Rozdział I. Małżeństwo

Rozdział I. Małżeństwo Kazus. Zawarcie małżeństwa. Powództwo o ustalenie zawarcia małżeństwa Stan faktyczny W związku z ciężką chorobą Tomka, z którym Kasia pozostawała od wielu lat w konkubinacie, zawarli oni, 1 października 2001 r., ślub kościelny, którego udzielił im, w miejscu zamieszkania nupturientów i w obecności dwóch świadków, duchowny katolicki Piotr Nowak. Fakt zawarcia małżeństwa wyznaniowego zarejestrowano w księdze zaślubionych parafii rzymsko-katolickiej pod numerem 1/2001. Tomek zmarł 15 października 2001 r. Problem Kasia wniosła do sądu powszechnego pozew o ustalenie istnienia małżeństwa konkordatowego w trybie art. 189 KPC. Czy zostały spełnione warunki pozwalające na uznanie, że doszło do zawarcia małżeństwa konkordatowego? Czy Kasia ma interes prawny w żądaniu takiego ustalenia oraz czy w świetle przepisów prawa materialnego, regulujących sposoby zawarcia związku małżeńskiego, jej żądanie może zostać uwzględnione? Wskazówki W judykaturze wyjaśniono, że przepis art. 189 KPC, mimo usytuowania wśród przepisów prawa procesowego, ma charakter materialnoprawny, gdyż stanowi źródło uprawnień do dochodzenia ochrony praw podmiotowych. Odpowiedź W polskim systemie prawnym istnieją trzy rodzaje zawarcia związku małżeńskiego, tj. śluby: cywilny, kościelny i konkordatowy. Pierwszy,

Kazus 1 Zawarcie małżeństwa. Powództwo o ustalenie zawarcia małżeństwa tzw. ślub cywilny, to związek małżeński zawierany przed kierownikiem USC, zawarty w momencie złożenia przez nupturientów oświadczeń woli o wstąpieniu w związek małżeński. Drugi, tzw. ślub kościelny, to związek małżeński zawarty zgodnie z prawem kanonicznym oraz obrządkiem kościoła, do którego należą osoby go zawierające. W świetle prawa cywilnego zawarcie takiego związku małżeńskiego nie jest jednak skuteczne. Trzeci, tzw. ślub konkordatowy, to związek małżeński zawierany przed duchownym, który wywiera skutki w świetle prawa cywilnego, po spełnieniu warunków określonych w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Rozstrzygnięcie postawionych problemów w pierwszej kolejności wymaga ustalenia, czy Kasia i Tomek złożyli przed duchownym oświadczenie woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu. Jak wynika z treści przedstawionego przykładu, takiego oświadczenia nie złożyli. Złożyli jedynie oświadczenia woli o zawarciu związku małżeńskiego w obrządku kościelnym, a zatem zgodnie z przepisami prawa kanonicznego. Zawarli zatem związek małżeński skuteczny jedynie w świetle prawa kanonicznego (tzw. ślub kościelny). W konsekwencji nie było także możliwe sporządzenie przez właściwego kierownika USC aktu małżeństwa, ponieważ nie mogło do tego urzędu wpłynąć zaświadczenie, o którym mowa w art. 8 2 KRO, a które stanowi podstawę do jego sporządzenia. W sposób niebudzący wątpliwości nie zostały spełnione przesłanki określone w art. 1 2 KRO, a warunkujące skuteczność małżeństwa kanonicznego na płaszczyźnie prawa polskiego. Powództwo o ustalenie stosunku prawnego lub prawa może być uwzględnione tylko wtedy, gdy spełnione są dwie przesłanki: istnieje interes prawny oraz wykazana jest prawdziwość twierdzeń powoda o tym, że dany stosunek prawny lub prawo istnieje. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy, od spełnienia pierwszej z wymienionych przesłanek zależy skutek wytoczonego na tej podstawie prawnej powództwa i decyduje o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda (zob. orzeczenie z 27.6.2001 r., II CKN 898/00, niepubl.). Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje możliwość ustalenia nieistnienia małżeństwa w art. 2, co nie oznacza jednak, że nie jest dopuszczalne powództwo o deklaratywne ustalenie stanu cywilnego na podstawie art. 189 KPC. Zarówno w literaturze, jak i w orzecznictwie dopuszcza się powództwa o ustalenie nieistnienia małżeństwa z innych przyczyn aniżeli wymienione w art. 1 2 KRO (zob. orzeczenie SN z 7.5.1967 r., I CR 657/66, OSNCP 1967, Nr 11, poz. 201), a także ustalenie istnienia małżeństwa zawartego przed unifikacją prawa cywilnego w formie wyznaniowej. Takie stanowisko jednak nie przesądza o dopuszczalności dochodzenia ustalenia istnienia małżeństwa konkordatowego, co jest przedmiotem niniejszego przykładu. Stosownie do treści art. 1 2 zd. 1 KRO, małżeństwo zostaje zawarte również wtedy, gdy mężczyzna i kobieta, zawierający związek małżeński 2

Zawarcie małżeństwa. Powództwo o ustalenie zawarcia małżeństwa Kazus 1 podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego, oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik USC sporządzi następnie akt małżeństwa na podstawie zaświadczenia sporządzonego przez tego duchownego, małżonków i dwóch świadków obecnych przy złożeniu tych oświadczeń i przekazanego przezeń do USC przed upływem 5 dni od zawarcia małżeństwa (art. 61a ustawy z 29.9.1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego, t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1264 ze zm.). Jeżeli zaświadczenie wpłynie po upływie tego terminu, wówczas kierownik USC odmawia sporządzenia aktu małżeństwa. Ponadto art. 1 3 KRO uzależnia zawarcie małżeństwa w sposób określony w art. 1 2 KRO od tego, czy ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa regulująca stosunki między państwem a kościołem albo innym związkiem wyznaniowym przewiduje możliwość wywołania przez związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu tego kościoła albo innego związku wyznaniowego takich skutków, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa przed kierownikiem USC. Polska zawarła taką umowę ze Stolicą Apostolską, tj. Konkordat podpisany w Warszawie 28.7.1993 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318 i 319). Stosownie do treści art. 10 Konkordatu, od chwili zawarcia małżeństwo kanoniczne wywołuje takie skutki, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa zgodnie z prawem polskim, jeżeli między nupturientami nie istnieją przeszkody wynikające z prawa polskiego, złożą oni przy zawieraniu małżeństwa zgodne oświadczenie woli dotyczące wywarcia takich skutków i zawarcie małżeństwa zostało wpisane w aktach stanu cywilnego na wniosek przekazany USC w ciągu 5 dni od zawarcia małżeństwa, przy czym termin ten ulega przedłużeniu, jeżeli nie został dotrzymany z powodu siły wyższej do czasu ustania tej przyczyny. Podkreślenia zatem wymaga, że decydujące znaczenie dla wywarcia skutków cywilnoprawnych małżeństwa zawartego w trybie przewidzianym w art. 1 2 KRO ma chwila sporządzenia aktu małżeństwa przez kierownika USC, stosownie do wymogów 6 ust. 3 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 26.10.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania aktów stanu cywilnego, sposobu prowadzenia ksiąg stanu cywilnego, ich kontroli, przechowywania i zabezpieczenia oraz wzorów aktów stanu cywilnego, ich odpisów, zaświadczeń i protokołów (Dz.U. Nr 136, poz. 884 ze zm.). Zatem dopóki nie zostaną spełnione przesłanki z art. 1 KRO, dopóty oświadczenia woli nupturientów nie wywołują skutków prawnych. Sporządzenie aktu małżeństwa jest jedną z niezbędnych przesłanek zawarcia małżeństwa w formie wyznaniowej. Należy zwrócić uwagę, że sankcją za niezachowanie przesłanek warunkujących skuteczne zawarcie małżeństwa konkordatowego jest brak istnienia małżeństwa. Z tego też względu Sąd Najwyższy postawił tezę, że w razie niesporządzenia aktu małżeństwa, mimo spełnienia pozosta

