Zeszyty Naukowe nr 808 Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie 2009 Katedra Ubezpieczeń Realizacja zasady solidaryzmu w powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym 1. Wprowadzenie Zdrowie jest wartością nadrzędną, a opieka zdrowotna i polityka zdrowotna stanowią niezwykle istotne elementy polityki społecznej każdego państwa. W każdym niemal kraju podejmowane są próby stworzenia takiego systemu opieki zdrowotnej, który godziłby powszechny i równy dostęp do świadczeń zdrowotnych z prowadzeniem skutecznej polityki zdrowotnej przez państwo 1. Jedną z form pokrywania kosztów związanych z zaspokojeniem potrzeb zdrowotnych stanowią ubezpieczenia zdrowotne. W Polsce powszechne ubezpieczenie zdrowotne jest instytucją prawną należącą do ubezpieczeniowej części prawa zabezpieczenia społecznego. Podstawowymi zasadami prawnymi są zasada solidarności społecznej i powszechności oraz zasada obowiązkowego charakteru ubezpieczeń zdrowotnych. Miarodajne dla określenia treści zasady solidarności są prawne uregulowania dotyczące składki 2. Występujące w nich nieprawidłowości mogą skutkować naruszeniem interesów członków wspólnoty ryzyka i w efekcie nieakceptowaniem obciążeń wynikających z konieczności finansowania ryzyka osób słabszych przez osoby o lepszym statusie materialnym. Regulacje prawne dotyczące finansowania świadczeń zdrowotnych przez ubezpieczonych wykazują nieprawidłowości, które prowadzą do naruszenia podstawowych zasad konstytucyjnych. Celem artykułu jest analiza realizacji zasady soli- 1 J. Niżnik, W poszukiwaniu racjonalnego systemu finansowania ochrony zdrowia, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz Kraków 2004, s. 9. 2 J. Jończyk, Prawo zabezpieczenia społecznego, Zakamycze, Kraków 2001, s. 308 309.
34 daryzmu w sferze powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego i skutków rozwiązań przyjętych w ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych 3. 1. Istota zasady solidaryzmu w powszechnych ubezpieczeniach zdrowotnych Reforma ochrony zdrowia przeprowadzona w Polsce w 1997 r. została oparta na wprowadzeniu systemu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego i odejściu od finansowania służby zdrowia bezpośrednio z budżetu państwa 4. Ubezpieczenie zdrowotne jest ubezpieczeniem przymusowym, zorganizowanym na zasadzie solidarności społecznej. Przymus ubezpieczenia zapewnia powszechną dostępność świadczeń i względnie niski koszt systemu poprzez rozłożenie ryzyka na większą liczbę osób. Solidarność społeczna w ubezpieczeniach umożliwia zabezpieczenie osób w sytuacji niekorzystnych zdarzeń, przy założeniu redystrybucji środków od osób lepiej wyposażonych na rzecz bardziej potrzebujących 5. Solidarność społeczną można określić jako solidarność poziomą (horyzontalną), która jest oparta na wzajemności i umożliwia rozłożenie skutków określonych niekorzystnych jednostkowych zdarzeń losowych na całą społeczność, przy założeniu, że zdarzenie to może dotknąć każdego członka wspólnoty. Solidarność pionowa (wertykalna) polega na ochronie najsłabszych, którzy mają prawo liczyć na wsparcie ze strony społeczności 6. W literaturze rzadko jest poruszana kwestia solidarności ryzyka w jej prawnym rozumieniu. Solidarność ryzyka, jak podkreśla J. Jończyk 7, dotyczy obowiązku i ciężaru indywidualnego wkładu i wspólnego wysiłku w finansowaniu zabezpieczenia społecznego i ubezpieczenia zdrowotnego. Zasada ta została wyrażona we wstępie do Konstytucji 8 jako jedna z podstawowych zasad prawnych. 3 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, Dz.U. nr 210, poz. 2135 z późn. zm. 4 Ustawa z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, Dz.U. nr 28, poz. 153 z późn. zm., M. Rutkowska, Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. Społeczne aspekty funkcjonowania w ubezpieczeniach zdrowotnych, PWN, Warszawa 2006, s. 107. 5 W. Muszalski, Prawo socjalne, PWN, Warszawa 2006, s. 97. 6 M. Rymsza, Solidaryzm w ubezpieczeniach społecznych [w:] Społeczne aspekty ubezpieczenia, red. T. Szumlicz, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2005, s. 43. 7 J. Jończyk, op. cit., s. 38. 8 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. nr 78, poz. 483.
