Oporządzenie P37 W czasie II wojny światowej Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, stanowiące w okresie 1940-1946 część Armii Brytyjskiej używały brytyjskiego oporządzenia Pattern 37. Historia tego typu oporządzenia rozpoczyna się jeszcze przed I wojną światową, kiedy na podstawie różnorakich doświadczeń oficerów brytyjskich i amerykańskich, wyniesionych z licznych konfliktów zbrojnych, jakie miały miejsce w tym okresie, rozpoczęto prace nad nowoczesnym, wygodnym dla żołnierza, a co nie mniej ważne tanim w produkcji wyposażeniem. Trzeba pamiętać, że praktycznie wszystkie liczące się armie XIX wiecznego świata używały oporządzenie skórzanego, które nie zawsze było dość wygodne i użyteczne dla żołnierza, a także nie sprawdzało się w każdym klimacie. W związku z tym, że w tym okresie Wielka Brytania była Imperium?nad którym nie zachodzi słońce? na dodatek dysponującym jedną z najpotężniejszych armii ówczesnego świata, nie powinno dziwić, że właśnie oficerowie brytyjscy rozpoczęli poszukiwania i eksperymenty z nowym typem oporządzenia. Wynikiem tych działań było oporządzenie Pattern 08, przyjęte do wyposażenia armii brytyjskiej a składające się z kilku podstawowych elementów, niezbędnych żołnierzowi z okresu poprzedzającego I wojnę światową. Zestaw ten składał się z następujących elementów: pasa głównego, szelek, ładownic, żabki do bagnetu, plecaka, szelek plecaka, chlebaka oraz noszaka manierki oraz kopaczki? nietypowego narzędzi do okopywania się łączącego zalety sperki oraz kilofa. I wojna światowa zrodziła i spopularyzowała wiele nowych rodzajów broni i sprzętu wojskowego, którego pojawienie się na polu walki wymusiło także zmiany w oporządzeniu żołnierza. Po I wojnie światowej, ze względu na obcięcie wydatków na zbrojenia, nie przywiązywano do rozwoju oporządzenia wielkiej wagi, choć były wprowadzane różne modyfikacje istniejącego sprzętu ewoluujące w stronę nowoczesnego, a zarazem uniwersalnego systemu oporządzenia. Nowy model oporządzenia miał zapewniać lepsze rozłożenie ciężaru, możliwość przenoszenia większej ilości amunicji, biorąc pod uwagę pojawianie się w coraz większych ilościach broni maszynowej, polepszenie dostępności poszczególnych elementów i tak w dniu 8 czerwca 1938 oficjalnie opublikowano i wprowadzono do użytkowania?wyposażenie, Web wzoru 1937? (Equipment, Web 1937 pattern). Początkowo w skład tego wyposażenia wchodziły następujące elementy: - Pas główny (waistbelt) w trzech rozmiarach długości, - Szelki nośne (braces) w dwu rozmiarach długości - Ładownice podstawowe/uniwersalne (Basic pouches) łącznie trzy typy podstawowe i wersja MT dla kierowców? ładownice uniwersalne, zarówno dla amunicji, karabinowej, magazynków do pistoletów i karabinów maszynowych, granatów, pocisków do moździerza 2 calowego, 1 / 11
- Ładownice patrolowe (cartridges carrier) dla żołnierzy używających karabinu Lee Enfield pozwalające na przeniesienie 4 łódek nabojów w każdej, - Żabka do bagnetu (frog) dwa typy do bagnetu długiego i bagnetu typu?spike? w różnych odmianach, - Przedłużenia szelek (attachment Braces), - Plecak (Large pack) bez zmian przejęty z modelu P 08, - Szelki do plecaka (Support straps, L-straps), - Chlebak (haversack, small pack) z możliwością zastosowania jako plecak przy użyciu standardowych szelek, - Noszak manierki (waterbottle carrier) w dwu odmianach: pełnej i typu?skeleton? wykonanej z pasków, - Noszak do kopaczki (entrenching tool carrier)? nieco zmodyfikowanej w stosunku do modelu P 08, - Spinacze do spodni (Anklets) Ponadto dla oficerów, podoficerów i żołnierzy uzbrojonych w broń krótką wprowadzono dodatkowo:? Dwa typy kabury do rewolweru