WYKŁAD ODPADY ZAGROŻENIEM DLA ŚRODOWISKA
Definicja odpadów została sformułowana w ustawie o odpadach z 27 kwietnia 2001r., wg Ustawy: Odpadami oznaczają każdą substancję lub przedmiot należący do jednej z kategorii, określonych w załączniku nr 1 do ustawy, których posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć się lub do ich pozbycia się jest obowiązany.
Załącznik 1 Kategorie odpadów Q1 Pozostałości z produkcji lub konsumpcji, nie wymienione w pozostałych kategoriach. Q2 Produkty nie odpowiadające wymaganiom jakościowym. Q3 Produkty, których termin przydatności do właściwego użycia upłynął. Q4 Substancje lub przedmioty, które zostały rozlane, rozsypane, zgubione lub takie, które uległy innemu zdarzeniu losowemu, w tym zanieczyszczone wskutek wypadku lub powstałe wskutek prowadzenia akcji ratowniczej. Q5 Substancje lub przedmioty zanieczyszczone lub zabrudzone w wyniku planowych działań (np. pozostałości z czyszczenia, materiały z opakowań - odpady opakowaniowe, pojemniki, itp.). Q6 Przedmioty lub ich części nie nadające się do użytku (np. usunięte baterie, zużyte katalizatory itp.). Q7 Substancje, które nie spełniają już należycie swojej funkcji (np. zanieczyszczone kwasy, zanieczyszczone rozpuszczalniki, zużyte sole hartownicze itp.). Q8 Pozostałości z procesów przemysłowych (np. żużle, pozostałości podestylacyjne itp.). Q9 Pozostałości z procesów usuwania zanieczyszczeń (np. osady ściekowe, szlamy z płuczek, pyły z filtrów, zużyte filtry itp.).
Q10 Pozostałości z obróbki skrawaniem lub wykańczania (np. wióry, zgary itp.). Q11 Pozostałości z wydobywania lub przetwarzania surowców (np. pozostałości górnicze itp.). Q12 Podrobione lub zafałszowane substancje lub przedmioty (np. oleje zanieczyszczone PCB itp). Q13 Wszelkie substancje lub przedmioty, których użycie zostało prawnie zakazane (np. PCB itp.). Q14 Substancje lub przedmioty, dla których posiadacz nie znajduje już dalszego zastosowania (np. odpady z rolnictwa, gospodarstw domowych, odpady biurowe, z placówek handlowych, sklepów itp.). Q15 Zanieczyszczone substancje powstające podczas rekultywacji gleby i ziemi. Q16 Wszelkie substancje lub przedmioty, które nie zostały uwzględnione w powyższych kategoriach (np. z działalności usługowej, remontowej).
Odpady można podzielić ze względu na: skład chemiczny, właściwości, na miejsce ich powstawania, sposób ich unieszkodliwienia lub wykorzystania, ze względu na zagrożenie dla środowiska. Odpady można podzielić na odpady przemysłowe i komunalne.
Odpady przemysłowe są to powstające w procesach produkcyjnych stałe i ciekłe substancje oraz przedmioty bezużyteczne bez dodatkowych zabiegów technologicznych. Odpady komunalne - rozumie się przez to odpady powstające w gospodarstwach domowych, a także odpady nie zawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. to stałe i ciekłe odpady powstające w gospodarstwach domowych, w obiektach użyteczności publicznej i obsługi ludności, w tym nieczystości gromadzone w zbiornikach bezodpływowych, porzucone wraki pojazdów mechanicznych, z wyjątkiem odpadów niebezpiecznych z zakładów opieki zdrowotnej i weterynaryjnej.
Zarówno wśród odpadów przemysłowych, jak i komunalnych znajduje się grupa odpadów, które mogą zagrażać środowisku naturalnemu, a nawet życiu ludzi. Są to odpady niebezpieczne. W ustawie o odpadach: Odpady niebezpieczne - są to odpady: 1. należące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście A załącznika nr 2 do ustawy oraz posiadające co najmniej jedną z właściwości wymienionych w załączniku nr 4 do ustawy lub 2. należące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście B załącznika nr 2 do ustawy i zawierające którykolwiek ze składników wymienionych w załączniku nr 3 do ustawy oraz posiadające co najmniej jedną z właściwości wymienionych w załączniku nr 4 do ustawy.