Realizacja zasady solidaryzmu 35 Członkowie wspólnoty mają nierówną zdolność do ponoszenia obciążeń finansowania ryzyka i w niejednakowym stopniu są podatni na ryzyko i jego skutki. We wspólnocie socjalnego ryzyka nie ma więc symetrii między wkładem i zrealizowaną korzyścią to w asymetrii wyraża się sens solidarności. Stąd też zasada solidaryzmu wymaga stosowania reguł wyrównanego wkładu, sprawiedliwej kompensacji i zachowania proporcji wkładu i świadczenia. Należy podkreślić, że naruszenie tych i innych reguł może naruszać interesy członków wspólnoty ryzyka 9. Wiąże się ona zatem ściśle z zasadami sprawiedliwości ujętymi w art. 2 Konstytucji w stwierdzeniu, że demokratyczne państwo prawne, jakim jest III RP, urzeczywistnia zasady sprawiedliwości społecznej. Zasada solidarności ryzyka będzie się wiązać głównie z finansowaniem ochrony zdrowia, zasada sprawiedliwości zaś głównie z podziałem świadczeń. W odniesieniu do ryzyka niezdrowia art. 68 Konstytucji ust. 1 przyznaje każdemu prawo do ochrony zdrowia, zaś ust. 2 równy dostęp do świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej. Stosowanie art. 2 konstytucji rodzi jednakże wątpliwości, które odnoszą się między innymi do zróżnicowania składki na ubezpieczenie zdrowotne, a przykładem istotnych wad są rozwiązania w zakresie opłacania składki zdrowotnej przez rolników. 3. Zasady finansowania powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego Zasady podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu określa ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej 10, której przepisy powodują duże zróżnicowanie składki poprzez związanie systemu jej opłacania z podatkiem od dochodów osób fizycznych i zwolnieniem określonych osób od obowiązku jej płacenia. Powiązanie składki na ubezpieczenie zdrowotne z systemem podatkowym powoduje, że rolnicy podlegający rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu nie opłacają składki na ubezpieczenie zdrowotne z dochodu osiąganego w związku z prowadzeniem gospodarstwa rolnego, nie podlegają bowiem podatkowi dochodowemu od osób fizycznych. W 2006 r. przeciętny dochód z pracy w rolnictwie wyniósł 1,9 tys. zł w przeliczeniu na 1 ha, a przeciętny dochód na 1 osobę w rolnictwie 690 zł 11. Mimo że rolnicy osiągają dochody z prowadzenia gospodarstwa rolnego, koszt składki ponosi budżet państwa. 9 J. Jończyk, op. cit., s. 38. 10 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach 11 www.gus.pl.
36 Z mocy przepisów ustawy ubezpieczeniu zdrowotnemu podlegają: osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników, będące rolnikami lub ich domownikami w rozumieniu przepisów Ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników 12, a także rolnicy i ich domownicy, którzy nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu rolników na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, niepodlegający ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu, osoby pobierające emeryturę rolniczą lub rentę oraz członkowie rodzin rolników, domowników, emerytów i rencistów, którzy zostali zgłoszeni do ubezpieczenia zdrowotnego. Budżet państwa finansuje składki na ubezpieczenie zdrowotne rolników, którzy prowadzą działalność rolniczą na gruntach rolnych, oraz za ich domowników. Rolnicy prowadzący działalność rolniczą w ramach działów specjalnych w rozumieniu przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników zobowiązani są opłacać składkę indywidualnie od zadeklarowanego przez nich dochodu z działu specjalnego produkcji rolnej. Rolnicy i domownicy podlegający ubezpieczeniu społecznemu rolników w trybie obowiązkowym dodatkowo prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu wyłącznie z tytułu wykonywanej działalności rolniczej i właśnie z jej tytułu opłacana jest składka na ubezpieczenie zdrowotne. Za emerytów i rencistów odprowadzana jest składka ustalana od kwoty podstawy, którą stanowi kwota emerytury lub renty pomniejszona o kwotę spłaty nadpłaty świadczenia, z wyłączeniem dodatków, zasiłków, świadczeń pieniężnych i ryczałtu energetycznego, ekwiwalentu pieniężnego związanego z prawem do bezpłatnego węgla oraz deputatu węglowego. Składki na ubezpieczenie zdrowotne mają wymiar miesięczny i niepodzielny 13. Od stycznia 2007 r. w okresie kolejnych trzech kwartałów składka na ubezpieczenie zdrowotne wynosiła 9% jej podstawy wymiaru. Większość ubezpieczonych finansuje składkę ze środków własnych w wysokości 1,25% podstawy wymiaru. W przypadku rolników ten sposób finansowania dotyczy emerytów i rencistów rolnych. Składka na ubezpieczenie zdrowotne rolnika podlegającego ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy prowadzącego działalność rolniczą na gruntach rolnych jest równa kwocie odpowiadającej cenie połowy kwintala żyta z każdego hektara przeliczeniowego użytków rolnych w prowadzonym gospodarstwie rolnym, ustalonej dla celów wymiaru podatku rolnego. 12 Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, Dz.U. 1998 nr 7, poz. 25 z późn. zm. 13 Ibidem.
