LKA 4113-003-01/2014 D/14/507 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE
I. Dane identyfikacyjne kontroli Numer i tytuł kontroli Jednostka przeprowadzająca kontrolę Kontrolerzy Jednostka kontrolowana Kierownik jednostki kontrolowanej Ocena ogólna Uzasadnienie oceny ogólnej Opis stanu faktycznego D/14/507 Stan zaawansowania prac nad rozwojem i wdrażaniem czystych technologii węglowych w zakresie produkcji gazu i paliw płynnych z węgla kamiennego. Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Katowicach Aleksander Górniak, główny specjalista k.p., upoważnienie do kontroli nr 91698 z dnia 17 września 2014 r. [Dowód: akta kontroli str. 1-2] Główny Instytut Górnictwa, Plac Gwarków 1, 40-166 Katowice 1, regon: 000023461 Józef Dubiński Naczelny Dyrektor Głównego Instytutu Górnictwa [Dowód: akta kontroli str.3] II. Ocena kontrolowanej działalności Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie 2 stan zaawansowania prac badawczych i wdrożeniowych dotyczących czystych technologii węglowych 3. W ocenie NIK, przeprowadzane przez GIG w latach 2010 2014 prace naukowo-badawcze dają podstawy do wykorzystania na skalę przemysłową, procesu PZW do produkcji ciepła i energii elektrycznej. Formułując powyższą ocenę Najwyższa Izba Kontroli wzięła pod uwagę, że Instytut: posiadał kadrę pracowników naukowych oraz zaplecze techniczne odpowiednie do prowadzenia projektów związanych z rozwojem i wdrażaniem CTW, podejmował skuteczne działania celem pozyskania środków finansowych, zarówno krajowych jak i zagranicznych, na rozwój badań w zakresie CTW, Ponadto, efekty prowadzonych przez Instytut prac naukowo-badawczych wskazują na możliwość wykorzystania CTW na skalę przemysłową. III. Opis ustalonego stanu faktycznego 1. Przygotowanie kadrowe i organizacyjne do prowadzenia prac nad rozwojem i wdrażaniem czystych technologii węglowych Wg stanu na dzień 23 września 2014 r. GIG zatrudniał 567 osób, w tym dziesięć osób z tytułem naukowym profesora i 19 osób na stanowisku profesora nadzwyczajnego. Komórką organizacyjną Instytutu zajmującą się projektami czystych technologii węglowych był Zakład Oszczędności Energii i Ochrony Powietrza, zatrudniający 40 osób, w tym jedną osobę z tytułem naukowym profesora oraz dwie osoby na stanowisku profesora nadzwyczajnego i dziewięć osób na 1 Zwany dalej Instytutem lub GIG. 2 Najwyższa Izba Kontroli stosuje 3-stopniową skalę ocen: pozytywna, pozytywna mimo stwierdzonych nieprawidłowości, negatywna. 3 Zwanych dalej technologiami CTW. 2
stanowisku adiunkta. W trakcie realizacji poszczególnych projektów dotyczących CTW angażowani byli również pracownicy innych komórek organizacyjnych Instytutu. Dodatkowo, Instytut uruchomił interdyscyplinarne studia doktoranckie w zakresie CTW, które kształcą kadry naukowe na potrzeby Centrum Czystych Technologii Węglowych. [Dowód: akta kontroli str. 4] W ramach umowy o dofinansowanie, zawartej pomiędzy GIG a Ministrem Nauki i Szkolnictwa Wyższego 4, przy współpracy z Instytutem Chemicznej Przeróbki Węgla w Zabrzu 5, został zrealizowany projekt pn.: Centrum Czystych Technologii Węglowych 6. [Dowód: akta kontroli str. 5-44] W ramach projektu zrealizowano następujące zadania: przygotowano dokumentację projektową (GIG i IChPW), której koszt wyniósł 5.389,2 tys. zł; w Katowicach, na terenie GIG, wybudowano budynek laboratoriów badawczych, który wyposażono w specjalistyczną aparaturę naukowo badawczą wraz z aparaturą pomocniczą oraz specjalistycznym oprogramowaniem koszt 74.127,5 tys. zł; w Kopalni Doświadczalnej Barbara w Mikołowie, wchodzącej w strukturę organizacyjną GIG, w części technologicznej (obejmującej dwa podstawowe obiekty: halę technologiczną D