Gospodarowanie odpadami
Charakterystyka odpadów komunalnych Odpady komunalne można podzielić na kilka grup: odpady domowe (bytowe) - związane z przebywaniem ludzi w miejscu zamieszkania; są to odpady gromadzone w mieszkaniach w koszach na śmieci : resztki żywności, opakowania, zużyte przedmioty domowe, odpady wielkorozmiarowe (wielkogabarytowe) - są to miedzy innymi: wraki samochodowe, meble, telewizory, pralki, lodówki, odpady z obiektów użyteczności publicznej: placówek oświatowych, kulturalnych, sportowych, administracyjnych i biurowych, odpady zielone - odpady z pielęgnacji terenów zieleni miejskiej i ogródków przydomowych, odpady uliczne - odpady komunalne zbierane w koszach ulicznych oraz zmiotki z ulic i placów miejskich, gruz i ziemia z prac budowlanych i remontowych, śnieg i lód - usuwany z ulic i placów w okresie zimowym.
Wśród odpadów komunalnych znajdują się także odpady niebezpieczne. Należą do nich odpady zawierające w swoim składzie substancje toksyczne, palne, wybuchowe, biologicznie czynne, skażone mikroorganizmami chorobotwórczymi.
Gospodarka odpadami w Polsce - Unii Europejskiej Strategia gospodarowania odpadami stosuje następujące zasady: Zasada 1 zapobieganie powstawaniu odpadów poprzez: technologie czystszej, mniej odpadotwórczej produkcji oraz promowanie produktów, z których powstaje mniej odpadów lub mniej niebezpieczne odpady; Zasada 2 powtórne wykorzystanie odpadów w drodze recyklingu materiałowego lub energetycznego poprzez ulepszanie technologii powtórnego wykorzystania materiałów odpadowych; optymalizacji systemów zbierania i segregowania odpadów; zmniejszanie kosztów recyklingu odpadów; tworzenie rynków zbytu dla surowców wtórnych;
Zasada 3 optymalizacja ostatecznego usuwania odpadów. Składowanie odpadów na wysypiskach uznaje się za rozwiązanie ostateczne i postuluje szersze zastosowanie metod przetwarzania odpadów: kompostowanie, fermentacja, stabilizacja. Na składowanie nakłada się bardzo surowe normy w zakresie lokalizacji, budowy, eksploatacji i rekultywacji wysypiska. W zasadzie tej narzuca się także bardzo surowe wymagania dotyczące spalarni odpadów. Zasada 4 bezpieczny przewóz odpadów; Zasada 5 konieczność prowadzenia działań naprawczych, zwłaszcza w dziedzinie wykrywania i rekultywacji dzikich wysypisk oraz bezwzględnego egzekwowania odpowiedzialności sprawcy porzucenia odpadów.
Odpady niebezpieczne Zgodnie z współczesnym ustawodawstwem (Dyrektywa Rady Unii Europejskiej z 20 marca 1978 78/319/CEE) można wyróżnić kilka rodzajów zagrożeń stwarzanych przez odpady niebezpieczne: zagrożenia fizyczne (substancje wybuchowe, utleniające, palne), zagrożenia biologiczne (substancje bardzo toksyczne, toksyczne, szkodliwe, drażniące), mutagenne (wywołujące mutacje w kodzie genetycznym organizmów żywych), zagrożenia środowiskowe (substancje groźne dla środowiska naturalnego). W ustawie dopiero posiadanie niebezpiecznych właściwości przesądza o klasyfikacji do odpadów niebezpiecznych. Właściwości te (wymienione w załączniku do ustawy) to np. łatwopalność, wybuchowość, łatwość wchodzenia w gwałtowne reakcje chemiczne, toksyczność czy rakotwórczość.