Realizacja zasady solidaryzmu 37 Zgodnie z Komunikatem Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 17 października 2006 r. 14 średnia cena skupu żyta za okres pierwszych trzech kwartałów 2006 r. wynosiła 35,52 zł za kwintal żyta. W związku z powyższym od 1 listopada 2006 r. obowiązujący parametr wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne z każdego hektara przeliczeniowego użytków rolnych wynosił połowę tej ceny (tj. 17,76 zł). Zatem od 1 listopada 2006 r. składkę tę obliczano następująco: liczba hektarów przeliczeniowych 17,76 zł W związku z Komunikatem Prezesa GUS z dnia 17 października 2007 r. o średniej cenie skupu żyta za okres pierwszych trzech kwartałów 2007 r. 15, wynoszącej 58,29 zł za dt (tj. za kwintal żyta), od 1 listopada 2007 r. składkę na ubezpieczenie zdrowotne rolników w gospodarstwach rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego liczono następująco: liczba hektarów przeliczeniowych 29,15 zł Rolnik prowadzący działy specjalne produkcji rolnej w rozumieniu przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników opłaca ponadto indywidualne składki na ubezpieczenie zdrowotne od deklarowanej podstawy wymiaru składki, która w 2007 r.: a) odpowiadała dochodowi ustalonemu dla opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych, w kwocie nie niższej jednak niż odpowiadająca 9% kwoty świadczenia pielęgnacyjnego przysługującego na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych, tj. 9% 420 zł = 38,00 zł 16 ; b) odpowiadała wysokości świadczenia pielęgnacyjnego na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych w przypadku prowadzenia działalności niepodlegającej opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Wymiar składki za rolnika wynosił 9% kwoty świadczenia pielęgnacyjnego, czyli 38,00 zł. W 2007 r. podstawę wymiaru składki za rolników i domowników, którzy ustawowo nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu rolników oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu, stanowiła kwota odpowiadająca wysokości świadczenia pielęgnacyjnego przysługującego na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych. Składka za wymienione osoby w 2007 r. wynosi 9% kwoty świadczenia pielęgnacyjnego, tj. 38,00 zł 17. 14 Dziennik Urzędowy Monitor Polski nr 74, poz. 745. 15 www.stat.gov.pl. 16 Świadczenie pielęgnacyjne od 1 maja 2004 r. wynosiło 420,00 zł, www.krus.gov.pl. 17 Zob. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2004 r. w sprawie szczegółowego sposobu ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne rolników, ich domowników oraz osób pobierających emeryturę lub rentę rolniczą, a także terminów i trybów ich opłacania, Dz.U. nr 286, poz. 2872.