oraz poligon podziemny) wykonano prace budowlane i montażowe polegające na wykonaniu ok. 500 m chodników wyrobisk górniczych dla PZW oraz wykonano kompleksowe instalacje zasilania i odbioru produktów z poszczególnych georeaktorów poligonu i przekazania produktów do stanowisk badawczych w hali D - koszt 35.773,1 tys. zł; w Zabrzu, na terenie IChPW, wybudowano kompletną infrastrukturę techniczno technologiczną, tj. obiekty kubaturowe i pomocnicze wraz z wyposażeniem, w tym m.in. dwie hale technologiczne, budynki: zaplecza technicznego, węzła mielenia i przesiewania węgli, pompowni oraz magazyn gazów technicznych. Zmodernizowano II piętro budynku głównego IChPW, w którym utworzono Centrum Symulacji Procesowych, Sterowania Kontroli i Archiwizacji Procesów na potrzeby CCTW koszt 78.867,5 tys. zł. [Dowód: akta kontroli str. 45-75 ] Powyższe wskazuje, że Instytut posiadał kadrę pracowników naukowych oraz zaplecze techniczne znajdujące się w nowo powstałym Centrum Czystych Technologii Węglowych do prowadzenia projektów związanych z rozwojem i wdrażaniem CTW. Ocena cząstkowa Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność kontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie. 4 Umowa nr POIG.02.01.00-00-165/08-00 zawarta w dniu 25 września 2009 r. Z dniem 8 września 2011 r. rolę Instytucji Pośredniczącej przejęło Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. 5 Zwanym dalej IChPW. 6 Realizowany w ramach Programu operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, lata 2007-2009, Priorytet 2. Infrastruktura sfery B+R, Działanie 2.1. Rozwój Ośrodków o wysokim potencjale badawczym. Całkowity koszt realizacji projektu wynosił 194.157.251,48 zł, w tym wartość wydatków kwalifikowanych 161.710.000,00 zł (85%) finansowanych ze środków publicznych. 3
Opis stanu faktycznego 2. Prowadzenie przez Instytut prac rozwojowych dotyczących wykorzystania CTW do produkcji paliw gazowych 2.1. Podziemne zgazowanie węgla ukierunkowane na produkcję wodoru (HUGE i HUGE 2) Projekt HUGE podziemne zgazowanie węgla ukierunkowane na produkcję wodoru był trzyletnim (lipiec 2007 r. czerwiec 2010 r.) projektem badawczym współfinansowanym przez Komisję Europejską w ramach Funduszu Badań Węgla i Stali. Zadanie było realizowane przez Konsorcjum 7, którego koordynatorem był GIG. Celem projektu było przeprowadzenie badań nad technologią produkcji wodoru na drodze podziemnego zgazowania węgla 8 w georeaktorze, w procesie kontrolowanym poprzez zmiany dynamiczne temperatury i ciśnienia reagentów i produktów. W ramach ww. zadania m.in. przeprowadzono analizę uwarunkowań lokalizacyjnych, geologicznych i górniczych, w wyniku których określono lokalizację generatora in situ na terenie KD Barbara w Mikołowie w pokładzie 310 na głębokości ok. 20 m ppt. Dokonano analizy zagadnień uszczelnienia generatora oraz migracji gazów i wód. Następnie zrealizowano 16-dniową próbę PZW w reaktorze. Podczas eksperymentu zgazowano ok. 22 tony węgla uzyskując blisko 72 tys. Nm 3 gazu o średniej wartości opałowej 9 3,75 MJ/m 3. Wyniki eksperymentu potwierdziły możliwość produkcji gazu bogatego w wodór w warunkach in situ oraz pozwoliły określić potencjalne problemy związane z prowadzeniem procesu PZW. Tym samym cel projektu został osiągnięty, potwierdzając, że węgiel kamienny może być wykorzystywany jako surowiec do produkcji wodoru na potrzeby energetyki, transportu i przemysłu chemicznego. W projekt było zaangażowanych 80 pracowników Instytutu. Całkowity planowany budżet projektu wynosił 3.139,9 tys. Euro (w tym GIG: 1.543,3 tys. Euro). W ostatecznym rozliczeniu całkowity koszt projektu zamknął się kwotą 4.932,5 tys. zł, z czego 2.275,4 tys. zł pochodziło