Strona1 EKSPERTYZA stwierdzająca stan zachowania drzew pomnikowych na terenie gminy Wieliszew Nr EKO/42/14/2011 Gatunek: Jesion wyniosły, Fraxinus excelsior Lp. / nr ew. zabytku: 14 / 392 Miejscowość: Wieliszew Autorzy opracowania: Mgr inż. Zbigniew Chachulski Mgr inż. Justyna Chachulska-Robaczewska 30 listopad 2011r Stare drzewa są nie tylko pomnikami naszej przyrody, ale i naszej kultury. Warto je ochraniać, warto je oglądać, warto o nich wiedzieć (Andrzejewski 1994).
Strona2 I. WSTĘP Przedmiot ekspertyzy stanowi jesion wyniosły, Fraxinus excelsior rosnący w miejscowości Wieliszew. Przedmiotowe drzewo jest pomnikiem przyrody o nr ew. 392. Niniejsza ekspertyza ma na celu szczegółową ocenę stanu zachowania pomnika oraz wskazanie wytycznych do jego pielęgnacji. 1. Podstawa formalno-merytoryczna ekspertyzy 1.1. Umowa nr 80/2011, zawarta w dniu 26.09.2011r między Gminą Wieliszew z siedzibą przy ul. Modlińskiej 1 w Wieliszewie, reprezentowaną przez Wójta Gminy, pana Pawła Andrzeja Kownackiego. 1.2. Załącznik nr 1 do powyższej umowy, zawierający tabelę z wytycznymi (wykaz zleconych pomników przyrody łącznie 17 szt. drzew). 1.3. Prace terenowe prowadzone w dniach 12-18 października 2011r. 2. Metodyka 2.1. Dokładną lokalizację każdego drzewa w terenie podano opisowo, graficznie (mapa lub plan terenu) oraz przy pomocy współrzędnych geograficznych GPS. UWAGA! w przypadku niektórych drzew, mogą wystąpić niewielkie przesunięcia względem współrzędnych rzeczywistych, spowodowane trudnością odczytania danych GPS między zwartym drzewostanem. 2.2. Pomiary parametrów drzewa takich jak: obwód pnia na wysokości 130cm, wysokość mierzona przy pomocy dalmierza, średnice korony, mierzone z 4 stron świata. 2.3. Sprawdzenie warunków siedliskowych w rejonie rzutu korony drzewa. Dokonanie pomiaru poziomu kwasowości gleby (ph), przez pobranie próbek gleby na głębokości 10cm w bezpośrednim otoczeniu drzewa, a następnie mierzono ph za pomocą kwasomierza glebowego z płynem Helliga. Sprawdzenie rodzaju pokrycia terenu oraz stopnia jego ubicia. 2.4. Badanie statyki drzewa. Brano tu pod uwagę przede wszystkim takie cechy jak: stopień odchylenia od pionu, rozmieszczenie i kształt korony, stan techniczny drewna w pniu i konarach konstrukcyjnych. Przyjęto następującą klasyfikację: statyka prawidłowa drzewa o nieznacznym odchyleniu od pionu (do 10st), prawidłowo rozmieszczona korona (równomiernie rozmieszczona masa liściowa), dobry stan techniczny drewna (brak rozległych ubytków w drewnie) lub statyka zachwiana. UWAGA! W przypadkach uzasadnionych, stan wnętrza pni drzewa badano przy pomocy rezystografu RESI F-500 IML. Odwierty wykonano tylko przy tych drzewach, przy których było to niezbędne dla stwierdzenia stanu zachowania wnętrza pnia. 2.5. Szczegółowa ocena wizualna stanu drzewa (z podziałem na pień, koronę i korzenie), pod kątem jego zdrowotności i stopnia zagrożenia dla otoczenia. 2.6. Klasyfikacja sylwetki korony. Klasyfikację podzielono na dwie grupy; pod względem kształtu oraz stopnia zagęszczenia korony. Przyjęto następującą klasyfikację typów koron:
Strona3 Kształt: kolista, jajowata, sercowata, parasolowata, miotlasta, stożkowata, wrzecionowata, wąska (kolumnowa), nieregularna, zdeformowana. Stopień zagęszczenia: ażurowa / nadmiernie zagęszczona / zwarta (prawidłowa - równomiernie rozmieszczona masa liściowa) 2.7. Ocena witalności korony drzewa wg skali Roloffa: Stopień 0 drzewo witalne (faza witalności) - strefa wierzchołkowa drzewa złożona z gęstej sieci równomiernie rozmieszczonych długopędów) Stopień 1 drzewo osłabione (faza degeneracji) w strefie wierzchołkowej długopędy rozmieszczone rzadziej, występują nieliczne luki korony. Stopień 2 drzewo uszkodzone (faza stagnacji) na obrzeżach korony widoczne struktury miotlaste, liczne luki we wnętrzu korony, korona zdominowana niemal wyłącznie przez krótkopędy Stopień 3 drzewo obumierające (faza rezygnacji) korona składa się z oddzielnych części (nie tworzy zwartej masy), i jest złożona niemal wyłącznie z grubych gałęzi, wierzchołek obumiera. 2.8. Klasyfikacja (waloryzacja) całego drzewa pod względem stanu zachowania wg czterostopniowej skali, przyjętej przez autorów niniejszego opracowania. Poniżej opisano cechy, które wykazują pomniki z poszczególnych grup. Grupa I drzewa okazowe Do tej grupy zakwalifikowano pomniki, wyróżniające się następującymi cechami: stopień 0 witalności korony wg Roloffa, drzewo witalne (faza witalności) dopuszczalna ilość suszu: nie więcej niż 10% szczególnie duże rozmiary, okazale rozbudowana, regularna korona bardzo dobry stan zdrowotny: brak ubytków (lub obecność wyłącznie ubytków całkowicie/prawie całkowicie zabliźnionych), prawidłowa statyka, brak szkodników i chorób) prawidłowa forma pnia i korony lub nieznaczna deformacja Drzewa zakwalifikowane do tej grupy (poza ewentualnym usunięciem suszu) nie wymagały w chwili oględzin wykonania innych zabiegów pielęgnacyjnych. Z uwagi na ich szczególną wartość przyrodniczą egzemplarze te wymagają szczególnej ochrony! Grupa II drzewa w dobrym stanie zdrowotnym Do tej grupy zakwalifikowano pomniki, wyróżniające się następującymi cechami: stopień 0-1 witalności korony wg Roloffa, drzewo osłabione (faza degeneracji) dopuszczalna ilość suszu: 11-20% pojedyncze, niewielkie ubytki dopuszcza się obecność patogenów, nie wpływających w sposób istotny na stan zdrowotny drzewa
Strona4 niewielka deformacja pnia (odchylenie od pionu nie większe niż 10st), nie powodujące znacznego zaburzenia statyki całego drzewa) dopuszcza się niewielkie zaburzenia formy pnia i/lub korony Drzewa zakwalifikowane do tej grupy, wymagają niewielkich zabiegów pielęgnacyjnych lub polepszenia warunków siedliskowych, lecz po ich wykonaniu mają szansę powrotu do optymalnej fazy witalności (0). Egzemplarze te przy normalnych warunkach atmosferycznych nie powinny stwarzać zagrożenia dla otoczenia. UWAGA! w przypadku, kiedy przy drzewie nie zostaną wykonane stosowne zabiegi pielęgnacyjne, jego stan będzie się pogarszał - niebezpieczeństwo przejścia do niższej fazy witalności korony (2). Grupa III drzewa w złym stanie zdrowotnym Do tej grupy zakwalifikowano pomniki, wyróżniające się następującymi cechami: stopień 1-2 witalności korony wg Roloffa drzewo uszkodzone (faza stagnacji) ilość suszu: 21-50% liczne / dość znacznej wielkości ubytki niezabliźnione, lub zabliźnione w niewielkim stopniu, z widocznym próchnem obecność patogenów (szkodniki, choroby) odchylenie od pionu: 10-20st i silnie zaburzona statyka deformacje pnia / korony Drzewa