1303 Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros Bechstein, 1800

1303 Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros Bechstein, 1800 fot. R. Szkudlarek Gatunek występuje zarówno w regionie biogeograficznym kontynentalnym, jak i alpejskim. Liczba i lokalizacja stanowisk i obszarów monitoringowych. Dla potrzeb monitoringu podkowca małego w 2009 r. wybrano 34 stanowiska badawcze położonych w obu regionach biogeograficznych: kontynentalnym (16) i alpejskim (18). Wyselekcjonowane stanowiska objęły swym zasięgiem wszystkie znane obecnie regiony, w których stwierdzono występowanie podkowca małego (z wyjątkiem Dolnego Śląska), z czego dominuje najlepiej do tej pory zinwentaryzowany pod względem występowania tego gatunku obszar Małopolski. Wszystkie badane stanowiska położone są na obszarach siedliskowych sieci Natura 2000 lub na obszarach proponowanych jako przyszłe ostoje. Badane stanowiska stanowią próbę, pozwalającą na ocenę stanu ochrony gatunku na poziomie regionów biogeograficznych oraz obszarów Natura 2000. Strona 1 z 12

Tab. 1. Zestawienie wszystkich badanych stanowisk i obszarów. Lp. Nazwa stanowiska Lokalizacja stanowiska Region alpejski 1 Dubne Obszar Natura 2000; Ostoja Popradzka PLH120019 2 Haoczowa Obszar Natura 2000; Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego PLH120094 3 Jastrzębik Obszar Natura 2000; Ostoja Popradzka PLH120019 4 Jaworki proponowana ostoja Podkowce w Jaworkach 5 Jaworzna propozycja ostoi Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego 6 Kamionka Wielka propozycja uzupełnienia ostoi Nawojowa 7 Królowa Górna propozycja uzupełnienia ostoi Nawojowa 8 Krynica Zdrój Obszar Natura 2000; Krynica PLH120039 9 Leluchów Obszar Natura 2000; Ostoja Popradzka PLH120019 10 Niedzica propozycja ostoi Niedzica 11 Nowe Rybie propozycja ostoi Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego 12 Radziechowy Obszar Natura 2000; Kościół w Radziechowach PLH240007 13 Słopnice propozycja ostoi Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego 14 Szczawnica - kościół Obszar Natura 2000; Podkowce w Szczawnicy PLH120037 15 Szczawnica - DW Maria Obszar Natura 2000; Podkowce w Szczawnicy PLH120037 16 Śnietnica Obszar Natura 2000; Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego PLH120094 17 Wierchomla Wielka Obszar Natura 2000; Ostoja Popradzka PLH120019 18 Wojkowa Obszar Natura 2000; Ostoja Popradzka PLH120019 Region kontynentalny 1 Bednarka Obszar Natura 2000; Bednarka PLH120033 2 Burgrabice Obszar Natura 2000; Ostoja Sławniowicko-Burgrabicka PLH160004 3 Bruśnik propozycja rozszerzenia ostoi Ostoje Nietoperzy Okolic Bukowca 4 Bukowiec Obszar Natura 2000; Ostoje nietoperzy okolic Bukowca PLH120020 5 Czerna Obszar Natura 2000; Czerna PLH120034 6 Jarnołtówek Obszar Natura 2000; Góry Opawskie PLH160007 7 Kamionka Mała propozycja ostoi Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego 8 Nawojowa Obszar Natura 2000; Nawojowa PLH120035 9 Nowy Wiśnicz propozycja ostoi Nowy Wiśnicz 10 Paleśnica propozycja rozszerzenia ostoi Ostoje Nietoperzy Okolic Bukowca 11 Pierściec Obszar Natura 2000; Pierściec PLH240022 12 Skrzydlna propozycja ostoi Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego 13 Sławniowice Obszar Natura 2000; Ostoja Sławniowicko-Burgrabicka PLH160004 Obszar Natura 2000; Opactwo Cystersów w Szczyrzycu PLH120023; 14 Szczyrzyc aktualnie proponowany obszar Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego 15 Szyk propozycja ostoi Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego 16 Obszar Natura 2000; Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego Szymbark PLH120094 Metodyka badań Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros pod względem wyboru schronieo letnich jest w naszym kraju gatunkiem ściśle synantropijnym. Na swoje schronienia wybiera duże, ciepłe (kryte najczęściej blachą lub gontem) i nie użytkowane strychy budynków. Zdecydowanie przeważają tu obiekty sakralne tj. kościoły i cerkwie. Obecnie znana jest tylko jedna kolonia tego gatunku Strona 2 z 12