z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego i 2.653,01 tys. zł ze środków zagranicznych. [Dowód: akta kontroli str. 91-115] Projekt HUGE 2 podziemne zgazowanie węgla ukierunkowane na produkcję wodoru - aspekty środowiskowe i bezpieczeństwa był kontynuacją zakończonego w 2010 r. projektu HUGE, badającego możliwość PZW ukierunkowanego na produkcję wodoru, który w przyszłości mógłby znaleźć zastosowanie jako paliwo w ogniwach paliwowych do produkcji energii elektrycznej. Zakres merytoryczny projektu HUGE 2 skupiony był na aspektach środowiskowych i bezpieczeństwa, związanych z procesem PZW. Prace badawcze obejmowały najistotniejsze kwestie środowiskowe wynikające z tego procesu, takie jak zanieczyszczenie podziemnych zbiorników wodnych oraz potencjalne wycieki wybuchowych i trujących gazów do górotworu w pobliżu georeaktora. Cele projektu obejmowały eksperymentalną weryfikację możliwości produkcji wodoru w procesie zgazowania pokładów węgla, których eksploatacja metodami klasycznymi jest niemożliwa, zwłaszcza głębokich pokładów węglowych w kopalniach planowanych do zamknięcia. W ramach projektu, w latach 2011 2013, m.in. przygotowano stanowiska badawcze oraz przeprowadzono dwie próby PZW symulowane w reaktorze naziemnym na blokach węglowych o wymiarach 0,8 x 0,8 x 2,2 m. Ponadto, 7 W skład Konsorcjum, oprócz GIG, wchodziły: Technische Universitet Delft z Holandii, Universitet Stuttgart z Niemiec, Institute of Chemical Process Fundamentals AS CR z Republiki Czeskiej, Institut Scientifique Public ISSeP z Belgii, Kompania Węglowa S.A., BOT Górnictwo i Energetyka S.A. Poltegor Instytut Instytut Górnictwa Odkrywkowego, UCG Partnership Ltd z Wielkiej Brytanii, Politechnika Śląska w Gliwicach, National Mining University z Ukrainy. 8 Zwanego dalej również PZW. 9 Wartość opałowa gazu jest to ilości ciepła wydzielonego przy spaleniu 1m 3 gazu. Wartość opałowa gazu ziemnego wysokometanowego typu E (dawniej GZ-50) wynosi ok. 31 MJ/m 3 przy warunkach odniesienia dla procesu spalania i objętości: t1/t2-298,15 K (25 o C)/273,15 K (0 o C), p1=p2=101,325 kpa. 4
przeprowadzono próbę PZW w pokładzie węgla KD Barbara, gdzie zgazowanie przeprowadzono w strumieniu czystego tlenu. Łączna ilość wytworzonego gazu wyniosła ok. 11 tys. Nm 3, a średnia wartość kaloryczna gazu kształtowała się na poziomie 8,91 MJ/Nm 3. [Dowód: akta kontroli str. 109, 117, 371-376] Projekt HUGE 2 był realizowany w okresie od 1 lipca 2011 r. do 30 czerwca 2014 r. przez międzynarodowe konsorcjum, którego koordynatorem był GIG. Termin złożenia końcowego raportu do Komisji Europejskiej został ustalony na dzień 31 marca 2015 r. [Dowód: akta kontroli str.108] W projekcie uczestniczyło 104 pracowników Instytutu. Zgodnie z umową, całkowity koszt projektu został ustalony na kwotę 1.244.8 tys. Euro. W przypadku GIG, finasowanie projektu przedstawiało się następująco: 1.398,7 tys. zł środki otrzymane z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (29%), 545,9 tys. zł środki własne GIG (11%) oraz planowane środki zagraniczne 2.913,9 tys. zł (60%), w tym już otrzymane 1.861,9 tys. zł. 2.2. Projekt COGAR podziemne zgazowanie węgla [Dowód: akta kontroli str. 116, 149, 151-159] Projekt badawczy COGAR podziemne zgazowanie węgla w czynnej kopalni i na terenach o dużej wrażliwości - jest realizowany w ramach Funduszu Badawczego Węgla i Stali od 1 lipca 2013 r. (termin zakończenia 30 czerwca 2016 r.). Projekt jest realizowany przez międzynarodowe konsorcjum, którego koordynatorem jest GIG. Jego głównym celem jest ocena możliwości zgazowania węgla w czynnej kopalni oraz na obszarach o dużej wrażliwości (m.in. silnie zurbanizowanych). W ramach projektu ma