Kazus 1 Zawarcie małżeństwa. Powództwo o ustalenie zawarcia małżeństwa łych wymogów określonych w art. 1 2 KRO, strony nie mogą dochodzić ustalenia istnienia małżeństwa na podstawie art. 189 KPC. Należy także zwrócić uwagę, że w przepisach ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego przewidziano możliwości dochodzenia przez osoby zainteresowane ochrony naruszonych praw podmiotowych w inny sposób na drodze sądowej. Podsumowanie Nie jest możliwe dochodzenie na drodze sądowej ustalenia istnienia małżeństwa konkordatowego w oparciu o treść art. 189 KPC, skoro z okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że strony złożyły jedynie oświadczenia woli o wstąpieniu w związek małżeński w świetle prawa kanonicznego. Orzecznictwo 1. [Skutki niesporządzenia aktu małżeństwa a możliwość dochodzenia ustalenia istnienia małżeństwa na podstawie art. 189 KPC] W razie niesporządzenia aktu małżeństwa, mimo spełnienia pozostałych wymogów określonych w art. 1 2 KRO, nie można dochodzić ustalenia istnienia małżeństwa konkordatowego na podstawie art. 189 KPC. Rejestracja takiego małżeństwa jest jednym z konstytutywnych wymogów jego zawarcia. Wyrok SN z 3.3.2004 r. (III CK 346/02, niepubl.) 2. [Niedochowanie terminu do przekazania dokumentów stwierdzających zawarcie małżeństwa do USC a siła wyższa] Błędne przekonanie duchownego co do przesłanek skutecznego zawarcia przed nim małżeństwa świeckiego nie może być uznane za siłę wyższą w rozumieniu art. 8 3 KRO. Postanowienie SN z 16.11.2005 r. (V CK 325/05, niepubl.) Literatura A.K. Bieliński, M. Pannert, Prawo rodzinne, Warszawa 2011 T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2009 R.A. Domański, Konstytutywny czy deklaratywny charakter sporządzenia aktu małżeństwa w USC w przypadku małżeństwa konkordatowego, PiP 2006, z. 3 R. Giler, Kodeks rodzinny i opiekuńczy w praktyce notarialnej. Wybrane zagadnienia, NPN 2000, Nr 3 4, s. 8 A. Mączyński, Konkordatowa forma zawarcia małżeństwa, Rej. 2003, Nr 10, s. 127 A. Mączyński, Oświadczenia małżonków jako element zawarcia małżeństwa w formie konkordatowej, [w:] Prawo rodzinne w Polsce i w Europie. Zagadnienia wybrane, Lublin 2005 A. Mączyński, Znaczenie prawne aktu małżeństwa w świetle kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa o aktach stanu cywilnego, [w:] Valeat aequi

Zawarcie małżeństwa. Powództwo o ustalenie zawarcia małżeństwa Kazus 1 tas. Księga pamiątkowa ofiarowana Księdzu Profesorowi Remigiuszowi Sobańskiemu, Katowice 2000 A. Mezglewski, Jedno małżeństwo czy dwa? Rzecz o istocie małżeństwa konkordatowego, MoP 2003, Nr 18, s. 821 M. Nazar, Zawarcie małżeństwa według prawa polskiego z uwzględnieniem postanowień podpisanego 28 lipca 1993 r. konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, KPP 1996, z. 3, s. 447 R. Sobański, Zaświadczenie urzędu stanu cywilnego a przesłanki małżeństwa konkordatowego, PiP 2003, z. 5, s. 30 J. Strzebińczyk, Zawarcie małżeństwa wyznaniowego podlegającego prawu polskiemu, Rej. 1999, Nr 4, s. 9 J. Zabłocki, Małżeństwo konkordatowe, SI 1999, Nr 37, s. 191 NOTATKI 5

Kazus 2 Zawarcie małżeństwa konkordatowego Kazus 2. Zawarcie małżeństwa konkordatowego Stan faktyczny Strony złożyły zgodne oświadczenia woli o zawarciu związku małżeńskiego przed duchownym Kościoła katolickiego w dniu 1.10.2001 r. Duchowny sporządził i wysłał do USC podpisane przez siebie, małżonków i świadków zaświadczenie stwierdzające, że oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński zostały złożone w jego obecności. Zaświadczenie zostało wysłane w 10.10.2001 r. Problem Czy w świetle prawa polskiego doszło do prawidłowego zawarcia małżeństwa? Odpowiedź Zgodnie z art. 1 2 