lub pistoletu (pistol case),? Ładownicę do rewolweru/pistoletu (pistol ammunition pouch),? Pojemnik na kompas (compas pocket),? Pojemnik na lornetkę (binocular case), Wyposażenie to mimo, że zasadniczo tego samego wzoru posiada wiele różnic wynikających z kraju w którym powstało, teatru działań wojennych na których było używane. Różnice te dotyczą zarówno koloru elementów, jak również ich konstrukcji. Różnice widoczne są także w zależności od tego czy dane elementy zostały wykonane przed wojną, na jej początku czy pod koniec, kiedy odczuwalne były niedostatki materiałowe. 2 / 11
Mimo, że skład wyposażenie był podobny dla wszystkich żołnierzy to jednak widoczne są różnice w zależności od stopnia, pełnionej funkcji, czy też regulaminowego użycia poszczególnych elementów w trakcie służby. Zestawy złożone z podstawowych elementów miały najlepiej odpowiadać wymogom odpowiedniego rodzaju broni i tak: - Na wyposażenie szeregowego żołnierza piechoty składało się: pas główny, szelki nośne, ładownice podstawowe/uniwersalne, żabka bagnetu, noszak manierki, chlebak, szelki do plecaka/chlebaka, - Na wyposażenie szeregowego żołnierza piechoty uzbrojonego w karabin Lee Enfield składało się: pas główny, szelki nośne, ładownice patrolowe, żabka bagnetu, noszak manierki, chlebak, szelki do plecaka/chlebaka, - Na wyposażenie oficera lub podoficera piechoty składało się: pas główny, szelki nośne, przedłużki szelek, kabura na pistolet/rewolwer, pojemnik na amunicję pistoletową, pojemnik na lornetkę, pojemnik na kompas, noszak manierki, chlebak, szelki do plecaka/chlebaka, - Na wyposażenie żołnierzy uzbrojonych tylko w broń krótką składało się: pas główny, szelki nośne, przedłużki szelek, kabura na pistolet/rewolwer, pojemnik na amunicję pistoletową, noszak manierki, chlebak, szelki do plecaka/chlebaka, - Na wyposażenie żołnierzy broni pancernej i łączności składało się: pas główny, szelki nośne, przedłużki szelek, kabura na pistolet/rewolwer wraz z pętelkami na naboje, noszak manierki, chlebak, szelki do plecaka/chlebaka, plecak P 08 wraz z szelkami. Według regulaminu armii brytyjskiej podstawowe wyposażenie zależące od wykonywanych obowiązków było następujące: - Wyposażenie marszowe: pas główny, ładownice uniwersalne (2 szt.), szelki nośne, chlebak, szelki do plecaka wraz z plecakiem, kopaczka, manierka - Wyposażenie strzeleckie: pas główny, żabka bagnetu, ładownice uniwersalne/patrolowe, szelki nośne - Wyposażenie bojowe (bitewne): pas główny, żabka bagnetu, ładownice uniwersalne, szelki nośne, chlebak wraz z szelkami, kopaczka, manierka - Wyposażenie dla operatora broni krótkiej: pas główny, szelki nośne, przedłużki szelek, kabura na pistolet/rewolwer, ładownica pistoletowa. Podstawowe elementy: Pas główny 3 / 11
Początkowo występował w dwu rozmiarach Small i Large, natomiast w roku 1941 wprowadzono trzy rozmiary Small (44 cale? 111,76 cm), Large (50 cali-127 cm) oraz Extra Large (56 cali-142,24cm), nieco później rozmiar Small nazwano Normal. Pas wykonany jest z taśmy o szerokości 2 i? cala czyli ok. 5,72 cm, zakończony jest metalową klamrą (zasadniczo mosiężną, ale istnieją modele wyposażone w klamry stalowe). Ponadto wyposażony jest w dwie szlufki metalowe (wykonane z tego samego materiału co klamra oraz haki do regulacji długości. W wyniku modyfikacji występują różne wersje pasów głównych, różnice wynikają z prób uproszczenia, przyspieszenia produkcji a także ograniczenia kosztów. Podstawowym i chyba najpopularniejszym modelem jest model wyposażony w elementy mosiężne, zakończony okuciami trzymającymi haki regulacyjne. Jak napisano powyżej trafiają się egzemplarze posiadające elementy