INWENTARYZACJA OBIEKTÓW PRZYRODNICZYCH - GMINA ZAWADZKIE W skład gminy wchodzą miasto Zawadzkie i 2 sołectwa: Żędowice, Kielcza OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY ZAWADZKIE Gmina Zawadzkie to gmina miejsko-wiejska w województwie opolskim, w powiecie strzeleckim. Położenie geograficzne i krótka charakterystyka Gmina Zawadzkie leży we wschodniej części województwa opolskiego. Przez gminę przebiegają dwie drogi wojewódzkie nr 901 i 426, gmina jest oddalona od autostrady A4 około 25 km. Od północy graniczy ona z gminami Kolonowskie, Dobrodzień i Pawonków (woj. śląskie), od zachodu z gminą Jemielnica, natomiast od wschodu graniczy z gminą województwa śląskiego Krupski Młyn, a od południa z gminą Wielowieś należącą także do województwa śląskiego. Gminę Zawadzkie zamieszkuje około 13.050 osób. Gmina stanowi 11,05% powierzchni powiatu. Struktura powierzchni Gminy Zawadzkie Gmina położona jest na Równinie Opolskiej będącej częścią Niziny Śląskiej. Ma ona powierzchnię 82,24 km², z czego 62 % stanowią lasy, a użytki rolne 29 %. 156
GMINA ZAWADZKIE Obszarowe formy ochrony przyrody Obszar Chronionego Krajobrazu Lasy Stobrawsko-Turawskie Obszar Chronionego krajobrazu Lasy Stobrawsko-Turawskie o powierzchni 179305 ha został powołany w 1988 r. w centralnej i zachodniej części województwa opolskiego. W 1999 r. w jego zachodniej i centralnej części utworzono Stobrawski Park Krajobrazowy. W granicach tego obszaru znajduje się cała gmina z wyłączeniem miasta Zawadzkie. W granicach Lasów Stobrawsko-Turawskich znalazło się kilka zespołów przyrodniczo-krajobrazowych oraz kilkadziesiąt użytków ekologicznych i pomników przyrody. Niezliczona ilość cieków, stawy hodowlane, źródła, polodowcowe moreny i wydmy stanowią o wysokich walorach krajobrazowych i przyrodniczych tego terenu. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Pod Dębami Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Pod Dębami położony jest, według zapisu w rozporządzeniu, w gminie Zawadzkie, natomiast w rzeczywistości większa jego część znajduje się w obrębie gminy Kolonowskie. Przedmiotem ochrony jest kompleks leśny w dolinie Małej Panwi, którego bogatsza przyrodniczo część znajduje się w obrębie gminy Kolonowskie. Celem ochrony jest zachowanie terenu ze względu na unikalne walory krajobrazowe, bogaty zespół roślinny i miejsce występowania wielu rzadkich gatunków zwierząt. Atrakcję krajobrazową stanowi tu meandrująca rzeka z licznymi zakolami i zróżnicowanymi brzegami. Nad rzeką rosną okazałe dęby szypułkowe Quercus robur o interesujących kształtach (liczniej w części należącej do gminy Kolonowskie). W części należącej do gminy Zawadzkie stwierdzono występowanie m.in. wawrzynka wilczełyko Daphne mezereum, lilii złotogłów Lilium martagon, kopytnika pospolitego Asarum europaeum, śnieżyczkę przebiśnieg Galanthus nivalis, paprotkę zwyczajną Polypodium vulgare, konwalię majową Convallaria majalis, kruszczyka szerokolistnego Epipactis helleborine, ciemiężycę zieloną Veratrum lobelianum. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Mostki Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Mostki położony jest, według zapisu w rozporządzeniu, w gminie Jemielnica, natomiast w rzeczywistości większa jego część znajduje się w obrębie gminy Zawadzkie. Celem jego ochrony jest zachowanie walorów krajobrazowych i 157