KRO, małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik USC sporządzi następnie akt małżeństwa. Zgodnie z 3 tego artykułu, jest on stosowany wówczas, gdy istnieje ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa, która regulując stosunki między państwem a kościołem, przewiduje możliwość wywołania przez związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu tego kościoła takich skutków, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa przed kierownikiem USC. Taką umową jest Konkordat z 23.2.1998 r., zawarty między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską. W oparciu o jego przepisy istnieje możliwość zawarcia tzw. małżeństwa konkordatowego. W świetle przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ważność takiego małżeństwa w sferze prawa cywilnego wymaga sporządzenia aktu małżeństwa. Z kolei akt ten może być sporządzony jedynie wówczas, gdy niezwłocznie po złożeniu oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński duchowny sporządzi zaświadczenie stwierdzające, że oświadczenia zostały złożone w jego obecności, a następnie przekaże je do USC przed upływem 5 dni od zawarcia małżeństwa (art. 8 3 KRO). Nadanie zaświadczenia jako przesyłki poleconej w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego jest równoznaczne z przekazaniem do USC. Zgodnie z art. 61a ust. 4 PrUSC, jeżeli zaświadczenia zostały nadane jako przesyłka polecona w polskim urzędzie pocztowym i zostały

Zawarcie małżeństwa konkordatowego Kazus 2 utracone przed dotarciem do USC, kierownik USC, na wniosek osoby zainteresowanej, zwróci się do duchownego o potwierdzenie treści utraconego zaświadczenia oraz dostarczenie dowodu nadania przesyłki. Na tej podstawie kierownik USC sporządzi akt małżeństwa, jeżeli zaświadczenia te zostały nadane przed upływem 5 dni od złożenia oświadczeń woli w obecności duchownego. W przedstawionym stanie faktycznym duchowny wysłał zaświadczenie po upływie tego terminu. Zgodnie z art. 61a ust. 5 PrUSC, kierownik USC odmawia sporządzenia aktu małżeństwa, jeżeli zaświadczenie przekazano do USC po upływie terminu z art. 8 3 KRO. W takim wypadku do sporządzenia aktu małżeństwa nie dojdzie i w związku z tym małżeństwo nie będzie wywoływało żadnych skutków w sferze prawa cywilnego (tzw. małżeństwo nieistniejące matrimonium non existens). Strony będą zatem małżeństwem jedynie w świetle prawa kanonicznego. Dla wywołania skutków w świetle prawa cywilnego muszą więc złożyć oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przed kierownikiem USC. Podsumowanie Sporządzenie aktu małżeństwa w oparciu o zaświadczenie sporządzone przez duchownego z dochowaniem terminu stanowi element konieczny zawarcia małżeństwa konkordatowego. Niedochowanie przez duchownego tego obowiązku bądź jego wykonanie po terminie skutkuje to, że zawarty związek małżeński nie będzie wywoływał żadnych skutków w sferze prawa cywilnego (tzw. małżeństwo nieistniejące matrimonium non existens). Uwaga Należy jednak zwrócić uwagę, że w doktrynie wyrażono także stanowisko przeciwne. Opiera się ono na stwierdzeniu, że do zawarcia małżeństwa dochodzi już w chwili złożenia stosownych oświadczeń woli, a akt małżeństwa jest jedynie elementem rejestracji tego zdarzenia w aktach stanu cywilnego. Podkreśla się, że akty stanu cywilnego nie tworzą nowego stanu prawnego, a jedynie rejestrują fakty, które już wcześniej zaistniały. Rola kierownika USC sporządzającego akt małżeństwa zawartego w formie wyznaniowej jest tożsama z sytuacją, gdy kierownik USC sporządza akt małżeństwa po zawarciu małżeństwa cywilnego. Sporządza on jedynie dowód, który ma charakter wyłączny, zaistnienia zdarzenia wywołującego skutek prawny w postaci zawarcia małżeństwa.