zostać przeprowadzony szeroki zakres badań, w ramach których zostaną zebrane dane z systemów monitoringu (m.in. powietrza oraz wód) w trakcie realizacji dwóch próbpzw, pierwszej w KD Barbara w Mikołowie oraz drugiej w KWK Wieczorek. Pierwsza z prób realizowana będzie w ramach projektu badawczego HUGE 2, a druga w ramach zadania badawczego Opracowanie technologii zgazowania węgla dla wysokoefektywnej produkcji paliw i energii finansowanej przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w ramach Strategicznego Programu Badań Naukowych i Prac Rozwojowych pt.: Zaawansowane technologie pozyskiwania energii. Zebrane wyniki stanowić będą dane wejściowe do analiz numerycznych oraz prac analitycznych mających na celu określenie wpływu PZW na otoczenie, zarówno w podziemiu kopalni jak i na powierzchni (tj. na parametry mechaniczne skał, wodę, powietrze, kopalniane wyrobiska podziemne oraz na powierzchnię). Ponadto przeanalizowana zostanie sytuacja prawna w krajach Unii Europejskiej w obszarze prowadzeniapzw. W wyniku realizacji tych prac ma zostać opracowana technologia oceny ryzyka prowadzenia PZW w czynnej kopalni oraz na terenach zurbanizowanych, a także rekomendacje pozwalające na ocenę możliwości przeprowadzenia takich prac. Całkowity koszt projektu wynosi 2.839,9 tys. Euro, z czego udział GIG będzie kształtował się na poziomie 568,6 tys. Euro. Dofinansowanie ze środków unijnych dla GIG określono na kwotę 341,2 tys. Euro (60%), dofinansowanie z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (32%) oraz środki własne 8%. Wg stanu na dzień 30 września 2014 r. w projekcie zaangażowanych było 56 pracowników GIG, a łączne dotychczasowe koszty projektu wyniosły 1.249,8 tys. zł. Pierwszy raport z projektu, obejmujący I półrocze 2013 r. i rok 2014, zostanie sporządzony w 2015 r. [Dowód: akta kontroli str. 160-167, 168-181] 5
2.3. Podziemne zgazowanie węgla w warunkach czynnej kopalni KWK Wieczorek Zadanie badawcze Opracowanie technologii zgazowania węgla dla wysokoefektywnej produkcji paliw i energii jest finansowane przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju 10 w ramach Strategicznego Programu Badań Naukowych i Prac Rozwojowych pt.: Zaawansowane technologie pozyskiwania energii 11. Zadanie realizowane jest od 4 maja 2010 r. z terminem zakończenia do 3 maja 2015 r. przez Konsorcjum, którego liderem jest Akademia Górniczo Hutnicza w Krakowie. W skład Konsorcjum wchodzą partnerzy naukowi: GIG, IChPW, Politechnika Śląska w Gliwicach oraz partnerzy przemysłowi, tj. Katowicki Holding Węglowy S.A., KGHM Polska Miedź S.A., Tauron Polska Energia S.A., Południowy Koncern Energetyczny S.A. (obecnie Tauron Wytwarzanie S.A.), Południowy Koncern Węglowy S.A. (obecnie Tauron Wydobycie S.A.) oraz ZAK S.A. (obecnie Grupa Azoty Zakłady Azotowe Kędzierzyn S.A.). [Dowód: akta kontroli str. 76-90] Całkowita wartość projektu wynosi 96.286,97 tys. zł, kwota dofinansowania 80.000 tys. zł i wkład własny (partnerzy przemysłowi) 16.286,97 tys. zł. 12 [Dowód: akta kontroli str. 249] Celem zadania badawczego jest opracowanie optymalnych konfiguracji oraz wytycznych procesowych i projektowych układów zgazowania węgla, stanowiących podstawę do budowy krajowych instalacji demonstracyjnych, a w szczególności: opracowanie i weryfikacja w skali pilotowej procesu ciśnieniowego zgazowania węgla, opracowanie i sprawdzenie w skali pilotowej procesupzw oraz optymalizacja i sprawdzenie w skali pilotowej procesów oczyszczania i konwersji gazu w powiązaniu z systemem usuwania CO2. Całość tematyki badawczej została podzielona na 8 tematów badawczych, nad którymi nadzór merytoryczny sprawują poszczególni partnerzy naukowi, w tym GIG nad