przyrodniczych. Wzniesienia, sięgające w najwyższym miejscu 253,9 m n.p.m., urozmaicają równinę peryglacjalną, a znajdujące się tu bagno Koło jest miejscem bytowania i żerowania wielu gatunków zwierząt: żaby moczarowej Rana arvalis, wodnika Rallus aquaticus, dzięcioła czarnego Dryocopus martius, żurawia Grus grus. Obszar bagna jest jedynym miejscem występowania na terenie gminy cyraneczki Anas crecca i rzekotki drzewnej Hyla arboreta. Jest także dogodnym żerowiskiem nietoperzy. Z chronionych i rzadkich gatunków roślin stwierdzono tu występowanie m.in. widłaka jałowcowatego Lycopodium annotinum i żurawinę błotną Oxycoccus palustris. Użytki ekologiczne 1. Podmokła Łąka Niewielkie zabagnione obniżenie terenu o cechach zarastającego starorzecza, z występującym tam tatarakiem zwyczajnym Acorus calamus i kosaćcem żółtym Iris pseudoacorus. 2. Szuwary Bagno w kształcie podkowy, będące starorzeczem Małej Panwi, z otwartą powierzchnią wodną i występującymi na obrzeżach kobiercami torfowców Sphagnum sp. Brzegi porasta Kryszyna pospolita Frangula alnus, krzew będący pod ochroną. Łącznie z okalającymi ten teren olszami czarnymi Alnus glutinosa, a także przepływającą niedaleko Małą Panwią, jest to miejsce o dużych walorach przyrodniczych i krajobrazowych. 3. Jelenie Rogi W pobliżu użytku przebiega od niedawna ścieżka turystyczna (szlak zielony). Objęte ochroną wilgotne łąki nie są koszone. Dominującą roślinnością są tu, występujące w skupiskach: sit rozpierzchły Juncus inflexus i paproć orlica pospolita Pteridium aquilinum. Pośrodku łąk znajdują się płytkie, zarośnięte rowy melioracyjne. Wkoło znajduje się drzewostan sosnowy z godną uwagi sosną zwyczajną Pinus sylvestris, mierzącą w obwodzie 280 cm. 4. Dwoinka Kompleks łąk śródleśnych z przyległymi bagnami położony w leśnictwie Żędowice. Występują tu dwa niewielkie stawy, połączone przepływem i zakończone upustem, z roślinnością szuwarową występującą na całej powierzchni. Znajduje się tu stanowisko niewielkiej rośliny owadożernej pływacza drobnego Utricularia minor oraz bobrka trójlistkowego Menyanthes trifoliata i turzycy nitkowatej Carex lasiocarpa. Jest to także miejsce rozrodu i stałego występowania płazów. Brzegi porośnięte są częściowo wierzbami Salix sp., natomiast dookoła występuje drzewostan sosnowy. 158
5. Byk Łąki porozcinane są gęstą siecią rowów melioracyjnych o zróżnicowanej wielkości. Teren ten jest koszony tylko częściowo. Fizjonomię łąk kształtuje śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa, w miejscach o zwiększonej wilgotności występują masowo turzyce Carex sp. i sit rozpierzchły Juncus inflexus, mają tu swoje stanowiska wełnianka wąskolistna Eriophorum angustifolium i nasięźrzał pospolity Ophioglossum vulgatum. Pojedynczo występują młode sosny, brzozy i wierzby. 6. Oczko Łąka w obrębie użytku w przeważającej części regularnie koszona i nawożona. Jedynie jej północny skrawek, porośnięty kępami situ rozpierzchłego Juncus effusus i sukcesyjnie zajmowany przez samosiejki sosnowe, nie jest koszony. Łąka jest ze wszystkich stron otoczona drzewostanem sosnowym; przez jej środek przebiega niewielki rów melioracyjny, którym nadmiar wód spływa do pobliskiego Rowu Kokockiego. 7. Sitowie Zabagnienie powstało wzdłuż rowów melioracyjnych, które uległy wypłyceniu i zatraciły swą funkcję. Dominującą roślinność tworzy zwarty łan situ rozpierzchłego Juncus effusus, prócz tego występują m.in. kosaciec żółty Iris pseudoacorus, turzyce Carex sp., torfowce Sphagnum sp. W otaczającym drzewostanie przeważają wierzby i olsze. Teren ten jest miejsce występowania chronionych gatunków płazów i gadów, m.in. żaby trawnej Rana temporaria, zaskrońca Natrix natrix. 