Kazus 2 Zawarcie małżeństwa konkordatowego Literatura A.K. Bieliński, M. Pannert, Prawo rodzinne, Warszawa 2011 R.A. Domański, Konstytutywny czy deklaratywny charakter sporządzenia aktu małżeństwa w USC w przypadku małżeństwa konkordatowego, PiP 2006, z. 3, s. 86 R. Giler, Kodeks rodzinny i opiekuńczy w praktyce notarialnej. Wybrane zagadnienia, NPN 2000, Nr 3 4, s. 8 A. Mączyński, Konkordatowa forma zawarcia małżeństwa, Rej. 2003, Nr 10, s. 127 A. Mączyński, Oświadczenia małżonków jako element zawarcia małżeństwa w formie konkordatowej, [w:] Prawo rodzinne w Polsce i w Europie. Zagadnienia wybrane, Lublin 2005, s. 79 A. Mączyński, Znaczenie prawne aktu małżeństwa w świetle kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa o aktach stanu cywilnego, [w:] Valeat aequitas. Księga pamiątkowa ofiarowana Księdzu Profesorowi Remigiuszowi Sobańskiemu, Katowice 2000, s. 293 i n. A. Mezglewski, Jedno małżeństwo czy dwa? Rzecz o istocie małżeństwa konkordatowego, MoP 2003, Nr 18, s. 821 M. Nazar, Zawarcie małżeństwa według prawa polskiego z uwzględnieniem postanowień podpisanego 28 lipca 1993 r. konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, KPP 1996, z. 3, s. 447 T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2009 T. Smyczyński, Odpowiedzialność odszkodowawcza duchownego z powodu naruszenia prawa przy zawieraniu małżeństwa, RPEiS 2002, Nr 2, s. 165 R. Sobański, Zaświadczenie urzędu stanu cywilnego a przesłanki małżeństwa konkordatowego, PiP 2003, z. 5, s. 30 J. Strzebińczyk, Zawarcie małżeństwa wyznaniowego podlegającego prawu polskiemu, Rej. 1999, Nr 4, s. 9 J. Zabłocki, Małżeństwo konkordatowe, SI 1999, Nr 37, s. 191 NOTATKI

Zawarcie małżeństwa przed kierownikiem USC Kazus 3 Kazus. Zawarcie małżeństwa przed kierownikiem USC Stan faktyczny Strony złożyły zgodne oświadczenia woli o zawarciu związku małżeńskiego przed kierownikiem USC. W dniu następnym kierownik USC został odwołany ze swojego stanowiska. Kierownik USC udzielający ślubu ani też osoba, która została powołana na jego miejsce, nie sporządziła aktu małżeństwa stwierdzającego ten fakt. Problem Czy w świetle prawa polskiego doszło do prawidłowego zawarcia małżeństwa? Odpowiedź Zgodnie z art. 1 1 KRO, małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem USC oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Do uznania, że małżeństwo cywilne zostało skutecznie zawarte, konieczne jest spełnienie trzech przesłanek: różnica płci między osobami wstępującymi w związek małżeński, ich jednoczesna obecność oraz złożenie przez nich przed kierownikiem USC oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Wykładnia literalna powołanego przepisu, a mianowicie art. 1 1 KRO, nie daje takiej możliwości, skoro wyraźnie stanowi on, że małżeństwo zostaje zawarte, tym samym, dla ważności zawarcia małżeństwa tzw. cywilnego, istotne jest jedynie zgodne oświadczenie woli stron o wstąpieniu w związek małżeński. W konsekwencji sporządzenie aktu małżeństwa nie stanowi przesłanki niezbędnej do ważności zawarcia takiego związku małżeńskiego, inaczej niż w przypadku małżeństwa konkordatowego. Z