metalowe wykonane ze stali oraz takie w których jedynymi elementami stalowymi są klamra i haki regulacyjne, natomiast pozostałe elementy regulacyjne wykonane są z tkaniny. Najbardziej ekonomiczne modele datowane są na rok 1944. Kolejnym istotnym elementem pasa są klamry umożliwiające mocowanie szelek nośnych. Tu różnice dotyczą głównie ich lokalizacji wysokościowej, ale zdarzają się także modele pasów stosowanych w czasie walk w tropikach (Daleki Wschód) pozwalające na przenoszenie wyposażenia (przede wszystkim z oczywistych względów manierka) bez używania szelek nośnych (podobne rozwiązania spotyka się w przypadku ładownic patrolowych używanych na dalekowschodnim teatrze działań wojennych? usunięcie mocowania do szelki nośnej). Ładownice uniwersalne/podstawowe Ładownice te powstały przede wszystkim z myślą o przenoszeniu łukowych magazynków rkm Bren, jednakże ich rozmiar pozwala także na przenoszenie amunicji 0,303 cala w łódkach, amunicji do rusznicy przeciwpancernej Boys, pocisków do dwucalowego moździerza, granatów ręcznych. Ładownice występują w kilku odmianach: Mk I? wersja podstawowa z niskim zawieszeniem na pasie? w związku z tym, że utrudniała 4 / 11
ona żołnierzom przyjmowanie postawy klęczącej oraz siadania przesunięto mocowania na pasie o cal niżej i w ten sposób powstała wersja Mk II datowana na rok 1940. Kolejną zmianą wymuszającą zmianę konstrukcji ładownic było pojawienie się 32 nabojowych magazynków do pistoletu maszynowego Sten, wydłużenie ładownicy tak aby mogła pomieścić pięć takich magazynków spowodowało powstanie wersji Mk III. W przypadku żołnierzy posługujących się pistoletem maszynowym Thompson istniała możliwość używania dwu rodzajów magazynków 20 i 30 nabojowego różniących się, siłą rzeczy długością. Istnieją jeszcze dwa rodzaje ładownic: to jest model przeznaczony do przenoszenia 50 nabojowych magazynków do pistoletu maszynowego Lanchester? używanego przez Royal Navy oraz model przeznaczony dla kierowców tzw. MT (Motor Transport)? model ten różni się od podstawowego tylko możliwości zaczepienia na pasie za pomocą jednej dużej szlufki umożliwiającej użytkownikowi długotrwałe przebywanie w pozycji siedzącej. Montaż ładownicy do całości oporządzenia umożliwiają dwie pary haków do zawieszenia na pasie i klamerka do przypięcia szelki nośnej. Szelki nośne Kolejnym z podstawowych elementów oporządzenia są szelki nośne, których zadaniem jest rozkładanie ciężaru ładunku zawieszonego na pasie także na ramiona, a ponadto łączenie i stabilizacja ładownic w pionie. Charakterystyczną cechą jest rozszerzenie się z jednego cala szerokości na początku i końcu do dwu cali mniej więcej w połowie szerokości. Konstrukcji szelek jest wiele i zależne są od ich producenta, wszystkie wyposażone są w przelotkę pozwalajacą na ich skrzyżowanie na plecach i okucia na zakończeniach. Rolą szelek nośnych była możliwość przypinania do wolnych końców z obu stron innego wyposażenia takiego jak manierka czy kopaczka, a także chlebak. Pojedyncza szelka nośna może służyć jako pas nośny chlebaka 5 / 11
Żabka bagnetu Występuje co najmniej kilka rodzajów żabek do bagnetów zależnych zarówno od modelu bagnetu jak i sposobu jego zamocowania w żabce. Istnieją wersje podstawowe przystosowane do przenoszenia długiego bagnetu nożowego wz. 1907, wyposażone w szlufkę utrzymującą rękojeść i dwie szlufki trzymające grzybek pochwy, dodatkowym elementem bywa pasek skórzany trzymający dodatkowo grzybek pochwy. Kolejnym typem są żabki przystosowane do przenoszenia bagnetów No. 4 tzw.?gwoździ?, te na ogół nie posiadają szlufki utrzymującej rękojeść, natomiast w części głównej wyposażone są w otwór