8. Łowiecki Raj Teren ten jest pocięty siecią rowów melioracyjnych, mimo to stale utrzymuje się wysoki poziom wód gruntowych. Łąki są regularnie koszone, dzięki czemu skład gatunkowy roślinności jest typowy dla zbiorowisk łąkowych. Występują tu m.in. śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa, firletka poszarpana Lychnis flos-cuculi, ostrożeń łąkowy Cirsium rivulare, jaskier rozłogowy Ranunculus repens. Od wielu lat jest to miejsce żerowania żurawia Grus grus, który jest tu corocznie obserwowany w liczbie 2-5 osobników. W południowo-wschodniej części omawianego obszaru znajduje się niewielki zbiornik wodny z masowo występującą rdestnicą pływającą Potamogeton natans. 159
9. Dzik Miejsce to otoczone jest drzewostanem sosnowym. Łąka na oddziale 77 nie jest koszona i w dużej mierze porasta ją trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigejos, natomiast jej druga część, na oddziale 78, jest koszona, a jej fizjonomię kształtują trawy, turzyce i kępy situ. 10. Ptasia Polana Miejsce to jest pocięte przez niewielkie rowy melioracyjne i w związku z tym regularnie koszona jest tylko ta część łąki, która znajduje się najbliżej dróg leśnych. Wschodnia część pododdziału c jest sukcesywnie zajmowana przez podrost sosnowy i nie jest koszona. 11. Łąki Hubertusa Jest to teren zagospodarowany, łąki są sukcesywnie koszone, mimo znacznego oddalenia od siedzib ludzkich. Jest to ulubione miejsce żerowania zwierzyny łownej. Na skraju łąk, przy drodze leśnej znajdują się dwa niewielkie głazy. Na jednym wyryty jest napis (częściowo zatarty) n.a.wiese, na drugim data: 1935. Głazy te upamiętniają prawdopodobnie wykarczowanie lasu i utworzenie łąki przez leśniczego Woltera. 12. Żmija Łąka ta nie jest koszona, co obniża jej walory użytkowe i przyczynia się do szybszego wkraczania siewek brzozy i sosny. Pośrodku łąki znajduje się niewielki strumień, którym odpływają wody. Brzegi strumienia porośnięte są przez krzewy wierzbowe, a także młode olsze czarne, kruszyny pospolite, trzmieliny, brzozy. Zakrzewienia te dają schronienie i są dogodnym miejscem gniazdowania wielu gatunków drobnych ptaków. Użytek ekologiczny Żmija jest ponadto miejscem żerowania dzików. Znajduje się tu także stanowisko chronionego pająka tygrzyka paskowanego Argiope bruennichi, którego sieć posiada charakterystyczne pionowe, zygzakowate zgrubienie. 13. Rykowisko Łąka śródleśna mająca łukowaty kształt jest najprawdopodobniej starym, zarośniętym starorzeczem Małej Panwi. Badania przeprowadzone przez naukowców z Uniwersytetu Śląskiego potwierdziły, że jest to tzw. palomeander, czyli dawne zakole rzeczne. Obecnie stale utrzymuje się tu wysoki poziom wód gruntowych, zachodzą procesy torfotwórcze, a roślinność drzewiasta jak na razie nie wkracza na ten teren. W krajobrazie wyróżniają się kępy turzyc, głównie błotnej Carex acutiformis, śmiałka darniowego Deschampsia caespitosa oraz płaty situ rozpierzchłego Juncus efficus. Miejscami występują niewielkie skupienia torfowców Sphagnum sp. 14. Krogulec 160
W granicach obszaru chronionego znajdują się 3 okazałe dęby szypułkowe Quercus robur, urozmaicające krajobraz. Północna część łąki nie jest koszona. Dominuje sucholubna roślinność trawiasta, w której dominują płaty trzcinnika piaskowego Calamagrostis epigejos. W południowo-zachodnim skrawku, przy rzece Bziczce, utworzono niewielki zbiornik przeciwpożarowy. 