pierwszym zabiegiem uprawowym będzie podorywka. Jeżeli pole jest wolne od chwastów rozłogowych (głównie perzu) wykonujemy ją na głębokość 6-8 cm, pługiem lub kultywatorem podorywkowym. Następnie dwu- lub trzykrotnie ją bronujemy. Zabieg ten ma na celu niszczenie wschodzących chwastów, ograniczenie parowania wody z gleby, przykrycie i wymieszanie z glebą resztek pożniwnych. Podorywka powinna być wykonana bezpośrednio po sprzęcie przedplonu. Niedopuszczalne jest pozostawienie słomy aż do jesieni i przyoranie jej orką zimową. Jeżeli dysponujemy obornikiem, dobrze jest zastosować go pod podorywkę. Wykonujemy ją wówczas nieco głębiej - na 10-12 cm, aby dokładnie przykryć obornik. Wykorzystanie przez ziemniaki składników pokarmowych z obornika waha się od 10-50% i uzależnione jest głównie od terminu jego zastosowania. Najlepsze efekty nawozowe uzyskamy stosując obornik pod podorywkę. Na polach, gdzie występuje perz, głównym zadaniem uprawy pożniwnej jest jego zniszczenie. Najczęściej stosowane są trzy metody: wyciągania rozłogów, zmęczenia rozłogów i metoda chemiczna polegająca na oprysku herbicydem. Ostatnim zabiegiem uprawowym jesienią jest orka zimowa. Ma ona za zadanie równe rozmieszczenie składników organicznych w glebie, zniszczenie chwastów przez ich głębokie przyoranie, spulchnienie gleby, zwiększenie możliwości magazynowania wody z opadów zimowych oraz ułatwienie głębszego przemarzania gleby, co dodatnio wpływa na jej strukturę gruzełkowatą. Orkę zimową wykonujemy na głębokość 25-35 cm, w zależności od głębokości warstwy uprawnej. Jeżeli stosujemy obornik pod orkę zimową, powinno się ją wykonać pługiem z przedpłużkiem, aby obornik umieszczony został płycej. Zapewni to szybszy i równomierny rozkład substancji organicznej. Orkę zimową należy wykonać możliwie wcześnie, przy odpowiednich warunkach wilgotnościowych. Ziemniaki są rośliną wyraźnie reagującą na odpowiednią pulchność gleby. Wykonanie orki przy zbyt dużej wilgotności gleby powoduje zwiększenie zbrylenia i pogarsza jej strukturę. Nawożenie ziemniaków rozpoczynamy od zastosowania nawozów fosforowych i potasowych, najlepiej jesienią, chyba że uprawiamy je na bardzo słabych i przepuszczalnych glebach, wówczas nawożenie stosujemy wiosną. Dawki nawozów fosforowych i potasowych powinny być uzależnione od zasobności gleby w te składniki tak jak podano w tabelach poniżej. Gleby lekkie (10 20 % części spławialnych) Zawartość K 2 O w glebie mg/100 g gleby 30 t/ha 40 t/ha b. niska poniżej 5 214 283 niska 5-10 214 283 1 / 6
średnia 10-15 178 247 wysoka 15-20 156 224 b. wysoka powyżej 20 104 173 Gleby średnie (20 35 % części spławialnych) b. niska poniżej 7,5 262 330 niska 7,5 12,5 203 272 średnia 12,5 20,0 168 237 wysoka 20,0 25,0 145 213 b wysoka powyżej 25,0 86 155 Gleby lekkie (10 20 % części spławialnych) Zawartość P 2 O 5 25 t/ha 30 t/ha 40 t/ha b. niska poniżej 5 129 136 151 niska 5 10 84 91 106 średnia 10 15 46 53 68 wysoka 15 20 24 31 46 b. wysoka powyżej 20 18 26 41 Gleby średnie (20 35 % części spławialnych) b. niska poniżej 5 141 148 193 niska 5 10 84 91 136 średnia 10 15 42 49 94 wysoka 15 20 23 30 75 b. wysoka powyżej 20 16 23 68 Nawożenie azotowe stosujemy wiosną, w zależności od wielkości przewidywanego plonu i odmiany w dawce 80-160 kg N/ha. Jeżeli nie znamy zawartości fosforu i potasu w glebie wysokość dawek określamy z proporcji N:P:K jak 