KRAJOWA RADA KURATORÓW WARSZAWA Warszawa; dnia 30 kwietnia 2015 roku 00-950 Warszawa, Al. Ujazdowskie 11 e-mail: krajowarada.kuratorow@o2.pl KRK 30/IV/2015 Pani dr hab. Monika Zbrojewska Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości 00-950 Warszawa, Al. Ujazdowskie 11 W trosce o dobro obywateli Rzeczypospolitej Polskiej i pozytywny wizerunek Wymiaru sprawiedliwości, realizując uprawnienia określone art. 46 ust. 1 pkt 3 Ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku o kuratorach sądowych (j.t. Dz. U. z 2014r. poz.795), odpowiadając na pismo z 07 kwietnia 2015 roku oznaczone DL-4601-2/15, Krajowa Rada Kuratorów w załączeniu przedkłada opinię na temat projektu Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości Regulamin Urzędowania Sądów Powszechnych z dnia 30 marca 2015 roku. Od szeregu lat samorząd kuratorski w sposób konstruktywny i odpowiedzialny współpracuje z Ministerstwem Sprawiedliwości w wypracowania racjonalnych rozwiązań mających bezpośredni, czy też pośredni wpływ na funkcjonowanie Kuratorskiej Służby Sądowej, a współpracę tę uważamy za szczególnie cenną i ważną. Dlatego też, z przykrością przychodzi nam negatywnie ocenić rozwiązania dotyczące kuratorów sądowych, które znalazły się w przywołanym na wstępie projekcie. Przede wszystkim, Krajowa Rada Kuratorów pragnie podkreślić, że za całkowicie niezrozumiałe, a zarazem niepokojące, uważa pominięcie jednostek organizacyjnych Kuratorskiej Służby Sądowej w części dotyczącej struktury organizacyjnej sądów. Pod względem tym, przedstawiony projekt jest nie przystający do obowiązującego stanu prawnego, a zarazem stanu faktycznego. Zgodnie z normą wyrażoną art. 154 2 Ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. 2001, Nr 98, poz. 1070, z późn. zmianami) organizację Kuratorskiej Służby Sądowej i status kuratorów sądowych określa odrębna ustawa. Natomiast, Ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku o kuratorach sądowych w sposób jednoznaczny sytuuje poszczególne jednostki organizacyjnej Kuratorskiej Służby Sądowej w strukturze sądownictwa powszechnego, podkreślając przy tym ich odrębność wynikającą ze specyfiki realizowanych zadań. Podstawowymi
jednostkami organizacyjnymi Kuratorskiej Służby Sądowej na poziomie sądu rejonowego są zespoły, a na poziomie sądu okręgowego- biuro kuratora okręgowego. Tymczasem, w przedstawionym projekcie jednostki te nie zostały zdefiniowane i uwzględnione, co w wymiarze faktycznym skutkuje usytuowaniem kuratorów sądowych w strukturach oddziału administracyjnego. Proponujemy także rozważenie ujednolicenie nazewnictwa poprzez posługiwanie się w odniesieniu do członków zespołów Kuratorskiej Służby Sądowej pojęciami kurator sądowy lub zawodowy kurator sądowy, co wyeliminuje możliwość zaistnienia nieporozumień dotyczących przemieszania kompetencji z instytucją kuratora procesowego, czy też kuratora dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo, bądź osoby ułomnej. Zmian takich wymagają np. przepisy 42 ust. 1, 54, 231, 278 ust. 1 i 4, 399 ust. 1 pkt 3. Cenną inicjatywą jest podjęcie próby określenia zakresu obowiązków i uprawnień, a także sposobu wypełniania obowiązków przez kuratorów sądowych wykonujących orzeczenia w sprawach rodzinnych i nieletnich w odniesieniu do osób poddanych prawnej opiece, czy też umieszczonych w pieczy zastępczej. Z pełną odpowiedzialnością pragniemy jednak podkreślić, że tworzenie przepisów rangi rozporządzenia, które nie wynikają z przepisów rangi ustawy, czy też nie stanowią wypełnienia delegacji ustawowej, jest sprzeczne z podstawowymi zasadami stanowienia prawa. W szczególności, dotyczy to zadań wymagających ingerencji w zakres praw i wolności obywatelskich podlegających ochronie konstytucyjnej. Bez wątpienia, czynnościami takimi są wywiady środowiskowe, czy też czynności na etapie postępowania wykonawczego, których przeprowadzenie wymaga odstępstwa od zasady ochrony prawnej życia prywatnego i rodzinnego, zasady nienaruszalności mieszkania i prawa do ochrony informacji (vide art. 