zakwalifikowane do tej grupy, wymagają wykonania przy nich wielu zabiegów, mających na celu poprawę ich stanu zachowania i zmniejszeniu zagrożenia dla otoczenia. Mimo to, ryzyka takiego nie da się wyeliminować, dlatego drzewo należy wygrodzić w taki sposób, aby w rejonie jego rzutu korony nie znajdowały się ciągi komunikacyjne i budynki. Drzewo w tej fazie witalności korony (2) nie może powrócić do fazy wcześniejszej, lecz dzięki wykonaniu fachowych zabiegów pielęgnacyjnych możliwe jest znaczne przedłużenie jego żywotności. Grupa IV drzewa zamierające / stwarzające zagrożenie dla otoczenia Do tej grupy zakwalifikowano pomniki, wyróżniające się następującymi cechami: stopień 3 witalności wg Roloffa, drzewo obumierające (faza rezygnacji) stopień żywotności poniżej 50% liczne, rozległe ubytki, zajmujące więcej niż 50% przekroju poprzecznego pnia. obecność patogenów znaczne odchylenie od pionu (powyżej 20st) i silnie zaburzona statyka bardzo znaczne deformacje pnia / korony drzewo stwarza ewidentne zagrożenie dla otoczenia
Strona5 Z uwagi na zagrożenie dla otoczenia, należy rozważyć możliwość usunięcia drzew zaliczonych do tej grupy i zastąpienie ich młodszym egzemplarzem tego samego gatunku. W sytuacji, kiedy Urząd nie będzie chciał zdecydować się na usunięcie, należy w sposób bardzo dokładny i fachowy dokonać zabiegów pielęgnacyjnych, zaleconych w opracowaniu (o ile jest to możliwe) oraz wygrodzić drzewo w taki sposób, aby w rejonie jego rzutu korony nie znajdowały się ciągi komunikacyjne i budynki. UWAGA! wymienione w poszczególnych grupach cechy nie musza występować jednocześnie. 2.9. Obserwacja otoczenia drzew i stwierdzenie kolizji przebiegu sieci podziemnych i nadziemnych, infrastruktury, rodzaju pokrycia terenu, wszelkich elementów mogących mieć wpływ na warunki rozwoju drzewa. 2.10. Wykonanie dokumentacji fotograficznej całego drzewa oraz charakterystycznych detali drzewa lub jego otoczenia. 2.11. Sformułowanie wytycznych do wykonania koniecznych zabiegów, przede wszystkim odnośnie: - zabiegów w obrębie korony drzewa (usunięcie suszu, cięcie poprawiające statykę) - założenia wiązań linowych z określeniem przybliżonej wysokości [m] mierząc od nasady rozgałęzienia wiązanych pni (konarów). - postępowania z ubytkami w pniach i konarach (określonych jako procent przekroju poprzecznego pnia) - postępowania z ubytkami przykorzeniowymi, - postępowania w przypadku obecności dziupli, jako siedliska owadów chronionych. Wszelkie prace pielęgnacyjne a także (w szczególności) cięcia techniczne przy drzewach należy zlecić firmie specjalistycznej, posiadającej fachową wiedzę i doświadczenie w zakresie wykonywaniu zabiegów przy drzewach starszych oraz uprawnienia do prowadzenia prac przy obiektach zabytkowych. UWAGA! Niniejsza ekspertyza nie stanowi gwarancji, że wykonanie zabiegów pielęgnacyjnych całkowicie wyeliminuje zagrożenie drzew względem otoczenia. Fachowa pielęgnacja oraz dobry stan zdrowotny drzewa zmniejsza natomiast to zagrożenie do minimum. Drzewo jest bowiem organizmem żywym, podlegającym ciągłym przemianom fizjologicznym i narażonym na różnego rodzaju czynniki zewnętrzne takie jak np. huraganowe wiatry. W związku z tym, ryzyko wystąpienia zagrożenia może zaistnieć w przypadku każdego drzewa.