mieszcząca się w piwnicy (klasztor w Czernej). Nietoperze te stosunkowo łatwo jest policzyd, ponieważ osobniki tego gatunku nie wciskają się w szczeliny i rzadko tworzą skupienia. Podkowce w swoich letnich schronieniach zaczynają pojawiad się już w kwietniu. W czerwcu samice są w zaawansowanej ciąży, dlatego kolonie w tym okresie można traktowad jako w pełni uformowane. Porody rozpoczynają się na przełomie czerwca i lipca Kontrolowanymi stanowiskami były tzw. kolonie rozrodcze. Są to zgrupowania składające się głównie z samic, które zajmują wspólne schronienie. W kolonii rozrodczej samice rodzą i wychowują swoje młode. W trakcie monitoringu wykonano dwie kontrole: w pierwszej połowie czerwca oraz w pierwszej połowie sierpnia. Wynik pierwszej kontroli, traktuje się jako liczbę dorosłych osobników w kolonii, natomiast wynik drugiej jako liczbę osobników dorosłych powiększonych o liczbę urodzonych w tym roku młodych (które przeżyły mniej więcej pierwszy miesiąc od porodu). Ze względu na stan samic lub obecnośd młodych, czas pobytu na strychu podczas kontroli ograniczony jest do niezbędnego minimum. Jeśli nietoperze są bardzo płochliwe, a warunki na to pozwalają, można zastosowad również latarkę z czerwonym światłem, która w mniejszym stopniu niepokoi te zwierzęta. Przyjęto następujące wskaźniki stanu ochrony: 1. Stan populacji Liczebnośd - wskaźnik określany jako liczba dorosłych osobników (liczebnośd z pierwszej połowy czerwca) policzonych na stanowisku. Tab. 2. Waloryzacja wskaźnika stanu populacji Parametr Populacja Wskaźnik Liczebnośd Ocena FV U1 U2 Taki sam stan co poprzednio lub wzrost. Obserwowany spadek liczebności w porównaniu do zeszłorocznej kontroli. Obserwowany systematyczny spadek liczebności na przestrzeni kilku lat. 2. Stan siedlisk Powierzchnia - dostępnośd powierzchni dostępnej (korzystnej) dla nietoperzy. Dostępności wylotów dla nietoperzy - liczba dostępnych wlotów, czy nie są zamknięte w sposób uniemożliwiający lub utrudniający wylot, czy nie są oświetlone z zewnątrz. Zabezpieczenie przed niepokojeniem - rodzaje, stan i skutecznośd zabezpieczenia schronienia kolonii przed nielegalną penetracją. Udział terenów zalesionych w otoczeniu schronienia - udział procentowy terenów zalesionych w otoczeniu schronienia (na obszarze znajdującym się w promieniu 2 km od kolonii) w oparciu o analizę ortofotomap. Strona 3 z 12

Elementy liniowe w otoczeniu schronienia - obecnośd elementów liniowych, które mogą byd wykorzystywane jako korytarze ekologiczne, służące komunikacji między schronieniem a żerowiskiem, ustalana w oparciu o ortofotomapy. Tab. 3. Waloryzacja wskaźników stanu siedliska Parametr Siedlisko Wskaźnik Powierzchnia Dostępności wylotów dla nietoperzy Zabezpieczenie przed niepokojeniem Ocena FV U1 U2 Dostępna cała powierzchnia schronienia. Obecna stałe i bezpieczne wloty dla nietoperzy. Schronienie jest zamknięte i nie udostępniane osobom trzecim. Dostępnośd powierzchni schronienia ograniczona (została zmieniona np. w wyniku prac remontowych). Brak stałych wlotów (np. okienka strychowe, które mogą byd zamknięte) lub brak bezpiecznych wlotów iluminacja. Wejście do schronienia jest otwarte, ale znajduje się w niewidocznym lub niedostępnym miejscu. Dostępnośd powierzchni schronienia niewystarczająca (uniemożliwia wykorzystywanie stanowiska przez nietoperze). Brak odpowiednich wlotów. Wejście do schronienia jest otwarte i znajduje się w widocznym i dostępnym miejscu. Udział terenów zalesionych w powyżej 10 %* poniżej 10%* brak* otoczeniu schronienia Elementów liniowe w otoczeniu schronienia* Obecne liczne integralne liniowe elementy krajobrazu. Obecne nieliczne i nie integralne liniowe elementy krajobrazu. brak* * Liniowe elementy krajobrazu służą nietoperzom jako