KOMISJA DS. ŚWIECKICH PRACOWNIKÓW KOŚCIELNYCH 1. Aktualna sytuacja w Archidiecezji Poznańskiej 1. Zbawczą misję Kościoła w świecie realizują nie tylko ci, którzy czynią to na mocy święceń czy złoŝonych ślubów kapłani i zakonnicy ale takŝe wierni świeccy, którzy na mocy Chrztu i specyficznego powołania uczestniczą w kapłańskim, prorockim i królewskim urzędzie Chrystusa. 2. TakŜe Kościół w Archidiecezji Poznańskiej realizuje swą misję poprzez angaŝowanie laikatu w rozliczne działania apostolskie. Rola i zadania wiernych świeckich w tym zakresie przedstawione zostały w dokumencie synodalnym Komisji ds. Wiernych świeckich. 3. Wielu świeckich uczestniczy zawodowo w rozlicznych wymiarach Ŝycia Kościoła w Archidiecezji Poznańskiej zarówno w wymiarze diecezjalnym jak i parafialnym. 4. W wymiarze diecezjalnym świeckimi pracownikami kościelnymi są osoby pracujące w instytucjach centralnych takich, jak: - Kuria Metropolitalna - Metropolitalny Sąd Duchowny - Muzeum Archidiecezjalne - Archiwum Archidiecezjalne - Caritas Archidiecezji Poznańskiej - Arcybiskupie Seminarium Duchowne - Drukarnia i Księgarnia Św. Wojciecha - Wydział Teologiczny UAM 5. Ponadto świeccy zatrudnieni są takŝe w prowadzonych przez zgromadzenia zakonne instytucjach (np. domy opieki, szpitale, przedszkola, szkoły). 6. Działające w Archidiecezji Poznańskiej stowarzyszenia i ruchy katolików świeckich korzystają takŝe z pracy wielu osób (np. działalność charytatywna, administracyjna, organizacyjna itp.) 7. Obok świeckich zatrudnionych na całym czy częściowym etacie Kościół w Archidiecezji Poznańskiej korzysta takŝe z pracy wielu wolontariuszy obecnych we wszystkie wymiarach działalności apostolskiej. 8. Świeccy pracownicy kościelni obecni są takŝe w Ŝyciu kaŝdej parafii. Najczęściej zatrudniani są w charakterze: kościelnego, organisty, gospodyni, pracownika biurowego, sprzątaczki, pracownika cmentarnego. Prowadzą takŝe odpłatnie lub nie poradnictwo rodzinne i kursy dla narzeczonych, świetlice i ochronki dla dzieci, zespoły chóralne lub muzyczne, biblioteki oraz róŝne formy pomocy charytatywnej. Szczególnym zadaniem wypełnianym zawodowo przez osoby świeckie jest katechizacja. Tematowi temu poświęcony jest szerzej dokument synodalnej Komisji ds. Katechizacji. 9. Działalność świeckich pracowników kościelnych w Archidiecezji Poznańskiej koordynuje Referat Świeckich Pracowników Kościelnych Kurii Metropolitalnej. W 1
ramach podejmowanych przez ten Referat inicjatyw odbywają się doroczne rekolekcje dla przedstawicieli poszczególnych grup zatrudnionych w instytucjach kościelnych (np. rekolekcje dla organistów) oraz spotkania opłatkowe. 10. Nowa sytuacja społeczno-polityczna po roku 1989 spowodowała, Ŝe otworzyły się nowe pola, na których moŝliwa jest działalność świeckich pracowników kościelnych. Kościół w Archidiecezji Poznańskiej samodzielnie, lub nawiązując współpracę z róŝnymi organizacjami państwowymi i samorządowymi, prowadzi szereg działań apostolskich przy zaangaŝowaniu osób świeckich. NaleŜą do nich m. in. szkoły katolickie, środki społecznego przekazu, słuŝba zdrowia. Nowe wymiary aktywności osób świeckich określone zostały takŝe przez pojawiające się nowe potrzeby pomoc i poradnictwo w przypadku: narkomanii dzieci i młodzieŝy, przemocy w rodzinie, bezrobocia, nieprzystosowania społecznego, biedy, odchodzenia od wiary itp. 2. Nauka Kościoła 11. Z faktu przynaleŝności do wspólnoty Ludu BoŜego oraz na mocy sakramentów Chrztu i Bierzmowania wierni świeccy są w Kościele, obok duchownych i zakonników, współodpowiedzialni za budowę Królestwa BoŜego na ziemi. Podejmują oni trud odnowy porządku doczesnego jako własne zadanie i pełnią je kierując się światłem Ewangelii i nauczaniem Kościoła. Zadaniem wiernych świeckich jest takŝe ewangelizacja i uświęcanie świata (por.: LG 33;31). Społeczne zaangaŝowanie świeckich przejawia się przede wszystkim w ich Ŝyciu małŝeńskim i rodzinnym oraz w pracy zawodowej. 12. Oprócz apostolatu, do którego wezwani są wszyscy wierni z mocy przyjętego sakramentu Chrztu św., ludzie świeccy powoływani są takŝe do szczególnych zadań we wspólnocie kościoła diecezjalnego i parafialnego, pełnionych w ścisłej współpracy z duchownymi (por.: LG, 33). 