47, 50 i 51 Konstytucji RP). Przypadki, w których następuje ingerencja w sferę konstytucyjnie chronionych praw i wolności obywatelskich mogą być wyłącznie określone w ustawie. Dlatego też, w ocenie Krajowej Rady Kuratorów zarówno projektowany przepis 280 ust. 1 utrzymujący dotychczas obowiązujące rozwiązania, jak również projektowane przepisy 253, 277 ust. 3 (w części dotyczącej postępowania wykonawczego w sprawach opiekuńczych), 281 ust. 2-4, budzą wątpliwości co do ich usytuowania i wskazują raczej na potrzebę wprowadzenia odpowiednich przepisów, a zwłaszcza przepisów dotyczących postępowania wykonawczego w sprawach opiekuńczych, w Kodeksie Postępowania Cywilnego. Krajowa Rada Kuratorów stoi na stanowisku, że uzasadnionym jest, aby czynności związane z kontrolą wykonywania orzeczeń sądu, w tym sprawy dotyczące prawnej opieki, pozostawały w gestii Kuratorskiej Służby Sądowej (z wyłączeniem spraw osób pozostających w pieczy zastępczej, czy w placówkach leczniczych i domach pomocy społecznej), dlatego też konieczne jest uregulowanie w Kodeksie Postępowania Cywilnego statusu kuratora wykonującego orzeczenia w sprawach rodzinnych jako organu postępowania wykonawczego w sprawach opiekuńczych, ze szczególnym uwzględnieniem powierzonych mu zadań, a także określenia jego praw i obowiązków niezbędnych dla ich wykonania. Aktualnie, czynności w zakresie nadzoru nad sprawowaniem prawnej opieki zostały uregulowane w Rozdziale III i IV Kodeks Rodzinnego i Opiekuńczego, gdzie pozostają one w wyłącznej gestii sądu (art. 165 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego). Projektowane przepisy wykraczają poza unormowania ustawowe, gdzie brak jest delegacji do możliwości zlecenia przez sąd wykonania tych czynności kuratorowi sądowemu. Zauważyć także należy,
że art. 149 3 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego nakłada obowiązek wskazania osoby, której opieka mogłaby być powierzona na właściwą jednostkę organizacyjną pomocy społecznej, albo organizację społeczną, do której należy piecza nad małoletnimi, ewentualnie na odpowiednią placówkę, o ile przebywa w niej osoba, dla której istnieje potrzeba ustanowienia opieki. Nadto, w przepisie 280 ust. 1 użyty został niezdefiniowany termin podopieczny, zamiast uczestnik postępowania lub rodzic, prawny opiekun lub osoba pozostająca pod władzą rodzicielską, bądź poddana prawnej opiece. Wykładnia językowa wskazuje, że podopieczny to osoba poddana opiece, choć w wymiarze praktycznym zakres tego słowa definiowany jest również jako ten, który pozostaje pod opieką sądu opiekuńczego. Zakres podmiotowy i czasowy realizacji zadań sądu opiekuńczego wobec podopiecznego został określony w prawie materialnym i jest on tematycznie i zadaniowo bardzo znaczący (np. w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczy, Kodeks Cywilnym, Kodeksie Pracy, itp.). Zadania te w najszerszym znaczeniu zostały ujęte w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (por. H. Haak, Ochrona prawna udzielana przez sąd opiekuńczy, Toruń 2002, s. 74.). Brak tej definicji sprawia, że nie sposób określić czy projektowany przepis miałby odnosić się do wszystkich kategorii spraw, czy też tylko wybranych. Natomiast, projektowany przepis 280 ust. 2 wykracza poza zakres obowiązków kuratorów sądowych, wynikających z art. 1 Ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku o kuratorach sądowych. Obowiązki te w obowiązującym stanie prawnym zarezerwowane są dla pracownika socjalnego i asystenta rodziny (Ustawa z dnia 09 czerwca 2011 roku o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej określa je w sposób spójny i kompleksowy). Brak jest zatem uzasadnienia dla rozwiązań, w których aktem niższej rangi, bez rozwiązań ustawowych, czy też delegacji ustawowej, ceduje się te obowiązki na kuratora sądowego, który ma być ich głównym wykonawcą. Analogiczne wątpliwości budzi także przepis projektowanego brzmienia 282, w myśl którego kurator ma czuwać na prawidłowością wykonania czynności sporządzenia inwentarza. Poza