szlaki migracyjne prowadzące je na żerowiska i zimowiska. Ważna jest ich integralność i powierzchnia a nie długość. Dlatego w przypadku liniowych elementów krajobrazu przy waloryzacji wskaźnika nie wzięto pod uwagę ich łącznej długości, ale stopień integralności tzn. czy liniowe elementy krajobrazu wraz z okolicznymi obszarami leśnymi tworzą zwarta sieć umożliwiającą eksplorowanie obszaru przez nietoperze. W przypadku powierzchni obszarów leśnych próg 10% jest arbitralnie ustaloną wielkością, która ma odzwierciedlać potencjalną trwałość siedliska. Niewielka (poniżej 10 %) ilość terenów leśnych jest bardziej wrażliwa na negatywne zmiany w środowisku. W takiej sytuacji każda wycinka fragmentu leśnego lub szpaleru drzew może przyczynić się do zmniejszenia integralności elementów środowiska. Wielkość ta ma na celu wyznaczenie stanowisk w przypadku, których należało by zwrócić szczególną uwagę na bezpośrednie otoczenie kolonii. W celu właściwej oceny siedliska kolonii proponujemy połączenie tych dwóch wskaźników, a ich waloryzację oprzeć na stopniu integralności leśnych i liniowych elementów krajobrazu oraz ich przydatności jako żerowisk i tras migracji. Wyniki badań i ocena stanu zachowania Podsumowanie wyników badao wskaźników na stanowiskach w regionie kontynentalnym Tab. 4. Zestawienie ocen wskaźników na badanych stanowiskach w regionie biogeograficznym kontynentalnym. Parametr Wskaźniki Ocena FV U1 U2 Populacja Liczebnośd 14 2 Powierzchnia 16 Siedlisko Dostępności wylotów dla nietoperzy 15 1 Zabezpieczenie przed niepokojeniem 16 Strona 4 z 12

Udział terenów zalesionych w otoczeniu schronienia Długośd elementów liniowych w otoczeniu schronienia 15 1 16 Wskaźniki stanu populacji: Względna liczebnośd. Na czternastu z monitorowanych stanowisk w regionie kontynentalnym wskaźnik ten wskazywał na stan właściwy populacji, co oznacza, że w żadnym z nich nie zanotowano spadku liczby osobników korzystających ze schronienia. Stanowiska na których odnotowano spadek liczebności to Bednarka i Czerna. W dziewięciu stanowiskach stwierdzono wzrost populacji (Bruśnik, Bukowiec, Burgrabice, Jarnołtówek, Kamionka Mała, Nowy Wiśnicz, Szczyrzyc, Szyk, Szymbark). Największe kolonie podkowca małego stwierdzono w Sławniowicach i Szczyrzycu, jednak co najmniej siedem innych stanowisk można by określid jako bardzo liczne. Wszystkie wymienione w zestawieniu stanowiska są ważne dla zachowania populacji podkowca małego. Dla waloryzacji stanowiska istotna jest nie tylko liczebnośd ale również jego położenie. W tym wypadku duża kolonia jest równie ważna jak kilka małych kolonii położonych w niedalekim sąsiedztwie. Wskaźniki stanu siedliska: Powierzchnia: Na wszystkich szesnastu monitorowanych stanowiskach wskaźnik ten wskazywał na stan właściwy, co oznacza, że we wszystkich stanowiskach dostępna dla nietoperzy była cała powierzchnia schronienia. Dostępności wylotów dla nietoperzy: Tylko na jednym (Czerna) z 16 stanowisk wskaźnik otrzymał ocenę U1 stan niewłaściwy, ponieważ liczba wylotów w piwnicach klasztoru jest nieliczna, są nieoznakowane i w każdej chwili mogą byd zamknięte (rozbite okienka). Zabezpieczenie przed niepokojeniem: Na wszystkich szesnastu monitorowanych stanowiskach obecne były stałe i bezpieczne wloty do schronieo. Ocena wskaźnika stan właściwy Udział terenów zalesionych w otoczeniu schronienia: Tylko na jednym (Radziechowy) z 16 stanowisk wskaźnik otrzymał ocenę stan niewłaściwy, ponieważ udział terenów zalesionych w promieniu 2 km od stanowiska wynosił 4,9 %. Dla pozostałych stanowisk udział procentowy terenów zalesionych w otoczeniu schronienia (w promieniu 2 km od kolonii) wahał się od 13,8 do 78,7, a więc był większy od proponowanej wartości granicznej 10% Elementy liniowe w otoczeniu schronienia: Na wszystkich szesnastu monitorowanych stanowiskach wskaźnik ten otrzymał ocenę stan właściwy. W otoczeniu kolonii obecne liczne integralne liniowe elementy krajobrazu, które mogą byd wykorzystywane jako korytarze ekologiczne, służące komunikacji między schronieniem a żerowiskiem. Podsumowanie ocen stanu zachowania gatunku na badanych stanowiskach Tab. 5. Podsumowanie ocen stanu zachowania gatunku na stanowiskach w regionie biogeograficznego kontynentalnym. Oceny Lp. Stanowiska stan populacji stan siedliska perspektywy ocena ogólna 1 Bednarka U1 FV FV U1 Strona 5 z 12