15. Drozd Łąka nie jest koszona, co niekorzystnie wpływa na jej skład gatunkowy. Widoczne są duże płaty trzcinnika piaskowego Calamagrostis epigejos, co świadczy raczej o niskim poziomie wód gruntowych i przepuszczalnym podłożu, niż o podmokłości. Z innych gatunków wyraźnie dominuje śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa. Pomniki przyrody Na terenie gminy Zawadzkie znajduje się obecnie 29 pomników przyrody. Są to: 1. Dąb szypułkowy Qercus robur rosnący w oddziale 140 k leśnictwa zarzecze na skarpie starorzecza Małej Panwi w sąsiedztwie młodnika sosnowego na północ od Kielczy (nr rej. woj. 59). Obwód pnia na wysokości 1,3 m: 650 cm; wysokość: 24 m; wiek: około 450 lat. 2. Dąb szypułkowy Quercus robur rosnący w oddziale 137 t leśnictwa Żędowice, przy drodze w sąsiedztwie zabudowań na północny wschód od Żędowic (nr rej. woj. 455). Obwód pnia na wysokości 1,3 m:490 cm; wysokość: 23 m; wiek: około 350 lat. 3. Lipy drobnolistne Tilia mordata (2 drzewa) rosnące w oddziale 140 j leśnictwa Zarzecze na skarpie starorzecza Małej Panwi w sąsiedztwie młodnika sosnowego na północ od Kielczy (nr rej. woj. 457). Obwód pnia na wysokości 1,3 m: 430 cm; wysokość: 22 m; wiek: około 200 lat. Obwód pnia na wysokości 1,3 m: 340 cm; wysokość: 22 m; wiek: około 200 lat. 4. Dąb czerwony Quercus rubra rosnący w oddziale 139 x leśnictwa Zarzecze przy drodze w sąsiedztwie leśniczówki w Kielczy (nr rej. woj. 458). Obwód pnia na wysokości 1,3 m: 380 cm; wysokość: 32 m; wiek: około 250 lat. 5. Dąb szypułkowy Quercus robur rosnący w oddziale 139 z leśnictwa Zarzecze przy leśniczówce Zarzecze w Kielczy (nr rej. woj. 459). Obwód pnia na wysokości 1,3 m: 422 cm, wysokość: 24 m; wiek: około 250 lat. 161
6. Klon zwyczajny Acer platanoides rosnący w oddziale 6 f leśnictwa Dębie przy szosie do Strzelc Opolskich na północny zachód od Zawadzkiego (nr rej. woj. 460). Obwód pnia na wysokości 1,3 m: 290 cm; wysokość: 24 m; około 160 lat. 7. Klon zwyczajny Acer platanoides rosnący w oddziale 7 a leśnictwa Dębie w lesie na północy zachód od Zawadzkiego (nr rej. woj. 461). Obwód pnia na wysokości 1,3 m: 230 cm; wysokość: 25 m; wiek: około 160 lat. 8. Graby zwyczajne Carpinus betulus (2 drzewa) rosnące w oddziale 6 g leśnictwa Dębie w lesie na północny zachód od Zawadzkiego (nr rej. woj. 462). Obwód pnia na wysokości 1,3m: 210 cm; wysokość: 22 m; wiek: około 160 lat. Obwód pnia na wysokości 1,3 m: 215 cm; wysokość: 23 m; wiek: około 160 lat. 9. 7 drzew rosnących w oddziale 7 a leśnictwa Dębie w lesie na północny zachód od Zawadzkiego (nr rej. woj. 463) Graby zwyczajne Carpinus betulus (3 drzewa) Obwód pnia na wysokości 1,3 m: 270 cm; wysokość: 23 m; wiek: około 160 lat. Obwód pnia na wysokości 1,3 m: 280 cm, wysokość: 21 m; wiek: około 160 lat. Obwód pnia na wysokości 1,3 m: 230 cm; wysokość: 24 m; wiek: około 160 lat. Klony zwyczajne Acer platanoides (3 drzewa)- Obwód pnia na wysokości 1,3 m: 240 cm; wysokość: 26 m, wiek: około 160 lat. Obwód pnia na wysokości 1,3 m: 250 cm; wysokość: 26 m, wiek: około 160 lat. Obwód pnia na wysokości 1,3 m: 250 cm; wysokość: 25 m, wiek: około 160 lat. Buk zwyczajny Fagus sylvatica obwód pnia na wysokości 1,3 m: 335 cm; wysokość: 29 m; wiek: około 160 lat. 10. 7 drzew rosnących w oddziale 8 a leśnictwa Dębie w lesie na północny zachód od Zawadzkiego (nr rej. woj. 464) Klony zwyczajne Acer platanoides (4 drzewa) obwód pnia na wysokości 1,3 m: 330 cm; wysokość: 26 m; wiek: około 200 lat. Dęby szypułkowe Qercus robur (2 drzewa) obwód pnia na wysokości 1,3 m: 350 cm; wysokość: 25 m; wiek: około 200 lat. Obwód pnia na wysokości 1,3 m: 435 cm; wysokość: 28 m; wiek: około 300 lat. Grab zwyczajny Carpinus betulus obwód pnia na wysokości 1,3 m: 435 cm; wysokość: 28 m; około 300 lat. 11. 2 drzewa rosnące w oddziale 11 a leśnictwa Dębie w lesie na północny zachód od Zawadzkiego (nr rej. woj. 465) - Dąb szypułkowy Quercus robur. Obwód pnia na wysokości 1,3 m: 450 cm; wysokość: 24 m; wiek: około 300 lat. Grab zwyczajny Carpinus betulus. Obwód pnia na wysokości 1,3 m: 230 cm; wysokość: 18 m; wiek: około 150 lat. 162