tematami: nr 3: opracowanie i weryfikacja w skali pilotowej technologiipzw, nr 4: opracowanie modeli symulacyjnych dla projektowania i optymalizacji układów kogeneracji i produkcji energii elektrycznej na bazie PZW, nr 7: opracowanie projektów technologicznych układów stanowiących podstawę do budowy krajowych instalacji demonstracyjnych. Harmonogram wykonania części zadania badawczego wraz z jego kosztami dla GIG przedstawiał się następująco: etap 9 - analiza krajowej bazy węgla kamiennego dla PZW planowana data zakończenia 3 sierpnia 2014 r., koszt 1.750 tys. zł; etap 10 - analiza efektywności procesów powierzchniowego i PZW data zakończenia 3 listopada 2014 r., termin zmieniony aneksem nr 5 do umowy na dzień 3 kwietnia 2015 r., koszt 3.185 tys. zł; etap 11 - badanie PZW w skali PDU data zakończenia - 3 lutego 2013 r., koszt 4.490 tys. zł; 10 Zwane dalej NCBiR. 11 Umowa nr SP/E/3/77008/10 z dnia 4 maja 2010 r., aneks nr 1 z dnia 26 listopada 2010 r., aneks nr 2 z dnia 8 kwietnia 2011 r., aneks nr 3 z dnia 31 sierpnia 2012 r., aneks nr 4 z dnia 30 stycznia 2014 r. i aneks nr 5 z dnia 30 maja 2014 r. 12 Zgodnie z umową Konsorcjum Naukowo Przemysłowego Zgazowanie Węgla z kwietnia 2009 r. i aneksem nr 1 do umowy z dnia 25 kwietnia 2014 r. 6
etap 12 - badania PZW w skali pilotowej data zakończenia 3 maja 2014 r., termin zmieniony aneksem nr 5 do umowy na dzień 3 listopada 2014 r., koszt 14.640 tys. zł; etap 13 - badania modelowe wytwarzania energii w różnych konfiguracjach opartych o PZW - data zakończenia 3 sierpnia 2014 r., koszt 3.870 tys. zł; etap 14 - opracowanie projektu procesowego instalacji demonstracyjnej oraz priorytetowych kierunków rozwoju PZW data zakończenia 3 maja 2015 r., koszt 2.910 tys. zł. Łączne planowane koszty zadań zleconych GIG wynosiły 30.845 tys. zł. [Dowód: akta kontroli str. 264-268] Zadania określone w etapach 9, 11 i 13 zostały zrealizowane terminowo. [Dowód: akta kontroli str. 203-219] Opóźnienia w realizacji etapów nr 10 i 12 wynikały z przyczyn niezależnych od Instytutu. W trakcie pierwszej fazy próby zgazowania węgla w skali pilotowej (etap 12) stwierdzono brak szczelności chodnika badawczego przejawiający się przedostawaniem wody z zalanej części ww. chodnika do kanałów ogniowych. Efektem tego zjawiska była utrata pełnej drożności kanałów oraz wahania ciśnienia w georeaktorze. Konsekwencją tego była konieczność udrożnienia kanałów ogniowych metodą wiertniczą i zabudowa stalowych rur osłonowych. Dodatkowo zrezygnowano z zabezpieczenia georeaktora korkiem wodnym w chodniku badawczym, a w zamian zastosowano tamę przeciwwybuchową i wypełnienie części chodnika azotem za tamą. [Dowód: akta kontroli str. 200] Partnerem przemysłowym GIG w ww. zadaniu była KWK Wieczorek, której właścicielem jest Katowicki Holding Węglowy S.A. Jej wkład rzeczowy w ww. projekt przedstawiał się następująco: udostępnienie wyrobisk i urządzeń w miejscu budowy georeaktora pilotowego, wykonanie robót chodnikowych udostępniających i przygotowawczych, wykonanie instalacji czynników zgazowujących i odbioru produktów, wykonanie instalacji bezpieczeństwa podsadzki piaskowej i pyłowej, wykonanie infrastruktury kontrolno-pomiarowej bezpośrednio monitorującej proces z dostosowaniem do systemu pracującego w kopalni, stworzenie warunków techniczno-organizacyjnych przygotowania i przeprowadzenia eksperymentu w ramach systemu zarządzania kopalnią, zapewnienie bezpiecznych dla kopalni warunków wykonania eksperymentu. Wszystkie ww. zobowiązania partnera przemysłowego zostały zrealizowane, a ich łączny koszt wyniósł 11.653,1 tys. zł. [Dowód: akta kontroli str. 252-253] Od dnia 30 czerwca 2014 r. w partii pokładu 501 KWK Wieczorek był prowadzony eksperymentalny proces PZW (etap 12). Do dnia 22 lipca 2014 r. zgazowano ok. 120 ton węgla i wytworzono ok. 484 tys. m 3 gazu o wartości opałowej wahającej się od 3,0 do 4,5 MJ/m 3. Wg stanu na dzień 8 października 2014 r. proces PZW na terenie czynnej kopalni został zakończony i trwało wygaszanie georeaktora. [Dowód: akta kontroli str. 360-370] Gaz z PZW mimo niskiej wartości opałowej może stanowić alternatywne paliwo gazowe, którego konwersja w komorze spalania pozwala na wytworzenie ciepła. 7