2 Bruśnik FV FV FV FV 3 Bukowiec FV FV FV FV 4 Burgrabice FV FV FV FV 5 Czerna U1 FV U1 U1 6 Jarnołtówek FV FV FV FV 7 Kamionka Mała FV FV FV FV 8 Nawojowa FV FV FV FV 9 Nowy Wiśnicz FV FV FV FV 10 Paleśnica FV FV FV FV 11 Pierściec FV FV FV FV 12 Skrzydlna FV FV FV FV 13 Sławniowice FV FV FV FV 14 Szczyrzyc FV FV FV FV 15 Szyk FV FV FV FV 16 Szymbark FV FV FV FV Stan populacji: Na 14 z 16 badanych stanowisk stan populacji oceniono jako bardzo dobry. We wszystkich omawianych stanowiskach obserwuje się wzrost lub utrzymanie liczebności na przestrzeni kilku lat. Na dwóch stanowiskach: Czerna i Bednarka stwierdzono spadek liczebności i stan określono, jako niezadowalający (U1). Stan siedliska: Stan siedlisk na wszystkich badanych stanowiskach oceniono jako właściwy, na co wskazuje właściwy stan zarówno wybranych elementów samych schronieo (dostępna powierzchnia schronienia i jego dobre zabezpieczenie oraz dostępnośd wlotów) jak i ich otoczenia (właściwy udział terenów leśnych, obecnośd licznych elementów liniowych). Perspektywy ochrony (z uwzględnieniem zagrożeo): Perspektywy zachowania gatunku są dobre. Przy zachowaniu obecnego stanu użytkowania obiektów, stanowiących schronienie nietoperzy oraz ich najbliższego otoczenia jak i okolicznych obszarów leśnych przewiduje się utrzymanie obecnego stanu populacji, tym bardziej, że wszystkie stanowiska położone są na zatwierdzonych lub proponowanych obszarach sieci Natura 2000. W trakcie tegorocznego monitoringu dla większości stanowisk nie odnotowano żadnych negatywnych oddziaływao na kolonie podkowca małego. W przypadku stanowiska w Klasztorze w Czernej bardzo istotnym czynnikiem, który może negatywnie odbid się na liczebności podkowca małego jest zmiana sposobu ogrzewania budynków klasztornych (może spowodowad zmianę termiki pomieszczeo piwnicznych). Z największych potencjalnych zagrożeo dla kolonii należy wymienid: remonty dachów w okresie rozrodu nietoperzy, zmiany w najbliższym otoczeniu kolonii (wycinka drzew, instalacja iluminacji) oraz likwidację żerowisk lub/i tras przelotu (duże wylesienia, likwidacja liniowych elementów krajobrazu). Ocena ogólna: Na większości badanych stanowisk (14) stan gatunku oceniono jako właściwy, na co składał się właściwy stan wszystkich parametrów. Na dwóch stanowiskach: Czerna i Bednarka stan określono jako niezadowalający (U1) z uwagi na stwierdzony spadek liczebności, a w przypadku stanowiska Czerna - także z uwagi na słabiej ocenione perspektywy z uwagi na możliwe zmiany warunków siedliskowych (zmiany termiki pomieszczeń) na skutek zmiany sposobu ogrzewania budynków. Stan ochrony gatunku w obszarach Natura 2000 Tab. 6. Podsumowanie ocen stanu zachowania gatunku na obszarach Natura 2000 w regionie biogeograficznym kontynentalnym. Strona 6 z 12

Lp. Obszary Oceny stan populacji stan siedliska perspektywy ocena ogólna 1 Bednarka PLH120033 U1 FV FV U1 2 Czerna PLH120034 U1 FV U1 U1 3 Góry Opawskie PLH160007 FV FV FV FV 4 Nawojowa PLH120035 (3) FV FV FV FV 5 Nowy Wiśnicz PLH120048 FV FV FV FV 6 Ostoja Sławniowicko-Burgrabicka FV FV FV FV PLH160004 (2) 7 Ostoje Nietoperzy Beskidu FV FV FV FV Wyspowego PLH120052 (4) 8 Ostoje Nietoperzy Okolic FV FV FV FV Bukowca (3) 9 Ostoje Nietoperzy Powiatu FV FV FV FV Gorlickiego PLH120094 10 Pierściec PLH240022 FV FV FV FV Wszystkie badane stanowiska znajdują się w obrębie 10 zatwierdzonych lub proponowanych obszarów Natura 2000. Podkowiec mały jest osiadły, zatem zarówno