Kategorie lub rodzaje odpadów niebezpiecznych Kategorie lub rodzaje odpadów wymienione według ich charakteru lub działalności, wskutek której powstały: 1. odpady medyczne i weterynaryjne, 2. środki farmaceutyczne, leki i związki stosowane w medycynie lub w weterynarii, 3. środki do impregnacji lub konserwacji drewna, 4. biocydy i środki fitofarmaceutyczne, 5. pozostałości substancji stosowanych jako rozpuszczalniki, 6. halogenowane substancje organiczne niestosowane jako rozpuszczalniki, z wyjątkiem obojętnych materiałów spolimeryzowanych, 7. sól hartownicza zawierająca cyjanki, 8. oleje mineralne i substancje oleiste (np. z obróbki metali), 9. emulsje, mieszaniny: olej-woda, węglowodór-woda, 10.substancje zawierające PCB (np. dielektryki itp.),
11. materiały smoliste powstające wskutek rafinacji, destylacji lub jakiejkolwiek obróbki pirolitycznej (np. pozostałości podestylacyjne itp.), 12. tusze, barwniki, pigmenty, farby, lakiery lub pokosty, 13. żywice, lateks, plastyfikatory, kleje lub spoiwa, 14. substancje powstające w wyniku prac naukowo-badawczych, rozwojowych lub działalności dydaktycznej, które nie są zidentyfikowane lub są nowe i których oddziaływanie na człowieka lub środowisko jest nieznane (np. pozostałości laboratoryjne itp.), 15. środki pirotechniczne i inne materiały wybuchowe, 16. chemikalia stosowane w przemyśle fotograficznym lub do obróbki zdjęć (np. do wywoływania), 17. wszelkie substancje lub przedmioty zanieczyszczone dowolną pochodną polichlorowanego dibenzofuranu, 18. wszelkie substancje lub przedmioty zanieczyszczone dowolną pochodną polichlorowanej dibenzo-p-dioksyny. 19. mydła, tłuszcze lub woski pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego, 20. niehalogenowane substancje organiczne niestosowanych jako rozpuszczalniki, 21. nieorganiczne substancje niezawierające metale lub związki metali, 22. popioły lub żużle, 23. gleba i ziemia, w tym urobek z pogłębiania, 24. sól hartownicza niezawierająca cyjanków, 25. pyły lub proszki metaliczne,
26. zużyte materiały katalityczne, 27. ciecze lub szlamy zawierające metale lub związki metali, 28. pozostałości z operacji usuwania zanieczyszczeń (np. pyły z filtrów), 29. szlamy z płuczek, 30. szlamy z zakładów uzdatniania wody, 31. pozostałości z dekarbonizacji, 32. pozostałości z kolumn jonowymiennych, 33. osady ściekowe niepoddane unieszkodliwieniu lub nienadające się do zastosowania w rolnictwie, 34. osady z czyszczenia zbiorników lub urządzeń, 35. urządzenia zanieczyszczone, 36. pojemniki zanieczyszczone po produktach, które zawierały jeden lub więcej składników (np. opakowania, butle gazowe itp.), 37. baterie, akumulatory i inne ogniwa elektryczne, 38. oleje roślinne, 39. substancje lub przedmioty pochodzące z selektywnej zbiórki odpadów z gospodarstw domowych, 40. inne odpady.
RODZAJE ODPADÓW PRZEMYSŁOWYCH
W każdym zakładzie przemysłowym powstają co najmniej trzy grupy odpadów obok odpadów związanych bezpośrednio z przetwarzaniem surowca na produkt finalny (nazywane zwyczajowo odpadami poprodukcyjnymi), powstają również inne grupy odpadów, w tym odpady z oddziałów utrzymania ruchu (zwykle są to odpady zaliczane do niebezpiecznych) oraz odpady zaliczane według obowiązującej klasyfikacji do grupy odpadów komunalnych. Dominującą grupą są najczęściej odpady bezpośrednio związane z produkcją w danym zakładzie.
Odpady niebezpieczne
Systematyka odpadów z górnictwa Odpady górnictwa węgla kamiennego zwane również odpadami powęglowymi zaliczane są do tzw. mineralnych surowców odpadowych wytwarzanych w procesach wydobycia, wzbogacania i przetwarzania kopalin. Tradycyjnie mineralne surowce odpadowe dzieli się na cztery następujące grupy biorąc pod uwagę charakterystykę techniczną tych odpadów oraz procesy eksploatacyjne i technologiczne, z których są wydzielane: kopaliny towarzyszące potencjalne surowce mineralne występujące w złożu kopalny głównej, które zasadniczo można selektywnie eksploatować; odpady górnicze zwane również wydobywczymi skały pochodzące z robót górniczych i przygotowawczych, udostępniających złoże kopalny głównej w kopalniach głębinowych i odkrywkowych; odpady przeróbcze materiał skalny wydobyty wraz z urobkiem i oddzielany w procesach wzbogacania kopaliny głównej; odpady wtórne przetwórcze pozostałości po przetwórstwie kopaliny głównej, powstające w procesach wytwarzania produktów handlowych (np. odpady energetyczne).