Ciepło to może być zagospodarowane do: celów grzewczych, wytwarzania ciepłej wody użytkowej, bądź ulec konwersji do postaci energii elektrycznej w układzie turbiny parowej albo do syntezy paliw płynnych m.in. takich jak metanol. Wg stanu na dzień 22 sierpnia 2014 r. finansowe zaawansowanie realizacji projektu w stosunku do planu wynosiło 78,40%, tj. 23.990,1 tys. zł, a kwota pozostała do realizacji wynosiła 6.609,6 tys. zł. W projekcie uczestniczyło łącznie 207 osób. [Dowód: akta kontroli str. 182] Kolejnym etapem prac w ramach ww. zadania jest opracowanie projektu technologicznego i wstępnego studium wykonalności instalacji demonstracyjnej o mocy ok. 20 MW. W oparciu o te dokumenty możliwe będzie podjęcie działań dla wdrażania technologii PZW w skali przemysłowej i budowa instalacji demonstarcyjnych. W ocenie Dyrektora Instytutu, budowa takich instalacji, wymagających znacznie większych nakładów niż instalacje w skali pilotowej, wydają się największym problemem w rozwoju CTW. [Dowód: akta kontroli str. 347] 2.4. Innowacyjny Śląski Klaster Czystych Technologii Węglowych Innowacyjny Śląski Klaster Czystych Technologii Węglowych został powołany w lipcu 2005 r. Inicjatorem powołania klastra był Poseł do Parlamentu Europejskiego prof. Jerzy Buzek. Pozostałymi sygnatariuszami byli ówczesny Marszałek Województwa Śląskiego Pan Michał Czarski oraz reprezentanci Głównego Instytutu Górnictwa i Politechniki Śląskiej. Celem powołania klastra było wsparcie naukowe dla wzrostu innowacyjności technologicznej w szeroko rozumianym obszarze czystych technologii węglowych. Ważnym założeniem leżącym u podstaw powołania klastra były również poprawa wizerunku węgla, jako surowca energetycznego i regionu obciążonego skutkami kilkuwiekowej działalności górniczej oraz koncentracji przemysłów wykorzystujących węgiel, a także analiza uwarunkowań społecznych, związanych z produkcją i wykorzystaniem węgla w regionie. [Dowód: akta kontroli str. 193] W dniu10 listopada 2005 r. została zawarta umowa partnerska pomiędzy GIG, Politechniką Śląską w Gliwicach, IChPW, Instytutem Inżynierii Chemicznej Polskiej Akademii Nauk, Południowym Koncernem Energetycznym S.A., trzema spółkami węglowymi 13 oraz sześcioma gminami 14, której celem było zainicjowanie budowy Innowacyjnego Śląskiego Klastra Czystych Technologii Węglowych. Koordynatorem projektu był GIG. [Dowód: akta kontroli str. 183-192] Innowacyjny Śląski Klaster Czystych Technologii Węglowych nie posiada sformalizowanej struktury. Klaster przybrał formę luźnej sieci współpracy. W zależności od bieżących potrzeb lider tej sieci, którym został GIG, angażuje różne podmioty, które weszły do klastra lub zadeklarowały chęć współpracy z nim, do realizacji określonych celów oraz rozpowszechnia informacje, mogące zainteresować te podmioty. Inicjatywa zgromadziła 33 podmioty (przemysłowe w tym małe i średnie przedsiębiorstwa, uczelnie i instytuty naukowe, jednostki samorządu terytorialnego i inne), w tym również uczelnie spoza regionu śląskiego. Działania w kierunku upowszechniania, rozwoju i wdrażania czystych technologii węglowych, a także na rzecz rozwoju innowacyjności i transferu wiedzy w obszarze CTW realizowane były bezpośrednio pod marką klastra w okresie realizacji projektu 13 KW S.A., JSW S.A., KHW S.A. 14 Gminy: Gliwice, Jastrzębie-Zdrój, Jaworzno, Katowice, Rybnik, Tychy. 8