jego schronienia letnie, zimowe jak i żerowiska znajdują się na niewielkim obszarze. Ocena stanu gatunku na podstawie stanu kolonii letnich (głównie liczebności populacji rozrodczej) jest zatem możliwa (te same nietoperze, które przebywają na danym obszarze latem, najprawdopodobniej na nim żerują i zimują). Jako niewłaściwy określono stan gatunku w dwóch ostojach Bednarka i Czerna, z uwagi na stwierdzony spadek liczebności, a w przypadku stanowiska Czerna - także z uwagi na słabiej ocenione perspektywy z uwagi na możliwe zmiany warunków siedliskowych (zmiany termiki pomieszczeo) na skutek zmiany sposobu ogrzewania budynków. Dla pozostałych stan zachowania można określid, jako właściwy (FV). Stan ochrony gatunku w regionie biogeograficznym kontynentalnym Tab. 7. Ocena stanu zachowania gatunku w regionach biogeograficznych (schronienia letnie) Oceny Region stan populacji stan siedliska perspektywy ocena ogólna Region biogeograficzny kontynentalny FV FV FV FV W oparciu o wyniki monitoringu 16 stanowisk podkowca małego, stan zachowania gatunku w regionie biogeograficznym kontynentalnym można uznad za właściwy. Podkowiec mały jest osiadły, zatem zarówno jego schronienia letnie, zimowe jak i żerowiska znajdują się na niewielkim obszarze. Ocena stanu gatunku na podstawie stanu kolonii letnich (głównie liczebności populacji rozrodczej) jest zatem słuszna i miarodajna (te same nietoperze, które przebywają na danym obszarze latem, najprawdopodobniej na nim żerują i zimują). Jednak dla właściwej oceny stanu siedliska, a co za tym idzie perspektywy ochrony, konieczne jest rozpoznanie również zimowisk i żerowisk. W przypadku zimowisk wskazany jest również ich stały monitoring. Podsumowanie wyników badao wskaźników na stanowiskach w regionie alpejskim Tab. 8. Zestawienie ocen wskaźników na badanych stanowiskach w regionie biogeograficznym alpejskim Parametr Wskaźniki Ocena Strona 7 z 12

FV U1 U2 Populacja Liczebnośd 11 6 1 Siedlisko Powierzchnia 17 1 Dostępności wylotów dla nietoperzy 17 1 Zabezpieczenie przed niepokojeniem 16 2 Udział terenów zalesionych w 17 1 otoczeniu schronienia Długośd elementów liniowych w otoczeniu schronienia 18 Wskaźniki stanu populacji: Względna liczebnośd. Na 11 spośród 18 monitorowanych stanowiskach w regionie alpejskim wskaźnik ten wskazywał na właściwy stan populacji, co oznacza, że w żadnym z nich nie zanotowano spadku liczby osobników korzystających ze schronienia. Natomiast na 7 stanowiskach stwierdzono spadek liczebności, w przypadku stanowiska Krynica zjawisko to ma charakter stały i długoterminowy. W przypadku sześciu stanowisk odnotowano wzrost populacji, były to Dubne, Haoczowa, Jaworki, Jaworzna, Leluchów i Śnietnica. Największe kolonie podkowca małego stwierdzono w Jaworkach, Jaworznej, Leluchowie i Szczawnicy w DW Maria, jednak co najmniej siedem innych stanowisk można by określid jako bardzo liczne. Wszystkie wymienione w zestawieniu stanowiska są ważne dla zachowania populacji podkowca małego. Dla waloryzacji stanowiska istotna jest nie tylko liczebnośd ale również jego położenie. W tym wypadku duża kolonia jest równie ważna jak kilka małych kolonii położonych w niedalekim sąsiedztwie. Wskaźniki stanu siedliska: Powierzchnia: Na prawie wszystkich monitorowanych stanowiskach wskaźnik ten otrzymał ocenę stan właściwy, co oznacza, że dostępna dla nietoperzy była tam cała powierzchnia schronieo. W przypadku 1 stanowiska w Szczawnicy w DW Maria stwierdzono niezadowalający stan tego wskaźnika (w trakcie remontu została usunięta podłoga strychu przez co nietoperze były narażone na niepokojenie). Dostępności wylotów dla nietoperzy: Tylko na jednym (Radziechowy) z 18 stanowisk wskaźnik otrzymał ocenę stan niewłaściwy. Wlot ten nie zapewnia nietoperzom bezpieczeostwa, ponieważ jest wyeksponowany przez intensywne oświetlenie kościoła. Na pozostałych monitorowanych stanowiskach obecne były stałe