1:1:1,5 w zależności od wysokości nawożenia azotem. Pierwszym zabiegiem pielęgnacyjnym w okresie wiosennym wykonywanym na plantacji ziemniaków jest ochrona przed zachwaszczeniem. Chwasty w ziemniakach możemy zwalczać w sposób mechaniczny lub mechaniczno-chemiczny z zastosowaniem herbicydów. Prawidłowo przeprowadzona pielęgnacja mechaniczna tak samo skutecznie zwalcza chwasty jak zastosowanie herbicydów. Polega ona na wykonaniu kilku zabiegów uprawowych przed wschodami i po wschodach ziemniaków. W okresie przed wschodami ziemniaków wykonujemy 2-3 krotne obsypywanie na przemian z bronowaniem. Zabiegi obsypnikiem niszczą wschodzące chwasty na dnie i dolnych częściach redliny, bronowanie zaś na jej szczycie i 2 / 6
górnej części. Po wschodach ziemniaków wykonujemy najczęściej dwa razy obsypywanie z bronowaniem i jeden zabieg opielania mający za zadanie spulchnienie międzyrzędzi i zniszczenie chwastów. Do bronowania ziemniaków najlepiej jest używać brony chwastownika. Przed wschodami ziemniaków stosujemy ją stroną z krótszymi zębami, a po wschodach stroną z dłuższymi zębami. Pielęgnacja mechaniczno-chemiczna polega na wykonaniu przed wschodami ziemniaków zabiegów mechanicznych, takich jak opisałem wyżej, a tuż przed wschodami lub po wschodach, w zależności od zastosowanego herbicydu wykonujemy oprysk preparatem. Po wykonaniu zabiegu herbicydem nie wykonujemy już na plantacji żadnych zabiegów uprawowych. Najczęściej używane preparaty w odchwaszczaniu ziemniaków to: Afalon 50 WP w dawce 2 kg/ha, Bladex 50 WP w dawce 1,5-3 kg/ha, Topogard 50 WP w dawce 2,5-3 kg/ha, Sencor 70 WG w dawce 0,75-1 kg/ha przed wschodami i 0,5 kg/ha po wschodach ziemniaków, Basagran 3 l/ha po wschodach ziemniaków. Kolejnym zabiegiem w uprawie ziemniaków jest zwalczanie stonki ziemniaczanej. Zazwyczaj walkę z tym szkodnikiem podejmujemy dopiero po wylęgu larw, co następuje zazwyczaj w czerwcu i lipcu. Jednakże czasami naloty owadów dorosłych wiosną na plantacje są tak duże, że należy zwalczać już owady dorosłe. Ograniczy to składanie jaj i intensywność występowania i żerowania larw, co ułatwi ich zwalczanie. Preparatów do zwalczania stonki jest duży wybór, decydując się na konkretny preparat należy zwrócić uwagę na czas karencji dla pszczół i zakres temperatur, w których działa preparat. W momencie wykonywania oprysku ziemniaki często już kwitną, mogą również kwitnąć chwasty na miedzach przy plantacji, dlatego też okres karencji dla pszczół nie może być długi, a oprysk należy wykonać w godzinach wieczornych, po zakończeniu lotów tych pożytecznych owadów. Należy też pamiętać, że preparaty z grupy perytroidów (Decis, Fastac, Karate i inne) działają skutecznie w temperaturach do 20 C. Na początku czerwca na ziemniakach mogą pojawić się objawy alternariozy, choroby powodowanej przez grzyby Alternaria alternata i Alternaria solani. Rozwojowi choroby sprzyjają: ciepła i sucha pogoda, krótkotrwałe deszcze i rosy, lekkie gleby. Na liściach pojawiają się plamy o średnicy 3-5 mm, brunatnego koloru, koncentryczne typowe dla A. solani lub ciemnobrunatne, bardzo liczne i drobne, typowe dla A. alternata. Choroba ta na odmianach wrażliwych może wyrządzić szkody porównywalne z zarazą ziemniaka. Do ochrony plantacji przed alternariozą zaleca się wykonanie oprysku z chwilą pojawienia się objawów preparatami Bravo 500 SC, Altima 500 SC, Clortosip 500 SC, Dithane M - 45 80 WP, Pencozeb 80 WP. 3 / 6