na grzybek pochwy. Występuje także żabka ekonomiczna posiadająca pojedynczą szlufkę trzymającą pochwę bagnetu nie posiadającą grzybka wyposażoną jedynie w kryzę. Szelki plecaka, chlebaka? L-straps Szelki stanowią zawsze komplety w formie lewej i prawej szelki. Poszczególna szelka składa się z dwu zasadniczych elementów konstrukcyjnych: odcinka szerokiego o szerokości dwu cali wyposażonej w okucie mosiężne (metalowe) oraz odcinka wąskiego o szerokości jednego cala, również zakończonego okuciem. Oba odcinki połączone są pod kątem prostym za pomocą klamry mosiężnej zakończonej hakiem w kształcie litery D pozwalającym na przypięcie szelki do klamer ładownic zamocowanych do szelek nośnych, poprzez co ciężar plecaka/chlebaka jest równomiernie rozłożony zarówno na pas jak i ramiona użytkownika. Do połączenia szelek z plecakiem wykorzystuje się klamry mosiężne stanowiące wyposażenie szelek nasunięte na dwucalową końcówkę pasa? łączy się je z odcinkami dwucalowych taśm przyszytych do plecaka/chlebaka w jego górnej części. Bardzo interesujący jest sposób podpięcia jednocalowej końcówki szelki do plecaka. Odbywa się ono bowiem za pośrednictwem pary troków, których?bose? końce (nie wyposażone w klamry) zapięte są do zamocowanych w górnej części plecaka jednocalowych klamer, następnie troki skrzyżowane są na zewnętrznej części plecaka i przełożone przez szlufki w części dolnej, pozwalają na przypięcie końcówek szelek. Takie rozwiązanie pozwala na regulację i dopasowanie plecaka w zależności od jego wypełnienia, natomiast troki skrzyżowane na zewnętrznej stronie pozwalają na umieszczenie pod nimi hełmu podczas marszu ( w takim przypadku pasek hełmu musi być zaczepiony o zamknięcie plecaka, aby zapobiec jego zgubieniu). 6 / 11
Plecak wz. 08? Large pack Jednym z ciekawszych elementów oporządzenia P37 jest plecak, plecak ten bowiem praktycznie bez zmian konstrukcyjnych pochodzi z pierwszego modelu wyposażenia żołnierza brytyjskiego P08 z okresu poprzedzającego I wojnę światową. Fakt ten powodował, że w okresie II wojny światowej nie był zbyt komfortowy dla żołnierza i nie do końca odpowiadał wymogom ówczesnego pola walki. Stąd też żołnierze w akcji chętniej używali chlebaka noszonego na szelkach, który mimo iż mniej pakowny, ze względu na mniejszy wymiar był wygodniejszy w użyciu i co nie bez znaczenia dla żołnierza, lżejszy. Chlebak? Small pack Zgodnie z regulaminem chlebak mógł być noszony w zestawie wyposażenia bojowego (bitewnego) zarówno na plecach przy użyciu szelek plecaka (L-straps) lub na lewym boku tak jak w wypadku wyposażenia marszowego. Wnętrze chlebaka zostało podzielone ściankami w kształcie litery T, z dużym przedziałem z tyłu i dwoma mniejszymi z przodu. Oficjalnie mniejsze przedziały służyły do przenoszenia manierki w noszaku i menażki, zaś w większej miała zmieścić się?żelazna porcja?, scyzoryk tzw.?churchill?, niezbędnik, sweter i dokumenty. Rzecz jasna chlebak był zbyt mały aby pomieścić niezbędne minimum żołnierskiego wyposażenia, zatem z czasem manierka w noszaku znalazła swoje miejsce zaczepiona o końcówki szelek nośnych po prawej stronie, często zdarzało się umieszczanie w noszaku manierki menażki, zaś manierka wracała do chlebaka. Co ciekawe w jednostkach na Dalekim Wschodzie zarzucały noszenie chlebaków na korzyść niezbyt wygodnych, ale znacznie bardziej pojemnych plecaków, zaś formacje wyruszające do walki w dżungli dla zmaksymalizowania możliwości przenoszenia ładunku łączyły plecak z chlebakiem, co z jednej strony maksymalizowało możliwości przenoszenia ekwipunku, ale z drugiej strony było źródłem największych niewygód dla korzystających z takiego rozwiązania żołnierzy. Z biegiem czasu konstrukcja chlebaka zmieniała się, elementy mosiężne wypierane były, przez metalowe, zaś egzemplarze z końca wojny charakteryzują się maksymalnymi uproszczeniami i brakiem niektórych okuć w ogóle. 7 / 11