tego względu należy uznać, że sporządzenie przez kierownika USC aktu małżeństwa ma tylko znaczenie dowodowe. Akt małżeństwa ma więc jedynie skutek deklaratoryjny. Skoro strony dokonały czynności wymaganych przez art. 1 1 KRO koniecznych do zawarcia małżeństwa, fakt, że nie spisano aktu małżeństwa nie wpływa na jego ważność. W tożsamy sposób należałoby ocenić sytuację, w której akt małżeństwa wprawdzie zostałby sporządzony, lecz wadliwie. W omawianym stanie faktycznym małżeństwo zostało zatem prawidłowo zawarte. Podsumowanie W oparciu o literalne brzmienie art. 1 1 KRO małżeństwo cywilne zostaje skutecznie zawarte po spełnieniu trzech przesłanek, które stano

Kazus 3 Zawarcie małżeństwa przed kierownikiem USC wią: różnica płci nupturientów, ich jednoczesna obecność oraz złożenie przez nich przed kierownikiem USC oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Z tego też względu niesporządzenie przez kierownika USC bądź wadliwe sporządzenie aktu małżeństwa nie wpływają na skuteczność zawartego związku małżeńskiego. Orzecznictwo 1. [Kwestionowanie aktu zawarcia małżeństwa] W przypadku gdy istnieje akt małżeństwa, właściwą drogą do zakwestionowania faktu złożenia przez wskazane w nim osoby oświadczeń o zawarciu małżeństwa jest zgłoszenie żądania unieważnienia aktu małżeństwa w postępowaniu nieprocesowym na podstawie art. 30 pkt 1 PrUSC. W sytuacji natomiast, gdy podnoszona jest kwestia, czy małżeństwo mimo złożenia wzmiankowanych oświadczeń zostało zawarte w rozumieniu art. 1 KRO, właściwa jest droga procesu cywilnego o ustalenie nieistnienia małżeństwa. Wyrok SN z 11.12.2007 r. (II CSK 349/07, niepubl.) 2. [Zawarcie małżeństwa wyznaniowego powództwo o ustalenie istnienia małżeństwa] W razie niesporządzenia aktu małżeństwa, mimo spełnienia pozostałych wymogów określonych w art. 1 2 KRO, nie można dochodzić ustalenia istnienia małżeństwa konkordatowego na podstawie art. 189 KPC. Rejestracja takiego małżeństwa jest jednym z konstytutywnych wymogów jego zawarcia. Wyrok SN z 3.3.2004 r. (III CK 346/02, OSP 2005, Nr 2, poz. 23) 3. [Dopuszczalność ustalenia treści aktu małżeństwa na podstawie art. 23 PrUSC] Ustalenie treści aktu małżeńskiego na podstawie art. 23 PrUSC jest dopuszczalne, choćby istnienie małżeństwa, którego fakt dotyczy, było kwestionowane. Jednakże postępowanie nieprocesowe przewidziane w wymienionym przepisie ogranicza się tylko do stwierdzania samego zdarzenia objętego aktem stanu cywilnego, a w szczególności danych podlegających rejestracji w księgach stanu cywilnego. Zarzuty natomiast co do istnienia małżeństwa, którego akt stanu cywilnego został ustalony w sposób wyżej wskazany, mogą być rozstrzygane jedynie w procesie prowadzonym na podstawie art. 1 2 zd. 2 KRO w zw. z art. 425 KPC w trybie postępowania odrębnego w sprawach małżeńskich. Uchwała SN z 26.3.1970 r. (III CZP 11/70, OSNCP 1970, Nr 12, poz. 220) Literatura A.K. Bieliński, M. Pannert, Prawo rodzinne, Warszawa 2011 R. Giler, Kodeks rodzinny i opiekuńczy w praktyce notarialnej. Wybrane zagadnienia, NPN 2000, Nr 3 4, s. 8 T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2009 10