12. Buk zwyczajny Fagus sylvatica rosnący w oddziale 14 a leśnictwa Dębie w lesie na zachód od Zawadzkiego koło Kątów (nr rej. woj. 466). Obwód pnia na wysokości 1,3 m: 395 cm; wysokość: 30 m; wiek: około 150 lat. 13. Dęby szypułkowe Quercus robur (2 drzewa) rosnące w oddziale 1 d leśnictwa Dębie w lesie na zachód od Zawadzkiego koło Kątów (nr rej. woj. 467). Obwód pnia na wysokości 1,3 m: 470 cm; wysokość: 28 m, wiek: około 300 lat. Obwód pnia na wysokości 1,3 m: 460 cm; wysokość: 28 m, wiek: około 300 lat. Lokalizacja chronionych roślin na terenie gminy Zawadzkie Na terenie gminy stwierdzono występowanie 30 gatunków roślin objętych ochroną, w tym 17 gatunków ściśle chronionych i 13 gatunków chronionych częściowo. Są to: 1. Bluszcz pospolity Hedera helix Ten gatunek z rodziny araliowatych Araliaceae jest jednym z niewielu naszych rodzimych pnączy. Bluszcz pospolity występuje w Polsce rzadko w lasach liściastych, zarówno na niżu, jak też w niższych położeniach górskich. Gatunek ten osiąga w Polsce wschodnią granicę swojego zasięgu (Szafer i in. 1988). W województwie opolskim bluszcz pospolity występuje dość pospolicie zarówno na stanowiskach naturalnych, tj. w różnego rodzaju lasach liściastych, w szczególności w grądach, jak i antropogenicznych w parkach, skwerach, cmentarzach. Na terenie gminy Zawadzkie bluszcz pospolity występuje stosunkowo często w lasach i parkach: w Zawadzkiem, Kielczy, Żędowicach. Osobniki kwitnące stwierdzono tylko na cmentarzu w Zawadzkiem, głównie na sosnach Pinus sylvestris oraz na dębie szypułkowym Quercus robur w Zawadzkiem przy ul. Zielonej. 163
Bluszcz pospolity Hedera helix 2. Ciemiężyca zielona Veratrum lobelianum Ciemiężyca zielona to okazała bylina osiągająca do 1,5 m wysokości, reprezentująca rodzinę liliowatych Liliaceae. Liście duże, jajowate lub eliptyczne, ewentualnie szeroko lancetowate, do 25 cm długości, ustawione naprzeciwlegle, spodem owłosione. Nerwacja liści równoległa, wyraźna. Kwiaty białawe lub zielonkawe, zebrane w wydłużone i rozgałęzione u dołu kwiatostany. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Ciemiężyca zielona zaliczana jest to gatunków ogólnogórskich, podelementu arktyczno-alpijskiego, borealno-alpijsko-euroazjatyckiej grupy zasięgowej. Na terenie gminy Zawadzkie odnotowano dosyć liczne stanowisko ciemiężycy zielonej w lesie liściastym w dolinie Małej Panwi na północny zachód od Zawadzkiego. 164
Ciemiężyca zielona Veratrum lobelianum 3. Grążel żółty Nuphar lutea Jest to wieloletnia rolina wodna z rodziny grzybieniowatych Nymphaeaceae. Grążel żółty jest składnikiem jezior, stawów i starorzeczy. Występuje na obszarze całego kraju. Wg Matuszkiewicza (2001) jest to gatunek charakterystyczny dla związku Nymphaeion, w skład którego wchodzą zbiorowiska makrohydrofitów z reguły zakorzenione, z przewagą form o liściach pływających na powierzchni oraz zespołu "lilii wodnych" Nupharo-Nymphaeetum albae. Na obszarze województwa opolskiego grążel żółty występuje dosyć pospolicie w eutroficznych zbiornikach wodnych. Szczególnie często można go spotkać w starorzeczach Odry i Nysy Kłodzkiej. W gminie Zawadzkie stwierdzony w stawie i kanale hutniczym w Zawadzkiem, w kanale hutniczym i starorzeczu Małej Panwi w Żędowicach oraz w starorzeczach Małej Panwi na północ i północny wschód od Kielczy. 165