Noszak manierki Generalnie mamy do czynienia z dwoma wariantami noszków: wcześniejszym tzw. skeleton? zbudowany z jednocalowych pasków okalających manierkę i późniejszy pełny maksymalnie uproszczony konstrukcyjnie. Typ pierwotny jest w prostej linii wykorzystaniem noszka pochodzącego z oporządzenia P08. Zasadniczą wadą późniejszej wersji noszaka były problemy z wyjęciem z niego manierki, często więc żołnierz chcący skorzystać z manierki musiał ją odpiąć z szelek z całym noszkiem. Noszak kopaczki W przededniu II wojny światowej w armii brytyjskiej używany był entrenching tool P39, który stanowiła zwyczajna saperka noszona wraz z długim bagnetem wz. 1907 wzdłuż prawego uda. Rozwiązanie takie było niezwykle niewygodne, nie tylko dla żołnierzy niższego wzrostu, w związku z tym w listopadzie 1941 roku powrócono do kopaczki wchodzącej w skład pierwszowojennego wyposażenia P08, zmiana konstrukcyjna noszaka polegała na zastąpieniu dwucalowych klamer, klamrami jednocalowymi pozwalającymi na przypięcie kopaczki do wolnych końcówek szelek nośnych. Do roku 1945 wprowadzane były drobne zmiany poprawiające komfort noszenia styliska kopaczki i jego lepsze umocowanie do noszaka. Zasadniczo występują dwa rodzaje kopaczki, różniące się konstrukcją styliska, mianowicie: podstawowy z okuciem tylko z szerszej strony pozwalające na zamontowanie samej kopaczki (połączenia kilofa z łoptką), oraz wyposażony w okucia z obu stron. Węższe okucie pozwlało na zamontowanie bagnety No 4 i stworzenie niezwykle wydajnego szpikulca do poszukiwania min. Na tym praktycznie kończy się podstawowe żołnierskie wyposażenie P37, jednak nie sposób nie wspomnieć o elementach dodatkowych oraz wchodzących w skład oficerskiej wersji tegoż wyposażenia. Takim nietypowym wyposażeniem, choć dość popularnym były tzw. utility pouches, czyli dodatkowe ładownice na bazie dwu połączonych ładownic uniwersalnych, których górne części połączone były na stałe paskiem szerokości 2 cali, zaś dolne taśmą jednocalową opasającą klatkę piersiową przenoszącego je żołnierza. Ładownice tego rodzaju były dodatkowym wyposażeniem amunicyjnych karabinu maszynowego Bren oraz rusznicy p-panc Boys, pozwalały one na przeniesienie dodatkowych czterech magazynków dla tego typu broni. Dla 8 / 11
ładowniczych Brenów ładownice tego rodzaju przydzielane były po jednej sztuce na drużynę, zaś dla ładowniczych rusznic p-panc po jednej na pluton. Wyposażenie oficerskie Kabura na pistolet Zasadnicza kabura całkowicie zakrywająca służbowy rewolwer kalibru 0,38 cala, lub pistolet Colt M1911. Kabura wyposażona jest w klapkę przypinaną za pomocą jednego zatrzasku. Kaburę tego typu mocuje się na pasie głównym za pomocą dwu dwustronnych haków. Kabura wyposażona jest także w górny hak pozwalający na przypięcie pojemnika na amunicję pistoletową. Wczesne wersje nie posiadają możliwości noszenia na kaburze wyciora i dodatkowej amunicje, elementy te zgodnie z regulaminem powinny być noszone w chlebaku. Kabura typu RTC Kabura tego rodzaju jest odpowiednikiem współczesnej kabury udowej. Zaprojektowana została z przeznaczeniem dla wojsk pancernych? stąd nazwa Royal Tank Corps. Kabura ta charakteryzuje się nośnym pasem o szerokości 3 cali, który zakończony jest regulowaną taśmą szerokości dwu cali pozwalającą na regulację wysokości zawieszenia od 28 do 32 cali, zaś dół kabury mocowany jest do uda za pomocą drugiej taśmy szerokości 2 cali, zaś