i bezpieczne wloty do schronieo (ocena wskaźnika stan właściwy ). Zabezpieczenie przed niepokojeniem: Tylko na dwóch (Niedzica, Szczawnica DW Maria) z 18 stanowisk wskaźnik otrzymał ocenę stan niewłaściwy. W przypadku stanowiska w Niedzicy wejście do schronienia pozostaje w miejscu niewidocznym dla ludzi, ale nie jest zamknięte, wiec istnieje prawdopodobieostwo niekontrolowanej penetracji stanowiska. Z kolei w Szczawnicy w DW Maria w trakcie remontu została usunięta podłoga strychu przez co nietoperze były narażone na niepokojenie. Udział terenów zalesionych w otoczeniu schronienia: Tylko na jednym (Pierściec) z 18 stanowisk wskaźnik otrzymał ocenę stan niewłaściwy, ponieważ udział terenów zalesionych w promieniu 2 km od stanowiska wynosił 6,9 %. Dla pozostałych stanowisk udział procentowy terenów zalesionych w otoczeniu schronienia (w promieniu 2 km od kolonii) wahał się od 11,5 do 49,8%, a więc był większy od proponowanej wartości granicznej 10%. Strona 8 z 12

Długośd elementów liniowych w otoczeniu schronienia: Na wszystkich 18 monitorowanych stanowiskach wskaźnik ten otrzymał ocenę stan właściwy. W otoczeniu kolonii obecne liczne integralne liniowe elementy krajobrazu, które mogą byd wykorzystywane jako korytarze ekologiczne, służące komunikacji między schronieniem a żerowiskiem. Podsumowanie ocen stanu zachowania gatunku na badanych stanowiskach w regionie alpejskim Tab. 9. Podsumowanie ocen stanu zachowania gatunku na wszystkich badanych stanowiskach w regionie biogeograficznym alpejskim Lp. Obszar Oceny stan populacji stan siedliska perspektywy ocena ogólna 1 Dubne FV FV FV FV 2 Haoczowa FV FV FV FV 3 Jastrzębik U1 FV FV U1 4 Jaworki FV FV FV FV 5 Jaworzna FV FV FV FV 6 Kamionka Wielka FV FV FV FV 7 Królowa Górna U1 FV FV U1 8 Krynica Zdrój U2 FV FV U2 9 Leluchów FV FV FV FV 10 Niedzica FV FV FV FV 11 Nowe Rybie U1 FV FV U1 12 Radziechowy FV U1 U1 U1 13 Słopnice U1 FV FV U1 14 Szczawnica - kościół FV FV FV FV 15 Szczawnica - DW Maria U1 U1 FV U1 16 Śnietnica FV FV FV FV 17 Wierchomla Wielka U1 FV FV U1 18 Wojkowa FV FV FV FV Stan populacji: Na 11 spośród badanych stanowiskach stan populacji oceniono jako bardzo dobry. Stwierdzono tam wzrost lub utrzymanie liczebności na przestrzeni kilku lat. Na 6 stanowiskach stan populacji oceniono jako niezadowalający (U1), ze względu na stwierdzony spadek liczebności w stosunku do wcześniejszych obserwacji. W pięciu stanowiskach, w których zaobserwowano spadek liczebności, nie zaobserwowano widocznych przyczyn takiego stanu rzeczy (niekorzystnych zmian w siedlisku). Można by w tym przypadku podejrzewad, że do niekorzystnych zmian doszło na zimowisku (nie dla wszystkich stanowisk znana jest lokalizacja zimowiska) lub, że jest to naturalna fluktuacja liczebności (w tym przypadku konieczna będzie ocena z perspektywy kilku lat). W przypadku stanowiska w Domu Wypoczynkowym Maria w Szczawnicy przyczyną spadku liczebności był remont budynku prowadzony w okresie rozrodu nietoperzy. Istnieje jednak prawdopodobieostwo, że nietoperze przeniosły się okresowo do innej kryjówki i w przyszłym sezonie można się spodziewad ponownego wzrostu liczebności. Na stanowisku w Krynicy Zdroju, gdzie stwierdzono brak nietoperzy (U2); przyczyną jest iluminacja budynku. Stan siedliska: Stan siedlisk na większości badanych stanowisk oceniono jako właściwy, na co wskazuje właściwy stan zarówno wybranych elementów samych schronieo (dostępna powierzchnia schronienia i jego dobre zabezpieczenie oraz dostępnośd wlotów) jak i ich otoczenia Strona 9 z 12

