniany. Powodem zastosowania takiej właśnie metodyki obliczeń było przyjęcie założenia, że udział tych źródeł w napływie jest pomijalny ze względu na niski poziom wylotu spalin, który dla zdecydowanej większości tych źródeł nie przekracza 10 m. 7. Analiza uwarunkowań emisji niskiej pyłów z ogrzewania mieszkań Jak już opisano to w rozdziale 5 niniejszego Programu na podstawie danych uzyskanych w wyniku szczegółowej inwentaryzacji wykonano modelowanie rozkładu stężeń zanieczyszczeń pyłowych powodowanych emisją pyłu pochodzącą z procesów ogrzewania mieszkań. 24

2006-01-01 2006-01-16 2006-01-31 2006-02-15 2006-03-02 2006-03-17 2006-04-01 2006-04-16 2006-09-01 2006-09-16 2006-10-01 2006-10-16 2006-10-31 2006-11-15 2006-11-30 2006-12-15 2006-12-30 2007-01-14 2007-01-29 2007-02-13 2007-02-28 2007-03-15 2007-03-30 2007-04-14 2007-04-29 2007-09-14 2007-09-29 2007-10-14 2007-10-29 2007-11-13 2007-11-28 2007-12-13 2007-12-28 Stężenie PM10 [ g/m 3 ] 2006-01-01 2006-01-16 2006-01-31 2006-02-15 2006-03-02 2006-03-17 2006-04-01 2006-04-16 2006-09-01 2006-09-16 2006-10-01 2006-10-16 2006-10-31 2006-11-15 2006-11-30 2006-12-15 2006-12-30 2007-01-14 2007-01-29 2007-02-13 2007-02-28 2007-03-15 2007-03-30 2007-04-14 2007-04-29 2007-09-14 2007-09-29 2007-10-14 2007-10-29 2007-11-13 2007-11-28 2007-12-13 2007-12-28 2006-01-01 2006-01-16 2006-01-31 2006-02-15 2006-03-02 2006-03-17 2006-04-01 2006-04-16 2006-09-01 2006-09-16 2006-10-01 2006-10-16 2006-10-31 2006-11-15 2006-11-30 2006-12-15 2006-12-30 2007-01-14 2007-01-29 2007-02-13 2007-02-28 2007-03-15 2007-03-30 2007-04-14 2007-04-29 2007-09-14 2007-09-29 2007-10-14 2007-10-29 2007-11-13 2007-11-28 2007-12-13 2007-12-28 Stężenie PM10 [ g/m 3 ] Stężenie PM10 [ g/m 3 ] 2006-01-01 2006-01-16 2006-01-31 2006-02-15 2006-03-02 2006-03-17 2006-04-01 2006-04-16 2006-09-01 2006-09-16 2006-10-01 2006-10-16 2006-10-31 2006-11-15 2006-11-30 2006-12-15 2006-12-30 2007-01-14 2007-01-29 2007-02-13 2007-02-28 2007-03-15 2007-03-30 2007-04-14 2007-04-29 2007-09-14 2007-09-29 2007-10-14 2007-10-29 2007-11-13 2007-11-28 2007-12-13 2007-12-28 2006-01-01 2006-01-16 2006-01-31 2006-02-15 2006-03-02 2006-03-17 2006-04-01 2006-04-16 2006-09-01 2006-09-16 2006-10-01 2006-10-16 2006-10-31 2006-11-15 2006-11-30 2006-12-15 2006-12-30 2007-01-14 2007-01-29 2007-02-13 2007-02-28 2007-03-15 2007-03-30 2007-04-14 2007-04-29 2007-09-14 2007-09-29 2007-10-14 2007-10-29 2007-11-13 2007-11-28 2007-12-13 2007-12-28 Stężenie PM10 [ g/m 3 ] Stężenie PM10 [ g/m 3 ] W wyniku modelowania otrzymano 1-godzinne stężenia pyłu PM10 i PM2,5 w przyjętych punktach receptorowych. Wyniki te poddano wielokierunkowej analizie. Na pierwszym etapie tej analizy z otrzymanych stężeń 1-godzinnych pyłu PM10 wyznaczono stężenia dobowe, które dla okresów grzewczych 2006 i 2007 roku, w punktach receptorowych reprezentatywnych dla poszczególnych pięciu wyodrębnionych do analizy obszarów gminy, przedstawiono na rysunku 11. 250 200 Modelowane, dobowe stężenia PM10 Nowa Ruda - Drogosław - część północna - punkt receptorowy 6195 okresy grzewcze w 2006 i 2007 roku 250 200 Modelowane, dobowe stężenia PM10 Nowa Ruda - Drogosław - część południowa - punkt receptorowy 2 okresy grzewcze w 2006 i 2007 roku 150 150 100 100 50 50 0 0 250 200 Modelowane, dobowe stężenia PM10 Nowa Ruda - Zatorze - punkt receptorowy 6141 okresy grzewcze w 2006 i 2007 roku 250 200 Modelowane, dobowe stężenia PM10 Nowa Ruda - Centrum - punkt receptorowy 3357 okresy grzewcze w 2006 i 2007 roku 150 150 100 100 50 50 0 0 250 200 Modelowane, dobowe stężenia PM10 Nowa Ruda - Słupiec - punkt receptorowy 3203 okresy grzewcze w 2006 i 2007 roku 150 100 50 0 Rys. 11. Dobowe stężenia PM10 powodowane emisją z ogrzewania mieszkań dla okresów grzewczych 2006 i 2007 roku (oddzielonych od siebie na osi czasu liniami przerywanymi) w poszczególnych punktach receptorowych reprezentatywnych dla wydzielonych na terenie miasta Nowa Ruda pięciu obszarów. Przedstawione na powyższych wykresach wielkości stężeń 24-godzinnych wyraźnie wyróżniają się na trzech z pięciu przedstawionych obszarów gminy, z dużą częstością w okresach grzewczych przekraczając dopuszczalny poziom dobowy PM10 (zaznaczony na wykresach czerwoną linią). Na kolejnym etapie analizy otrzymanych wyników modelowania w poszczególnych punktach receptorowych reprezentatywnych dla wydzielonych obszarów wyznaczono wartości 36-tego najwyższego 24-godzinnego stężenia PM10, które to wartości przedstawiono w tabeli 16. 25