38 W 2006 r. dotacja z budżetu państwa do składki na ubezpieczenie zdrowotne rolników wyniosła 1 330 mln zł, a zatem niemal połowę środków, które zostały przekazane przez KRUS do Narodowego Funduszu Zdrowia 18. Tabela 1. Składki na ubezpieczenie zdrowotne przekazywane do Narodowego Funduszu Zdrowia w 2006 r. Wyszczególnienie Ogółem (mln zł) Ogółem 2 518 Składka od emerytów i rencistów 1 188 Składka od rolników i domowników ubezpieczonych w NFZ 1 330 Od rolników w gospodarstwach powyżej 1 ha przeliczeniowego 1 213 Od domowników rolników w gospodarstwach powyżej W tym 1 ha przeliczeniowego 53 Od rolników posiadających działki rolne do 1 ha przeliczeniowego 53 Od domowników rolników posiadających działki rolne do 1 ha przeliczeniowego 11 Źródło: www.krus.gov.pl. Problem finansowania składki zdrowotnej za rolników z budżetu państwa dotyczy co prawda niewielkiej grupy osób 6,9% ubezpieczonych w systemie publicznym 19, niemniej jednak istotne jest zachowanie zasad równego traktowania wobec prawa. Jeszcze większe nieprawidłowości pojawiają się w obrębie pewnej grupy rolników. Większość ubezpieczonych finansuje składkę ze środków własnych w wysokości 1,25% podstawy wymiaru, w przypadku emerytów i rencistów podstawę stanowi wysokość emerytury i renty podstawowej 597,46 zł (dane z 1 grudnia 2007 r.) i renty strukturalnej 896,19 zł 20. Zatem składkę opłacają osoby o niskich dochodach, budżet państwa natomiast finansuje składkę bez względu na wielkość gospodarstwa rolnego. Składka na ubezpieczenie zdrowotne za rolnika w gospodarstwie rolnym wielkości 1 ha przeliczeniowego wynosi 17,76 zł, w gospodarstwie rolnym wielkości 10 ha przeliczeniowych 291,50 zł, w gospodarstwie rolnym wielkości 40 ha przeliczeniowych 1166,00 zł miesięcznie. 18 www.krus.gov.pl. 19 Liczba osób ubezpieczonych w systemie publicznym 2 stycznia 2007 r. wyniosła 37 855 251, co stanowi ponad 97% populacji, natomiast liczba ubezpieczonych rolników 30 stycznia 2007 r. wyniosła 2 596 388, co stanowi 6,9% osób ubezpieczonych w systemie publicznym. 20 www.krus.gov.pl.
Realizacja zasady solidaryzmu 39 Tabela 2. Struktura gospodarstw rolnych według powierzchni Wielkość gospodarstwa rolnego Udział w gospodarstwach ogółem Źródło: www.mzios.gov.pl. 1 2 ha 2 5 ha 5 10 ha 10 15 ha powyżej 15 ha 23,2% 33,8% 23% 9,4% 10,6% Znaczący udział w strukturze gospodarstw rolnych mają gospodarstwa do 10 ha, jednak ponad 10% gospodarstw to gospodarstwa o powierzchni powyżej 15 ha. W przypadku rolników gospodarujących gruntami o mniejszej powierzchni stanowiących około 13,1% wszystkich ubezpieczonych pomoc państwa jest uzasadniona, często osoby te korzystają bowiem z pomocy społecznej. 66,3% ogółu, czyli 1,45 mln gospodarstw rolnych w Polsce, wytworzyło dochód rolniczy netto poniżej 5700 zł. Jednakże w przypadku dużych gospodarstw, których co prawda jest niewiele, bo ok. 1%, brak uzasadnienia dla zwolnienia z obowiązku opłacenia składki takie gospodarstwa mogą osiągać dochód w wysokości nawet do 700 tys. zł rocznie 21. Odrębne zasady opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne dotyczą pracowników i osób prowadzących działalność gospodarczą. Składka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 9% podstawy wymiaru 22, tj. przychodu pomniejszonego o składki: emerytalną, rentową i chorobową ubezpieczenia społecznego opłacane przez pracownika. 7,75% podstawy wymiaru podlega odliczeniu od podatku dochodowego od osób fizycznych. Pozostała część obciąża dochód. Inne zasady stosowane są w odniesieniu do osób prowadzących działalność gospodarczą, dla których podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne stanowi kwota zadeklarowana nie niższa niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw 23. W grudniu 2007 r. podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne dla osób prowadzących działalność gospodarczą nie mogła być niższa niż 2168,30 zł (75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w trzecim kwartale 2007 r., łącznie z wypłatami z zysku) 24. Składka na ubezpieczenie zdrowotne za grudzień 2007 r. wynosiła nie mniej niż 195,15 zł (tj. 9,00% podstawy wymiaru) 25, bez względu 21 RPO interweniuje w sprawach zdrowia, www.pulsmedycyny.com.pl, 1.12.2007, W. Jagła, Kontrowersje składki rolniczej, www.rp.pl, 30.11.2007. 22 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach, art. 79. 23 Ibidem, art. 81 i 79. 24 www.krus.gov.pl. 25 Ibidem.