Odpady pochodzące z podziemnej eksploatacji górniczej oraz procesów przeróbki można najogólniej określić następująco: odpady z górnictwa węgla kamiennego - są to odpady pochodzące z prac udostępniających i wydobywczych (głównie skały ilaste, mułowce i piaskowce) oraz z procesów przeróbki (odpady poflotacyjne oraz z procesów odsiarczania węgla), odpady z górnictwa rud miedzi - to najczęściej gruboziarnisty dolomit z robót górniczych oraz drobnoziarniste odpady poflotacyjne, których skład petrograficzny zaleŝy od charakteru wydobywanej rudy, odpady z górnictwa rud cynku i ołowiu - to gruboziarnisty dolomit z grawitacyjnego wzbogacania rudy oraz drobnoziarniste odpady poflotacyjne.
Według normy branżowej BN-73/6700-02 Materiały odpadowe z kopalń węgla kamiennego. Nazwy określenia i klasyfikacja odpady górnicze określa się mianem kamień, a odpady przeróbcze mianem odpady przy czym definicja tych pojęć w ujęciu wymienionej normy jest następująca: Kamień materiał skalny pochodzący z robót górniczych, udostępniających, przygotowawczych i eksploatacyjnych. Odpady materiał skalny wydzielony w procesach wzbogacania węgla, w których zawartość części mineralnych jest tak duża, że nie nadaje się do wykorzystania jako paliwo. W zależności od źródeł wydzielania poszczególne rodzaje odpadów różnią się między sobą w zasadniczy sposób. Odpady pochodzące z procesów wydobywczych węgla kamiennego charakteryzują się dużą zmiennością składu petrograficznego. Stanowią w większości duże okruchy skalne, które są w znacznej ilości pozostawiane na dole i lokowane w starych wyrobiskach. Odpady z procesów przeróbki węgla kamiennego to odpady gruboziarniste (200-30 mm), drobnoziarniste (30-20 mm) oraz poflotacyjne o uziarnieniu 1-0,5mm.
Wydobywanie węgla kamiennego nierozerwalnie związane jest z powstawaniem odpadów górniczych stanowiących ok. 60% ilości odpadów przemysłowych wytwarzanych w województwie śląskim. Ilość wytwarzanych odpadów przemysłowych szacuje się na ok. 125 mln ton rocznie, przy czym z samej gałęzi górnictwa rocznik statystyczny określa ilość powstających odpadów na 46 min ton, co pozostaje w sprzeczności z ilością ok. 81,3 mln ton wytwarzanych odpadów szacowanych na bazie zbieranych informacji przez organy nadzoru górniczego. Rozbieżności te wynikają przede wszystkim z niejasnej konstrukcji prawnej traktowania mas ziemnych i skalnych powstałych i przemieszczanych w związku z prowadzeniem eksploatacji kopalin, które raz zgodnie z ustawą o odpadach podlegają rygorom tej ustawy a w innych okolicznościach nie podlegają. Największa ilość odpadów, bo aż 48,7% powstaje w kopalniach węgla kamiennego. Obok kopalń zlokalizowanych przede wszystkim w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym, gdzie w 2002 r. powstało 37,5 mln ton odpadów, należy wymienić KWK Bogdanka w Lubelskim Zagłębiu Węglowym, gdzie powstało w tymże roku 2,0 mln ton odpadów.
88,9% 0,1% 1,4% 4,3% 5,3% Odpady ze wzbogacania węgla Odpady z robót przygotowawczych Inne odpady grupy 01 Odpady z flotacji węgla Skruszone skały Procentowy udział rodzajów odpadów wytwarzanych w kopalniach węgla kamiennego Górnośląskiego Zagłębia Węglowego w 2002 r.