Grążel żółty Nuphar lutea 4. Grzybienie białe Nymphaea alba Grzybienie białe, zwane często lilią wodną, reprezentują starą filogenetycznie grupę roślin kwiatowych. Jest to bylina wodna z rodziny grzybieniowatych Nymphaeaceae, o grubych kłączach pokładających się na dnie zbiorników wodnych. Wyrastają z nich liczne, owalne liście o długich ogonkach, pływające po powierzchni wody. Przez całe lato pojawiają się między nimi piękne, obupłciowe, białe kwiaty, osiągające do 10 cm średnicy. Podobnie jak liści utrzymują się na powierzchni wody zdobiąc jeziora, stawy i starorzecza. Po dojrzeniu owoców szypułki kwiatowe kurczą się i wciągają owoce do wody. Tam dno kwiatowe ulega rozkładowi, a nasiona, zaopatrzone w osnówkę zawierającą powietrze, wypływają początkowo na powierzchnię, a następnie opadają na dno, rozsiewając roślinę. W gminie Zawadzkie grzybienie białe zostały stwierdzone w starorzeczach Małej Panwi w Żędowicach oraz na północny wschód od Kielczy. 166
Grzybienie białe Nymphaea alba 5. Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine To wieloletni storczyk leśny z rodziny Orchidaceae, spotykany najczęściej na skrajach dróg, rzadziej w różnego rodzaju lasach oraz w zaroślach. Gatunek ten jest charakterystyczny dla klasy Querco-Fagetea tj. mezo- i eutroficznych, europejskich lasów liściastych, a także dla podzwiązku ciepłolubnych buczyn "storczykowych" Cephalanthero-Fagenion (Matuszkiewicz 2001). Występuje na całym obszarze kraju. Na terenie Śląska Opolskiego kruszczyk szerokolistny występuje stosunkowo często w lasach i borach niemal wszystkich większych kompleksów leśnych. Pojedyncze występowanie kruszczyka szerokolistnego na terenie gminy Zawadzkie stwierdzono w lesie na zachód i południowy zachód od Zawadzkiego. 167
Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine 6. Kruszczyk błotny Epipactis palustris Kruszczyk błotny to gatunek z rodziny storczykowatych Orchidaceae spotykany na torfowiskach, bagnach, wilgotnych łąkach, zwłaszcza na podłożu bogatym w wapń. Osiąga wysokość do 50-70 cm. Liście są podługowato-jajowate do lancetowatych. Kwiatostan luźny złożony z 20-35 białoróżowych kwiatów rozwijających się od czerwca do lipca. Wg Matuszkiewicza (2001) jest gatunkiem charakterystycznym dla związku eutroficznych młak niskoturzycowych Caricion davallianae. W województwie opolskim gatunek ten występuje rzadko na całym jego obszarze. Rośnie na podtorfionych łąkach, alkalicznych młakach niskoturzycowych, a także na inicjalnych glebach na spągu kamieniołomów wapienia w centrum Opola. Na terenie gminy Zawadzkie liczne występowanie kruszczyka błotnego odnotowano na torfowisku na wschód od Zawadzkiego. 168
Kruszczyk błotny Epipactis palustris 7. Kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis To bylina z rodziny storczykowatych Orchidaceae, spotykana jeszcze stosunkowo często na wilgotnych łąkach na niżu i w niższych położeniach górskich. Dosyć gęsty, walcowaty kwiatostan składa się z 10-50 jasnoróżowych do ciemnopurpurowych kwiatów. Licie o kształcie owalnym lub lancetowatym, zwykle plamiste, największą szerokość osiągają w połowie. Kwitnie w maju i czerwcu. Gatunek ten jest charakterystyczny dla zespołu częściowo zabagnionych, mokrych łąk Juncetum subnodulosi (Matuszkiewicz 2001). W województwie opolskim kukułka szerokolistna jest jednym z najpospolitszych storczykowatych. Rośnie w rozproszeniu na obszarze całego województwa na różnego rodzaju wilgotnych łąkach. Szczególnie często jest spotykana na łąkach w dolinie Małej Panwi i Stobrawy. W obszarze gminy Zawadzkie stwierdzono dosyć liczne występowanie kukułki szerokolistnej na podmokłych łąkach i torfowiskach na wschód od Zawadzkiego, między Zawadzkiem a Żędowicami, w Żędowicach, między Żędowicami a Kielczą, w Kielczy oraz na północny wschód od tej miejscowości. 169