Tabela 16. Zestawienie wartości 36-tych najwyższych stężeń dobowych PM10 w 2006 roku w poszczególnych punktach receptorowych na analizowanych obszarach gminy wraz z proponowanymi wartościami redukcji emisji. Nazwa obszaru Numer receptora Wartość 36-tego najwyższego stężenia 24-godzinnego PM10 w 2006 roku, [g/m 3 ] Wielkość proponowanej redukcji emisji PM10 Drogosław - część północna 6195 63 60% Drogosław - część południowa 2 13 - Zatorze 6141 14-1 41 Centrum 3357 48 48% 6107 20 Słupiec 3203 73 66% Także w tym przypadku wartości 36-tego najwyższego stężenia PM10 były znacząco wyższe w przypadku trzech z pięciu analizowanych obszarów. Były to oczywiście te same obszary jak w przypadku stężeń analizowanych na rysunku 11. Wynika stąd, że dla trzech z pięciu obszarów miasta konieczna jest znacząca redukcja emisji pyłu z procesów ogrzewania mieszkań. Obszary te to dzielnice Centrum i Słupiec oraz północna część dzielnicy Drogosław. Jak już wyjaśniono w rozdziale 5 niniejszego Programu, w celu wyznaczenia wielkości wymaganej redukcji w programie przyjęto proporcjonalność wielkości stężenia do wielkości emisji oraz założono, że dla stężeń PM10 powodowanych emisją z procesów grzewczych dobowa wielkość dyspozycyjna wynosi 25 g/m 3. Przy tak przyjętych założeniach konieczną do zredukowania wielkość emisji PM10 dla trzech obszarów gminy wymagających działań naprawczych ustalono na następującym poziomie: w dzielnicy Centrum konieczna jest 48% redukcja emisji pyłu zawieszonego PM10 w stosunku do wielkości emisji zinwentaryzowanej w tym obszarze gminy dla roku 2006, czyli do poziomu 53 850 kg/rok, w dzielnicy Słupiec konieczna jest 66% redukcja emisji pyłu zawieszonego PM10 w stosunku do wielkości emisji zinwentaryzowanej w tym obszarze gminy dla roku 2006, czyli do poziomu 18 550 kg/rok, w północnej części dzielnicy Drogosław konieczna jest 60% redukcja emisji pyłu zawieszonego PM10 w stosunku do wielkości emisji zinwentaryzowanej w tym obszarze gminy dla roku 2006, czyli do poziomu 13 550 kg/rok. Aby lepiej ukierunkować potrzebne działania, dla każdego punktu receptorowego przeanalizowano kierunki napływu na punkt 1-godzinnych strumieni pyłu, w których stężenie przekraczało założoną w Programie wartość dyspozycyjną 25 g/m 3, tak by zidentyfikować rejony dzielnicy, w których podjęcie działań byłoby szczególnie wskazane. Róże tak zdefiniowanych kierunków napływu przedstawiono odpowiednio: na rysunkach 12 dla dzielnicy Centrum, na rysunku 13 dla dzielnicy Słupiec oraz na rysunku 14 dla północnej części dzielnicy Drogosław. 26

W N 200 150 100 50 0 E S Rys. 12. Kierunki napływu strumieni 1-godzinnych pyłu PM10 o stężeniach przekraczających 25 g/m 3 na punkt receptorowy 1 w dzielnicy Centrum (2006 rok). 200 150 100 50 W 0 E S Rys. 13. Kierunki napływu strumieni 1-godzinnych pyłu PM10 o stężeniach przekraczających 25 g/m 3 na punkt receptorowy 3203 w dzielnicy Słupiec (2006 rok). 27