jego długość regulowana jest klamrą. Rewolwer zamocowany jest w kaburze pojedynczym paskiem o szerokości jednego cala zakończonym zatrzaskiem na kaburze znajduje się sześć szlufek na dodatkowe naboje oraz szlufka na wycior. W 1941 roku nazewnictwo tego modelu zmieniło się na RAC Mk I czyli Royal Amoured Corps. Kabura typu RAC Mk II Kabura tego typu to nic innego jak skrócona kabura udowa, która w tym przypadku jest zamocowana jedynie do pasa głównego za pomocą szlufki wykonanej z odcinka 3 calowego pasa. Skrócenie kabury było podyktowane szczupłością miejsca w mniejszych pojazdach pancernych w których poruszanie się z poprzednim modelem kabury mogło skończyć się 9 / 11
wypadkiem śmiertelnym. Pojemnik na amunicję pistoletową Pojemnik został zaprojektowany tak aby mógł być noszony zarówno na pasie głównym poprzez zawieszenie go na dwu dwustronnych hakach, jak i powyżej kabury pistoletowej do której pojemnik był przymocowany dolną stroną, zaś górna przymocowana była za pomocą szlufki do przedłużki szelki. Pojemnik na kompas Zasadniczo był bardzo zbliżony do pojemnika opisanego powyżej z tą różnicą, że winien być wyposażony we wkładkę zabezpieczającą tak delikatny przedmiot jak kompas. Mocowanie do pasa i szelek jest analogiczne, z tym że zalecane było połączenie pojemnika na kompas z pojemnikiem na lornetkę za pomocą dwustronnego haka. Pojemnik na lornetkę Pojemnik na lornetkę przeznaczony jest do przenoszenia standardowej lornetki No2 6x30. W pierwotnej wersji możliwe było jedynie mocowanie go do pasa głównego, zaś po roku 1941 pojawiły się egzemplarze wyposażone w klamerki pozwalające na noszenie lornetki na dodatkowej pojedynczej szelce nośnej przez ramię. Przedłużki szelek Stanowią element mocujący szelki do pasa nośnego w momencie gdy nie jest wymagane 10 / 11
noszenie ładownic (u szeregowych) lub u żołnierzy wyposażonych w broń krótką (oficerowie wszystkich broni, żołnierze wojsk pancernych itp.). Przedłużka wykonana jest z odcinków pasa o szerokości jednego cala w górnej części wyposażona w klamrę pozwalającą zarówno na wpięcie szelki nośnej jak i ogniwo pozwalające na przypięcie szelki plecaka/chlebaka (L-strap), zaś w dolnej części klamrę pozwalającą na zamocowanie do pasa głównego. Chlebak oficerski Nie jest elementem oryginalnie wchodzącym w skład wyposażenia P37, został wprowadzony rozkazem w roku 1939. Chlebak oficerski ze względu na konstrukcję często, potocznie bywa nazywany walizką (valise), czego powodem jest naszyty w górnej części pasek nośny. Wnętrze chlebaka podzielone jest na dwie części, na przedniej ściance pod klapą, zapinaną na pojedynczy zatrzask, znajdują się dwie kieszonki zamykane na zatrzaski. Chlebak przystosowany jest do noszenia zarówno na wolnych końcach szelek, jak i na pojedynczej dodatkowej szelce nośnej. Istnieje pewna liczba chlebaków datowanych przed rokiem 1939 jest przeróbką pierwszowojennego chlebaka pochodzącego z wyposażenia P08. Na zakończenie warto podkreślić, że wyposażenie P37 dało podwaliny dla projektowania nowoczesnego wyposażenia komponentowego, które używane jest przez większość armii europejskich, a także wojska krajów, które były dominiami Wielkiej Brytanii. Wyposażenie w trakcie trwania II wojny światowej ewoluowało, głównie pod kątem potrzeb wojsk walczących na Dalekim wschodzie zostało zmodernizowane i wprowadzone na wyposażenie armii jako P44. Warto podkreślić, że pewne cechy charakterystyczne dla wyposażenia P44 można zauważyć w wyposażeniu wielu bliskowschodnich armii (Iran, Irak, Indie itp.). Ponadczasowość brytyjskiego wyposażenia widoczna jest także w pewnych rozwiązaniach wyposażenia Bundeswehry S95. 11 / 11