(właściwy udział terenów leśnych, obecnośd licznych elementów liniowych). Niewłaściwy stan siedlisk stwierdzono dla 2 stanowisk Radziechowy (iluminacja obiektu) i Szczawnica DW Maria (została usunięta podłoga strychu). Perspektywy ochrony (z uwzględnieniem aktualnych oddziaływao i zagrożeo): Perspektywy zachowania gatunku są dobre na prawie wszystkich stanowiskach. Przy zachowaniu obecnego stanu użytkowania obiektów, stanowiących schronienie nietoperzy oraz ich najbliższego otoczenia jak i okolicznych obszarów leśnych przewiduje się utrzymanie obecnego stanu populacji, tym bardziej, że wszystkie stanowiska położone są na zatwierdzonych lub proponowanych obszarach sieci Natura 2000. W trakcie tegorocznego monitoringu dla większości stanowisk nie odnotowano żadnych negatywnych oddziaływao na kolonie podkowca małego. W przypadku stanowiska Radziechowy konieczne jest wyłączenie części iluminacji kościoła, niestety probostwo Parafii nie wyraża na to zgody. Z największych potencjalnych zagrożeo dla kolonii należy wymienid: remonty dachów budynków w okresie rozrodu nietoperzy (potencjalne zagrożenie jedynie dla części stanowisk), zmiany w najbliższym otoczeniu kolonii (wycinka drzew, instalacja iluminacji) oraz likwidację żerowisk lub/i tras przelotu (duże wylesienia, likwidacja liniowych elementów krajobrazu). Ocena ogólna: Na 12 spośród 18 monitorowanych stanowisk w regionie alpejskim stan zachowania gatunku oceniono jako właściwy (FV). W przypadku 7 stanowisk o niewłaściwej (niezadowalającej) ocenie zadecydował stan populacji (spadek liczby osobników w stosunku do wcześniejszych obserwacji), a w przypadku 1 stanowiska Radziechowy niewłaściwy stan siedliska (obecność iluminacji kościoła) i słabiej ocenione perspektywy ochrony (brak zgody na wyłączenie części oświetlenia kościoła). Stan ochrony gatunku w obszarach Natura 2000 Tab. 10. Podsumowanie ocen stanu zachowania gatunku na obszarach Natura 2000 w regionie biogeograficznym alpejskim Lp. Obszar Oceny stan populacji stan siedliska perspektywy ocena ogólna 1 Kościół w Radziechowach FV U1 U1 U1 PLH240007 2 Krynica PLH120039 U2 FV FV U2 3 Nawojowa (2) U1 FV FV U1 4 Niedzica FV FV FV FV 5 Ostoje Nietoperzy Beskidu U1 FV FV U1 Wyspowego (3) 6 Ostoje Nietoperzy Powiatu FV FV FV FV Gorlickiego PLH120094 (2) 7 Ostoja Popradzka PLH120019 (4) U1 FV FV U1 8 Podkowce w Jaworkach FV FV FV FV 9 Podkowce w Szczawnicy U1 U1 FV U1 PLH120037 (2) Stanowiska reprezentowaly 9 obszarów Natura 2000 (tab. 10). Podkowiec mały jest osiadły, zatem zarówno jego schronienia letnie, zimowe jak i żerowiska znajdują się na niewielkim obszarze. Ocena stanu gatunku na podstawie stanu kolonii letnich (głównie liczebności populacji rozrodczej) jest zatem możliwa (te same nietoperze, które przebywają na danym obszarze latem, najprawdopodobniej na nim żerują i zimują). Na 3 monitorowanych obszarach (Niedzica, Ostoje Strona 10 z 12

Nietoperzy Powiatu Gorlickiego i Podkowce w Jaworkach), stan gatunku określono jako właściwy (FV). Pięd obszarów (Kościół w Radziechowach, Nawojowa, Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego Ostoja Popradzka, Podkowce w Szczawnicy) uzyskało ocenę U1 niezadowalający (z uwagi na obserwowany spadek liczebności w części schronieo). Na większości z nich monitoring jednak nie wykazał żadnych negatywnych zmian w siedliskach. W przypadku ostoi Podkowce w Szczawnicy PLH120037 przyczyną spadku liczebności były prace remontowe w DW Maria. Drastyczny spadek liczebności na przestrzeni kilku lat zaobserwowano w ostoi Krynica PLH120039 i dotyczy on zarówno kolonii podkowca małego jak i nocka dużego Myotis myotis, która również zajmuje strych cerkwi. Przyczyn tego zjawiska upatruje się w intensywnym zewnętrznym oświetleniu budynku. Wiosną 2009 po interwencji PTPP "pro Natura" udało się doprowadzid do wyłączenia iluminacji obiektu. Istnieje zatem duże prawdopodobieostwo, że przy obecnym sposobie użytkowania cerkwi oraz jego otoczenia będzie możliwe zachowanie obecnej lub/i powrót do dawnej liczebności obydwu gatunków. Na szczególną uwagę zwraca spadek liczebności na pięciu stanowiskach znajdujących się na obszarze Ostoi Popradzkiej PLH120019 (Jastrzębik, Wierchomla Wielka) i Ostojach Nietoperzy Beskidu Wyspowego (Nowe Rybie i Słopnice) oraz