W zależności od przebiegu pogody w połowie czerwca lub na początku lipca plantacje atakuje zaraza ziemniaka. Wywołuje ją grzyb Phytoftora infestans. Jest to jedna z najgroźniejszych chorób ziemniaka występująca w okresie wegetacji. W roku masowego pojawu choroby, na plantacjach bez ochrony, straty plonu mogą dochodzić do 50% i więcej. Szkodliwość zarazy nie ogranicza się tylko do obniżki plonów. Porażone bulwy ziemniaka gniją w czasie przechowywania, ponadto atakowane są przez wtórne patogeny - bakterie i grzyby wywołujące inne choroby podczas przechowywania. Przedwczesne zniszczenie naci ziemniaka przez zarazę powoduje znaczny wzrost zachwaszczenia wtórnego, utrudniającego zbiór i powodującego większe straty i uszkodzenia bulw. Znaczne obniżenie plonu i pogorszenie jego jakości powoduje duże straty ekonomiczne producenta ziemniaków. Z tego względu konieczna jest ochrona plantacji przed tą chorobą. Chcąc czynić to w sposób skuteczny i ekonomiczny należy znać objawy występujące na roślinie, możliwości ograniczenia rozwoju choroby poprzez zabiegi agrotechniczne oraz sposób działania preparatów chemicznych do jej zwalczania. Zaraza ziemniaczana zimuje w postaci grzybni w bulwach samosiewów, w bulwach na stertach odpadowych lub w sadzeniakach. Po wschodach ziemniaków grzyb atakuje kiełki, tworząc pierwotne źródło zakażenia, z którego zarodniki przenoszone przez wiatr i wodę porażają inne rośliny ziemniaka. Pierwsze objawy porażenia ziemniaków przez zarazę to małe, jasnozielone plamki o nieregularnych kształtach. W korzystnych warunkach dla rozwoju choroby plamki te powiększają się i przechodzą w nekrozy koloru brązowego. Często wokół nekrozy występuje obwódka koloru jasnozielonego. Na granicy nekrozy i zdrowej części liścia w warunkach dużej wilgotności na dolnej stronie liścia widoczny jest biały nalot utworzony z trzonków konidialnych i zarodników. W dalszej kolejności choroba powoduje zniszczenie całego liścia. Rozwijając się w dalszym ciągu grzybnia przechodzi poprzez ogonek liściowy do łodygi i opanowuje całą roślinę niszcząc ją całkowicie. W okresie opadów deszczu zarodniki spłukiwane są z liści na glebę, gdzie mogą porażać bulwy. Na powierzchni bulw zaraza ziemniaczana tworzy nieregularne, niebieskosine, wklęsłe plamy. Po przekrojeniu bulwy w takim miejscu widoczne są rdzawe zacieki w głąb miąższu. W późniejszym okresie w miejscach tych tworzą się rdzawobrunatne zgnilizny. Miejsca 4 / 6
uszkodzone przez zarazę porażane są wtórnie przez bakterie i grzyby, co najczęściej prowadzi do całkowitego rozpadu bulwy. Ochrona plantacji ziemniaków przed zarazą ziemniaczaną polega głównie na chemicznej walce z chorobą, ale nie należy pomijać innych działań profilaktycznych i agrotechnicznych. Należą do nich: niszczenie źródeł zakażenia pierwotnego na kopcowiskach i stertach odpadowych, wczesny termin sadzenia oraz podkiełkowywanie lub pobudzanie bulw, wysadzanie zdrowych sadzeniaków i w miarę możliwości dobór odmian odpornych na zarazę. Stosowane do zwalczania zarazy fungicydy można podzielić ze względu na sposób działania na 3 grupy: układowe (systemiczne) - działają zapobiegawczo i leczniczo, wnikają do całej rośliny, chroniąc również nowo przyrastające części. Działają około 2 tygodni. Nie należy ich stosować zbyt często ze względu na możliwość powstania odpornych szczepów