13. Przez wykonywanie tych zadań wierni świeccy zatrudnieni w instytucjach kościelnych łączą się duchowo ze swoimi braćmi w Chrystusie, mogą głębiej praktykować szczerą miłość i dawać świadectwo własnej wierze (por.: GS, 67). Jednocześnie ich praca jest dla nich samych własną drogą uświęcenia, na której, zjednoczeni z Chrystusem poświęcają się całkowicie słuŝbie Kościołowi (AA, 4). 14. Wszelka działalność wiernych świeckich w instytucjach kościelnych powinna być prowadzona w ścisłej jedności ze swoimi kapłanami (AA, 10). PrzełoŜeni kościelni mają uznawać i wspierać godność i odpowiedzialność świeckich w Kościele i z całą ufnością powierzać im zadania odpowiednie dla ich przygotowania i kompetencji. 15. Szczególnym miejscem zaangaŝowania świeckich pracowników kościelnych jest kościół partykularny (diecezja). Nawołując świeckich do czynnego udziału w Ŝyciu własnego Kościoła partykularnego, Sobór Watykański II zachęca ich takŝe do tego, by coraz bardziej rozwijali w sobie ducha Katolickości. niech będą zawsze uwraŝliwieni na sprawy diecezji, której parafia jest jakby komórką, gotowi zawsze na wezwanie swego pasterza zaangaŝować własne siły w przedsięwzięcia diecezjalne. (AA, 10). 16. Jan Paweł II wskazywał, Ŝe polem obecności świeckich w Ŝyciu Kościoła partykularnego powinny stać się: diecezjalne rady duszpasterskie, synody diecezjalne oraz wszystkie działania podejmowane w skali diecezji dla realizacji zadań wynikających z misji apostolskiej Kościoła (por.: ChL, 25) 2
17. Szczególnym miejscem zaangaŝowania świeckich pracowników kościelnych pozostaje wspólnota parafialna. Pierwszorzędnym zadaniem osób świeckich jest troska o piękno świątyni i sprawowanej w niej liturgii z liturgią eucharystyczną na czele. Kolejnym zadaniem jest troska o przekazywanie i nauczanie Ewangelii z czym wiąŝe się działalność katechetów świeckich oraz osób zaangaŝowanych w róŝnorodnych formach ewangelizacyjnych (ruchy, wspólnoty, grupy duszpasterskie itp.) 18. Jan Paweł II nauczał, Ŝe: We wspólnotach kościelnych działalność świeckich jest do tego stopnia konieczna, Ŝe bez niej apostolstwo samych pasterzy nie moŝe zwykle być w pełni skuteczne (ChL, 27) 19. II Ogólnopolski Synod Plenarny wskazywał, Ŝe uczestnictwo świeckich w misji królewskiej daje im moŝliwość współdziałania ze swymi pasterzami w słuŝbie dla wspólnoty kościelnej przez pełnienie rozmaitych posług, stosownych do otrzymanych charyzmatów. 20. II Ogólnopolski Synod Plenarny akcentował takŝe potrzebę naleŝytej formacji osób pracujących w instytucjach kościelnych. Integralna formacja świeckich katolików powinna uwzględniać: formację duchową, doktrynalną, kulturalną i pogłębianie znajomości nauki społecznej Kościoła. Formacja ta winna teŝ uświadamiać katolikom potrzebę rozwijania ludzkich umiejętności, takich jak kwalifikacje zawodowe, zmysł rodzinny i obywatelski oraz cnót odnoszących się do Ŝycia społecznego: uczciwości, poczucia sprawiedliwości, szczerości, uprzejmości i siły ducha. (por. PSPS, 52). III. Zadania stojące przed Archidiecezją Poznańską. Dla uporządkowania i ujednolicenia w skali Archidiecezji Poznańskiej ogólnych zasad świadczenia na rzecz kościelnych instytucji pracy lub usług przez osobę świecką Synod postanawia: 21. Świeckim pracownikiem kościelnym jest kaŝda osoba świecka świadcząca na rzecz kościelnych instytucji pracę lub usługi na podstawie trwałego stosunku prawnego nawiązanego ze względu na jej przynaleŝność do Kościoła, wysokie kwalifikacje moralne oraz dotychczasowe postępowanie w Ŝyciu osobistym i zawodowym dające rękojmię prawidłowego funkcjonowania w strukturze Kościoła. 22. Kościelnymi instytucjami są: a. kościelne osoby prawne w rozumieniu ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczpospolitej Polskiej (Dz. U. z 1989 r. nr 29 poz. 154 ze zm.), b. wyodrębnione kościelne jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej takie jak wydawnictwa, zakłady wytwórcze, usługowe, handlowe, zakłady charytatywno opiekuńcze, szkoły i inne placówki oświatowo wychowawcze nie posiadające osobowości prawnej oraz organizacje kościelne działające w ramach kościelnych osób prawnych, które je powołały, c. fundacje ustanowione przez kościelne osoby prawne lub za aprobatą władzy kościelnej nad działalnością których władza kościelna sprawuje nadzór, d. spółki prawa handlowego zaleŝne bezpośrednio albo pośrednio od kościelnych osób prawnych, e. inne jednostki organizacyjne chociaŝby nie posiadały osobowości prawnej, w stosunku do których władza kościelna zachowuje uprawnienia w zakresie 3