40 na osiągane przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą dochody czy ponoszone straty. Średnia składka na ubezpieczenie zdrowotne wyniosła w 2006 r. 985 zł, natomiast średnia składka na ubezpieczenie zdrowotne rolnika 989 zł. Odnosząc różnicę dotacji i składki do dochodów, można określić tzw. wskaźnik udziału efektów polityki ubezpieczeniowej w dochodach 26. Wskaźnik ten w odniesieniu do ubezpieczonych pracowników wynosi 23,9%, a więc o taki procent następuje redukcja dochodów pracowniczych. Dla ludności rolniczej wskaźnik ten wynosi 27,4%, co świadczy o poprawie sytuacji dochodowej rolników 27. Brak jednolitych zasad wnoszenia składki na ubezpieczenie zdrowotne dotyczy pracowników, osób prowadzących działalność gospodarczą, dla których składka jest stała bez względu na wysokość dochodów, i rolników. Można zatem stwierdzić, że różnice w poziomie składki wnoszonej przez ubezpieczonych naruszają reguły wyrównanego wkładu, sprawiedliwej kompensacji i zachowania proporcji wkładu i świadczenia. 4. Zakończenie Dyskusje wokół reformy systemu ochrony zdrowia w Polsce dotyczą głównie wielkości środków finansowych przeznaczanych na zdrowie i możliwości włączenia w publiczny system ochrony zdrowia ubezpieczeń komercyjnych. Trzeba wyraźnie podkreślić, że jest to kwestia o ogromnym znaczeniu, w państwach Unii Europejskiej bowiem średni poziom wydatków na ochronę zdrowia w stosunku do PKB wynosi 8,8%, w Polsce natomiast równy jest 6,2%. Wydatki liczone na mieszkańca ukazują jeszcze większe rozbieżności pomiędzy krajami UE, w których średnia wynosi 2665 dolarów amerykańskich liczonych w parytecie siły nabywczej, a Polską, dla której ta wielkość jest równa 867 dolarów 28. Zauważalną tendencją na świecie jest przenoszenie części odpowiedzialności za zdrowie i finansowanie świadczeń zdrowotnych z instytucji publicznych na prywatne podmioty. W większym bądź mniejszym stopniu systemy ochrony zdrowia na świecie są współfinansowane poprzez prywatne ubezpieczenia zdrowotne, zatem poszukiwanie rozwiązań mających na celu zwiększenie środków finansowych w systemie poprzez wprowadzenie ubezpieczeń komercyjnych ma uzasadnienie. W toczonych dyskusjach rzadko jednak podejmowana jest kwestia zasad opłacania 26 M. Podstawka, Problemy reformy rolnego systemu ubezpieczeń społecznych. Czy reformować KRUS?, referat niepublikowany wygłoszony na konferencji naukowej Ochrona ubezpieczeniowa na rzecz sektora rolnego, 12 grudnia 2007, SGGW, Warszawa. 27 Ibidem. 28 OECD Health Data 2007.
Realizacja zasady solidaryzmu 41 składki określonych w ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej ze środków publicznych 29. Wydaje się więc istotne zwrócenie większej uwagi na stosowanie zasady solidaryzmu w systemie powszechnych ubezpieczeń zdrowotnych, jak podkreśla bowiem J. Jończyk, naruszenie jej reguł może prowadzić do osłabienia wspólnoty ryzyka, a nawet chęci uwolnienia się od wspólnoty, oraz skłania do moralnego hazardu 30. We wrześniu 2007 r. rzecznik praw obywatelskich (RPO) zaskarżył do Trybunału Konstytucyjnego art. 86 ust. 2 ustawy o świadczeniach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych 31 jako sprzeczny z art. 2 Konstytucji i z art. 32 stanowiącym, że wszyscy są równi wobec prawa i mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne oraz że nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym. Zdaniem RPO niekonstytucyjność zaskarżonego przepisu dotyczy zakresu, w jakim przepis ten określa zobowiązanie budżetu państwa do finansowania składek na ubezpieczenie zdrowotne bez względu na wysokość osiąganych przychodów rolników podlegających ubezpieczeniu społecznemu rolników. Ubezpieczenie zdrowotne w Polsce opiera się na wyrażonej w art. 68 Konstytucji zasadzie solidarności społecznej oraz zasadzie równego traktowania, o której stanowi art. 32 Konstytucji. Jednakże równość ta, zdaniem RPO, musi być rzeczywista, a nie tylko formalna, dla wszystkich, niezależnie od ich sytuacji materialnej. Nie przesądza to o konstrukcji systemu opieki zdrowotnej, choć pewne ograniczenia swobody ustawodawcy w tym zakresie mogą wynikać z innych konstytucyjnych zasad lub wartości. W zasadach finansowania kosztów opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne zostały wyodrębnione dwie grupy osób podlegających powszechnemu ubezpieczeniu zdrowotnemu. Pierwsza z nich, nie wykazując zdolności płatniczej, korzysta z ubezpieczenia, choć nie partycypuje w kosztach finansowania publicznej opieki zdrowotnej. Druga