Nawojowa (Królowa Górna). Monitoring jednak nie wykazał żadnych negatywnych zmian w siedliskach. Spadek liczebności jest zatem wywołany innymi czynnikami. Na obszarze wymienionych ostoi nie zlokalizowano jak do tej pory żadnego ważnego zimowiska podkowców małych, przez co obiekty te pozostają nie zabezpieczone. Dlatego można by przypuszczad, że nieoczekiwany spadek ich liczebności jest powodowany negatywnymi zmianami na zimowiskach (nadmierną penetracją przez ludzi lub zniszczeniem/zdewastowaniem hibernakulum). W przypadku ostoi Podkowce w Szczawnicy PLH120037 przyczyną spadku liczebności były prace remontowe w Domu Wypoczynkowym Maria prowadzone w okresie rozrodu nietoperzy. Uwaga: W przypadku Ostoi Nietoperzy Beskidu Wyspowego wyniki badao 4 stanowisk położonych w kontynentalnej części obszaru wskazywały na stan właściwy (FV). Czyli z w sumie z 7 stanowisk badanych na tym obszarze, w 2 stwierdzono spadki liczebności. Jest to jednak blisko 30% wszystkich stanowisk i dlatego wydaje się, że całościowa ocena dla obszaru powinna byd niezadowalająca (U1). Stan ochrony gatunku w regionie alpejskim Tab. 10. Ocena stanu zachowania gatunku w regionach biogeograficznych (schronienia letnie) Oceny Region stan populacji stan siedliska perspektywy ocena ogólna Region biogeograficzny alpejski U1 FV FV U1 Podkowiec mały jest osiadły, zatem zarówno jego schronienia letnie, zimowe jak i żerowiska znajdują się na niewielkim obszarze. Ocena stanu gatunku na podstawie stanu kolonii letnich (głównie liczebności populacji rozrodczej) jest zatem możliwa (te same nietoperze, które przebywają na danym obszarze latem, najprawdopodobniej na nim żerują i zimują). W oparciu o wyniki monitoringu 18 stanowisk podkowca małego, stan zachowania gatunku w regionie biogeograficznym alpejskim można uznad za niewłaściwy, ponieważ aż w siedmiu z monitorowanych stanowisk wykazano spadek liczebności nietoperzy. Wyniki monitoringu wskazują, że za tym zjawiskiem stoją nie tylko bezpośrednie zmiany w siedliskach na stanowiskach Strona 11 z 12

letnich. W wielu obszarach wciąż nie rozpoznane pozostają stanowiska zimowe oraz żerowiska podkowca małego, co byłoby ważne dla całościowej oceny siedlisk. Dlatego niezbędnym wydaje się zinwentaryzowanie stanowisk zimowych tego gatunku oraz zidentyfikowanie żerowisk. Propozycje działań ochronnych Ponieważ wszystkie znane kolonie rozrodcze podkowca małego w Polsce znajdują się w różnego rodzaju budynkach, ich byt zależy od dobrej woli właścicieli obiektów. Dlatego głównym narzędziem ochronnym wszystkich stanowisk powinien byd ich stały monitoring. Dzięki takim działaniom w wielu przypadkach udało się już powstrzymad prace, które mogły doprowadzid nawet do zniszczenia całych kolonii. Częśd monitorowanych stanowisk wymaga dodatkowych zabiegów ochronnych tj. wymiana pokrycia dachu, instalacja platformy na guano, zabezpieczenie wlotów lub wejścia czy nasadzenie drzew wokół obiektu. Wszystkie te działania zostaną przeprowadzone w ramach Programu ochrony podkowca małego przez Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody "pro Natura". Propozycje i uwagi odnośnie dalszych badań monitoringowych Niezbędne jest prowadzenie stałego monitoringu letnich stanowisk tego gatunku zgodnie z metodyką podaną w poniższym sprawozdaniu. Jednak druga kontrola prowadzona w ramach monitoringu w pierwszej połowie sierpnia wykazała, że częśd osobników wcześnie opuściła kolonię i najprawdopodobniej przeniosła się już do kwater przejściowych. Dlatego aby móc dokładniej określid liczbę młodych osobników, które w danym roku urodziły się w kolonii, należało by zmienid termin kontroli na drugą połowę lipca. Aby mied możliwośd pełnej oceny stanu populacji oraz jej siedliska, niezbędnym było by objęcie monitoringiem również stanowisk zimowych tego gatunku. Niestety w wielu rejonach stanowiska te nie zostały jeszcze rozpoznane. Strona 12 z 12