wspierającego jego budowę (Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego). Zaliczyć do nich można m.in.: wstępne studnia wykonalności instalacji CCS (Carbon Capture&Storage) dla firm; Vattenfall i Południowego Koncernu Energetycznego S.A., organizację i udział w licznych warsztatach, spotkaniach promocyjnych i seminariach nt. czystych technologii węglowych, m.in: promocja rozwiązań firmy General Electric Company, z USA, promocja rozwiązań firmy Haldor Topsøe A/S, z Danii, promocja rozwiązań firmy Thorium Power, Inc., z RPA, seminarium pt. Energetyka komunalna przykłady rybnickich rozwiązań, program naukowo-techniczny Oświęcimskiego Oddziału Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego Paliwa i surowce chemiczne w Oświęcimiu. W okresie poza projektem ZPORR, jednym z ważniejszych działań klastra było zainicjowanie prac i sformułowanie, wraz z kilkunastoma jednostkami naukowymi kraju, Strategicznego Programu Badawczego Energia Horyzont 2020 PL, obejmującego obszary tematyczne oraz zadania badawczo-rozwojowe w zakresie czystych technologii węglowych. [Dowód: akta kontroli str. 193-194] W świetle powyższych ustaleń, należy wskazać, iż Instytut podejmował skuteczne działania celem pozyskania środków, zarówno krajowych jak i zagranicznych, na rozwój badań w zakresie CTW. Wyniki ww. projektów, a zwłaszcza przeprowadzonej w bieżącym roku próby zgazowania węgla w czynnej kopalni, dają podstawy dla rozwoju krajowej technologii zgazowania podziemnego węgla, dedykowanej dla węgli resztkowych w czynnych kopalniach lub rejonach przewidzianych do likwidacji. Pozyskany gaz będzie mógł mieć m.in. zastosowanie energetyczne w układach produkcji energii średniej mocy dla zastosowań lokalnych. Warunkiem przemysłowego wykorzystania gazu z procesu PZW jest jednak pozyskanie środków finansowych na budowę instalacji demonstracyjnej, a następnie partnerów przemysłowych, którzy by zainwestowali w tę technologię. Opis stanu Ocena faktycznego cząstkowa Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność kontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie. IV. Uwagi NIK zwraca uwagę, że obecne uregulowania prawne, zawarte w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze 15, umożliwiają prowadzenie robót podziemnych w zakresie PZW jedynie w celach naukowych, badawczych, doświadczalnych i szkoleniowych na potrzeby geologii i górnictwa 16. Tym samym, dla wdrożenia technologii PZW w przyszłości i komercjalizacji takich przedsięwzięć konieczna będzie aktualizacja ww. ustawy w zakresie umożliwienia wydawania odpowiednich koncesji. [Dowód: akta kontroli str. 344-359] 15 Dz. U. z 2014 r., poz. 613 ze zm. 16 Art. 2 ust. 1 pkt. 3 ustawy Prawo geologiczne i górnicze. 9
Prawo zgłoszenia zastrzeżeń V. Pozostałe informacje i pouczenia Wystąpienie pokontrolne zostało sporządzone w dwóch egzemplarzach; jeden dla kierownika jednostki kontrolowanej, drugi do akt kontroli. Zgodnie z art. 54 ustawy z dnia 23 grudnia o Najwyższej Izbie Kontroli 17, kierownikowi jednostki kontrolowanej przysługuje prawo zgłoszenia na piśmie umotywowanych zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego, w terminie 21 dni od dnia jego przekazania. Zastrzeżenia zgłasza się do Dyrektora Delegatury NIK w Katowicach. Katowice, dnia 30 października 2014 r. Doradca ekonomiczny Eugeniusz Rejman Kontroler nadzorujący Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Katowicach... 17 Dz. U. z 2012 r., poz. 82 ze zm., zwana dalej ustawą o NIK. 10