Kukułka szerokolistna Dactylorhiza maja lis 8. Lilia złotogłów Lilium martagon To efektowna bylina z rodziny liliowatych Liliaceae spotykana w zarolach, lasach, zwłaszcza bukowych oraz na zrębach. To gatunek częsty w Sudetach i Karpatach, bardzo rzadki natomiast na niżu. Bylina ta uważana jest za charakterystyczną dla rzędu Fagetalia sylvaticae - mezo- i eutroficznych lasów liściastych zachodniej, środkowej i częściowo wschodniej Europy (Matuszkiewicz 2001). Lilia złotogłów osiąga północny kres zasięgu w Polsce (Szafer i in. 1988). W województwie opolskim lila złotogłów jest gatunkiem stosunkowo częstym, szczególnie w lasach liściastych południowej części regionu, np. w Górach Opawskich i na Płaskowyżu Głubczyckim. Jej stanowiska nie są jednak liczne, a efektowne kwiaty są często zrywane przez ludzi. W granicach gminy Zawadzkie dwa nieliczne stanowiska lilii złoto głów stwierdzono w lasach liściastych i zaroślach na zachód od Zawadzkiego. 170
Lilia złotogłów Lilium martagon 9. Listera jajowata Listera ovata Jest to bylina z rodziny storczykowatych Orchidaceae dochodząca do 30-60 cm wysokości. Posiada prostą, sztywną łodygę z dwoma dużymi, szerokimi liśćmi o zwężającej się podstawie. W okresie od maja do lipca na szczycie łodygi rozwijają się liczne, małe, zielonkawe kwiaty z żółtawą, dwudzielną warżką, zebrane w wydłużony, groniasty kwiatostan. Listera jajowata rośnie najczęściej w zaroślach, wilgotnych lasach, na polanach na całym obszarze kraju. Wg Oberdorfera (1994) jest to gatunek wyróżniający związku Alno- Padion. W województwie opolskim listera jajowata występuje stosunkowo często na łąkach, w zaroślach i na skrajach lasów, w rozproszeniu na terenie całego regionu. Listera jajowata w granicach gminy Zawadzkie występuje pojedynczo w zaroślach na skraju drogi na południe od Zawadzkiego. 171
Listera jajowata Listera ovata 10. Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare To niewielka paproć dorastająca do 20-50 cm wysokości, reprezentująca rodzinę paprotkowatych Polypodiaceae. Posiada grube, pełzające kłącze pokryte brunatnymi łuskami, z którego wyrastają pojedyncze, pierzasto wcinane liście. Na ich spodniej stronie osadzone są okrągłe, nagie kupki zarodni ułożone w dwóch szeregach po obu stronach nerwu głównego. Polypodium vulgare występuje dosyć pospolicie na terenie całego kraju w cienistych lasach, na zadrzewionych zboczach, ścianach skalnych i murach. Wg Matuszkiewicza (2001) gatunek ten zaliczony został do grupy charakterystycznych dla klasy Asplenietea rupestria, do której należą naturalne zbiorowiska szczelin skalnych w skalistych partiach gór, a na niżu częściej zbiorowiska antropogeniczne na siedliskach wtórnych (np. mury, ruiny). W województwie opolskim paprotka zwyczajna występuje w rozproszeniu w środkowej części województwa przeważnie w borach i ich skrajach oraz w części południowej, częściej w górach i na przedgórzu, przeważnie w zbiorowiskach naskalnych. Na terenie gminy Zawadzkie nieliczne 172
występowanie paprotki zwyczajnej stwierdzono na dwóch stanowiskach zlokalizowanych na północny zachód od Zawadzkiego na stromym brzegu Małej Panwi. Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare 11. Rosiczka długolistna Drosera anglica Jest to gatunek owadożerny z rodziny rosiczkowatych Droseraceae, kwitnący od lipca do sierpnia. Liście są równowąskie, długości do 3,5 cm, stopniowo zwężające się w ogonek. Rosiczka długolistna występuje zarówno na niżu, jak i w górach, na torfowiskach wysokich i przejściowych, niekiedy również na zabagnionych glebach mineralnych. W województwie opolskim rosiczka długolistna występuje obecnie na jedynym, nielicznym stanowisku na torfowisku na wschód od Zawadzkiego. 173