powoływania i odwoływania członków ich organów oraz prawo wykonywania nadzoru. 23. Trwałym stosunkiem prawnym jest stosunek prawny wyznaczony ze względu na zawartą umowę przez powszechnie obowiązujące przepisy prawa, wiąŝący jego strony w sposób ciągły, z którego wynika obowiązek świadczenia pracy lub usług na rzecz kościelnych Instytucji a w szczególności: a. stosunek pracy bez względu na określony w umowie czas zatrudnienia. b. stosunek wolontariatu nawiązany zgodnie z Ustawą z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności poŝytku publicznego i o wolontariacie ( Dz. U. Nr 96 poz. 873), c. stosunek stałego zlecenia lub do zlecenia podobny, którego przedmiotem jest świadczenie usług, d. stosunek menedŝerski, e. stosunek wynikający z zasiadania w organach powoływanych przez władze kościelne. 24. Świecki pracownik kościelny ma obowiązek: a. prowadzić autentyczne Ŝycie religijne, b. uczestniczyć w rekolekcjach i dniach skupienia, c. pogłębiać formację duchową, pozostając poza podejrzeniem o jakiekolwiek uzaleŝnienia, d. sumiennie wykonywać powierzone zadania, e. dbać o wizerunek instytucji kościelnych, w szczególności przez postępowanie zgodne ze społecznym nauczaniem Kościoła Katolickiego, f. odnosić się do swoich przełoŝonych z zachowaniem postawy lojalnej współpracy i Ŝyczliwości, g. zachować w tajemnicy wszelkie informacje związane z działalnością instytucji kościelnych, które mają znaczenie ekonomiczne lub których ujawnienie mogłoby zagraŝać ich dobrom osobistym, h. doskonalić swoje kwalifikacje zawodowe, i. przestrzegać statutów i regulaminów obowiązujących w danej instytucji kościelnej, j. postępować zgodnie z zawartą umową, przestrzegając przepisów powszechnie obowiązującego prawa. 25. Świecki pracownik kościelny ma prawo do: a. wynagrodzenia, chyba, Ŝe świadczenie pracy lub usług następuje bezpłatnie, b. opieki ze strony osób duchownych w trudnych sytuacjach Ŝyciowych, c. wsparcia materialnego, o ile uzasadniają to szczególne okoliczności oraz moŝliwości zatrudniającej go instytucji kościelnej, d. do mieszkania słuŝbowego na czas wykonywania obowiązków wynikających z zawartej umowy, o ile zatrudniająca jednostka kościelna przewiduje przydział takiego mieszkania z uwagi na charakter świadczonej pracy lub usług, e. ubezpieczenia na zasadach wynikających z przepisów powszechnie obowiązującego prawa świeckiego, f. innych świadczeń i przywilejów wynikających z zawartej umowy lub przepisów powszechnie obowiązującego prawa świeckiego np. urlopu, odpraw itp. g. skorzystania z pomocy Kurii Metropolitalnej w przypadku sytuacji konfliktowych. 26. Świecki pracownik kościelny ponosi odpowiedzialność za: a. działania niezgodne z zasadami nauki Kościoła b. niewykonanie lub nienaleŝyte wykonanie obowiązków wynikających z zawartej umowy. 4
c. szkodę wyrządzoną na skutek niewykonania lub nienaleŝytego wykonania obowiązków wynikających z umowy w tym takŝe w stosunku do osób trzecich o ile odpowiedzialność taka wynika z obowiązującego prawa i jest zobowiązany do naprawienia szkody. 27. W przypadku konfliktu świecki pracownik kościelny: a. powinien obowiązkowo wystąpić do instytucji kościelnej, na rzecz której świadczy pracę lub usługi z prośbą o wysłuchanie, b. moŝe wystąpić o ustanowienie mediatora spośród innych pracowników kościelnych, c. ma prawo zgłaszania skarg, uwag i wniosków do Kurii Metropolitalnej, d. powinien dąŝyć do ugodowego rozwiązania konfliktu, e. powinien powstrzymać się od upublicznienia konfliktu, w tym zwłaszcza za pośrednictwem środków masowego przekazu, f. ma prawo wystąpienia na drogę sądową w celu obrony przysługujących mu praw, o ile nie jest moŝliwe ugodowe rozwiązanie konfliktu Wykaz dokumentów: AA ChL GS LG Sobór Watykański II, Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem, W: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 1984 Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, Pallottinum, Poznań 1989 Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, W: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 1984 Sobór Watykański II, Konstytucja Dogmatyczna o Kościele Lumen gentium, W: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 1984 Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 17 maja 1989 r. (Dz. U. z 1989 r. nr 29 poz. 154 ze zm.), Ustawa o działalności poŝytku publicznego i o wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r. (Dz. U. Nr 96 poz. 873) 5