Strona6 Ryc. 1 Jesion wyniosły, Fraxinus excelsior wpisany do rejestru pomników przyrody pod nr 392
Strona7 II. SZCZEGÓŁOWY OPIS DRZEWA 1. Lokalizacja drzewa w terenie Współrzędne geograficzne: E 20 58 07,32 N 52 25 43,32 Adres/Opis: Wieliszew, po południowej stronie ul. Modlińskiej, przy parkingu obok sklepu. Drzewo rośnie tuż przy murze ogrodzeniowym. Drzewo rośnie ca 30m na północ, od pomnika nr 15/392. Mapa: Pomnikowy jesion nr 15/392 Ryc. 2 Lokalizacja pomnika w terenie 2. Wymiary drzewa W chwili oględzin, drzewo posiadało następujące wymiary: obwód pnia na wysokości pierśnicy: 480 cm wysokość drzewa: 22m maksymalna / minimalna średnica korony: 17/16m 3. Warunki siedliskowe Stan otoczenia drzewa w rejonie jego rzutu korony był następujący: Rodzaj pokrycia terenu w zasięgu rzutu korony (%): 70% - trawnik gazonowy 20% roślinność ruderalna, stary sad
Strona8 5% - rabata z krzewami iglastymi 5% - parking Ph gruntu: 4,5 4. Stan zachowania STATYKA - poprawność statyki: prawidłowa - kierunek odchylenia od pionu: - - kąt odchylenia od pionu: - PIEŃ Od północy, na wysokości 0-3m ślad po zabliźnionym potężnym ubytku. U podstawy niewielki otwór. Wewnątrz kłody znajduje się znacznych rozmiarów komora, zajmująca ca 60% przekroju poprzecznego pnia u podstawy. Ryc. 3 Wylot ubytku u podstawy pnia (strzałka)
Strona9 KORONA Ryc.4 Schemat rzutu korony z określeniem jej zasięgu [m] wysokość posadowienia korony: ca 4m sylwetka / stopień zagęszczenia korony: owalna / zwarta ilość suszu w koronie: 20% Na konarach znacznej wielkości ubytki wgłębne, podłużne. Prawdopodobnie są one wynikiem pożaru lub uderzenia pioruna (Ryc. 5). Ryc. 5 Ubytki wgłębne, podłużne w koronie jesionu
Strona10 KORZENIE Od strony wschodniej, z pomnikiem koliduje mur ogrodzeniowy, który jest w znacznym stopniu uszkodzony przez napierające korzenie drzewa. OCECNOŚĆ CHORÓB I SZKODNIKÓW Nie stwierdzono. 5. Waloryzacja Stopień witalności korony drzewa : stopień 1, drzewo osłabione (z uwagi na wiek) Stan zachowania całego drzewa: Gr. II 6. Dotychczas wykonane zabiegi Cięcia sanitarnie korony. Czyszczenie i impregnacja ubytku, przeprowadzone ca 10 lat wcześniej (wówczas ubytek był jeszcze otwarty i był do niego dostęp). 7. Kolizje Mur ogrodzeniowy, zlokalizowany od wschodu, w bardzo bliskiej odległości od drzewa. Od strony północnej, w odległości ca 5m od pomnika rośnie lipa. Gałęzie drzew biczują się nawzajem. Ryc. 6 Kolizja pomnika z murem ogrodzeniowym
Strona11 8. WARTOŚĆ I ZNACZENIE W OTOCZENIU 8.1. Wartość kompozycyjna Pomnik jest zlokalizowany w jednej linii z pomnikowym jesionem nr 15. Pozwala to wysnuć przypuszczenie, że drzewa są nasadzeniem celowym i mogą być pozostałością szpaleru. 8.2. Wartość kulturowa/historyczna Nie stwierdzono. 8.3. Rola w otoczeniu Zieleń na obszarze zurbanizowanym. 9. ZALECANE ZABIEGI Cięcia sanitarne (usunięcie suszu). Cięcia prześwietlające koronę oraz niewielka redukcja korony od góry (ca 2m). Należy wybrać próchno z ubytków podłużnych zlokalizowanych w koronie. Skrócić gałęzie w taki sposób, aby umożliwić funkcjonowanie lipy rosnącej w rejonie korony pomnika. 10. PROPOZYCJA ARANŻACJI OTOCZENIA Przy wznoszeniu nowego ogrodzenia, należy za wszelka cenę chronić korzenie jesionu. Zaleca się wykonanie wybrzuszenia w ogrodzeniu oraz wzniesienie go na fundamencie punktowym, zlokalizowanym poza osią drzewa. Ponadto, pomnik ma dobre warunki siedliskowe (teren regularnie pielęgnowany) i nie zachodzi potrzeba innych zmian w aranżacji otoczenia w celu ich poprawienia. Sporządził zespół pod kierunkiem: Mgr inż. Zbigniewa Chachulskiego Warszawa, 30 listopada 2011r Wszelkie prawa niniejszej dokumentacji są zastrzeżone. Zabrania się powielania dokumentacji bez zgody jej autorów