Odpady energetyczne Odpady energetyczne powstające w elektrowniach, elektrociepłowniach i ciepłowniach tworzą obszerną grupę materiałów. Generalnie dzielą się na: odpady młynowe, popioły, żużle i odpady z procesu odsiarczania spalin. Odpady młynowe - są to produkty separacji, głównie pirytu, jaka ma miejsce w procesie poprzedzającym mielenie. Odzwierciedla to ich skład chemiczny poprzez ponad 35 % zawartość siarki. Ilość pozostałych związków, poza trzykrotnie niniejszą zawartością krzemionki, jest podobna jak w innych odpadach tej grupy. Odpady te z uwagi na zawartość węgla (ponad 25 %) nie nadają się do składowania bez wykonania szczelnej izolacji, dla przeciwdziałania powstaniu pożaru. Popioły lotne- będące wyprażonymi cząstkami skały płonnej wychwycony przez elektrofiltry w ciągu dynamicznego odprowadzenia spalin. Własności fizyczne i chemiczne popiołów lotnych pozostają w ścisłym związku z rodzajem spalanego węgla, jego przygotowaniem (stopniem zmielenia) oraz warunkami temperaturą spalania.
Można wyróżnić: pyły dymnicowe, które są również cząstkami wyłapywanymi w ciągu odprowadzenia spalin, z tym, że z kotłów wyposażonych w cyklony, popioły z kotłów fluidalnych, na ogół zawierają w swym składzie produkty odsiarczania spalin, Z uwagi na uziarnienie, można wyróżnić: popioły lotne, popioły lotne z produktami odsiarczania, żużel granulowany i paleniskowy, odpady młynowe, popioły lotne z kotłów fluidalnych, żużel denny z kotłów fluidalnych.
Żużle, będące odpadami elektrownianymi powstających w komorach spalania dzielą się na: żużle topione będące substancjami mineralnymi powstającymi przy ciekłym odprowadzeniu żużla, które charakteryzuj ą się składem mineralnymi chemicznym zbliżonym do popiołów, żużel granulowany będący substancją mineralną powstającą przy wydawaniu z komory paleniskowej żużel na sucho, jego skład chemiczny i mineralogiczny jest zbliżony do popiołu lotnego, żużel paleniskowy, stanowi substancje mineralną po wstającą po spalaniu w kotłach rusztowych, Odpady z procesu odsiarczania można podzielić na odpady uzyskiwane z metody suchej", półsuchej" i mokrej odsiarczania. Metody suche polegaj ą na wprowadzaniu sorbenta i komory paleniskowej, lub kotła z paleniskiem fluidalnym, w tych przypadkach powiedzieć, że odsiarczanie następuje w procesie spalania. Metody półsuche i mokre polegaj ą na przepuszczaniu gazów spalinowych przez sorbent w postaci jego wodnej zawiesiny. Jeśli w trakcie tego procesu woda odparowywuje, a uzyskiwany odpad jest w stanie suchym, mówimy wówczas o metodzie półsuchej, jeśli nie i odpad przechodzi do zawiesiny, to wówczas mamy do czynienia z metodą mokrą. Obie, wymienione metody możemy zaliczyć do odsiarczania spalin w ciągu gazów spalinowych.
Odpady z suchej technologii odsiarczania w kotłach konwencjonalnych charakteryzują się istotną zawartością siarczanu i tlenku wapniowego oraz wyższą zasadowością. Odpady z suchej technologii odsiarczania w kotłach fluidalnych posiadają granulację zbliżoną do popiołów z kotłów pyłowych, zawieraj ą związki siarczanu i tlenku wapniowego oraz krzemu i glinu. Odpady z półsuchej metody odsiarczania spalin zawierają siarczyny i siarczany wapnia.
Odpady hutnicze można podzielić na: odpady z metalurgii żelaza, odpady z metalurgii miedzi, odpady z metalurgii cynku i ołowiu. Odpady hutnicze Z uwagi na postać dzielą się na: pyły, szlamy i żużle. Do najliczniejszej grypy należą żużle wielkopiecowe, stanowiące około 50 % odpadów, które można podzielić na żużle krystaliczne, żużle spienione, żużle granulowane, żużle stalownicze. Stosowane procesy technologiczne dla ogniowego wzbogacenia utlenionych surowców procesy hutnicze produkcji cynku i ołowiu powodują powstawanie następujących odpadów: żużle kwaśne i zasadowe z procesu ogniowego wzbogacania surowców i odpadów cynkonośnych z pieców, żużle z pieców obrotowo - wahadłowych szlamy.