tym, że nie mieści się on w ustawowych obowiązkach kuratorów sądowych, to nakłada obowiązek dokonania oceny prawidłowości przeprowadzenia czynności, do oceny której kuratorzy sądowi nie są merytorycznie przygotowani (w odróżnieniu od biegłych z zakresu praw majątkowych). Jeśli intencją wprowadzenia takiego przepisu było obniżenie kosztów postępowania sądowego, przy jednoczesnym wprowadzeniu mechanizmów gwarantujących dbałość o interesy osób wymagających szczególnej troski, to daleko bardziej uzasadnionym wydaje się być rozważenie możliwości wprowadzenia rozwiązania, w którym inwentarz sporządzany były w obecności powołanego wyłącznie do tej czynności kuratora procesowego, legitymującego się odpowiednimi kwalifikacjami. Zastrzeżenia budzą także przepisy projektowanego Rozporządzenia z Oddziału 3 zatytułowanego Kara ograniczenia wolności, a wśród nich przede wszystkim 399, który nie tylko, że pozostaje w sprzeczności z aktualnie obowiązującym art. 55 kkw., zwłaszcza z 2 przywołanego artykułu. Zgodnie z brzmieniem projektowanego przepisu 399 ust 1 kurator sądowy powinien odpowiadać jedynie za wykonanie kary ograniczenia wolności w postaci obowiązków z art. 72 kk., podczas gdy przepis art. 55 2 kk. stanowi, że to kurator sądowy jest odpowiedzialny za organizowanie i kontrolowanie wykonywania kary ograniczenia wolności co powoduje sytuację w której przepis podstawowy wyłącza przepis ustawy.
Zgodnie z praktyką wypracowaną na przestrzeni wielu lat obowiązywania przedmiotowych przepisów ogólnych dotyczących wykonywania kary ograniczenia wolności odpisy lub wyciągi z wyroków z wyjątkiem w postaci orzeczenia kary ograniczenia wolności w postaci potrącenia z wynagrodzenia sąd przesyła kuratorowi (zgodnie z dyspozycją art. 55 2 kkw.), a dopiero kurator przekazuje je podmiotom w których jest wykonywana kara. Projektowane brzmienie przepisu 399 odzwierciedla stan prawny w którym to sąd, a nie kurator wskazywał podmiot w którym ma być wykonywana kara. Regulacje te zostały uchylone wraz z przekazaniem całości kompetencji w zakresie organizowania i wykonywania kary ograniczenia wolności kuratorom sądowym. Ponadto projektowany przepis w żaden sposób nie uwzględnia już uchwalonej, a wchodzącej w życie od 01 lipca 2015 roku ustawy z dnia 20 lutego 2015 roku o nowelizacji Kodeksu Karnego oraz niektórych innych ustaw, w tym także Kodeksu Karnego Wykonawczego. Zgodnie z przywołaną powyżej nowelizacją kara ograniczenia wolności będzie orzekana w czterech postaciach: art. 34 1a. Kara ograniczenia wolności polega na: 1) obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, 2) obowiązku pozostawania w miejscu stałego pobytu lub w innym wyznaczonym miejscu, z zastosowaniem systemu dozoru elektronicznego, 3) obowiązku, o którym mowa w art. 72 1 pkt 4 7a, 4) potrąceniu od 10% do 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany. Natomiast projektowany przepis 399 całkowicie pomija karę ograniczenia wolności polegającą na obowiązku pozostawania w miejscu stałego pobytu lub w innym wyznaczonym miejscu, z zastosowaniem systemu dozoru elektronicznego. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa karnego jak również zgodnie z projektowanym rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości w sprawie sposobu oraz szczegółowych warunków wykonywania kar, środków karnych i środków zabezpieczających w systemie dozoru elektronicznego to kurator odpowiada za wykonanie kary ograniczenia wolności w tym również tej w SDE. W naszej ocenie niezbędnym jest skorygowanie przeoczenia jakim jest niewątpliwie pominięcie jednej z form wykonywania kary ograniczenia wolności w projektowanym brzmieniu 399. Kolejny dysonans można zauważyć w zakresie niespójności projektowanego rozporządzenia a przygotowywanym drukiem statystycznym MS- S40. Projektowany przepis 399 opiniowanego aktu wskazuje, że odpis lub wyciąg z wyroku w przypadku orzeczenia kary ograniczenia wolności w postaci potrącenia z wynagrodzenia przesyła się pracodawcy podczas gdy w druku MS s 40 to w statystyce