grupa, która osiąga dochody, jest opodatkowana w formie składki bez istotnych ograniczeń. Rolnicy podlegający ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy z tytułu prowadzenia działalności rolniczej na gruntach rolnych zostali wyłączeni przez ustawodawcę z ponoszenia ciężaru składki na ubezpieczenie zdrowotne, choć w różnym stopniu wykazują dochodową zdolność płatniczą z racji prowadzenia tej działalności. W ten sposób nastąpiło odejście od konstytucyjnej zasady równego traktowania, ponieważ niezależnie od osiąganych przychodów składka na ubezpieczenie zdrowotne rolnika podlegającego rolniczemu ubezpieczeniu spo- 29 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach 30 J. Jończyk, op. cit., s. 39. 31 Nr akt K58/07, Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach
42 łecznemu, który prowadzi działalność rolniczą na gruntach rolnych, finansowana jest z budżetu państwa 32. Argumentacja RPO i stwierdzenie o konieczność zmian w systemie ubezpieczeń zdrowotnych rolników poprzez zwiększenie partycypacji w składce rolników o wyższych dochodach są w pełni uzasadnione. Jednocześnie trzeba pamiętać, że wprowadzenie obowiązku płacenia składek przez wszystkich rolników spowodowałoby poszerzenie sfery ubóstwa w rolnictwie. Warto również zaznaczyć, że wnoszenie pełnej składki przez rolników z gospodarstw o powierzchni powyżej 10 ha zwiększyłoby wielkość środków pozabudżetowych w systemie nawet o ok. 1 mld zł. Literatura Dziennik Urzędowy Monitor Polski nr 74, poz. 745. Jończyk J., Prawo zabezpieczenia społecznego, Zakamycze, Kraków 2001. Kochanowski J., KRUS, czyli obywatele nierówno traktowani, www.rp.pl/artykul/2,68532. html, 17.12.2007. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. 1997, nr 78 poz. 483. Muszalski W., Prawo socjalne, PWN, Warszawa 2006. Niżnik J., W poszukiwaniu racjonalnego systemu finansowania ochrony zdrowia, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz Kraków 2004. OECD Health Data 2007. Podstawka M., Problemy reformy rolnego systemu ubezpieczeń społecznych. Czy reformować KRUS?, referat nieautoryzowany wygłoszony na konferencji naukowej Ochrona ubezpieczeniowa na rzecz sektora rolnego, 12 grudnia 2007, SGGW, Warszawa. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2004 r. w sprawie szczegółowego sposobu ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne rolników, ich domowników oraz osób pobierających emeryturę lub rentę rolniczą, a także terminów i trybów ich opłacania, Dz.U. nr 286, poz. 2872. RPO interweniuje w sprawach zdrowia, www.pulsmedycyny.com.pl, 1.12.2007. Rutkowska M., Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. Społeczne aspekty funkcjonowania w ubezpieczeniach zdrowotnych, PWN, Warszawa 2006. Rymsza M., Solidaryzm w ubezpieczeniach społecznych [w:] Społeczne aspekty ubezpieczenia, red. T. Szumlicz, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2005. Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, Dz.U. 1998 nr 7, poz. 25 z późn. zm. 32 J. Kochanowski, KRUS, czyli obywatele nierówno traktowani, www.rp.pl/artykul/2,68532. html, 17.12.2007.
Realizacja zasady solidaryzmu 43 Ustawa z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, Dz.U. nr 28, poz. 153 z późn. zm. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, Dz.U. nr 210, poz. 2135 z późn. zm. Implementation of the Solidarity Principle in Social Insurance In this article, the author addresses the issue of implementing the solidarity principle in farmers health insurance. She indicates the irregularities contained in the solutions introduced by the law of 27 August 2004 on Healthcare Services Financed from Public Funds. The effect of this regulation is that there is no longer an obligation to pay the contributions of farmers with or without income-based payment capability on account of their pursued business activities. The solidarity principle is one of the main legal principles in health insurance and is expressed in the preamble to the Constitution. However, it requires the rules of equal contribution, just compensation, and balance between contribution and benefit to be applied. It should be emphasised that failure to observe these and other rules may violate the interests of the members of the community of risk. It is therefore closely linked to the principles of justice contained in article 2 of the Constitution, namely: The Republic of Poland shall be a democratic state ruled by law and implementing the principles of social justice.