grzyba i nie później niż do połowy sierpnia, ponieważ po zastosowaniu po tym terminie mogą wystąpić pozostałości preparatu w bulwach w okresie zbioru. Zalecane preparaty: Galben M73 WP, Ridomil Gold MZ 68 WP, Tattoo 550 SC; wgłębne - wnikają do rośliny na głębokość kilku warstw komórek, działają zapobiegawczo i leczniczo w krótkim odstępie czasu po zakażeniu (2-3 dni). Zalecane preparaty: Acrobat MZ 69 WP, Curzate Cu Invader 742 WG; kontaktowe - działają tylko i wyłącznie zapobiegawczo. Należy je więc stosować przed zakażeniem roślin przez chorobę. Chronią tylko te części roślin, na które zostały naniesione. Zalecane preparaty: Altima 500 SC, Dithane M-45 WP, Folpan 80 WG, Miedzian 50 WG i inne dostępne w handlu. Preparaty należy stosować w dawkach zgodnie z zaleceniami zawartymi na etykiecie - instrukcji stosowania. Ochronę plantacji rozpoczynamy najczęściej po sygnalizacji przez służbę ochrony roślin lub na ziemniakach wczesnych w momencie zwierania rzędów, a na ziemniakach późnych z chwilą pojawienia się pierwszych objawów na odmianach wczesnych. Rozpoznanie objawów zarazy ziemniaczanej na plantacji, szczególnie w początkowej fazie porażenia jest trudne. Dlatego też najlepszym sposobem ochrony plantacji przed zarazą jest wykonanie pierwszego oprysku preparatem układowym lub wgłębnym, który zniszczy mogące już występować porażenie chorobą. Do kolejnych oprysków zaleca się stosować przemiennie różne preparaty kontaktowe. Jeżeli do pierwszego oprysku użyty został preparat układowy, następny zabieg wykonujemy po 10-14 dniach. Kolejne opryski wykonujemy co 7-10 dni, aż do końca wegetacji. Gdy przekroczymy termin, w którym powinien być wykonany zabieg, do kolejnego zaleca się zastosowanie preparatu o działaniu układowym lub wgłębnym. 5 / 6
Bulwy ziemniaka są wbrew pozorom delikatne i należy z nimi obchodzić się właściwie, chcąc uzyskać produkt dobrej jakości. Pierwszym elementem jest właściwe przygotowanie plantacji do zbioru. Polega ono głównie na zniszczeniu naci ziemniaków i ewentualnego zachwaszczenia wtórnego, aby stworzyć warunki do właściwej pracy maszyn kopiących i zmniejszyć ryzyko wystąpienia nadmiernych uszkodzeń mechanicznych bulw. Nać należy zniszczyć na około 2 tygodnie przed planowanym terminem zbioru. Przyspiesza to korkowacenie naskórka bulw i zmniejsza siły ich wiązania ze stolonami. Nać można niszczyć mechanicznie lub chemicznie preparatami Reglone 200 SL (4-5 l/ha) i Harvade 250 SC (2-3 l/ha), stosując je zgodnie z zaleceniami zawartymi na etykiecie. Do mechanicznego niszczenia naci używamy orkana lub rozdrabniacza łęcin. Ziemniaki w czasie zbioru powinny mieć dojrzałość technologiczną, tj. skórka pod naciskiem kciuka nie powinna schodzić z bulwy. Podstawowa masa ziemniaków przeznaczonych do długotrwałego przechowywania powinna być zebrana przy temperaturze nie niższej niż 8-10oC. Zbyt niska temperatura powietrza i gleby w czasie zbioru podwyższa wrażliwość bulw na uszkodzenia mechaniczne, a tym samym zmniejsza trwałość przechowalniczą bulw. W trakcie zbioru, transportu i wyładunku należy zwracać uwagę na to, aby bulwy ziemniaka nie spadały z wysokości większej niż 50 cm. Upadek z większej wysokości powoduje uszkodzenia niewidoczne jesienią, a ujawniające się wiosną w postaci sinych plam występujących pod skórką, co obniża jakość handlową bulw. Jan Soloch LODR Oddział Lubniewice 6 / 6