kuratorów sądowych do wykonywania orzeczeń w sprawach karnych znalazła się rubryka służąca do zliczania wykonania takiego typu orzeczeń. Jeżeli zgodnie z projektowanym brzmieniem tylko pracodawca ma otrzymywać informację o takim orzeczeniu to odpowiedzialnym za jego wykonanie powinien być wydział karny i w jego statystyce winno być to uwzględnione. Duży niepokój budzą projektowane przepisy 402 i 403 odnoszące się do sytuacji tzw. kar mieszanych wprowadzonych do polskiego prawa karnego nowelizacją z 20 lutego 2015 roku, wchodzącą w życie od 01 lipca 2015 roku. Przewiduje ona możliwość ukarania sprawcy czynu zabronionego karą pozbawienia wolności i karą ograniczenia wolności jednocześnie, przy czym karę więzienia jako surowszą wykonuję się w pierwszej kolejności, podczas gdy wykonanie kary ograniczenia zawiesza się na czas pobytu w jednostce penitencjarnej. Z mocy obowiązujących przepisów art. 55 2 kkw. to kurator sądowy jest odpowiedzialny za organizowanie i kontrolowanie wykonywania kary ograniczenia
wolności. W związku z tym to najprawdopodobniej na niego spadnie obowiązek kontroli czy nie zachodzą przesłanki do podjęcia postępowania i wykonania kary ograniczenia wolności. Projektowany przepis stwarza zagrożenie obarczenia kuratorów znaczną ilością czynności w postaci prowadzenia akt kary ograniczenia w okresie zawieszenia postępowania, lub przeprowadzania wywiadów, czy też zebrania informacji na okoliczność ustania przesłanek. Należy przy tym podkreślić, że ani wywiady środowiskowe ani zebranie informacji nie są wliczone do standardów obciążenia pracą kuratora sądowego, na co zwróciła uwagę Najwyższa Izba Kontroli w raporcie dotyczącym wykonania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Informowanie sądu o ustaniu przesłanek do zawieszenia wykonania kary ograniczenia wolności w praktyce mogłyby być realizowane przez jednostki penitencjarne, poprzez informowanie sądu o zakończeniu odbywania kary lub opuszczeniu jednostki penitencjarnej przez skazanego, wobec którego orzeczono karę na podstawie art. 37b kk. lub 87 2 kk. Dlatego też, proponujemy wprowadzenie stosownej regulacji w projektowanych przepisach. U W A G I S Z C Z E G Ó Ł O W E : 2 pkt 1- uzupełnić o zespół Kuratorskiej Służby Sądowej- po słowach właściwym wydziale, po przecinku dodać zespole Kuratorskiej Służby Sądowej. 2 pkt 5- uzupełnić o zespół Kuratorskiej Służby Sądowej- po słowach rozumie się przez to wydział, po przecinku dodać zespół Kuratorskiej Służby Sądowej, a następnie po słowach rozumie się przez to właściwy wydział dodać po przecinku zespół Kuratorskiej Służby Sądowej. 6- uzupełnić o zespoły Kuratorskiej Służby Sądowej, po słowach z poszczególnych wydziałów po przecinku dodać zespołów Kuratorskiej Służby Sądowej. 11- uzupełnić o zespoły Kuratorskiej Służby Sądowej, po słowach nazwy wydziałów po przecinku dodać zespołów Kuratorskiej Służby Sądowej. 12 ust. 1 pkt 2- uzupełnić o kuratorów okręgowych i kierowników zespołów Kuratorskiej Służby Sądowej, po słowach prezesa, wiceprezesa dodać kuratora okręgowego, a po słowach członków kolegium danego sądu dodać kierowników zespołów Kuratorskiej Służby Sądowej. 12 ust. 1 pkt 3- uzupełnić o zespoły Kuratorskiej Służby Sądowej, po słowach wydziałów i oddziałów dodać a także zespołów Kuratorskiej Służby Sądowej. 12 ust. 1 pkt 4- uzupełnić o zespoły Kuratorskiej Służby Sądowej, po słowach sądu i wydziałów dodać po przecinku a także zespołów Kuratorskiej Służby Sądowej. 12 ust. 1- dodać pkt 6 w brzmieniu listę kuratorów zawodowych sądowych danego sądu, z podaniem zespołów w których wykonują swoje obowiązki, a kolejnym punktom zmienić numerację (od 7 do 11). 16- dodać ustęp 4 w brzmieniu Liczba zespołów w sądzie jest uzależniona od liczby i rodzaju wpływających spraw oraz limitu etatów kuratorów, zwanego dalej limitem etatów kuratorskich. W poszczególnych specjalizacjach można utworzyć więcej niż jeden zespół tego samego rodzaju, jeżeli jest to uzasadnione przewidywanym wpływem spraw oraz limitem etatów kuratorskich.