Rosiczka długolistna Drosera anglica 12. Rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia Jest to gatunek owadożerny z rodziny rosiczkowatych Droseraceae, kwitnący od lipca do sierpnia. Rosiczka okrągłolistna występuje zarówno na niżu, jak i w górach, na torfowiskach wysokich i przejściowych, niekiedy również na zabagnionych glebach mineralnych. W granicach gminy Zawadzkie jej stanowiska zostały stwierdzone na torfowiskach na wschód od Zawadzkiego oraz na północny wschód od Kielczy. 174
Rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia 13. Śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis To bylina cebulkowa z rodziny amarylkowatych Amaryllidaceae, dochodząca do 30 cm wysokości. Jest zwiastunem wiosny, zakwita bowiem już w lutym, często przebijając się przez pokrywę śnieżną. Wczesną wiosną wytwarza 2 równowąskie, sinawe liści oraz łodyżkę zakończoną dzwonkowatym, białym kwiatem. Jako gatunek wcześnie zakwitający w czasie, gdy nie ma jeszcze innych roślin, często bywał zrywany i zazwyczaj przenoszony do ogródków przydomowych. Spowodowało to zanik wielu jego naturalnych stanowisk. W gminie Zawadzkie jej dosyć liczne występowanie stwierdzono w zaroślach nad Małą Panwią na zachód, północny zachód i północny wschód od Zawadzkiego. 175
Śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis 14. Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum To rozgałęziony krzew z rodziny wawrzynkowatych Thymelaeaceae o różowych, wonnych kwiatach, osadzonych gęsto wzdłuż pędów. Wawrzynek jest rośliną silnie trującą. Ten zwiastun wiosny, ze względu na efektowne kwiaty, był niegdyś masowo zrywany do celów dekoracyjnych, stąd też w wielu miejscach naszego kraju, szczególnie w pobliżu dużych miast, został na licznych stanowiskach wytępiony. Wawrzynek wilczełyko rośnie w cienistych, wilgotnych lasach liściastych i zaroślach na glebie żyznej, próchnicznej, nieco wapiennej. Wg Matuszkiewicza (1982) jest gatunkiem charakterystycznym dla rzędu Fagetalia sylvaticae. Występuje on na obszarze całej Polski, zarówno na niżu, jak i w górach, jednak w dużym rozproszeniu. W województwie opolskim wawrzynek wilczełyko występuje jeszcze stosunkowo często w różnego rodzaju lasach liściastych, w rozproszeniu na obszarze całego regionu. Na terenie gminy Zawadzkie gatunek ten został stwierdzony w lasach i zaroślach na południe i zachód od Zawadzkiego. 176
Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum 15. Widłak goździsty Lycopodium clavatum To bylina z rodziny widłakowatych Lycopodiaceae spotykana w suchych borach i lasach mieszanych, a także na wrzosowiskach. Wg Matuszkiewicza (2001) widłak goździsty jest gatunkiem charakterystycznym dla klasy Nardo-Callunetea, tj. zbiorowisk wrzosowisk i ubogich muraw bliźniczkowych. To roślina częsta w wielu regionach kraju, ale jednocześnie ustępująca ze swoich stanowisk (Rutkowski 1998). Występowanie tego gatunku w województwie opolskim ograniczone jest do borów mieszanych i borów środkowowschodniej części województwa w granicach Lasów Stobrawsko-Turawskich. Jedno stanowisko zostało także stwierdzone w ostatnich latach w Borach Niemodlińskich. W gminie Zawadzkie jego nieliczne występowanie stwierdzono w borze sosnowym na północny wschód od Zawadzkiego oraz na północ od Kielczy. 177