24 ust. 1- uzupełnić o obsługę biurową zespołów Kuratorskiej Służby Sądowej, po słowach każdy wydział dodać po przecinku zespół Kuratorskiej Służby Sądowej. 24 ust. 2- uzupełnić o zespół Kuratorskiej Służby Sądowej, po słowach sekretariatem wydziału dodać po przecinku zespołu Kuratorskiej Służby Sądowej. 42 ust. 1- jest kuratorom zmienić na zawodowym kuratorom sądowym. 231- jest kuratorem zawodowym proponujemy zmianę na zawodowym kuratorem sądowym. 233- konieczne jest uwzględnienie katalogu czynności, którymi mogą być wykorzystane przez przewodniczącego wydziały w celu ustalenia adresu strony lub uczestnika postępowania, tak aby kuratorzy sądowi nie byli angażowani w wykonywanie niemerytorycznych czynności wynikających np. z przeprowadzania wywiadów środowiskowych zlecanych na okoliczność ustalenia miejsca pobytu. 253- wykreślić; przepis stanowiący podstawę do zlecania wywiadów w tego rodzaju sprawach winien znaleźć się w Kodeksie Postępowania Cywilnego, tym bardziej że jego konstrukcja wskazuje, że dotyczy on etapu postępowania przed wydaniem orzeczenia i miałby się odnosić do kandydatów do pełnienia funkcji prawnego opiekuna zarówno dla małoletnich, jak i dla osób dorosłych, a nie do osób pełniących już funkcję prawnego opiekuna dla małoletniego (swym zakresem wykracza zatem poza przepis art. 570 1 1 kpc.). 277 ust. 3- wykreślić; w świetle obowiązujących przepisów brak jest podstaw do występowania przez zawodowych kuratorów sądowych z wnioskami w sprawach opiekuńczych, są oni wyłącznie uprawnieni do powiadomienia sądu o zdarzeniach uzasadniających wszczęcie postępowania z urzędu (vide art. 572 kpc.). Przepis taki powinien zostać wprowadzony w Kodeksie Postępowania Cywilnego. 278 ust. 1- jest kuratora sprawującego nadzór zmienić na kuratora sądowego sprawującego nadzór. 278 ust. 4- jest nadzór kuratora zmienić na nadzór kuratora sądowego, jest sądu lub kuratora zmienić na sądu lub zawodowego kuratora sądowego. 280 ust. 1- określenie podopiecznego zamienić na uczestnika postępowania lub osobę, wobec której wykonywane jest orzeczenie sądu. Konieczne jest wprowadzenie ogólnego przepisu w Kodeksie Postępowania Cywilnego, który stanowiłby podstawę do zlecania przez sąd wywiadów w poszczególnych kategoriach spraw na etapie postępowania wykonawczego. 280 ust. 2- wykreślić; projektowany przepis wykracza poza ramy ustawowe i nakłada na kuratora obowiązki zarezerwowane dla odrębnych podmiotów i pozostające w ich wyłącznej kompetencji, na zasadach określonych Ustawą o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. 281 ust. 2-4, wykreślić; projektowane przepisy nadają kuratorowi kompetencje ustawowo zarezerwowane wyłącznie dla sądu. Przepisy takie powinny zostać wprowadzone w Kodeksie Postępowania Cywilnego, w części dotyczącej postępowania wykonawczego, przy jednoczesnym dokonaniu zmian w obrębie przepisów funkcjonujących w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym.
282- wykreślić; projektowany przepis wykracza poza kompetencje kuratorów sądowych, w zakresie w jakim nakładania na nich obowiązek czuwania nad prawidłowością sporządzania inwentarza. 399- proponujemy brzmienie W celu wykonania kary ograniczenia wolności z art. 34 1a pkt 1-4 kk. sąd przekazuje prawomocne orzeczenie do właściwego zespołu Kuratorskiej Służby Sądowej ; 402- wykreślić w proponowanym brzmieniu; proponujemy przeformułowanie zapisu w taki sposób, aby obowiązek informowania sądu o podjęciu zawieszonego postępowania z tytułu kary ograniczenia wolności spoczywał na jednostce penitencjarnej, w której skazany na podstawie art. 37b kk. odbywał karę pozbawienia wolności. Przewodniczący Krajowej Rady Kuratorów Henryk Pawlaczyk